NL Socialisme

Category: Feminisme

  • Strijden en staken om de rechten en eisen van vrouwen uit de schaduw te halen!

    Amper vier van de vijftien ministers van de federale regering-De Wever zijn vrouwen. Het kernkabinet bevat er zelfs geen enkele. Die kern, het beslissingsorgaan van de federale regering, zal dus onder mannen beslissen over maatregelen als abortus, minimumpensioen, gelijkgestelde periodes en andere zaken die vrouwen aanbelangen.

    door Katarina (Gent) uit maandblad De Linkse Socialist

    Bij de eerste groepsfoto van de regering-De Wever moest men ‘waar is Wally’-gewijs gaan zoeken naar de vrouwelijke ministers. Zij werden ongelukkig achteraan in de schaduw weggestoken. Een foto en een samenstelling van een regering zeggen natuurlijk niet alles. Heeft deze Arizona-regering met een hoog witte-mannen-gehalte oog voor vrouwenthema’s en zet ze vrouwen en genderminderheden centraal in het geplande beleid? Of valt de vrouwonvriendelijke lijn door te trekken naar het beleid? We nemen enkele elementen uit het regeerakkoord onder de loep.

    We gingen toch meer verdienen?

    De partijen die deel uitmaken van Arizona beloofden ons dat we meer zouden gaan verdienen. Dit regeerakkoord bewijst het tegenovergestelde. De loonnormwet blijft onveranderd, de index is niet gered en komt tegen eind 2026 opnieuw op tafel te liggen. De BTW op bepaalde goederen wordt opgetrokken. Wanneer één van beide partners niet werkt of een beperkt inkomen ontvangt, krijgen gezinnen een fiscaal voordeel, de huwelijksquotiënt. Deze wordt afgebouwd. Aangezien vrouwen veel vaker een deel van hun loopbaan opgeven voor onbetaalde zorgarbeid, betekent dit een daling van hun inkomen.

    De welvaartsenveloppe wordt afgeschaft, wat betekent dat er geen systemische optrekking meer is van de laagste uitkeringen en pensioenen. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in die laagste uitkeringen en pensioenen. Hierdoor zullen veel mensen onder de armoedegrens belanden.

    De minimumlonen zullen gedurende de legislatuur tweemaal met 20 euro netto per maand worden opgetrokken. Dat is wel een heel beperkte ambitie. Ook dit treft veel vrouwen, aangezien velen werken in sectoren met de laagste inkomens.

    De Arizonaregering plant hard te snoeien in openbare diensten en de publieke arbeidsstelsels. Het zijn vooral vrouwen die gebruikmaken van publieke diensten en er ook in werken.

    Flexibel werk nog flexibeler?

    40% van de vrouwen werkt deeltijds. De meerderheid ervan koos er niet vrijwillig voor, maar doet dit om de zorg op te nemen voor de kinderen en andere afhankelijke personen. Velen doen het omdat ze geen voltijds werk vinden of omdat ze werken in sectoren die vooral deeltijdse jobs aanbieden. Arizona wil de mogelijkheden voor deeltijds werk vergroten, dit zou voortaan kunnen met contracten vanaf 3 uur per week.

    De verplichte sluitingsdag en de zondagsrust staan op de helling. Het verbod op nachtarbeid wordt opgeheven. Het wordt gemakkelijker om de arbeidstijd niet langer per week of maand in te vullen, maar per jaar. Annualisering van de arbeidstijd is dat. Stel dat je 24 uur per week werkt, dan kan de werkgever in rustige maanden 12 uur per week inplannen en in drukke maanden 36 uur per week. Daarnaast worden de overurenstelsels herbekeken en overuren zonder compensatie worden nog meer mogelijk.

    Werknemers worden alsmaar meer in flexibelere arbeidsregimes geduwd met directe negatieve gevolgen voor de work-life balans en voor de gezondheid.

    Gemiddeld werkt een vrouw na haar werk nog eens 33 uur aan onbetaalde arbeid thuis per week. De zogenaamde dubbele shift. Nu worden twee op de drie tijdskredieten opgenomen door vrouwen. De regering wil het systeem van zorg- en tijdskredieten vereenvoudigen en samenbrengen in een familiekrediet. Er wordt gevreesd dat dit in de realiteit zal leiden tot strengere voorwaarden.

    Pensioen onbereikbaarder voor vrouwen

    Naar schatting heeft 26,7% van de werknemers bij pensionering geen loopbaan van 35 jaar effectieve tewerkstelling. De gemiddelde effectieve loopbaan van een vrouw bedroeg in 2019 31,6 jaar tegenover 35,4 jaar voor een man.

    Elke toegang tot vervroegd pensioen wordt zo goed als onmogelijk. SWT, het vroegere brugpensioen, verdwijnt (met uitzondering van SWT wegens medische redenen). De voorwaarden voor landingsbanen worden opgetrokken, met strenge loopbaanvereisten waarin onder meer ziekte niet wordt meegerekend. De loopbaanvereiste voor vervroegd pensioen (bijvoorbeeld op 60 jaar na een loopbaan van 44 jaar) wordt strenger.

    Voor een pensioen is een minimale loopbaan van 35 jaar vereist, waarvan elk jaar minstens de helft effectief moet gepresteerd worden (156 dagen in een zesdaagse werkweek). Gelijkgestelde periodes (ziekte, werkloosheid, tijdskrediet, moederschapsrust …) mogen maar tot 40% van de loopbaan tellen vanaf 2027, wat al gauw daalt tot 20% in 2031. Vrouwelijke werknemers komen gemiddeld aan 39% gelijkgestelde periodes. Oh ja, voor de gelijkgestelde periodes geldt een beperking van het fictief loon zodat het pensioenbedrag lager ligt.

    De invoer van een pensioenmalus heeft het perverse effect deeltijds werkenden te straffen. Vier op vijf deeltijdse jobs worden uitgevoerd door vrouwen.

    Stelsels als het overlevingspensioen en het echtscheidingspensioen worden afgebouwd. Dit zijn stelsels waarvan vooral vrouwen de begunstigden zijn. Vaak gaat dit over vrouwen die thuisbleven voor het gezin.

    De pensioenmaatregelen van de Arizonaregering zouden de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen doen oplopen tot 42%.

    Jacht op zieken en werklozen

    Ruim een half miljoen werknemers en zelfstandigen in België is langdurig ziek. 54,7% van deze mensen zijn vrouwen. 60% van de langdurige zieken met burn-out, spier- en skeletaandoeningen zijn vrouwen. Dit is te wijten aan het feit dat ze werken in sectoren met veel mentale en fysieke belasting, maar ook aan de dubbele dagtaak van werk en gezin. De Arizonaregering wil een snellere activering van zieken. Dat wil ze doen door herintegratietrajecten dwingender te maken. Maar Arizona investeert niet in werkbaar werk en haalbaardere progressief werksystemen.

    De regering-De Wever maakt een prioriteit van een aanval op de werklozen, met onder meer een snellere degressiviteit en een beperking van de uitkering in de tijd. Er zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen werkloos, onder langdurig werklozen zijn er iets meer vrouwen. Eén van de redenen hiervoor is dat vrouwen meer in precaire arbeidssystemen zitten. Daarnaast is een terugkeer naar de arbeidsmarkt vaak moeilijker door vooroordelen en door de aangepaste rolverdeling in het huishoudelijk werk.

    Abortusrechten en strijd tegen gendergerelateerd geweld naar de koelkast verwezen

    Abortus in België is heden ten dage toegestaan tot 12 weken zwangerschap. Daarbovenop is er de verplichte bedenktijd van vijf dagen en staat abortus nog steeds in het strafwetboek. Ondanks het jarenlange werk van expertisebureaus en populaire steun om abortus te decriminaliseren en de termijn te verlengen, werd het abortusdossier steevast gebruikt als pasmunt voor andere politieke dossiers. Het resultaat was dat er niets veranderde.

    Dat zal wellicht ook nu niet gebeuren.  Het regeerakkoord stelt: “We zetten het maatschappelijk debat rond de vrijwillige zwangerschapsafbreking verder op basis van het rapport van de expertencommissie. Na consensus tussen de meerderheidspartijen, passen wij de huidige abortuswetgeving aan.” De meerderheidspartijen houden er te verschillende standpunten op na om tot een consensus over een verlenging van de abortustermijn te komen. In realiteit betekent dit dus geen wetsaanpassingen.

    Over preventie van gendergerelateerd geweld bevat het regeerakkoord maar één zinnetje. De verdere uitrol van Zorgcentra na Seksueel Geweld is positief, maar het blijft beperkt tot wat eerder al was beslist (drie nieuwe centra) terwijl de noden veel groter zijn.

    De plaats van vrouwen is in de strijd!

    Arizona is een ernstige bedreiging voor de welvaart en het welzijn van iedereen. Vrouwen worden erg hard getroffen door de voorgestelde maatregelen. Diensten en stelsels waar veel vrouwen gebruik van maken dreigen te verdwijnen of worden verder kapot bespaard. Arbeidstijd en -regimes van werkneemsters dreigen te worden verlengd met een steeds grotere flexibiliteit, zonder enige erkenning van de onbetaalde arbeid die zij op zich nemen.

    Strijd tegen deze regering is noodzakelijk om onze rechten en eisen uit de schaduw te halen. Sterke en strijdbare betogingen op 8 maart, de internationale vrouwendag, kunnen onze eisen hoog op de agenda plaatsen. Daarmee versterken we de mobilisatie naar de algemene staking van 31 maart en het actieplan dat hierna noodzakelijk is.

  • Waarom 8 maart voor jongeren een dag van strijd is

    Het discours dat genderstereotypen aanwakkert, gaat gepaard met een radicalisering van jongeren. Dit wordt vaak beïnvloed door politieke en mediafiguren die genderongelijkheid en -discriminatie goedpraten of bagatelliseren. Jongeren zijn de eerste doelwitten van de backlash op sociale netwerken.

    door Laurine (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

    Vooral op TikTok, het meest hippe sociale netwerk van dit moment, heeft de ‘tradwives’-trend veel ruimte ingenomen op onze startpagina’s. Het gaat om huisvrouwen die zichzelf filmen terwijl ze het huishouden doen, koken en voor de kinderen zorgen. Ze vertellen over hun dag op een aantrekkelijke muzikale achtergrond.

    Deze beweging wil jongeren warm maken voor een zogenaamd gezondere, meer ontspannen manier van leven. Daartoe wordt beroep gedaan op pseudo-nostalgie over “hoe het vroeger was”. Helaas is dit niet zo mooi als het ons wil doen geloven. Deze beroemde tradwives zijn anti-feministisch, lgbtqia+foob en anti-abortus. Voor hen maakt feminisme de mentale last van vrouwen alleen maar zwaarder. Alleen door zich te concentreren op het huishouden zouden ze zichzelf kunnen emanciperen.

    Een treffend voorbeeld is dat van influencer Hanéia Maurer. Deze jonge vrouw, die aanvankelijk deelnam aan een reality-tv-programma, besloot naar de Verenigde Staten te verhuizen om “het juiste pad te vinden”, in de sekte van de Mormonen. In haar video’s beweert ze een eenvoudige thuis te hebben gevonden, een terugkeer naar haar wortels, ver weg van de kapitalistische omgeving waarvan ze vervreemd was geraakt. De commentaren onder haar video’s zijn angstaanjagend. Jongeren van vaak 13 of 14 jaar schrijven over het verlangen om hun leven te veranderen en deze eenvoud te ontdekken. Ze benadrukken dat lid zijn van een sekte “zo slecht nog niet is”.

    Tegelijkertijd is de toename van masculinistisch commentaar op platforms net zo zorgwekkend. Met Andrew Tate als boegbeeld promoten veel influencers de mythe van de “alfamannetjes” en de “self made man”, die een kapitalistische en vrouwonvriendelijke levensstijl voorstaan. Deze mannen baseren zich op valse historische feiten om te pleiten voor een terugkeer naar zogenaamde ‘traditionele waarden’ van het gezin waarbij de vrouw onderdanig is. Velen brengen op hun sociale media straatgesprekken, waarbij ze willekeurige vrouwen vragen naar hun ‘body-count’ (aantal seksuele partners), hun gewicht en lichaamsbouw. Wie niet voldoet aan hun criteria van perfectie wordt denigrerend behandeld. Dit fenomeen, dat zijn oorsprong vindt in de Verenigde Staten, wordt steeds populairder onder jonge mannen die op zoek zijn naar een identiteit en zich laten verleiden door influencers.

    De opkomst van deze fenomenen die dominant worden op sociale netwerken, is het bewijs van een zorgwekkende extreemrechtse trend onder de jongere generaties. Deze stromingen, die conservatieve en misogyne idealen voorstaan, promoten het idee dat het kapitalisme een toevluchtsoord kan zijn voor een samenleving die als te complex of vervreemdend wordt beschouwd. De influencers die deze boodschappen uitdragen, verleiden jongeren vaak door hen een vereenvoudigd en geïdealiseerd beeld van een terugkeer naar traditionele rollen voor te houden. Achter deze façade voeden deze boodschappen echter een vernederende visie op vrouwen en dragen ze bij aan de radicalisering van jonge mannen in de richting van waarden van dominantie en onderwerping.

    Tegenover deze ideologische drift is het van vitaal belang om te benadrukken dat de fundamenten van onze samenleving grondig moeten veranderen. 8 maart is een essentiële dag om onze eenheid te tonen tegenover het aanhoudende onrecht en ongelijkheid. Ver weg van de ideologische valstrikken van een kapitalisme dat deze destructieve discoursen voedt, is een diepgaandere sociale transformatie de enige weg naar een werkelijk egalitaire toekomst.

  • Stop Arizona en het Trumpisme

    De besparingen van Arizona zijn rampzalig voor vrouwen en minderheden die het nu al moeilijk hebben. De pensioenmaatregelen treffen vrouwen harder. Het opvoeren van de flexibiliteit maakt de combinatie werk-gezin nog moeilijker. Een verlenging van de abortustermijn zit er waarschijnlijk weeral niet in als het van het kernkabinet, dat alleen maar uit mannen bestaat, afhangt.

    door Nicky (Antwerpen) uit de maarteditie van maandblad De Linkse Socialist

    Wel gaan ze voor een hard Trumpistisch migratiebeleid en tegelijkertijd voor meer investeringen in defensie en de oorlogsindustrie. In de VS zet Trump de toon met massale deportaties. Er waren al raids op scholen en bij mensen thuis. Ook in België wil de nieuwe regering het mogelijk maken dat de politie woningen binnendringt als er een vermoeden bestaat dat er mensen zonder papieren verblijven.

    Meteen na zijn inauguratie begon Trump met het afbreken van de rechten van trans personen. Hij verzet zich tegen diversiteits- en inclusiviteitprogramma’s en schrapte anti-discriminatie wetten. De anti-transretoriek en de backlash tegen inclusiviteit en “woke” wordt steeds wijder verspreid. In België richt de regering het vizier op puberteitsremmers.

    De verkiezing van de voor seksueel misbruik veroordeelde Trump, toont dat de anti-#metoo backlash in volle vaart is. In Vlaanderen kan #metoo-figuur Bart De Pauw op veel steun rekenen voor zijn aangekondigde comeback in de entertainmentwereld.

    We moeten verder bouwen op de moed van Gisele Pélicot. We hebben nood aan massale feministische strijd. We moeten de financiële onafhankelijkheid van vrouwen, het recht op abortus, de rechten van trans personen en migranten verdedigen. We moeten consequent aan de kant staan van overlevers van seksueel geweld en de schaamte van kant veranderen.

    Internationale solidariteit

    De Wever en Bouchez zijn de grootste supporters van het koloniale Israëlische regime. De nieuwe minister van Defensie, Theo Francken, heeft zich al uitgesproken voor het verderzetten van wapenhandel met het leger van de zionistische staat. Trump roept intussen op voor het verderzetten van de etnische zuivering van de Gazastrook. Ook in tijden van een zogezegd staakt-het-vuren in Gaza, die door Israël al is geschonden met de dood van meer dan 100 Palestijnen tot gevolg, moeten we ons blijven verzetten tegen het imperialisme en kolonialisme.

    In Oost-Congo is het conflict eind januari een nieuwe gewelddadige fase ingegaan. Enkele jaren geleden zagen we in Iran de beweging onder de slogan ‘Vrouw, leven, vrijheid’. Nu voert het Iraanse regime als reactie de repressie harder op en voert het zwaardere straffen in voor vrouwen die zich niet houden aan de kledingvoorschriften. In Afghanistan mogen vrouwen sinds december 2024 geen medische opleidingen meer volgen, de enige hogere opleidingen die nog beschikbaar waren voor vrouwen. Wij zijn solidair met alle vrouwen wereldwijd die lijden onder imperialisme, kolonialisme en reactionaire regimes.

    Bouw mee aan een socialistisch feministische beweging

    Er wordt op 8 maart niet alleen opgeroepen om te betogen, maar ook om te staken. Door het werk neer te leggen kunnen we economische druk zetten om onze eisen af te dwingen, want zonder ons werk worden er geen winsten gemaakt.

    Echte gelijkheid gaat nooit mogelijk zijn onder een kapitalistisch systeem in dienst van de rijkste 1% die gaan lopen met de winst. Dit terwijl de grote meerderheid van de mensen onder elkaar moet vechten voor kruimels. We moeten het geld halen waar het zit in plaats van ze te laten besparen op onze levensstandaard. Laten we ze raken waar ze het meest voelen, hun portemonnee. Leg op 8 maart het werk neer en kom mee op straat! We zetten de strijd daarna verder op de algemene staking van 31 maart, om ook daar een feministische staking van te maken.

    Wij eisen:

    • verhoog het minimumloon tot € 17/u
    • verkort de werkweek tot 30u zonder loonverlies, met bijkomende aanwervingen en vermindering van de werkdruk
    • voor massale investeringen in de publieke diensten
    • een uitbreiding van de abortuswetgeving en meer toegang tot abortus
    • meer Zorgcentra na Seksueel Geweld en meer preventie
    • Stop menstruatie armoede
    • Weg met de wachtlijsten, investeringen naargelang de noden, onder meer voor trans zorg.

  • Verkrachting op café. Falende justitie, lakse media

    Eind januari besliste de Brusselse correctionele rechtbank om een barman vrij te spreken voor twee feiten van verkrachting in 2021. Het parket had geen straf geëist omdat de man op sociale media het ‘slachtoffer van een lynchpartij’ was en omdat er protestacties hadden plaatsgevonden. De campagne #BalanceTonBar, die aan de basis lag van het protest in 2021, reageerde scherp op de houding van het parket. We publiceren die reactie.

    “Sociale sanctie” als vervanging voor gerechtigheid

    Het argument dat de beklaagde al een “enorme sociale straf” heeft ondergaan als gevolg van berichten op sociale netwerken en mobilisatie is een belediging voor de slachtoffers. Justitie kan de publieke opinie niet vervangen of erop vertrouwen om agressors te “straffen”. Dit soort discours leidt de aandacht af van de criminele feiten naar het “lijden” van de beschuldigde, waardoor de gevolgen voor overlevenden onzichtbaar worden.

    Het bewijs is te vinden in de vele voorbeelden van (al dan niet vermeende) agressors wier openbare of professionele leven volledig onaangetast is gebleven na publieke beschuldigingen.

    Patriarchale justitie en verschillende behandeling van slachtoffers

    De nadruk op het gedrag van de slachtoffers – hun staat van dronkenschap, hun beslissing om door te gaan met feesten – is een flagrant voorbeeld van victim-blaming (‘Het slachtoffer de schuld geven’ is een houding die erin bestaat de slachtoffers van een aanval of onrechtvaardigheid verantwoordelijk te houden voor wat ze ondergingen. Door het slachtoffer de schuld te geven, vermijd je dat je de agressor veroordeelt, die verzachtende omstandigheden krijgt).

    Een kwetsbaar persoon, of die nu onder invloed is van alcohol of drugs, heeft recht op respect voor hun integriteit. Het onvermogen om expliciet toestemming te geven moet voldoende zijn om verkrachting vast te stellen, zonder dat er aanvullend bewijs nodig is.

    Systematisch minimaliseren van geweld

    Het gebruik van termen als “veel minder gruwelijke context” om te verwijzen naar bewezen verkrachtingen toont een zorgwekkende tendens om de ernst van de daden te minimaliseren onder het mom van “omstandigheden”.

    Het maakt geen verschil uit of het geweld plaatsvond in een bar of een privéwoning: een verkrachting is steeds een verkrachting. De suggestie dat dronkenschap of een feestelijke sfeer de verantwoordelijkheid van de agressor vermindert, is een gevaarlijke herinnering aan de mythes die ervoor zorgen dat slachtoffers zich schuldig voelen en agressors goedpraten.

    Falende justitie

    Hoewel we geen voorstander zijn van het huidige gevangenissysteem, is het lage percentage veroordelingen voor gevallen van seksistisch en seksueel geweld zorgwekkend.

    • Slechts 1 op 100 verkrachtingsklachten leidt tot een veroordeling in België: een schokkend cijfer dat de systematische straffeloosheid benadrukt.
    • In 2023 registreerde de Belgische politie gemiddeld 12 verkrachtingen en 13 gevallen van aanranding van de seksuele integriteit per dag.
    • Uit een studie van het Instituut voor Overheidsbeleid blijkt dat 86% van de gevallen van seksueel geweld niet wordt opgevolgd, met een bijzonder hoog percentage voor verkrachtingen: 94%.
    • In 2020 onthulde Amnesty in een studie dat in België volgens officiële cijfers 53% van de zaken zonder opvolging werden geseponeerd. 68% van de mensen is van mening dat dit dreigt bij te dragen aan de straffeloosheid van verkrachters.

    Geminimaliseerde verkrachting is gelegitimeerde verkrachting

    Deze zaak illustreert de nood aan systemische hervorming. Het rechtssysteem moet de ernst van seksueel geweld erkennen en slachtoffers niet langer de schuld geven van de aanrandingen waarvan ze het slachtoffer zijn. Bewegingen zoals #BalanceTonBar spelen als klokkenluiders een cruciale rol in het doorbreken van de omerta.

    Hun bestaan is een vernietigend bewijs van het falen van instellingen om vrouwen en seksuele minderheden te beschermen. We moeten hen steunen, het onderwijs over toestemming versterken en vechten tegen een cultuur die misbruikers nog steeds goedpraat.

  • Maak van 8 maart een actiedag tegen alle vormen van onderdrukking

    In de aanloop naar 8 maart, de internationale dag voor de rechten van vrouwen en genderminderheden, moet deze datum een centraal moment worden voor mobilisatie tegen alle vormen van onderdrukking. Het is niet alleen een dag om strijd uit het verleden te eren, maar ook een cruciale kans om terrein te heroveren in een mondiale context die wordt gekenmerkt door een opgang van extreemrechts en reactionaire schreeuwers. 

    door Ophélie (Brussel)

    Het succes van politieke figuren als Trump illustreert de doeltreffendheid van het verzet tegen wat ze ‘woke’ noemen. Dit offensief tegen progressieve ideeën over gender, racisme en seksualiteit vindt een zorgwekkende weerklank bij een deel van het electoraat, aangewakkerd door populistische retoriek en medeplichtige media. In het licht van deze regressie is mobilisatie belangrijker dan ooit.

    Het voorbeeld van Gisèle Pélicot, die onvermoeibaar heeft gestreden tegen seksueel geweld en de dubbelzinnigheden van het rechtssysteem, inspireert ons om door te zetten. Haar moed benadrukt een overweldigende realiteit: justitie brengt slachtoffers van verkrachting vaak een tweede trauma toe. De procedures zijn lang, vernederend en nauwelijks toegankelijk voor mensen die noch de financiële middelen, noch de benodigde emotionele steun hebben. De “bijkomende slachtofferschade” – het proces waarbij het slachtoffer beschuldigd wordt en gedwongen wordt haar eigen trauma te rechtvaardigen – is een plaag die bestreden moet worden. 

    Wat aan de kaak gesteld moet worden is de onrechtvaardigheid van een systeem dat liever “ideale slachtoffers” erkent, zij die voldoen aan stereotypen van duidelijk lijden. Slachtoffers die durven te praten over hun innerlijke pijn of die niet in deze hokjes passen, worden vaak weggewuifd of genegeerd. Deze willekeurige selectie bij de erkenning van geweld is niet alleen een aanval op de waardigheid van de slachtoffers, maar ook een bewijs van de structurele vooroordelen van een systeem dat weigert zichzelf in vraag te stellen. De strijd tegen seksueel geweld en de behandeling van slachtoffers is geen strijd die alleen gevoerd moet worden.

    In deze onrustige tijden is de strijd voor erkenning en respect voor de stem van slachtoffers nog lang niet gestreden. Recente bewegingen zoals #MeToo hebben de kracht van solidariteit en collectieve actie laten zien. De vijandige reacties op deze vooruitgang, vooral van extreemrechts, laten echter zien dat we waakzaam moeten blijven.

    Het is tijd om een eind te maken aan de vicieuze cirkel van victim-blaming en geweld: zowel in de samenleving, als in de rechtszaal, als in gemeenschappen en gezinnen. We eisen meer middelen voor de begeleiding van slachtoffers van seksueel geweld en voor preventie. Zo komen we op voor massale publieke investeringen in vluchthuizen, zorgcentra na seksueel geweld en meldpunten om elk slachtoffer te ondersteunen.

    8 maart is een moment om onze kracht en vastberadenheid te tonen. Het gaat om meer dan één dag: het gaat om een voortdurende inzet om onze samenleving te veranderen. Door onze stemmen en acties te verenigen, kunnen we de strijd aangaan met de opkomst van reactionaire ideeën en de basis leggen voor een samenleving die vrij is van uitbuiting en onderdrukking. 

  • Op 8 maart strijden met de moed van Gisèle Pelicot. We gaan niet terug in de tijd!

    Rechts en extreemrechts hebben de wind in de zeilen. Elementen van het brutale beleid van Trump vinden navolging in Europa, onder meer een openlijke steun voor onderdrukking van vrouwen, LGBTQIA+ personen, migranten … Het nieuws is tegenwoordig een dystopische horrorshow. Verzet is nodig en mogelijk! 

    Artikel door Nicky (Antwerpen) uit maandblad De Linkse Socialist

    Voor seksueel misbruik veroordeelde president

    De extreemrechtse voor seksueel misbruik veroordeelde Trump heeft officieel zijn intrede gedaan als 47e president van de VS. Hij begon zijn ambtstermijn door meteen een 40-tal presidentiële decreten te ondertekenen. 

    Eén ervan stelt dat er vanaf nu officieel nog maar twee genders worden erkend. Sinds maart 2023 was het mogelijk om op het paspoort officieel geregistreerd te zijn met de non-binaire gendermarker ‘X’, maar die gaat nu verdwijnen. Hij schrapte een decreet dat ging over preventie van discriminatie op basis van genderidentiteit en seksualiteit. Ook wordt het eerder door Biden afgeschafte verbod op trans personen in het leger terug ingevoerd. Ondertussen is een website van de overheid die informatie aanbood over reproductieve gezondheid offline gehaald. 

    Trump kondigde de noodsituatie af aan de grens met Mexico, officieel omwille van de ‘illegale’ migratie, en wil meteen beginnen met massale deportaties van vluchtelingen. 

    De plannen zijn angstaanjagend voor vele Amerikanen, vooral vrouwen, queer en trans personen, mensen van kleur en personen met een migratie achtergrond. We betuigen onze solidariteit met iedereen die nu in angst leeft. 

    Arizona raakt vrouwen erg hard

    De plannen van de toekomstige Arizona regering zijn onheilspellend. Het zal een regering van besparingen zijn. De aanvallen op de pensioenen raken vrouwen extra hard. Het aantal effectief gewerkte jaren nodig voor het recht op een minimumpensioen zou stijgen van 20 naar 30 jaar. Veel vrouwen, vooral moeders, komen daar niet aan. Zij hebben vaak geen andere keuze dan hun loopbaan te onderbreken wanneer ze kinderen krijgen. De pensioenkloof tussen mannen en vrouwen stond in 2022 op 19%. Met de huidige voorstellen dreigt dit toe te nemen, waardoor vrouwen nog meer financieel afhankelijk worden van hun partner. De plannen om de 38-urenweek verder te ondermijnen door een toenemende flexibiliteit, zullen de combinatie werk-gezin moeilijker maken. De Arizona-partijen blokkeerden in september een uitbreiding van de abortuswet. 

    Op de betogingen en stakingen van 7 november (zorg en publieke sector) en 13 januari (onder meer het onderwijs) waren werkenden uit typisch vrouwelijke sectoren massaal aanwezig. We blijven op straat komen en eisen volwaardige pensioenen op 60 jaar, een hoger (minimum-)loon en massale investeringen in de openbare diensten zoals zorg, onderwijs, kinderopvang …

    https://nl.socialisme.be/100723/waarom-ook-vrouwen-de-strijd-moeten-aanbinden-tegen-de-regering-de-wever

    Solidariteit met Palestina

    Het staakt-het-vuren leidt tot het begin van een gevangenenruil. Onder de eerste 90 vrijgelaten Palestijnen waren er 69 vrouwen. Eén van hen sprak over de vreselijke toestand waarin ze werden vastgehouden: een gebrek aan privacy, medicatie en voedsel. De vrouwen werden mishandeld en moesten zich dagelijks uitkleden voor fouillering. 

    Ondertussen proberen Palestijnen in Gaza terug te keren naar hun thuis, om die op het puin opnieuw op te bouwen. We blijven onze steun aan het Palestijnse volk betuigen, de strijd voor bevrijding is nog niet gestreden.

    #MeToo is niet voorbij

    Het zelfvertrouwen van (extreem)rechts leidt tot een comeback van meer openlijke steun aan racisme, seksisme en queerfobie. 

    Het is geen toeval dat Bart De Pauw in Vlaanderen een comeback maakt met theatershows waarvoor meteen duizenden tickets verkocht werden nog voor er iets geweten is over de inhoud ervan. De Pauw werd in 2021 veroordeeld wegens grensoverschrijdend gedrag en was het Vlaamse gezicht van alles waartegen #MeToo zich kant. 

    Als hij meteen zoveel tickets verkoopt, is het omdat mensen hem willen steunen. Er heerst een idee dat hij al genoeg gestraft is geweest omdat zijn imago zo was beschadigd door de hele zaak. Het parket in Brussel eiste in december geen straf voor een barman in Elsene die twee vrouwen had verkracht, omdat de dader ‘al genoeg gestraft’ was met een ‘lynchpartij op sociale media’. Er is duidelijk een anti-metoo sentiment.

    Een paar jaren geleden zagen we dat al met de zaak van Amber Heard en Johnny Depp. Nu is er de zaak rond Justin Baldoni en Blake Lively, waar de publieke opinie ook eerst tegen haar was gekeerd. 

    Aan de andere kant zagen we in Frankrijk hoe Gisèle Pelicot enorm gesteund werd in de zaak tegen haar ex-man en de meer dan 50 andere mannen die haar seksueel misbruikten. We moeten consequent aan de kant van overlevers staan, die het gevecht aangaan tegen hun misbruiker.

    We komen op 8 maart op straat in solidariteit met Palestijnen, met wie nu al lijdt onder het bewind van Trump, met alle slachtoffers van gendergerelateerd en seksueel geweld en intimidatie en tegen Arizona. 

  • Waarom ook vrouwen de strijd moeten aanbinden tegen de regering-De Wever

    Zoals altijd het geval is met asociale politiek die (opnieuw!) een versnelling hoger schakelt, zijn de gevolgen voor de sociaal meest kwetsbare groepen het meest schrijnend. De supernota van De Wever zou de levensstandaard van alle werkenden en armen achteruithalen, maar vrouwen en jongeren zullen dat het hardst aan den lijve ondervinden.

    Artikel door Anja Deschoemacker

    Recht op voltijds pensioen verder onmogelijk gemaakt

    Het is bekend dat er naast de loonkloof ook een daarmee samenhangende pensioenkloof bestaat. Volgens de laatste cijfers van de Federale Pensioendienst (op basis van gegevens van 2022) bedraagt de kloof in het wettelijk pensioen 19%, of een verschil van 406 euro in het bruto maandelijks pensioen. Voor het aanvullend pensioen rijst de kloof helemaal de pan uit tot maar liefst 53%. 

    Voor zelfstandigen is er een gender-pensioenkloof van 52% en voor loontrekkenden van 28%, terwijl dat voor ambtenaren slechts 3% is. De aanval op de ambtenarenpensioenen neemt dus feitelijk de enige toegang tot een leefbaar pensioen voor vrouwen weg. 

    Daarbovenop komt het kleinere gewicht van de gelijkgestelde perioden. Volgens een studie van Sigedis in 2023 behaalt 66% van de mannen een loopbaan van meer dan 30 jaar tegenover slechts 34% van de vrouwen, vooral een gevolg van deeltijds werk en tijdskrediet waar veel vrouwen toe gedwongen worden om de balans met het gezinsleven in evenwicht te houden binnen een kader van absoluut te weinig toegankelijke en betaalbare kinderopvang, jeugdzorg, ouderenzorg, hulp in de huishoudelijke taken …

    Nieuw sluitstuk in heksenjacht op vrouwelijke en jonge werklozen

    De Wever bekokstooft op federaal niveau dat de werkloosheidsuitkering in de tijd wordt beperkt. 

    Net als met de pensioenen is het een verdere stap in decennia van non-stop geknabbel aan de levensstandaard en financiële onafhankelijkheid van vrouwen. De hele geschiedenis van de aanvallen op het recht op werkloosheidsuitkeringen is een anti-feministisch verhaal. De continue aanvallen van rechtse regeringen in de jaren ‘80 werden nadien door de voorlopers van Vooruit/PS en CD&V/les Engagés verder opgeschaald en structureel gemaakt. Het resultaat: in de jaren ‘90 maakten vrouwen 92% van de ettelijke tienduizenden geschorste werklozen uit. 

    Het doel mag na deze decennia duidelijk zijn: het was een centrale schakel in het dwingen van vrouwen en jongeren in precaire tewerkstelling, in deeltijds en tijdelijk werk met lage lonen. Het is ook een vooral symbolische afsluiting van een hoofdstuk; in realiteit hou je na twee jaar werkloosheid al lang geen leefbaar inkomen meer over. Aan een problematische gezinssituatie ontsnappen, staat voor vrouwen en jongeren hierdoor quasi gelijk aan een veroordeling tot armoede.

    Anti-woke regering

    Een anti-woke regering staat in de steigers: vrouwen, LGBTQI+ personen, migranten, vluchtelingen en mensen zonder papieren bereiden zich best voor op de strijd!

    Met De Wever en Bouchez zouden twee Trump-fans en anti-wokers de plak zwaaien, sociaal-economisch rechts én spilfiguren binnen de Belgische politieke elite voor openlijke steun aan Israël. 

    Het is een teken aan de wand dat een verdere verstrenging van het migratiebeleid iets was waar alle Arizona-partijen het mee eens waren, niet verrassend na de trackrecord van Vooruit in zijn geheel en Connor Rousseau in het bijzonder. Voor alle duidelijkheid: ook zonder verstrenging slapen nu al duizenden vluchtelingen op straat, ook in de vrieskou, hebben vele tienduizenden mensen zonder papieren geen enkel uitzicht op een regularisatie van hun situatie en worden honderdduizenden mensen met een achtergrond in migratie – eerste, tweede, derde, vierde … generatie – systematisch geconfronteerd met discriminatie op alle vlakken van het leven. 

    Er was de afgelopen jaren een parlementaire meerderheid van MR/VLD, PS/Vooruit, Ecolo/Groen en PVDA mogelijk voor een uitbreiding en verbetering van het abortusrecht. Behalve de PVDA gaven ze allemaal zonder enig gevecht toe als pasmunt om in een regering te kunnen zetelen. Met Arizona is het zo goed als zeker dat er ook de komende jaren weinig van in huis zal komen. Honderden vrouwen zullen jaarlijks naar het buitenland moeten blijven gaan om een abortus na 12 weken te verkrijgen. Dat is moeilijker en duurder, dus ontoegankelijk voor de armsten.

    Net als voor vrouwen zal er ook voor gender niet-conforme personen in het beste geval een stagnatie komen, terwijl tegen de door rechts en extreemrechts steeds verder opgezweepte LGBTQI+fobie geen tegenwicht geboden wordt. 

    Het zijn slechts enkele redenen om ons tegen deze aangekondigde regering te organiseren. Vakbonden, linkse militanten, feministen en organisaties van andere onderdrukte groepen moeten de handen ineenslaan en de mobilisatie opvoeren, niet voor toegevingen in de marge, maar voor reële vooruitgang voor de grote meerderheid van de bevolking door een sociale politiek die het geld haalt waar het zit. Samen met de strijd tegen internationaal rechts – Netanyahu en Trump voorop – moet de strijd tegen de rechtse anti-woke regeringen centraal staan op 8 maart.

  • Kan kapitalisme ooit voor gendergelijkheid zorgen?

    Volgens het Global Gender Gap Report uit 2024 van het World Economic Forum duurt het nog 134 jaar om gendergelijkheid te bereiken. Deze absurde voorspelling is een aanklacht tegen het kapitalisme. Het zonnige optimisme van het World Economic Forum, dat er anderhalve eeuw voor nodig is om gendergelijkheid te bereiken, gaat voorbij aan het feit dat het kapitalisme ons in feite achteruit laat denderen.

    Door Laura Fitzgerald (Socialist Party, Ierland)

    In Soedan hebben vrouwen zich massaal van het leven beroofd om verkrachting door paramilitairen te voorkomen.

    In Afghanistan zijn de Taliban wel erg creatief in de manieren waarop ze genderapartheid bevorderen. Naast het ontzeggen van onderwijs aan meisjes, is het vrouwen verboden om te studeren in medische instellingen, met desastreuze gevolgen voor hun toegang tot gezondheidszorg. Het is vrouwen ook verboden om te zingen en zelfs om de stem van andere vrouwen te horen.

    In heel Europa is extreemrechts in opmars, met onlangs grote verkiezingsoverwinningen in Oostenrijk en Duitsland. In de VS zijn vijf van Trumps ministers mannen die beschuldigd worden van seksuele intimidatie – ongetwijfeld is zijn keuze voor deze mannen een bewuste poging om feministen te trollen.

    Extreemrechts is ideologisch verknocht aan het patriarchaat, inclusief abortusverboden en een visie die vrouwen aan de haard wil kluisteren. De selectieve verontwaardiging van extreemrechts over geweld tegen vrouwen is verweven met haar racistische patriarchale wereldbeeld – macho, extreemrechtse stoere mannen moeten hulpeloze witte vrouwen ‘beschermen’ tegen de zwarte, bruine en migrantenmannen die zij demoniseren. Ondertussen zijn veel van de helden van extreemrechtse voetsoldaten, van Trump tot Conor McGregor en Andrew Tate, verkrachters, serie-intimidanten, misbruikers van minderjarigen en sekshandelaren.

    De jaren 2010 zagen een wereldwijde feministische en queer golf die Repeal, MeToo, de feministische staking en Ni Una Menos omvatte. Nu, vijf jaar later, hebben de jaren 2020 een significante tegenreactie gegeven op deze feministische en queer golf van strijd.

    De mate waarin patriarchale gendernormen zijn doorgedrongen in extreemrechts is opvallend – een vluchtige blik op de afbeeldingen op de website van de National Party toont bijna uitsluitend jonge mannen die goed in vorm zijn voor de sportschool. De extreemrechtse opkomst komt rechtstreeks uit het hedendaagse kapitalisme. Het is helaas geen aberratie in de marge, het is het kapitalisme van vandaag. Het is een tijdperk waarin de miljardair-grootheidswaanzinnige Elon Musk, rijkste man ter wereld en geeky, edgelord tech-bro, een social media-gigant kan bezitten en in het kabinet van Trump kan zitten terwijl hij zijn onnozele maar angstaanjagende geraaskal spuit over Andrew Tate die zich kandidaat zou stellen om Brits premier te worden. Ondertussen krabbelen miljardairs die voorheen liever een meer verlichte schijn ophielden, overeind om Trump en extreemrechts te paaien – zoals Zuckerbergs die factchecking door Meta schrapt en de kroning van Trump-bondgenoot Dana White.

    De toenemende transfobie geeft misschien wel het grootste inzicht in de mate waarin het systeem zich verzet tegen de vrijheden waar feministische en queer strijd voor opkomt. Alleen al het bestaan van transpersonen zet de starre genderstructuur op losse schroeven en daarom worden ze zo wreed aangepakt. Deze starre genderstructuur, die van nature patriarchaal is, dient het kapitalisme ten zeerste. Van het 10,8 biljoen dollar kostende onbetaalde zorgwerk dat vrouwen jaarlijks verrichten – werk dat de beroepsbevolking voor het kapitalisme regenereert en de uitbuiting van arbeiders mogelijk maakt en dus de winsten van het kapitalisme; tot de macho-ideologie die in zoveel propaganda voor het kapitalisme doordrenkt is. Daarnaast is er nog het racisme dat zo sterk aanwezig is in imperialistische legers en bezettingsmachten, en dat samen met seksisme en queerfobie verdeeldheid onder de werkende klasse creëert. Het kapitalisme bevordert en steunt op genderonderdrukking.

    Het hele traject van dit verachtelijke systeem – het kapitalistische helse landschap dat wordt gedefinieerd door genocide en ecocide, dat een doordringende cultuur in stand houdt waarin misbruikers worden beloond terwijl overlevenden worden geringschat, een systeem dat record dakloosheid hand in hand laat gaan met record rijkdom van een miniscule miljardairsklasse – geeft zonder twijfel aan dat kapitalisme nooit gendergelijkheid kan bereiken. We hebben feminisme nodig dat doordrenkt is van antikapitalisme, socialisme en urgentie.

  • Socialistisch feminisme in revolutionair Rusland

    Naar aanleiding van de 100ste verjaardag van de Russische Revolutie in 2017 brachten we een boekje van 48 pagina’s uit over vrouwenrechten in revolutionair Rusland. Dit werd veel gelezen en vormde een inspiratiebron voor heel wat jonge activisten. Nu brengen we een uitgebreidere versie van dit boek uit onder de titel ‘Socialistisch feminisme in revolutionair Rusland’.

    De nieuwe editie bevat twee inleidende teksten. De eerste gaat over de verworvenheden inzake vrouwen- en LGBTQIA+rechten na de revolutie. Het ging om opmerkelijke veranderingen in een land dat gekenmerkt werd door een enorme achterstelling, met een groot aandeel van de bevolking dat analfabeet was en onderhevig aan allerhande vormen van bijgeloof. Stemrecht voor vrouwen, echtscheiding op eenvoudig verzoek, toegang tot abortus, mensen van hetzelfde geslacht konden trouwen … Er was niet alleen een vrouwelijke (Kollontaj), maar ook een openlijk homoseksuele minister (Tsjitsjerin). De revolutie leidde tot radicale veranderingen in de menselijke relaties. Zoals Kollontaj opmerkte: “Het oude gezin waarin de man alles was en de vrouw niets, het typische gezin waarin de vrouw geen eigen wil had, geen tijd of geld, dat verandert nu allemaal voor onze ogen.”

    Een tweede inleidende tekst gaat in op de rol van de Zhenotdel, de vrouwenafdelingen van de Bolsjewieken gericht op een grotere deelname van vrouwen aan de maatschappij. Er waren vormingen en bijeenkomsten om vrouwen te betrekken, ook in de meest achtergestelde delen van de Sovjet-Unie waar de geschiedenis van vrouwenonderdrukking nog erg zwaar woog. Net als veel andere verworvenheden van de revolutie, werd ook de Zhenotdel gekortwiekt en uiteindelijk opgeheven onder het stalinisme. De erfenis blijft echter overeind.

    Na deze twee inleidende teksten volgen artikels geschreven door Kollontaj, Zetkin, Lenin en Trotski. Er wordt ingegaan op de grote veranderingen in het dagelijkse leven, zoals de stappen in de richting van het collectiviseren van huishoudelijk werk en de opvoeding van kinderen zodat vrouwen een actievere rol in de samenleving konden spelen. Kollontaj stelt: “De bevrijding van de vrouw kan alleen worden bereikt door een radicale verandering van het dagelijks leven. En het dagelijks leven zelf zal alleen veranderen door een grondige wijziging van de gehele productie, op basis van de communistische economie.” De veranderingen verliepen niet van een leien dakje, zowel door economische problemen als door het bestaan van vooroordelen. Zetkin geeft in haar verslag over de communistische vrouwenbeweging aan dat er ook binnen de communistische beweging strijd nodig is. Trotski schrijft: “De weg naar een nieuw gezin is tweevoudig: (a) het versterken van de culturele normen en het onderwijs van de werkende klasse en de individuen die deze klasse vormen; (b) een verbetering van de materiële omstandigheden van de klasse georganiseerd door de staat. Beide processen zijn nauw met elkaar verbonden.”

    De teksten tonen een samenleving die nog zoekende is, nieuw terrein en nieuwe verworvenheden aan het verkennen. Dit gebeurt natuurlijk in een specifieke context die er vandaag anders uitziet. Meer dan 100 jaar later heeft strijd door de werkende klasse en door feministen geleid tot het uitbreiden en veralgemenen van heel wat verworvenheden en bijgevolg ook tot scherpere inzichten. Onder meer wat betreft LGBTQIA+rechten werden in revolutionair Rusland grote stappen vooruit gezet, maar staan we vandaag een pak verder. Heel wat teksten uit die tijd waren erg heteronormatief en zouden vandaag anders geformuleerd worden. We gaan ervan uit dat de lezers dit kunnen plaatsen en vooral oog hebben voor het proces van verandering en het nauwe verband tussen revolutionaire veranderingen in de organisatie van de samenleving en verandering in het dagelijkse leven.

    Dit laatste punt wordt in dit boek ook in de andere richting gemaakt. De stalinistische contrarevolutie ging gepaard met het afnemen van de actieve betrokkenheid van bredere lagen van de werkende klasse bij de maatschappij. Het leidde tot een starre dictatuur en een terugkeer van conservatieve en beperkende regels voor het persoonlijke leven.

    De inhoud van het boek (zie onderaan) is ook online beschikbaar, de komende weken zullen we ook de twee bijdragen die nog niet online staan publiceren. Wie het boek liever op papier leest, kan het via onze webwinkel aanschaffen. Het boek telt 112 pagina’s en kost 10 euro (verzending in België inbegrepen).

    https://shop.socialisme.be/product/socialistisch-feminisme-in-revolutionair-rusland

    Inhoud van het boek:

  • Festival of Socialist Feminism Wenen, Oostenrijk, 4-6 april

    In Kortrijk hebben ondertussen 16 vrouwen een klacht ingediend omdat ze werden gedrogeerd en seksueel misbruikt tijdens het uitgaan. In Frankrijk voert Gisèle Pelicot een moedige strijd tegen haar meer dan 50 misbruikers en het seksistische rechtssysteem. De voor seksueel misbruik veroordeelde racistische en extreemrechtse Trump is herkozen. Er is solidariteit nodig met trans personen, personen met een migratie-achtergrond en al wie misselijk wordt van extreemrechts en onderdrukking. 

    Extreemrechts kent een opmars. De genocide tegen de Palestijnen blijft duren. Steeds minder mensen hebben toegang tot abortus en trans gezondheidszorg. Andrew Tate en de manosphere spreken jongens aan met hun vergif. In 2022 waren er wereldwijd 89.000 feminicides, een record sinds 20 jaar. Het is duidelijk dat er meer dan ooit nood is aan internationale feministische strijd!

    Trans-inclusieve, antiracistische en antikapitalistische feministen – we hebben jullie hulp nodig om een socialistisch feministische beweging op te bouwen die strijd van onderaf belichaamt en solidariteit toont met alle uitgebuitenen en onderdrukten die vechten voor bevrijding van iedereen wereldwijd!

    Als internationale socialistische feministen geloven wij dat seksisme, racisme, queerfobie, validisme en alle andere vormen van onderdrukking voortkomen uit het klassensysteem en worden versterkt door het kapitalisme. Echte gelijkheid gaat nooit mogelijk zijn onder een systeem in dienst van de rijkste 1%. We moeten strijden voor een democratisch socialistische wereld, een revolutie waarmee de werkende klasse het heft in eigen handen neemt en beslissingen maakt zonder winst voor enkelingen als doel, maar de noden van iedereen. Dat zou de materiële basis leggen om discriminatie uit te roeien.

    Met sprekers over abortusrechten, de beweging voor de rechten van inheemse volkeren in Brazilië, de strijd tegen gendergerelateerd geweld in Mexico, organisatoren van de Trans & Intersex Pride in Ierland, vakbondsmilitanten uit vele landen die ervoor opkomen dat een socialistisch feministische benadering ook deel uitmaakt van de bredere strijd van de werkende klasse, belooft het een evenement te worden dat je niet wil missen. 

    Schrijf je nu in. Iedereen die wil leren van en deelnemen aan de feministische, antiracistische, pro-Palestijnse, pro werkende klasse strijd tegen onderdrukking over de hele wereld, is welkom om deel te nemen aan het Festival of Socialist Feminism. 

    Campagne ROSA legt een bus in om samen vanuit Brussel naar Wenen te reizen. Alle praktische info is te vinden in het inschrijvingsformulier op linktr.ee/campagnerosa. Twijfel niet om ons te contacteren met al jouw vragen.  

    Praktische info

    • Data: 4-6 april. Vanaf 2 april is er een bijkomend programma. 
    • Reisdata: 1 april voor wie 5 dagen deelneemt, 4 april voor wie het driedaagse programma volgt. Terugreis: 7 april 
    • Accommodatie en eten worden voorzien
    • Inschrijven via linktr.ee/campagnerosa
    • Er is ook mogelijkheid om het evenement via Zoom te volgen
0
    0
    Your Cart
    Your cart is emptyReturn to Shop
    Continue Shopping