Blog

De dreigementen van Trump versnellen het streven van Groenland naar onafhankelijkheid. Dit gebeurt te midden van groeiende gevaren van imperialistische uitbuiting en conflicten, nu het Noordpoolgebied een nieuw strijdtoneel wordt in de wereldwijde strijd om macht, natuurlijke hulpbronnen en strategische dominantie.

Dossier door Paul Smith

In 2019 leek het voorstel van Donald Trump om Groenland te kopen, waardoor de toekomst van het land gereduceerd zou worden tot een vastgoeddeal, misschien een grap, maar zijn hernieuwde interesse aan het begin van zijn tweede presidentschap – waarbij hij Denemarken afdreigt met invoerrechten en weigert militair geweld (tegen een NAVO-land!) uit te sluiten om het gebied in beslag te nemen – is een wake up call.

Wat misschien het gebral van een gek of dwaas leek, onthult nu een grimmige geopolitieke realiteit: klimaatverandering doet het Noordpoolijs smelten, opent nieuwe scheepvaartroutes en legt waardevolle minerale voorraden bloot. Als gevolg hiervan neemt het belang van Groenland toe in een wereld die wordt gevormd door concurrentie om natuurlijke hulpbronnen en intensievere geopolitieke rivaliteit tussen mondiale grootmachten.

De aanspraken van Trump over Groenland benadrukken ook de diepe tegenstrijdigheden van de politieke status van het eiland als een semi-autonome voormalige kolonie, evenals de gevaren en kansen die onafhankelijkheid met zich meebrengt.

De koloniale geschiedenis van Groenland

De inheemse bevolking van Groenland, de Inuit, bewoont het eiland al sinds 2500 voor Christus. In het eerste millennium na Christus bereikten Noorse zeevaarders Groenland en stichtten er nederzettingen die meerdere eeuwen duurden. De moderne kolonisatie begon in 1721 met de komst van de Deens-Noorse missionaris Hans Egede, die een permanente Europese aanwezigheid op het eiland vestigde. In 1814 werd Groenland officieel opgenomen in het Deense koninkrijk na de ontbinding van de unie Denemarken-Noorwegen.

Gedurende een groot deel van de koloniale geschiedenis functioneerde Groenland als een economisch aanhangsel van Denemarken. Het leverde grondstoffen zoals vis, zeehonden en walvissen en was afhankelijk van Denemarken voor geproduceerde goederen en bestuur.

Onder de kapitalistische ontwikkeling werd de inheemse Inuit-bevolking van Groenland onderworpen aan economische marginalisatie, gedwongen culturele assimilatie en afhankelijkheid van het Deense beleid.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog nam de VS de feitelijke macht over Groenland over terwijl Denemarken werd bezet door Nazi-Duitsland. Hoewel het land na de Tweede Wereldoorlog werd teruggegeven aan Denemarken, maakte de strategische ligging van Groenland tijdens de Koude Oorlog het land waardevol voor militaire operaties van de VS, met name in het kader van nucleaire afschrikking tegen de Sovjet-Unie.

In 1946 boden de VS aan om Groenland te kopen voor $100 miljoen ($1 miljard in actuele waarde), maar Denemarken weigerde. Desondanks behield de VS een militaire aanwezigheid, met name door de oprichting van de luchtmachtbasis Thule in 1951. De VS plaatsten kernwapens op het eiland en radarstations.

Dit gebeurde vaak zonder rekening te houden met het welzijn en de instemming van de inheemse bevolking van Groenland. Traditionele Inuit-nederzettingen werden met geweld verplaatst. In 1968 stortte een Amerikaans vliegtuig met kernbommen aan boord neer in de buurt van de luchtmachtbasis Thule, waardoor het gebied radioactief werd besmet.

Vandaag speelt Groenland nog steeds een cruciale veiligheidsrol voor de VS, omdat het de thuisbasis is van het waarschuwingssysteem voor ballistische raketten en van het Amerikaanse ruimte- en satelliettoezicht.

In 1953 werd Groenland ingelijfd bij het Koninkrijk Denemarken, waarmee een einde kwam aan de officiële koloniale status, maar weinig veranderde aan de koloniale relatie met Denemarken. In 1979 werd Groenland een zekere mate van autonomie verleend en in 2009 werd nog meer autonomie verleend.

Groenland heeft nu zijn eigen parlement, maar is financieel afhankelijk van Denemarken, dat jaarlijks financiële subsidies verstrekt die bijna de helft van de begroting van Groenland uitmaken. Daarnaast controleert Denemarken ook het buitenlands en veiligheidsbeleid van Groenland.

Onaangeboorde natuurlijke rijkdommen

Naast het strategische belang voor de veiligheid is Groenland een brandpunt geworden voor de grootmachten van de wereld vanwege de overvloed aan natuurlijke hulpbronnen.

Ondanks de existentiële dreiging van klimaatverandering zien kapitalistische landen het smeltende noordpoolgebied steeds meer als een economische kans. Naarmate de opwarming van de aarde versnelt en het ijs in het noordpoolgebied blijft krimpen, wordt Groenland – de thuisbasis van enorme, grotendeels onaangeboorde hulpbronnen vanwege het strenge klimaat en de afgelegen ligging – toegankelijker voor mijnbouw, boringen en nieuwe scheepvaartroutes.

De belangrijkste natuurlijke hulpbronnen in Groenland die de interesse wekken van kapitalistische staten en multinationals zijn onder andere:

1. Zeldzame aardmineralen – essentieel voor moderne technologie, waaronder smartphones, elektrische voertuigen, halfgeleiders en militaire hardware.

2. Andere essentiële mineralen, waaronder koper, lithium, kobalt en nikkel.

3. Olie en aardgas – Groenland heeft naar schatting grote offshore reserves, die kunnen wedijveren met die van grote energieproducerende landen. De geschatte waarde loopt op tot een bedrag tussen $ 1 triljoen en $ 4 triljoen.

4. Uranium – Groenland heeft enkele van de grootste uraniumvoorraden ter wereld, cruciaal voor kernenergie en de defensie-industrie.

5. Visserij – een vitale economische sector, aangezien de Groenlandse wateren enkele van de rijkste visgronden ter wereld herbergen.

6. Zoetwater en ijs – de enorme ijskap van Groenland wordt steeds meer gezien als een potentiële bron voor zoetwaterexport en zelfs klimaattechnische projecten.

Zeldzame aardmetalen

Hoewel zeldzame aardmetalen in overvloed aanwezig zijn, is de winning ervan schadelijk voor het milieu, omdat er enorme hoeveelheden giftig afval worden geproduceerd. Daarom waren tot voor kort maar weinig landen bereid om ze te delven. Hierdoor heeft China decennialang de wereldmarkt voor zeldzame aardmetalen gedomineerd, waarbij winst belangrijker was dan het milieu.

Bovendien heeft China talloze patenten op de winning en raffinage van zeldzame aardmetalen, waardoor het voor veel landen rendabeler is om hun onbewerkte ertsen naar China te sturen voor raffinage dan om het proces zelf uit te voeren. Momenteel is China goed voor meer dan 95% van de wereldwijde productie van zeldzame aardmetalen.

De afhankelijkheid van China voor de levering van zeldzame aardmetalen is echter steeds problematischer geworden in een tijd van toenemende geopolitieke spanningen en een escalerende handelsoorlog.

Trump is bezorgd dat de VS afgesneden kunnen worden van de Chinese export van zeldzame aardmetalen en gaat op zoek naar alternatieve bronnen. Dit verklaart zijn recente interesse in het veiligstellen van de rechten om de zeldzame aardmetalen in Oekraïne te exploiteren, evenals zijn focus op Groenland, waar naar schatting ongeveer 25% van de wereldwijde afzettingen te vinden zijn.

Op dit moment zijn de winning van zeldzame aardmetalen, uranium en het boren naar olie verboden in Groenland. De Groenlandse regering overweegt nu echter om haar natuurlijke hulpbronnen open te stellen voor de VS in een poging om economisch onafhankelijk te worden van Denemarken.

Het grote spel in het noordpoolgebied

Maar de VS is niet het enige land dat interesse toont in het Noordpoolgebied. Rusland, met 24.000 kilometer Arctische kustlijn, is een belangrijke speler in de regio, terwijl China, hoewel geen Arctische natie, zich graag wil vestigen als Arctische macht.

China heeft geprobeerd havens, infrastructuur en mijnbouwrechten in Groenland te kopen, maar deze pogingen zijn tot nu toe zonder succes gebleven. Bovendien is China na de Europese Unie de belangrijkste bestemming voor de export van Groenland (voornamelijk vis). Bovendien hebben China en Rusland gezamenlijke militaire oefeningen gehouden in de regio en werken ze samen op scheepvaartgebied.

Naarmate het poolijs smelt, ontstaan er nieuwe scheepvaartroutes, zoals de noordwestelijke en noordoostelijke doorgang, die het potentieel bieden voor kortere handelsroutes tussen Azië en het Westen, waarbij traditionele routes zoals het Suezkanaal, dat steeds kwetsbaarder wordt door de instabiliteit in het Midden-Oosten, worden omzeild.

Net als het Suezkanaal en het Panamakanaal is controle over deze strategisch belangrijke zeepassages van cruciaal belang. Ondertussen probeert de EU – met name Denemarken – haar politieke en economische invloed op Groenland te behouden om te voorkomen dat het in handen valt van de VS of China.

Het nieuwe tijdperk van geopolitieke conflicten en inter-imperialistische rivaliteit, vaak de “Nieuwe Koude Oorlog” genoemd, betekent niet dat de wereld verdeeld is in twee starre blokken. In werkelijkheid is de situatie veranderlijker, met tegenstrijdige belangen binnen en tussen deze blokken en veel actoren die kiezen voor een pragmatische, flexibele benadering.

In het geval van het Noordpoolgebied, dat een nieuwe maritieme grens aan het worden is, lijkt de dynamiek op die van het “Grote Spel” – de term die wordt gebruikt om de 19e-eeuwse rivaliteit tussen het Britse en Russische imperialisme om invloed en controle in Centraal-Azië te beschrijven.

Koloniale onderwerping, economische marginalisatie en culturele uitwissing

De belangrijkste factor in deze situatie is echter de bevolking van Groenland, die niet als pionnen mag worden behandeld. Gezien hun pijnlijke geschiedenis onder koloniale heerschappij, suddert er al jaren woede onder de Groenlandse bevolking. De voortdurende arrogantie van Denemarken en de weigering om het onrecht dat het heeft aangericht te erkennen, hebben de groeiende steun voor onafhankelijkheid alleen maar aangewakkerd.

Onder Deens bewind werd de Groenlandse economie met geweld geïntegreerd in het kapitalistische systeem, waarbij Deense commerciële belangen voorrang kregen boven de traditionele levensstijl van de Inuit. Gedurende de hele 20e eeuw drongen de Deense autoriteiten aan op de “modernisering” van Groenland door verstedelijking, loonarbeid en onderwijs in westerse stijl te bevorderen, vaak ten koste van de tradities en sociale structuren van de Inuit.

In de jaren 1950 en 1960 werden tientallen traditionele Inuit-nederzettingen onder dwang verplaatst naar appartementencomplexen als onderdeel van een zogenaamde moderniseringsoperatie. Eén gemeenschap werd zelfs 150 km verder naar het noorden verplaatst en gedwongen om een nieuwe nederzetting te stichten onder veel hardere omstandigheden om plaats te maken voor de Thule luchtmachtbasis.

In dezelfde periode werden Inuitkinderen met geweld gescheiden van hun families en naar Denemarken gestuurd als onderdeel van een “sociaal experiment” met als doel hun identiteit opnieuw vorm te geven.

Racisme en discriminatie strekken zich ook uit tot de behandeling van Groenlandse gezinnen in Denemarken. Kinderen van Groenlandse ouders lopen meer dan vijf keer zoveel kans om in een tehuis geplaatst te worden als kinderen van Deense ouders.

De “ouderschapscompetentietests” die in Denemarken worden gebruikt voor kinderbeschermingsonderzoeken blijken cultureel en taalkundig bevooroordeeld te zijn, wat er soms toe leidt dat pasgeboren baby’s enkele uren na de geboorte bij hun moeder worden weggehaald.

In de jaren ’60 probeerde Denemarken de bevolking van Groenland te beperken door ongeveer 4500 vrouwen onder dwang anticonceptie toe te dienen. In veel gevallen resulteerde dit in sterilisatie. Momenteel klagen 143 van de getroffen vrouwen de Deense staat aan voor het schenden van hun mensenrechten.

Zelfbeschikking

De intentieverklaring van Trump dat hij Groenland wil kopen of militair innemen, heeft de kwestie van zelfbeschikking voor de 57.000 inwoners van het eiland nog scherper in beeld gebracht.

Terwijl Trump beweert dat de inwoners van Groenland deel willen uitmaken van de VS, vertellen opiniepeilingen een ander verhaal. Uit een recent onderzoek bleek dat 85% van de Groenlanders ertegen is dat hun eiland deel uitmaakt van de VS, terwijl slechts 6% voor is en 9% geen mening heeft.

Interessant is dat een opiniepeiling in Denemarken uitwees dat 78% van de Denen tegen de verkoop van Groenland aan de VS is, maar dat 72% vindt dat de uiteindelijke beslissing bij de bevolking van Groenland moet liggen en niet bij Denemarken. Dit suggereert dat velen in Denemarken de onafhankelijkheid van Groenland waarschijnlijk zouden steunen als deze tot stand zou komen door een democratisch besluit van de bevolking van Groenland.

Alle parlementaire partijen van Groenland zijn ertegen dat het eiland onderdeel wordt van de VS en steunen onafhankelijkheid, maar er zijn verschillende meningen over hoe en wanneer dit moet worden bereikt.

In reactie op de hernieuwde belangstelling en dreigementen van Trump hebben sommige leiders, zoals premier Múte Egede, gekozen voor een meer verzoenende benadering van de VS. Hoewel de regering onafhankelijkheid tot het uiteindelijke doel heeft verklaard, bagatelliseert Egede nu het idee van een onmiddellijke afscheiding.

Aan de ene kant bevestigt hij dat Groenland niet te koop is, maar aan de andere kant staat hij open voor een grotere rol van de VS in het land. Egede heeft aangegeven bereid te zijn om met Trump samen te werken en merkte op dat Groenland “zijn deuren open heeft staan op het gebied van mijnbouw”.

Op dezelfde manier heeft Denemarken, hoewel het ook duidelijk heeft verklaard dat Groenland niet te koop is, aangegeven bereid te zijn om concessies te doen met betrekking tot de rol van de VS op het eiland.

Verkiezingen in Groenland

Op 11 maart gaan Groenlanders naar de stembus om het parlement met 31 zetels te kiezen. Onafhankelijkheid zal een centraal thema zijn in de verkiezingscampagne en Siumut, de regeringspartij van Groenland, heeft plannen aangekondigd om kort daarna een referendum over onafhankelijkheid te houden. De uitslag zal naar verwachting sterk in het voordeel van onafhankelijkheid uitvallen, aangezien slechts ongeveer 28% van de Groenlanders zich hiertegen heeft uitgesproken.

Naleraq, een kleine oppositiepartij, heeft het meest uitgesproken standpunt over onafhankelijkheid. Haar leider, Pele Broberg, is voorstander van onmiddellijke onderhandelingen over onafhankelijkheid.

Gezien het feit dat Groenland afhankelijk is van aanzienlijke subsidies van Denemarken, heeft Broberg de vraag opgeworpen: “Als we geen eigendom van Denemarken zijn, van wie zijn we dan eigendom? … Maar we mogen het zo niet zien.”

Het alternatief voor Naleraq is om het overheidsbudget drastisch te halveren om het verlies van financiële steun van Denemarken te compenseren. Het is echter onwaarschijnlijk dat een dergelijke oplossing brede steun zal krijgen. Hoewel een meerderheid van de Groenlanders voor onafhankelijkheid is, bleek uit een peiling dat 45% zich ertegen zou verzetten als dit een negatief effect zou hebben op de levensstandaard.

Misschien is het om deze reden dat Naleraq een grotere rol voor de VS weggelegd ziet en voorstelt om een defensieovereenkomst met de VS te sluiten na het bereiken van onafhankelijkheid, evenals een mogelijke “vrije associatie” met Denemarken of een ander land, mogelijk de VS.

Kan een onafhankelijk kapitalistisch Groenland levensvatbaar zijn?

Als revolutionaire socialisten steunen wij het recht op zelfbeschikking voor de bevolking van Groenland, inclusief het recht om zich af te scheiden van Denemarken. Het is niet aan imperialistische of voormalige koloniale machten om over de toekomst van Groenland te beslissen; het volk van Groenland moet zelf de controle hebben over de koers van hun land en de natuurlijke hulpbronnen.

Het is echter duidelijk dat een onafhankelijk Groenland van meet af aan voor grote existentiële uitdagingen zou komen te staan. Op kapitalistische basis zou een werkelijk onafhankelijke staat niet levensvatbaar zijn.

Zonder Deense subsidies en gezien het groeiende militaire belang van Groenland in de regio, zou het land een kostbaar bezit worden waar imperialistische machten om zouden vechten.

De meest waarschijnlijke uitkomst zou afhankelijkheid van de VS zijn, wat zou betekenen dat de Amerikaanse militaire aanwezigheid op het eiland zou toenemen en het Amerikaanse imperialisme groen licht krijgt om de onaangeboorde natuurlijke hulpbronnen te exploiteren.

De gevolgen voor het milieu zouden catastrofaal zijn, niet alleen voor de wildernis van Groenland en zijn bevolking, maar voor de hele planeet. Het is twijfelachtig of dit de toekomst is die Groenlanders echt willen. Als revolutionaire socialisten zijn wij fel gekant tegen elke vorm van vereniging of associatie met de kapitalistische Verenigde Staten.

Helaas wijzen de verklaringen van alle parlementaire partijen van Groenland in deze richting, inclusief de officiële verklaring van de regering van Groenland in januari, waarin werd verklaard: “Groenland kijkt ernaar uit om de mogelijkheden voor zakelijke samenwerking, de ontwikkeling van de delfstoffensector van Groenland, waaronder kritieke delfstoffen, en andere relevante kwesties met de VS te bespreken”.

De enige manier waarop Groenland echt onafhankelijk kan zijn, is door definitief te breken met het kapitalisme en een socialistische samenleving te vestigen.

Om dit duurzaam te laten zijn, zijn er echter dringend vergelijkbare ontwikkelingen nodig in andere landen, zoals de VS, Canada, IJsland en Denemarken, die zich dan zouden kunnen verenigen in een vrijwillige socialistische federatie.

Dit zou zorgen voor internationale solidariteit en steun aan Groenland, zonder enige verplichtingen en zonder de economische en politieke druk van het imperialisme. Daarom is de toekomst van Groenland nauw verbonden met de strijd voor het socialisme in de hele regio en wereldwijd.

WIJ ZEGGEN:

• Handen af van Groenland! De arbeidersbeweging wereldwijd, evenals bewegingen die strijden tegen racisme en andere vormen van onderdrukking, kolonialisme en ecocide, moeten protesteren tegen alle pogingen van de VS of andere imperialistische machten om Groenland te annexeren, of dat nu gebeurt door militair geweld, economische druk of “onroerendgoedtransacties”.
• Voor volledige politieke en economische onafhankelijkheid voor Groenland
• Voor de oprichting van een onafhankelijke socialistische republiek gebaseerd op arbeidersdemocratie en het mondig maken van inheemse gemeenschappen
• Voor de nationalisatie van grote bedrijven in belangrijke sectoren (visserij, mijnbouw, energie) onder democratische arbeiderscontrole en -beheer om ervoor te zorgen dat de rijkdom van Groenland ten goede komt aan de bevolking.
• Nee tegen imperialistische plundering van de natuurlijke hulpbronnen van Groenland. Voor de nationalisatie van natuurlijke hulpbronnen zonder compensatie. Inbeslagname van alle mijnbouwprojecten van buitenlandse en particuliere kapitalisten. Tegen projecten voor de exploitatie van zeldzame aardmetalen en olieboringen.
• Voor een democratisch geplande economie om te voorkomen dat imperialistische grootmachten de hulpbronnen van Groenland plunderen en om de bescherming van het milieu te waarborgen.
• Voor volledige restitutie van historische koloniale misdaden, waaronder gedwongen verhuizingen en culturele onderdrukking. Teruggave van al het gestolen land. Investeringen in inheems onderwijs, revitalisering van de taal en structuren voor zelfbestuur onder democratische arbeiders- en gemeenschapscontrole.
• Voor socialistische planning voor huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs. Bouw gratis huisvesting van hoge kwaliteit voor iedereen die het nodig heeft, met ondersteuning en respect voor de manier van leven van de Inuit. Creëer een universeel, openbaar gezondheidszorgsysteem dat vrij is van private belangen. Implementeer een socialistisch onderwijssysteem waarin de cultuur en geschiedenis van de Inuit centraal staan.
• Voor een breuk met imperialistische handels- en militaire allianties. Verdrijving van alle Deense en NAVO strijdkrachten van het grondgebied van Groenland. Weigeren dat het land of de wateren van Groenland worden gebruikt voor bases van de VS of de NAVO.
• Voor een Socialistische Federatie van het Noordpoolgebied. Socialistische bewegingen in IJsland, Noord-Canada, Sàpmi en inheemse Siberische regio’s om zich te verenigen in een revolutionair front. Voor een Arctische Socialistische Federatie om de imperialistische en kapitalistische overheersing van het Noorden aan te vechten. De socialistische revolutie van Groenland moet aansluiten bij de wereldwijde strijd tegen kapitalisme en imperialisme om te strijden voor een Socialistische Wereldfederatie.