Category: Ecologie

In de nacht van 28 op 29 oktober stortte meer dan 600 liter regen per kubieke meter neer in de straten van Valencia. Dit veroorzaakte een van de dodelijkste klimatologische tragedies in het Spanje van de 21e eeuw. Het dodental steeg tot meer dan 200 en de Spaanse bevolking ging de straat op om te protesteren tegen de passieve houding van de regering tegenover de klimaatramp. 

door Odilon (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

Dodelijke gevolgen van besparingen 

Carlos Mazon, president van de regio Valencia, werd verantwoordelijk gehouden voor de tragedie en bood op 15 november zijn excuses aan de bevolking van Valencia aan, onder het boegeroep van de betogers. Het was een halfhartige verontschuldiging, die zijn verantwoordelijkheid afzwakte onder een laag van kwade trouw en oneerlijke insinuaties. Dit kon de woede van de slachtoffers niet bedaren. In feite maakte de inadequate reactie van de autoriteiten op de overstromingen de situatie alleen maar erger: waarschuwingsberichten werden pas enkele uren na het begin van de ramp naar de bevolking gestuurd en de regering weigerde brandweerlieden uit naburige steden te laten helpen. Achter deze rampzalige en dodelijke beslissingen ligt een veel dieper probleem. 

Besparingen in de zorg en het onderwijs om belastingverlagingen aan de rijksten cadeau te doen, droegen bij aan het falende beleid van de neoliberale en conservatieve regering. Dit maakte de ramp in oktober erger. Het is niets nieuws voor kapitalistische regeringen om te vervallen in botte klimaatontkenning, en Spanje was geen uitzondering. Het weerfenomeen “Gota fria” (koude druppel) dat Valencia trof, is niet nieuw maar komt veel vaker voor door de opmars van de opwarming van de aarde. De gevolgen worden erger door de verstedelijking en bodemafdekking. Dit alles wordt voortdurend ontkend door de kapitalisten, die zoals steeds hun winsten als absolute prioriteit stellen. We zien tevens het bewijs van een gebrek aan interesse in de gevolgen van klimaatverandering vanwege de Spaanse regering, die duidelijk niet voorbereid is om met deze rampen om te gaan. 

Solidariteit verzacht de gevolgen van overstromingen

De recente gebeurtenissen in Spanje toonden ook de indrukwekkende solidariteit die mensen tonen in tijden van crisis. Omdat ze er niet op konden vertrouwen dat de regering hen effectief zou helpen, konden de slachtoffers van de overstroming enkel vertrouwen op andere mensen uit de werkende klasse. 

Duizenden mensen van over de hele wereld schoten de slachtoffers te hulp, zowel van ver als ter plaatse. De beelden van de machteloze koning die door de menigte werd uitgescholden laten ook zien dat woede een drijvende kracht was achter de solidariteit van de bevolking.

En in België?

Als we de ramp in Spanje zien, kunnen we niet voorbij aan de gelijkenissen met de Belgische situatie. In juli 2021 waren er de dodelijke overstromingen in de regio rond de Vesper. Het aantal doden als gevolg van hittegolven neemt ook toe. In 2022 ging het om 1.200 doden als gevolg van hittegolven en het rampzalige beheer ervan door de overheid. De cijfers zijn verontrustend, maar de verschillende regeringen houden zich van de domme. Er komen hoogstens beperkte maatregelen die grotendeels ontoereikend zijn tegenover de omvang van de klimaatschade. 

Dezelfde kapitalistische logica zet de regering ertoe aan om deze kwestie te verwaarlozen. De bevolking hier loopt evenzeer als die van Valencia het risico om in een gelijkaardige rampzalige situatie zonder hulp terecht te komen. 

Als er lessen te leren zijn uit deze recente gebeurtenissen, dan is het natuurlijk om te beginnen dat we ons vertrouwen niet kunnen stellen in traditionele neoliberale partijen, maar ook dat solidariteit nog steeds mogelijk is en kan versterkt worden in een tijdperk van extreme kapitalistische crisis. 

De klimaatcrisis is hier en we moeten ons er nu aan aanpassen en ons grondgebied volledig heroverwegen, van stadsplanning – door de nieuwe norm van extreme klimaatgebeurtenissen te integreren – tot rivierbeheer. Dit betekent uitbreiding van openbare diensten en civiele bescherming, met middelen die in verhouding staan tot de risico’s en behoeften, evenals een openbaar plan om gebouwen wijk voor wijk in het hele land te isoleren om de uitstoot van broeikasgassen door verwarming te beperken. 

Dit vereist ook maatregelen zoals de onteigening van gebouwen die leegstaan om ermee te speculeren, zodat deze kunnen gebruikt worden om slachtoffers van rampen te huisvesten, of de onteigening van grote verzekerings- en bouwbedrijven zodat deze sectoren onder de democratische controle en het beheer van de gemeenschap worden geplaatst. Op deze manier kunnen we onze uitstoot verminderen en tegelijkertijd mensen en hun leefomstandigheden beschermen. Het is essentieel dat linkse organisaties en vakbonden hun voorstellen en acties richten op wat nodig is om de klimaatdreiging aan te pakken, niet op wat acceptabel is binnen het keurslijf van het kapitalistische systeem!

Eind november was er in Bakoe een zoveelste klimaattop: COP29. Er waren meer lobbyisten van de fossiele brandstoffensector dan klimaatactivisten. Gastland Azerbeidzjan is een van de tien grootste olie- en gasproducerende landen ter wereld. Het voorzitterschap van de conferentie werd toevertrouwd aan Mukhtar Babayev, een topman van de Staatsoliemaatschappij van Azerbeidzjan. Het is genoeg om je de haren uit het hoofd te trekken.

door Constantin (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

Anarchie in de productie 

De situatie is nochtans bijzonder ernstig. Het gaat niet om ‘verstoringen’ van het klimaat, het kapitalisme stort ons regelrecht in een complete afgrond. Als we de existentiële crisis van de klimaatverandering willen overleven, moeten we ons organiseren en een einde maken aan dit ecocidale systeem. 

Een van de fundamentele redenen waarom het kapitalistische systeem volledig machteloos staat tegenover de klimaatcrisis is dat, in tegenstelling tot wat veel burgerlijke economen ons willen doen geloven, markten verre van een toonbeeld van efficiëntie zijn. Integendeel, markten hebben vaak de neiging om totaal absurde situaties te creëren, die leiden tot de verspilling van natuurlijke hulpbronnen en tot de massale vernietiging van goederen.

Deze inefficiëntie van markten werd al aan het licht gebracht door de revolutionair Friedrich Engels aan het einde van de 19e eeuw. Kapitalisme is een systeem dat gebaseerd is op marktproductie, d.w.z. de productie van goederen en diensten die verkocht worden op een markt met als doel winst te maken. Maar dit type productie, waarbij iedereen met elkaar concurreert, werkt chaos in de hand.

Zoals Engels het zo mooi zegt: “Iedere op warenproductie berustende maatschappij heeft het eigenaardige, dat daarin de producenten de heerschappij over hun eigen maatschappelijke betrekkingen hebben verloren. Ieder produceert voor zichzelf met zijn toevallige productiemiddelen en voor zijn individuele ruilbehoefte. Niemand weet hoeveel er van zijn artikel op de markt komt, hoeveel er in het algemeen van gebruikt wordt. Niemand weet of er aan zijn individueel product werkelijk behoefte bestaat, of hij er zijn kosten zal uithalen, ja zelfs of het in het algemeen te verkopen zal zijn. Er heerst anarchie in de maatschappelijke productie.” (F. Engels, Anti-Dühring, 1877)

Een schoolvoorbeeld: de elektriciteitsmarkt

Een van de meest opvallende voorbeelden van dit fenomeen is waarschijnlijk de elektriciteitsmarkt en de kwestie van hernieuwbare energiebronnen. Volgens het Internationaal Energieagentschap moeten er tot 2028 elk jaar voor 450 gigawatt aan zonnepanelen worden geïnstalleerd om te voldoen aan de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs op COP 21, die de opwarming van de aarde wil beperken tot 1,5° Celsius. Tevens zouden er voldoende windmolenparken moeten komen om in dezelfde periode het productieniveau met 135 gigawatt per jaar te verhogen. Hiertoe zou er tot 2030 jaarlijks 1.000 miljard euro moeten geïnvesteerd worden in hernieuwbare energie. De werkelijke investeringen zijn echter nog niet eens opgelopen tot 500 miljard. 

Hoe komt dit? Alvast niet omdat hernieuwbare energie duurder is dan fossiele brandstoffen. Volgens het Internationaal Agentschap voor hernieuwbare energie (IRENA) is het tegenovergestelde waar. De kosten voor de productie van elektriciteit uit steenkool of gas zouden tussen de 60 en 250 dollar per megawattuur liggen. Ter vergelijking: de prijzen voor fotovoltaïsche energie lagen in 2023 tussen 24 en 96 dollar/MWh. 

De prijs van elektriciteit wordt bepaald door wat bekend staat als de “merit order”. Eenvoudig gezegd is dit een manier om de volgorde van prioriteit te bepalen die aan verschillende energiebronnen wordt gegeven op basis van hun variabele kosten. In praktische termen betekent dit dat energiecentrales worden gesorteerd van degene die het minst tot degene die het meest kosten. Dit proces is heel eenvoudig wanneer één bedrijf eigenaar is van alle energiecentrales, zoals het geval was voor de richtlijnen die in 1996, 2003 en 2009 werden aangenomen om de energiesector te privatiseren.

Als het publieke monopolie vervangen wordt door de anarchie van vrije concurrentie, dan wordt de rangorde van verdienste bepaald door een markt. Om een merit order met een markt te verkrijgen, is de enige oplossing om de prijs van elektriciteit vast te stellen op het niveau van de duurste centrale die nodig is om aan de vraag te voldoen. Deze prijs heeft niets te maken met de werkelijke productiekosten van elektriciteit, die het gemiddelde zijn van de productiekosten van de verschillende centrales.

Daarom explodeerden de elektriciteitsprijzen in 2022 toen de gasprijs steeg. Ondanks het feit dat de gemiddelde productiekosten van elektriciteit helemaal niet waren veranderd, dreef het feit dat de gasprijzen de pan uit rezen alle prijzen omhoog, waardoor de energiemultinationals bijzonder grote winsten maakten op de kap van de hele bevolking.  

Deze berekeningsmethode maakt de elektriciteitsmarkt bijzonder onstabiel, vooral als het gaat om hernieuwbare energie, die onderhevig is aan de effecten van schommelingen, in tegenstelling tot gas- of kolengestookte centrales. Windturbines werken niet zonder wind. Hoewel hernieuwbare energie minder kost dan fossiele brandstoffen, blijft het minder winstgevend. Het rendement op fossiele brandstoffen is 15% vergeleken met 6% voor hernieuwbare energie. 

Het alternatief: ecologische en socialistische planning 

Dit illustreert perfect het falen van de markt. De absurditeit van de situatie is des te dramatischer omdat ze ons regelrecht naar onze ondergang leidt. Het is absoluut noodzakelijk om de verlammende irrationaliteit van de markt te doorbreken. In veel opzichten lijkt de oplossing voor de hand te liggen: als het privébezit van de productiemiddelen het probleem is, dan is de oplossing om ze te collectiviseren. Als het probleem de anarchie van de markt is, dan ligt de oplossing in een rationeel en democratisch geplande economie. 

De markt is totaal irrationeel en ongeorganiseerd, maar tegelijk is het bijzondere dat marktproductie extreem georganiseerd is binnen elk afzonderlijk bedrijf om zo de productiviteit te maximaliseren. Het maakt dat een aantal elementen van planning die nodig zijn, vandaag al tot op zekere hoogte bestaan. 

Supermarkten passen bijvoorbeeld al ‘real time’ planning toe voor producten die kunnen bederven: verkoopgegevens worden direct doorgestuurd langs de toeleveringsketens; de productie wordt op het moment zelf vertraagd of versneld. Als de economie gepland wordt, moet ze ook democratisch zijn. Een planeconomie heeft democratie net zo hard nodig als een lichaam zuurstof nodig heeft, zoals Trotski aangaf tegenover het bureaucratische gedrocht van het stalinisme. Daarom pleiten wij voor onteigening, zonder compensatie (tenzij op basis van bewezen behoefte), en nationalisatie van de energiesector, net als van alle belangrijke sectoren van de economie (financiën, farmaceutica, openbaar vervoer, enz.), onder de democratische controle en het beheer van de producenten, dat wil zeggen de werkende klasse. 

De technologische middelen die we tot onze beschikking hebben zijn meer dan voldoende om ervoor te zorgen dat de productie in dienst staat van de behoeften en niet van de winsten. Maar daarvoor moeten we af van het kapitalisme, de hebzucht naar winst en de irrationaliteit en dictaten van de markt. Degenen die de planeet vernietigen zijn dezelfde die ons verpletteren op het aambeeld van de winst met de hamer van de loonstop en de inflatie. Angst voor het einde van de wereld en angst voor het einde van de maand, staan niet los van elkaar. Het gaat integendeel om één en dezelfde strijd, tegen hetzelfde systeem dat de natuur en de mens uitbuit: het kapitalisme.

Eind september maakte de orkaan Helene meer dan 200 dodelijke slachtoffers in de VS. Het is de meest dodelijke storm sinds Hurricane Katrina in 2005 en de derde dodelijkste orkaan ooit in de VS. 

Artikel door Nicky (Antwerpen) uit maandblad De Linkse Socialist

Duizenden mensen raakten vermist en meer dan twee miljoen Amerikanen zaten zonder stroom in de staten Florida, North- en South Carolina en Georgia. De grootste schade was er in North Carolina, vooral het dorp Asheville kreeg het zwaar te verduren. De inwoners zaten wekenlang zonder drinkwater. Nog voordat de regio kon bekomen van Helene, was orkaan Milton al in aantocht naar Florida. Er was een massale evacuatie in de hele staat. Dit leidde tot lange files, tekorten aan benzine, overvolle hotels en de prijs van een vliegticket om Florida te verlaten vanuit de luchthaven van Tampa liep op tot 1.500 dollar. 

De klimaatrampen werden politiek uitgespeeld. Trump viel president Biden en vicepresident Harris aan over hun aanpak. Hij verspreidde desinformatie over FEMA (Federal Emergency Management Agency). Zo beweerde hij dat er in North Carolina geen helikopters en reddingswerkers waren. Hij beweerde dat de Democratische gouverneur van North Carolina minder snel hulp voorzag voor gebieden met voornamelijk Republikeinse stemmers. Dezelfde Trump stapte tijdens zijn eerste presidentstermijn uit het akkoord van Parijs en hij blijft de klimaatcrisis ontkennen. Zijn desinformatie zorgt ervoor dat zijn aanhangers in de getroffen gebieden weinig vertrouwen hebben in de hulpverlening en daardoor ook minder snel hulp zoeken of zich houden aan de opgelegde evacuatie. 

Een maand voor de rampen was er een stemming in het Huis van Afgevaardigden om 10 miljard extra te investeren in het rampenfonds van FEMA. Dit werd geblokkeerd door de Republikeinen.(1) Kapitalistische regeringen blijven weigeren om serieuze maatregelen te nemen om klimaatverandering tegen te gaan. In plaats daarvan blijven ze meer geld investeren in destructieve sectoren zoals de wapenindustrie en het leger. Terwijl de Amerikaanse overheid er niet in slaagde 10 miljard vrij te maken voor het rampenfonds, ging er ondertussen al meer dan 300 miljard aan wapens naar Israël. 

Als overheden hun huidige beleid doorzetten, wordt de aarde tegen 2100 3,1 graden warmer. Dit is een verdubbeling van de doelstelling van 1,5 graden die werd overeengekomen in het akkoord van Parijs.

De klimaatrampen zullen alleen maar erger worden. Terwijl in de media alle aandacht gaat naar de orkanen in de VS, krijgt de neokoloniale wereld nu al te maken met de zwaarste gevolgen van de klimaatcrisis. In Zuid-Soedan werden 700.000 mensen getroffen door grote overstromingen. Honderdduizenden mensen verloren hun thuis. Hoewel de infrastructuur en levensstijl van de gemeenschappen in het Sudd-moeras aangepast zijn aan de natuurlijke overstromingen van de Nijl, zorgden de abnormaal lange duur en het hoge waterniveau van de recente overstromingen ervoor dat de infrastructuur niet meer in staat was om hiermee om te gaan. Het hoge waterniveau zorgde ook voor een stijging van het aantal besmettingen met door water overgebrachte infecties. Er lijkt een scenario aan te komen waar het Sudd-moerasgebied wordt uitgebreid, wat wil zeggen dat de duizenden mensen die geëvacueerd waren niet meer kunnen terugkeren en permanent ontheemd worden.(2)

Er wordt geschat dat tegen 2050 wereldwijd meer dan 1,2 miljard mensen ontheemd zullen zijn als gevolg van klimaatverandering. Droogtes met tekorten aan voedsel, drinkbaar water en levensnoodzakelijke middelen, zorgen voor meer gewelddadige conflicten in getroffen gebieden. De ontheemding van bevolkingsgroepen uit hun oorspronkelijk land leidt tot het uitsterven van talen en culturen. In het noorden van Pakistan zorgden klimaatrampen veroorzaakt door smeltende gletsjers ervoor dat verschillende gemeenschappen wegtrokken uit hun thuisgebied in de bergen. De migratie van deze volken naar de steden zorgt ervoor dat ze hun al bedreigde moedertaal steeds meer inwisselen voor de dominante taal. Na enkele generaties zal deze inheemse taal bijna volledig verdwijnen.(3) Als er niet dringend actie wordt ondernomen, zal de klimaatcrisis een enorm verlies in natuur, biodiversiteit en culturen als gevolg hebben.

1. https://www.npr.org/2024/10/07/nx-s1-5144159/fema-funding-migrants-disaster-relief-fund

2. https://theconversation.com/south-sudan-floods-the-first-example-of-a-mass-population- permanently-displaced-by-climate-change-238461

3. https://dialogue.earth/en/climate/climate-disasters-are-destroying-pakistans-mountain-languages/

Ooit dachten we dat de klimaatstrijd er een was uit solidariteit met toekomstige generaties. Die tijd is voorgoed voorbij. De klimaatstrijd is er een tegen het nieuwe normaal, het tijdperk van kapitalistische apocalyps. Wereldwijd ondergaat de werkende klasse rampen, hitte, genocide en oorlog. De tijd van beleefd vragen is al lang voorbij. Klimaatcriminelen, wij zijn Code Rood. We dragen witte overalls, Palestijnse keffiyehs en komen achter jullie aan.

Flyer verspreid door LSP en ROSA leden tijdens de Code Rood actie

Tegen politiegeweld en repressie

Als het gaat om het beschermen van hun belangen, is er plots geen geld te kort. Een leger advocaten, politieagenten en private beveiligers wordt ingezet uit angst voor onze roep om klimaatrechtvaardigheid. Tijdens de eerste twee edities van Code Rood leerden we al dat we niet naïef moeten zijn. Welke actie we ook voeren, een beweging die zich richt tegen rijke klimaatcriminelen zoals TotalEnergies, wordt onderdrukt. TotalEnergies schreef alle organisaties die deel uitmaken van de Code Rood coalitie aan om hen te intimideren met de dreiging dat ze individueel aansprakelijk gesteld zullen worden. Onze woede staat echter boven de controle van Total.

Er zit ook niet veel anders op. Voor wie opkomt voor leven op planeet Aarde, is radicale strijd geen keuze, maar noodzaak. Toch moeten we ons blijven verzetten tegen elke vorm van politiegeweld, repressie en machtsmisbruik. Code Rood neemt nu al heel wat initiatieven om deelname voor iedereen mogelijk te maken door te werken met ondersteunende rollen en een legale betoging, en dat is essentieel. Het geweld van de staat treft in het bijzonder zij die op dagdagelijkse basis onderdrukking ervaren. Daartegenover moeten wij een van onze troefkaarten uitspelen: we zijn met meer.

Wat er ook gebeurt, net als bij de vorige acties moeten we in de komende weken het politiegeweld aanklagen. Dat zal ook de bewegingen tegen de genocide in Palestina of toekomstige acties tegen de brutale plannen van de regering-De Wever versterken, protest waartegen het staatsapparaat ook zal worden ingezet.

COP-flop

Het recente klimaatrapport van de VN maakt één ding duidelijk: de doelstellingen van Parijs zullen niet behaald worden. Wat ze ook beweren op de komende COP-bijeenkomst – die nota bene plaatsvindt in Dubai, dit is geen kwestie van politieke onwil. Het is in het framework van het kapitalistische systeem simpelweg niet mogelijk. De belangen van zij die het systeem beheren staan diametraal tegenover die van de planeet en de werkende klasse.

Onze belangrijkste taak als klimaatactivisten is om hiertegenover een strategie te ontwikkelen. Het doel moet zijn om het systeem achter de klimaatramp aan te pakken. Daarvoor moeten we niet enkel met meer zijn, maar vooral het systeem kunnen treffen, daar waar het draait: in de fabrieken, scholen, ziekenhuizen en kantoorgebouwen. Het is de werkende klasse die met haar arbeid de winsten genereert.

We strijden om controle in handen van de gemeenschap. De vervuilende industrieën moeten worden overgenomen door de mensen die er in werken, die ze gebruiken en die errond wonen, niet door kapitalisten die enkel om winst geven. Deze radicale systeemverandering is de enige manier om de klimaatcrisis aan te pakken.

Voor een alliantie met de werkende klasse

In de voorbije maanden deelden activisten van Code Rood flyers uit aan fabriekspoorten. Sommigen zaten samen met vakbondsvertegenwoordigers en deelden met hen de boodschap: onze strijd is die van jullie. Wat de bazen ook mogen beweren. We zijn er niet om jullie jobs af te nemen, maar willen een economie waar groene productie en volwaardig betaalde jobs de standaard zijn. Code Rood eist directe democratie in de werkplekken, kwalitatieve omscholingsplannen voor werkenden in vervuilende industrieën, een collectieve arbeidsduurvermindering zonder loonverlies en met compenserende aanwerving. Dit zal ons in staat stellen om onnodige productie te verminderen zonder jobs te verliezen en om collectief de controle over onze tijd en ons leven terug te krijgen.

Op basis van zo’n programma, waarin ook andere zaken verdedigd worden zoals betaalbare energie voor iedereen op basis van een publieke energiesector, een rijkentaks en een massaal investeringsplan in goed geïsoleerde sociale huisvesting kunnen we de steun winnen van de werkende klasse. En dat is, zoals gezegd, essentieel.

Na eerdere acties bij TotalEnergies, Engie en de luchtvaartsector, vindt van 24 tot 28 oktober de vierde editie van Code Rood plaats, tegen een nog geheim gehouden doelwit. Zoals Code Rood stelt: “Klimaatrampen, torenhoge energierekeningen, mensenrechtenschendingen en neokolonialisme, oorlogen en conflicten. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen heeft een hoge prijs. Desondanks doen de grote vervuilers van deze gitzwarte industrie wat zij willen. Een rechtvaardig klimaat- en sociaal beleid voor burgers en werknemers laat nog steeds op zich wachten.”

door Constantin (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist

De hele zomer lang zijn er overal ter wereld temperatuurrecords gebroken. Spanje, Australië, Japan en bepaalde provincies in China beleefden dit jaar allemaal de heetste augustus uit hun geschiedenis. Uitzonderlijk hevige hittegolven hebben de afgelopen maanden grote delen van Afrika getroffen. Deze dramatische crisis heeft niet voor iedereen dezelfde gevolgen. De speciale VN-rapporteur voor extreme armoede, Philip Alston, waarschuwde in 2019: “Te veel vertrouwen op de particuliere sector kan leiden tot een scenario van klimaatapartheid waarin de rijken betalen om te ontsnappen aan de opwarming van de aarde, honger en conflicten, terwijl de rest van de wereld lijdt.”

Er is geen tekort aan studies die wijzen op de hoofdrol die de rijkste mensen spelen in de klimaatcrisis. In een rapport uit 2023 wees Oxfam erop dat de rijkste 1% evenveel CO2 uitstoot als de armste 5 miljard mensen ter wereld, oftewel tweederde van de mensheid. Deze onevenredige uitstoot zal in het huidige decennium 1,3 miljoen extra sterfgevallen door hitte veroorzaken, gelijk aan de bevolking van de Ierse hoofdstad Dublin. “De ultrarijken plunderen en vervuilen de planeet tot het punt van vernietiging, waardoor de mensheid ten prooi valt aan extreme hitte, overstromingen en droogte”, vatte Amitabh Behar, directeur-generaal van Oxfam International, het een jaar geleden samen. “Jarenlang hebben we gevochten om een einde te maken aan het tijdperk van fossiele brandstoffen en miljoenen levens en onze planeet te redden. Het is nu duidelijker dan ooit dat we dit doel alleen kunnen bereiken als we ook een einde maken aan het tijdperk van extreme rijkdom.” Dit systeem van extreme ongelijkheid heeft een naam: kapitalisme.

Van klimaatstakingen tot Code Rood

Code Rood is een beweging van burgerlijke ongehoorzaamheid. De modus operandi van de beweging is altijd dezelfde: het doel is om een specifieke infrastructuur een beperkte tijd te bezetten. Code Rood richtte zich op een gascentrale in aanbouw van Engie en slaagde erin deze enkele dagen te bezetten. Er was een actie aan de multinational TOTAL en in december vorig jaar volgde protest tegen privéjets aan de luchthavens van Antwerpen en Luik. 

Code Rood is ongetwijfeld een van de meest interessante initiatieven in België sinds de klimaatstakingen van 2019. Na de massale betogingen en schoolstakingen vervaagde de beweging bij gebrek aan perspectieven. Hoewel de beweging hielp om grote delen van de bevolking, vooral jongeren, te politiseren en erin slaagde om het thema ecologie hoog op de agenda te zetten, koesterde ze ook veel illusies over de kapitalistische staat en zijn instellingen.

Een laag activisten is voor radicalere strategieën gaan kiezen. De strategie van massale blokkades komt voort uit het inzicht dat het kapitalisme, en in het bijzonder het fossiele brandstofkapitaal, dat verantwoordelijk is voor de klimaatcatastrofe. Deze strategie van directe actie is een belangrijke stap vooruit. 

Hoe omgaan met repressie? 

Het grootste probleem voor Code Rood op dit moment is de repressie. Terwijl de acties aan TOTAL en Engie min of meer vlot verliepen, toonden de acties aan de luchtvaartsector voor alle deelnemers de ware aard van de kapitalistische staat. In Antwerpen werden 750 activisten gearresteerd, waarvan 50 gerechtelijk. In Luik werden 70 activisten gearresteerd. De repressie was brutaal: gebroken vingers, gebroken armen en matrakslagen. Ook onze leden ondergingen dit lot. 

De beste manier om de repressie door de politie te verslaan is om de beweging uit te breiden, in het bijzonder door aansluiting te zoeken bij andere sociale bewegingen, vooral de arbeidersbeweging die, door middel van stakingen, het potentieel heeft om de hele economie te blokkeren. Code Rood zou ook meer permanente lokale structuren kunnen lanceren om ruimte te bieden voor debat over de strategie en de actiemethoden die we samen verdedigen, met respect voor ieders eigenheid.

Ons ontdoen van de klimaatcriminelen om tot een leefbare wereld te komen

De afgelopen twaalf maanden waren de warmste ooit voor de planeet, met een gemiddelde van 1,58°C boven het pre-industriële niveau. Hoe kunnen we de klimaatcrisis beheersen? De dominante klassen zijn verdeeld over het onderwerp. Een meer ‘vooruitziende’ laag pleit voor beperkte maatregelen om elektrificatie en de uitbreiding van hernieuwbare energie te bevorderen, meestal als onderdeel van overheidsinvesteringen in strategische sectoren, naar het voorbeeld van Joe Biden in de Verenigde Staten en de Europese “Green Deal” van december 2019.

door Philipp Chmel uit maandblad De Linkse Socialist

Deze plannen waren ook deels een antwoord op de massale mobilisaties van jongeren in 2019, het jaar van de klimaatstakingen. Zelfs deze uiterst beperkte en ontoereikende maatregelen staan onder druk, niet alleen van rechts en uiterst rechts, maar ook van bedrijfsleiders. Afgelopen februari ondertekenden 70 CEO’s uit 20 energie-intensieve sectoren de “Verklaring van Antwerpen”, een Europees industrieel akkoord gericht op het tegengaan van de “groene” maatregelen waartoe de Europese Unie heeft besloten. Tegelijkertijd blijft de overheid de sector van de fossiele brandstoffen royaal subsidiëren: het IMF schat dat deze overheidssteun in 2022 wereldwijd 7.000 miljard dollar bedroeg, of 7,1% van het wereldwijde BBP in dat jaar. Hoe zit het met België? Hetzelfde rapport raamt het bedrag op 13 miljard euro, of meer dan 4 keer het bedrag aan publieke middelen dat in hetzelfde jaar aan de NMBS en Infrabel werd gegeven.

Metabole kloof

De escalatie van de klimaatcrisis, en meer algemeen de ecologische crisis, is onlosmakelijk verbonden met de voortzetting van het kapitalisme. Ze is het resultaat van de fundamentele tegenstrijdigheden van een systeem dat gebaseerd is op privé-eigendom van de productiemiddelen en waarvan het absoluut fundamentele gebod de accumulatie van privé-winst is. Hoe vaak wordt het ‘concurrentievermogen van bedrijven’ niet aangehaald om zelfs de meest voorzichtige milieumaatregelen tegen te houden? De brutale inhaligheid van een kleine elite gaat onder dit systeem altijd voor op de behoeften van de mensen en de planeet.

Zoals Karl Marx destijds al aangaf, ondergraaft het kapitalisme “gelijktijdig de bronnen van alle rijkdom: de grond en de arbeider.” Dat fenomeen beschreef hij in zijn theorie van de metabole kloof. De verstoringen in de materiële uitwisselingen tussen natuur en maatschappij (het sociale metabolisme) ontstonden niet binnen het kader van de kapitalistische productieverhoudingen, maar werden er wel aanzienlijk door opgevoerd en versneld. Deze verstoringen (uitputting van grondstoffen, afval, uitstoot van broeikasgassen …) kunnen niet overwonnen worden binnen dit productiesysteem. De afgelopen decennia werd de metabole afbraak van dien aard dat de destructieve gevolgen ervan deel zijn gaan uitmaken van het dagelijks leven. 

Met een rationeel geplande economie op internationale schaal, waarbij de belangrijkste sectoren (financiën, industrie, openbaar vervoer, goederentransport … ) democratische eigendom zijn van de gemeenschap, met betrokkenheid van werknemers, gebruikers en omwonenden bij de besluitvorming, zou het mogelijk zijn om aan de behoeften van de bevolking te voldoen en tegelijkertijd bewust te zorgen voor het behoud van de natuur. Dit is de enige manier om controle te houden over de wereldwijde productie en een einde te maken aan de monsterlijke verspilling die het gevolg is van de concurrentie vandaag. Het zou een snelle groene transitie mogelijk maken inzake energie, industrie, stedenbouw … Het zou de enorme bedragen kunnen vrijmaken die nodig zijn om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering en om het momentum ervan af te remmen. Bij dit alles moeten de rechten van de werkenden gegarandeerd worden, en zelfs uitgebreid tot een niveau dat de mensheid nooit eerder kende. 

Wie ellende zaait, zal woede oogsten

Extreme ongelijkheid ligt ook aan de basis van het boerenprotest. Vandaag gaat 80% van het Europese budget voor landbouwsubsidies naar minder dan 20% van de boeren: de rijksten en grootsten. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid wordt geregeld voorgesteld als gericht op de bescherming van boeren. In werkelijkheid is het een belangrijke factor in de achteruitgang van kleine landbouwbedrijven. Tussen 2005 en 2020 is het aantal boerderijen in de EU met bijna 40% gedaald. De agro-industrie probeert nu de legitieme woede van de boeren in haar voordeel te gebruiken, maar de twee lagen van de bevolking hebben diametraal tegenovergestelde belangen. Uit een recent onderzoek (BVA Xsight, met steun van Parlons Climat) blijkt dat 62% van de Franse boeren ervan overtuigd is dat een ecologische transitie noodzakelijk is. Slechts 15% is tegen.

De bezorgdheid om het milieu wordt breed gedeeld. Een Ipsos-enquête uitgevoerd in oktober 2023 toonde aan dat “zeven op de tien mensen verwachten dat klimaatverandering de komende tien jaar ernstige gevolgen zal hebben in hun regio” en dat 71% van de ondervraagden de bedrijven niet vertrouwen omdat ze “zich wel groen voordoen maar zonder zich te verbinden tot echte verandering”. Uit een ander onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Nature (9 februari 2024), waarbij 130.000 mensen uit 125 landen werden ondervraagd, bleek dat “89% van de respondenten meer politieke actie wil”.

Meer loon, minder CO2 

Na de explosie van klimaatprotesten en -stakingen in 2019 hebben klimaatgroepen een verscheidenheid aan methoden en strategieën uitgetest. Het ging onder meer om massale directe actie tegen fossiele infrastructuren (Ende Gelände, Code Rood, Les Soulèvements de la Terre … ) en het verenigen van strijd door zich als klimaatactivisten te engageren bij mobilisaties tegen onderdrukking, in het bijzonder rond Gaza en Palestina. Greta Thunberg zei bijvoorbeeld dat “er geen klimaatrechtvaardigheid kan bestaan in bezet gebied”. Openlijk antikapitalistische en anti-imperialistische ideeën hebben duidelijk terrein gewonnen, net als de koppeling van eisen rond klimaat en sociale rechtvaardigheid. Het enorme potentieel achter de slogan “Einde van de wereld, einde van de maand: zelfde schuldigen, zelfde strijd” wordt geïllustreerd door de resultaten van een recente enquête van de Europese Investeringsbank (november 2023, 30.000 ondervraagden in 35 Europese landen), waaruit blijkt dat de kosten van levensonderhoud (68%) en de klimaatcrisis (45%) de grootste zorgen van de mensen zijn.

De wellicht meest indrukwekkende beweging tegen milieuvernietigende industrie was te zien in Panama. Daar bracht de grootste sociale beweging in decennia in oktober vorig jaar inheemse mensen, jongeren en vakbonden samen in protest tegen een Canadees mijnbouwbedrijf. Na weken van wegblokkades, stakingen en betogingen in minstens tien steden verklaarde het Hooggerechtshof het betwiste mijnbouwcontract ongrondwettelijk. We bevinden ons nog in een pril stadium, maar de versterkte band tussen klimaatactivisten en syndicalisten is bijzonder belangrijk. 

In Duitsland hebben Fridays for Future en de vakbond Verdi hun krachten gebundeld voor de campagne #wirfahrenzusammen (“we rijden samen”) om een verdubbeling van de capaciteit van het openbaar vervoer tegen 2030 te eisen, evenals hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden voor het personeel in de sector. In maart 2023 gingen werknemers in het openbaar vervoer en klimaatactivisten samen in meer dan 40 steden in staking. In maart van dit jaar werd een actie- en stakingsweek georganiseerd, die uitmondde in betogingen in alle Duitse deelstaten. Een soortgelijke campagne werd onlangs gelanceerd in Oostenrijk, samen met de vakbond Vida.

In de Verenigde Staten sloten milieugroeperingen zich in de herfst van 2023 aan bij de stakers in de auto-industrie en nam de Sunrise-beweging het op voor degelijke groene jobs met vakbondsbescherming. In Zwitserland stelt de groep Klimaatstaking Zwitserland dat “privébezit klimaatrechtvaardigheid onmogelijk maakt”. De groep eist de onteigening van het Duitse energieconcern RWE en democratisch publiek eigendom van de energiesector. Ze roept mensen op om lid te worden van vakbonden en heeft zich aangesloten bij een vakbondsbetoging voor hogere lonen in september 2023. Ze deed dit onder de slogan “Meer loon, minder CO2”. 

In Italië bezetten arbeiders van GKN (auto-onderdelen) hun fabriek sinds juli 2021. Ze hebben de productie terug opgestart om zonnepanelen en cargofietsen te maken. Ze eisten aanvankelijk een democratisch gecontroleerde nationalisatie van de fabriek, maar kregen geen steun van de officiële vakbonden. Ze kregen echter wel veel steun van feministische en klimaatactiegroepen. De GKN-delegatie is nu een integraal onderdeel van de mobilisatie voor klimaatactie en tegen onderdrukking. Andere delegaties van metaalarbeiders uit de automobielsector hebben dit voorbeeld gevolgd, zoals de Marelli-arbeiders in Bologna en de Fiat-arbeiders in Turijn.

Deze voorbeelden zijn zeer positief en kunnen als inspiratie dienen. Met de elektrificatie van de autosector zullen we meer en meer jobverlies zien (voor het bouwen van elektrische auto’s zijn over het algemeen minder arbeiders nodig en er is nu al overproductie) en aanvallen op arbeiders in de industrie. Vergelijkbare ontwikkelingen zien we ook in de Europese staalindustrie. Het antwoord op deze aanvallen moet eenheid zijn van de strijd van arbeiders en sociale bewegingen tegen het verlies van jobs, voor een duurzame transitie van de productie onder arbeiderscontrole en voor nationalisatie onder democratische arbeiderscontrole en -beheer.