Category: Sociaal

In de nacht van 28 op 29 oktober stortte meer dan 600 liter regen per kubieke meter neer in de straten van Valencia. Dit veroorzaakte een van de dodelijkste klimatologische tragedies in het Spanje van de 21e eeuw. Het dodental steeg tot meer dan 200 en de Spaanse bevolking ging de straat op om te protesteren tegen de passieve houding van de regering tegenover de klimaatramp. 

door Odilon (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

Dodelijke gevolgen van besparingen 

Carlos Mazon, president van de regio Valencia, werd verantwoordelijk gehouden voor de tragedie en bood op 15 november zijn excuses aan de bevolking van Valencia aan, onder het boegeroep van de betogers. Het was een halfhartige verontschuldiging, die zijn verantwoordelijkheid afzwakte onder een laag van kwade trouw en oneerlijke insinuaties. Dit kon de woede van de slachtoffers niet bedaren. In feite maakte de inadequate reactie van de autoriteiten op de overstromingen de situatie alleen maar erger: waarschuwingsberichten werden pas enkele uren na het begin van de ramp naar de bevolking gestuurd en de regering weigerde brandweerlieden uit naburige steden te laten helpen. Achter deze rampzalige en dodelijke beslissingen ligt een veel dieper probleem. 

Besparingen in de zorg en het onderwijs om belastingverlagingen aan de rijksten cadeau te doen, droegen bij aan het falende beleid van de neoliberale en conservatieve regering. Dit maakte de ramp in oktober erger. Het is niets nieuws voor kapitalistische regeringen om te vervallen in botte klimaatontkenning, en Spanje was geen uitzondering. Het weerfenomeen “Gota fria” (koude druppel) dat Valencia trof, is niet nieuw maar komt veel vaker voor door de opmars van de opwarming van de aarde. De gevolgen worden erger door de verstedelijking en bodemafdekking. Dit alles wordt voortdurend ontkend door de kapitalisten, die zoals steeds hun winsten als absolute prioriteit stellen. We zien tevens het bewijs van een gebrek aan interesse in de gevolgen van klimaatverandering vanwege de Spaanse regering, die duidelijk niet voorbereid is om met deze rampen om te gaan. 

Solidariteit verzacht de gevolgen van overstromingen

De recente gebeurtenissen in Spanje toonden ook de indrukwekkende solidariteit die mensen tonen in tijden van crisis. Omdat ze er niet op konden vertrouwen dat de regering hen effectief zou helpen, konden de slachtoffers van de overstroming enkel vertrouwen op andere mensen uit de werkende klasse. 

Duizenden mensen van over de hele wereld schoten de slachtoffers te hulp, zowel van ver als ter plaatse. De beelden van de machteloze koning die door de menigte werd uitgescholden laten ook zien dat woede een drijvende kracht was achter de solidariteit van de bevolking.

En in België?

Als we de ramp in Spanje zien, kunnen we niet voorbij aan de gelijkenissen met de Belgische situatie. In juli 2021 waren er de dodelijke overstromingen in de regio rond de Vesper. Het aantal doden als gevolg van hittegolven neemt ook toe. In 2022 ging het om 1.200 doden als gevolg van hittegolven en het rampzalige beheer ervan door de overheid. De cijfers zijn verontrustend, maar de verschillende regeringen houden zich van de domme. Er komen hoogstens beperkte maatregelen die grotendeels ontoereikend zijn tegenover de omvang van de klimaatschade. 

Dezelfde kapitalistische logica zet de regering ertoe aan om deze kwestie te verwaarlozen. De bevolking hier loopt evenzeer als die van Valencia het risico om in een gelijkaardige rampzalige situatie zonder hulp terecht te komen. 

Als er lessen te leren zijn uit deze recente gebeurtenissen, dan is het natuurlijk om te beginnen dat we ons vertrouwen niet kunnen stellen in traditionele neoliberale partijen, maar ook dat solidariteit nog steeds mogelijk is en kan versterkt worden in een tijdperk van extreme kapitalistische crisis. 

De klimaatcrisis is hier en we moeten ons er nu aan aanpassen en ons grondgebied volledig heroverwegen, van stadsplanning – door de nieuwe norm van extreme klimaatgebeurtenissen te integreren – tot rivierbeheer. Dit betekent uitbreiding van openbare diensten en civiele bescherming, met middelen die in verhouding staan tot de risico’s en behoeften, evenals een openbaar plan om gebouwen wijk voor wijk in het hele land te isoleren om de uitstoot van broeikasgassen door verwarming te beperken. 

Dit vereist ook maatregelen zoals de onteigening van gebouwen die leegstaan om ermee te speculeren, zodat deze kunnen gebruikt worden om slachtoffers van rampen te huisvesten, of de onteigening van grote verzekerings- en bouwbedrijven zodat deze sectoren onder de democratische controle en het beheer van de gemeenschap worden geplaatst. Op deze manier kunnen we onze uitstoot verminderen en tegelijkertijd mensen en hun leefomstandigheden beschermen. Het is essentieel dat linkse organisaties en vakbonden hun voorstellen en acties richten op wat nodig is om de klimaatdreiging aan te pakken, niet op wat acceptabel is binnen het keurslijf van het kapitalistische systeem!

Eind november was er in Bakoe een zoveelste klimaattop: COP29. Er waren meer lobbyisten van de fossiele brandstoffensector dan klimaatactivisten. Gastland Azerbeidzjan is een van de tien grootste olie- en gasproducerende landen ter wereld. Het voorzitterschap van de conferentie werd toevertrouwd aan Mukhtar Babayev, een topman van de Staatsoliemaatschappij van Azerbeidzjan. Het is genoeg om je de haren uit het hoofd te trekken.

door Constantin (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

Anarchie in de productie 

De situatie is nochtans bijzonder ernstig. Het gaat niet om ‘verstoringen’ van het klimaat, het kapitalisme stort ons regelrecht in een complete afgrond. Als we de existentiële crisis van de klimaatverandering willen overleven, moeten we ons organiseren en een einde maken aan dit ecocidale systeem. 

Een van de fundamentele redenen waarom het kapitalistische systeem volledig machteloos staat tegenover de klimaatcrisis is dat, in tegenstelling tot wat veel burgerlijke economen ons willen doen geloven, markten verre van een toonbeeld van efficiëntie zijn. Integendeel, markten hebben vaak de neiging om totaal absurde situaties te creëren, die leiden tot de verspilling van natuurlijke hulpbronnen en tot de massale vernietiging van goederen.

Deze inefficiëntie van markten werd al aan het licht gebracht door de revolutionair Friedrich Engels aan het einde van de 19e eeuw. Kapitalisme is een systeem dat gebaseerd is op marktproductie, d.w.z. de productie van goederen en diensten die verkocht worden op een markt met als doel winst te maken. Maar dit type productie, waarbij iedereen met elkaar concurreert, werkt chaos in de hand.

Zoals Engels het zo mooi zegt: “Iedere op warenproductie berustende maatschappij heeft het eigenaardige, dat daarin de producenten de heerschappij over hun eigen maatschappelijke betrekkingen hebben verloren. Ieder produceert voor zichzelf met zijn toevallige productiemiddelen en voor zijn individuele ruilbehoefte. Niemand weet hoeveel er van zijn artikel op de markt komt, hoeveel er in het algemeen van gebruikt wordt. Niemand weet of er aan zijn individueel product werkelijk behoefte bestaat, of hij er zijn kosten zal uithalen, ja zelfs of het in het algemeen te verkopen zal zijn. Er heerst anarchie in de maatschappelijke productie.” (F. Engels, Anti-Dühring, 1877)

Een schoolvoorbeeld: de elektriciteitsmarkt

Een van de meest opvallende voorbeelden van dit fenomeen is waarschijnlijk de elektriciteitsmarkt en de kwestie van hernieuwbare energiebronnen. Volgens het Internationaal Energieagentschap moeten er tot 2028 elk jaar voor 450 gigawatt aan zonnepanelen worden geïnstalleerd om te voldoen aan de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs op COP 21, die de opwarming van de aarde wil beperken tot 1,5° Celsius. Tevens zouden er voldoende windmolenparken moeten komen om in dezelfde periode het productieniveau met 135 gigawatt per jaar te verhogen. Hiertoe zou er tot 2030 jaarlijks 1.000 miljard euro moeten geïnvesteerd worden in hernieuwbare energie. De werkelijke investeringen zijn echter nog niet eens opgelopen tot 500 miljard. 

Hoe komt dit? Alvast niet omdat hernieuwbare energie duurder is dan fossiele brandstoffen. Volgens het Internationaal Agentschap voor hernieuwbare energie (IRENA) is het tegenovergestelde waar. De kosten voor de productie van elektriciteit uit steenkool of gas zouden tussen de 60 en 250 dollar per megawattuur liggen. Ter vergelijking: de prijzen voor fotovoltaïsche energie lagen in 2023 tussen 24 en 96 dollar/MWh. 

De prijs van elektriciteit wordt bepaald door wat bekend staat als de “merit order”. Eenvoudig gezegd is dit een manier om de volgorde van prioriteit te bepalen die aan verschillende energiebronnen wordt gegeven op basis van hun variabele kosten. In praktische termen betekent dit dat energiecentrales worden gesorteerd van degene die het minst tot degene die het meest kosten. Dit proces is heel eenvoudig wanneer één bedrijf eigenaar is van alle energiecentrales, zoals het geval was voor de richtlijnen die in 1996, 2003 en 2009 werden aangenomen om de energiesector te privatiseren.

Als het publieke monopolie vervangen wordt door de anarchie van vrije concurrentie, dan wordt de rangorde van verdienste bepaald door een markt. Om een merit order met een markt te verkrijgen, is de enige oplossing om de prijs van elektriciteit vast te stellen op het niveau van de duurste centrale die nodig is om aan de vraag te voldoen. Deze prijs heeft niets te maken met de werkelijke productiekosten van elektriciteit, die het gemiddelde zijn van de productiekosten van de verschillende centrales.

Daarom explodeerden de elektriciteitsprijzen in 2022 toen de gasprijs steeg. Ondanks het feit dat de gemiddelde productiekosten van elektriciteit helemaal niet waren veranderd, dreef het feit dat de gasprijzen de pan uit rezen alle prijzen omhoog, waardoor de energiemultinationals bijzonder grote winsten maakten op de kap van de hele bevolking.  

Deze berekeningsmethode maakt de elektriciteitsmarkt bijzonder onstabiel, vooral als het gaat om hernieuwbare energie, die onderhevig is aan de effecten van schommelingen, in tegenstelling tot gas- of kolengestookte centrales. Windturbines werken niet zonder wind. Hoewel hernieuwbare energie minder kost dan fossiele brandstoffen, blijft het minder winstgevend. Het rendement op fossiele brandstoffen is 15% vergeleken met 6% voor hernieuwbare energie. 

Het alternatief: ecologische en socialistische planning 

Dit illustreert perfect het falen van de markt. De absurditeit van de situatie is des te dramatischer omdat ze ons regelrecht naar onze ondergang leidt. Het is absoluut noodzakelijk om de verlammende irrationaliteit van de markt te doorbreken. In veel opzichten lijkt de oplossing voor de hand te liggen: als het privébezit van de productiemiddelen het probleem is, dan is de oplossing om ze te collectiviseren. Als het probleem de anarchie van de markt is, dan ligt de oplossing in een rationeel en democratisch geplande economie. 

De markt is totaal irrationeel en ongeorganiseerd, maar tegelijk is het bijzondere dat marktproductie extreem georganiseerd is binnen elk afzonderlijk bedrijf om zo de productiviteit te maximaliseren. Het maakt dat een aantal elementen van planning die nodig zijn, vandaag al tot op zekere hoogte bestaan. 

Supermarkten passen bijvoorbeeld al ‘real time’ planning toe voor producten die kunnen bederven: verkoopgegevens worden direct doorgestuurd langs de toeleveringsketens; de productie wordt op het moment zelf vertraagd of versneld. Als de economie gepland wordt, moet ze ook democratisch zijn. Een planeconomie heeft democratie net zo hard nodig als een lichaam zuurstof nodig heeft, zoals Trotski aangaf tegenover het bureaucratische gedrocht van het stalinisme. Daarom pleiten wij voor onteigening, zonder compensatie (tenzij op basis van bewezen behoefte), en nationalisatie van de energiesector, net als van alle belangrijke sectoren van de economie (financiën, farmaceutica, openbaar vervoer, enz.), onder de democratische controle en het beheer van de producenten, dat wil zeggen de werkende klasse. 

De technologische middelen die we tot onze beschikking hebben zijn meer dan voldoende om ervoor te zorgen dat de productie in dienst staat van de behoeften en niet van de winsten. Maar daarvoor moeten we af van het kapitalisme, de hebzucht naar winst en de irrationaliteit en dictaten van de markt. Degenen die de planeet vernietigen zijn dezelfde die ons verpletteren op het aambeeld van de winst met de hamer van de loonstop en de inflatie. Angst voor het einde van de wereld en angst voor het einde van de maand, staan niet los van elkaar. Het gaat integendeel om één en dezelfde strijd, tegen hetzelfde systeem dat de natuur en de mens uitbuit: het kapitalisme.