Category: Globaal

Terwijl een groeiend aantal gewone mensen het afgelopen jaar in armoede terecht kwam, ook bij ons, en terwijl algemeen wordt aangenomen dat 2013 niet veel beter zal worden, boerden de allerrijksten niet slecht. De honderd rijksten gingen er volgens de nieuwste editie van Bloomberg Billionaires Index met 182 miljard euro op vooruit. Anders gezegd: ze werden gemiddeld 5 miljoen euro per dag rijker. En u?

Op het einde van het jaar is er traditioneel meer aandacht voor de armsten. Er worden cijfers gepubliceerd die aangeven dat er opnieuw meer mensen in armoede leven. Armoedeorganisaties in Vlaanderen kregen in 2012 tot een derde meer volk over de vloer. De enige bank die geen moeite heeft om te blijven groeien, is de Voedselbank.

Nu het oude jaar voorbij is, wordt de aandacht verlegd naar de andere kant van het spectrum. De 100 rijksten sloten het afgelopen jaar af met een gezamenlijk vermogen van ongeveer 1.400 miljard euro of ongeveer drie keer zoveel als de waarde van alles wat in ons land op een jaar tijd wordt geproduceerd. Voor de allerrijksten is er geen sprake van vermogensmatiging of inleveringen, op een jaar tijd werden ze 182 miljard euro rijker.

De top drie van rijksten bestaat uit de Mexicaanse telecombaas Carlos Slim (75 miljard dollar), Bill Gates van Microsoft (63 miljard dollar) en Amancio Ortega van onder meer Zara (57,5 miljard dollar). In de top 100 staat er ook een bijna-Belg, de fiscale vluchteling Bernard Arnault staat op 9. Als Arnault Belg wil worden, is dat niet omdat hij meent dat er een marxistisch bewind is of een onhoudbare belastingdruk. Integendeel. Hij is een van de rijkste Fransen die het Belgische belastingparadijs voor superrijken heeft ontdekt. De Kaaimaneilanden aan de Zenne.

Als de cijfers van de lijst van Bloomberg iets duidelijk maken, dan wel dat er wel degelijk middelen zijn maar dat de rijkdom niet bepaald evenwichtig verdeeld is. Terwijl de armsten het als gevolg van de crisis moeilijker hebben, blijven de rijksten steeds rijker worden. Op een jaar tijd zien de 100 rijksten hun vermogen met ruim 13% aangroeien, voor gewone werkenden in ons land is een aanpassing van de lonen aan de index al te veel gevraagd volgens allerhande werkgeversorganisaties en hun politieke bondgenoten.

Met de beschikbare middelen is het mogelijk om wereldwijd massaal te investeren in huisvesting, drinkbaar water voor iedereen, gratis en degelijk onderwijs voor iedereen,… Dit alles zou meteen een pak jobs opleveren. Onder het kapitalisme is dat echter niet mogelijk. Daar tellen alleen de winsten van de allerrijksten en niet de behoeften van de meerderheid van de bevolking. Socialisten staan voor een andere logica en een ander systeem.

Nieuw stadsbestuur (en gemeenteraad): wij houden u in het oog!

Pamflet van Noig Verontruste Aalstenaars

De installatie van de nieuwe Aalsterse gemeenteraad is voor ons een gelegenheid om ruchtbaarheid te geven aan het feit dat we zeer verontruste Aalstenaars zijn én blijven. N-VA (15 zetels), CD&V (8 zetels) en sp.a (7 zetels) vormen vanaf nu in Aalst samen het College van Burgemeester en Schepenen.

Daar worden wij niet vrolijk van, maar och, tot daar aan toe… ware het niet dat:

• Karim Van Overmeire, één van de tenoren van N-VA Aalst en vanaf nu ook schepen in Aalst, tot voor kort één van de tenoren was van Vlaams Belang/Blok en mede-auteur van het racistische 70-punten programma van deze extreemrechtse partij. Wij geloven niet dat hij – door 2 jaar geleden over te stappen naar N-VA – fundamenteel van gedacht veranderd is. Hij heeft dat overigens zelf aangegeven door het fameuze 70-punten programma in essentie te blijven verdedigen.
• Diezelfde persoon schepen wordt – voor zover we weten – van o.m. Integratie (!) en “Vlaamse Zaken”. Wat dat laatste precies inhoudt, zal nog moeten blijken, maar wij vrezen, net zoals het ABVV-Oost-Vlaanderen dat Aalst “het laboratorium (wordt) voor het uittesten van de extreem Vlaams-nationalistische recepten voor het Vlaanderen van na de verkiezingen in 2014”.
• Ook nog een tweede N-VA schepen, Mia De Brouwer, een verleden als Vlaams Belang mandataris heeft. We vrezen dat N-VA op die manier via een achterpoortje het cordon sanitaire rond extreemrechts doorbreekt, met medeplichtigheid van de Aalsterse CD&V en sp.a.
• Dit, in combinatie met de ultraliberale denkbeelden van N-VA zelf, voor de economisch zwaksten in de maatschappij, o.a. diegenen die ondersteuning behoeven van het OCMW, een regelrechte catastrofe zou kunnen betekenen. Stigmatisering en repressie zorgen enkel voor verdere polarisatie en hebben nog nooit tot oplossingen geleid.
• 2/3 van de Aalsterse sp.a-leden het gevaar niet begrepen hebben en intern voor deze coalitie hebben gestemd, waarin sp.a niet eens nodig is. ·
• Daardoor de Aalsterse oppositie in de gemeenteraad bijna uitsluitend op rechts dreigt gevoerd te worden met de 7 zetels van Open VLD en zelfs extreemrechts met de 4 zetels van Vlaams Belang. Van de 2 gemeenteraadsleden van Groen kunnen we uiteraard wat progressief weerwerk verwachten. Wij hopen ook op een consequente houding te mogen rekenen van de sp.a-raadsleden die zich eerder niet gelukkig toonden met deze coalitie.

Om al deze redenen, denken wij dat een consequente sociale oppositie buiten de gemeenteraad meer dan ooit nodig zal zijn. Met de Noig Verontruste Aalstenaars willen we deze rol opnemen en dit nieuwe stadsbestuur – en gemeenteraad – nauwlettend in het oog houden. We reiken daarbij de hand aan iedereen die (binnen of buiten de gemeenteraad) onze ongerustheid deelt en wil dat Aalst een warme stad is voor al zijn inwoners, rijk of arm.

Aalst, 2 januari 2013 – Namens “Noig VA” (Noig Verontruste Aalstenaars)

Aan de vooravond van nieuwe, nog heviger conflicten beginnen de klassentegenstellingen zich ook op het politieke terrein te uiten. Structurele crisis kapitalisme vereist socialistisch programma!

Perspectieventekst LSP-congres 30 november – 2 december

Nieuwe linkse formaties: van protest naar politiek alternatief

In een groeiend aantal landen waren er opvallende uitslagen voor nieuwe linkse partijen en samenwerkingsverbanden. Het bevestigde dat het bewustzijn van de arbeidersbeweging in laatste instantie bepaald wordt door de materiële condities ondanks de loodzware erfenis van de monsterlijke stalinistische regimes, ondanks het hartverscheurende verraad van de sociaaldemocratische leiders en het ideologisch offensief van de burgerij dat ermee gepaard ging. Hoe belangrijk ook, de resultaten van die linkse formaties bleven hoofdzakelijk een vorm van registratie van protest, waarbij er niet van uitgegaan werd dat een echt linkse regering, een arbeidersregering, een bereikbaar objectief was. Velen zouden wellicht genoegen nemen met een terugkeer naar de naoorlogse welvaartsstaat, met een eerlijker belastingregime en een maatschappij waar lasten en baten gelijker verdeeld zouden worden.

In zijn verkiezingscampagne speelde de huidige Franse president Hollande daarop in, door van Europa een relanceplan te eisen, een lichte verhoging van de SMIC met 22 € aan te kondigen, de lonen van de ministers met 30% te verminderen, een tax te beloven van 75% op alle inkomens boven het miljoen €, de herinvoering van het pensioen op 60 jaar voor wie op 18 of 19 jarige leeftijd begon te werken, de aanwerving van 60.000 leraren en de opwaardering van de schoolpremie met 25%. We beweren niet dat dit de arbeiders en hun gezinnen helemaal koud laat, maar het enthousiasme van de PS bonzen in België die hierin een ommezwaai naar een ambitieuze relancepolitiek menen te herkennen, delen ze niet. De overwinning van Hollande was vooral te danken aan de vrees voor nog eens vijf jaar Sarkozy. In zijn toespraak op Socialisme 2012 zei Erik De Bruyn van Rood dat de linkerzijde jarenlang verdeeld was geweest over het feit of we nu binnen, dan wel buiten de SP.a moesten werken. “Die discussie is nu beslecht” erkende hij.

Wie uit de verzuchting naar een evenwichtiger beleid en de hoop, tegen beter weten in, op meer links georiënteerde coalitieregeringen, afleidt dat de nieuwe linkse formaties eenvoudig kunnen herhalen wat de sociaaldemocratie hen al voordeed, vergist zich echter. De sociaaldemocratie kende haar hoogtepunt in de naoorlogse periode, met ruimte zat voor hervormingen, toen het kapitalisme nog rekening moest houden met een alternatief systeem en de arbeidersbeweging over een langere periode toenemende sociale welvaart kon afdwingen. Zoveel ruimte krijgen de nieuwe linkse formaties niet. Ze zullen veel sneller uitgetest, beoordeeld en zo nodig veroordeeld worden.

De Partito della Rifondazione Comunista werd genadeloos afgestraft na haar deelname aan de regering Prodi II in 2006. Het is nu de komiek Beppe Grillo en zijn vijfsterrenbeweging die electoraal het verzet tegen de besparingspolitiek uitdrukken. Die Linke in Duitsland kreeg met het succes van de piratenpartij eveneens een ernstige waarschuwing. Wie zijn programma uit opportunisme te grabbel gooit, wordt dat betaald gezet, maar ook de keerzijde van de medaille, zich verschuilen achter radicale retoriek om niets te doen, pakt niet. Het Franse Lutte Ouvrière en later de NPA moesten dat ondervinden. Al was dat in het laatste geval ook te wijten aan de arrogantie ten opzichte van andere linkse partijen, vooral het Front de Gauche, en het intern gemanoeuvreer van de leiders van de LCR fractie. Het werd de Griekse Communistische Partij (KKE) en Antikapitalistisch Links (Antarsya) evenmin in dank afgenomen dat ze weigerden hun krachten met Syriza te bundelen voor de verkiezingen in mei en juni 2012. De KKE hield van haar 531.000 stemmen in mei minder dan twee maand later maar 277.000 meer over. Antarsya ging van 74.800 naar 20.400, Syriza van 1.050.000 naar 1.650.000!

Ook op dat vlak mist de crisis zijn effect echter niet. Van een registratie van protest evolueert een stem voor nieuwe linkse formaties steeds meer naar steun voor wie er echt lijkt voor te gaan. Dat is het succes van Mélenchon en het Front de Gauche in Frankrijk. Hij is erin geslaagd het gedeelte van de Franse bevolking dat al actief in verzet is, te mobiliseren tijdens de presidentsverkiezingen en in mindere mate in de parlementsverkiezingen. De steun van het apparaat van de PCF was uiteraard fundamenteel, maar ook de conjunctuur en voorts de taal en de durf van Mélenchon. De verwijzingen naar de Franse revolutie en naar het verzet tijdens WOII in Beaumont, de oproepen voor een publieke financiële hefboom en voor een ecologische planning, spraken tot de verbeelding. Dat deze formuleringen voldoende ruimte lieten aan de PCF voor flexibele interpretatie, werd ruimschoots gecompenseerd door het mobiliserende effect en de dynamiek die ze op gang brachten.

Mélenchon creëerde het gevoel dat iets mogelijk was. Een gevoel dat het soms radicalere discours van de NPA nooit had opgeleverd, omdat het niet meer leek dan de obligate belijdenis van mensen die hun geloof verloren zijn. Hoewel Mélenchon bijna 4 miljoen stemmen behaalde, waren velen ontgoocheld. Op basis van de mensenzee op zijn verkiezingsmeetings hadden ze meer verwacht. Zelfs in Frankrijk is de overgrote meerderheid van de bevolking echter nog steeds passief, in het beste geval toeschouwer. Zij weerspiegelt nog het bewustzijn van het verleden, wat het stemmenaantal van het FN helpt verklaren. Mélenchon haalde zijn stemmen bij het gedeelte dat al in actie is. Alles wijst erop dat dit in de volgende periode alleen maar zal toenemen. Slechts door een juiste inschatting van het stadium waarin de klassenstrijd zich bevindt, kan men de echte betekenis van de uitslag van Mélenchon begrijpen.

In Griekenland is de klassenstrijd na 5 jaar van economische recessie al in een veel verder stadium dan in Franrijk of waar ook in Europa. De beloofde groei die zou volgen op draconische besparingen is uitgebleven. Alles samen is de economie nu al meer dan 25% gekrompen, dat komt overeen met een grootste depressie. In die 5 jaar heeft de arbeidersklasse een intense strijd gevoerd met 16 algemene stakingen, bedrijfsbezettingen, betaalstakingen, massale betogingen en gewelddadige confrontaties. Nergens in Europa zijn er wellicht zoveel communisten, anarchisten, trotskisten en andere activisten als in Griekenland, maar ze zijn hopeloos versplinterd. Door aan te kondigen dat Syriza zou weigeren de memoranda en de besparingen opgelegd door de trojka uit te voeren en de andere linkse formaties, KKE en Antarsya, op te roepen daar samen front rond te vormen, bood Syriza, voor het eerst sinds het begin van de crisis, een uitweg die voldoende geloofwaardig bleek voor brede lagen van de maatschappij.

Heeft Mélenchon de burgerij koude rillingen bezorgd, dan heeft Tsipras haar opgezadeld met de ergste nachtmerries. De idee van een arbeidersregering werd er voor het eerst sinds decennia uit de abstracte propaganda getild en vertaald naar een levensvatbaar objectief. In de verkiezingen van mei werd Syriza op een zucht van Nea Dimokratia de tweede partij. Indien KKE en Antarsya op haar voorstel waren ingegaan, was ze wellicht de grootste geworden en had ze de bonus van 50 zetels die dat oplevert binnen gehaald. Syriza benadrukte terecht dat er geen enkel voordeel uit te halen is om zelf uit de euro stappen, de meerderheid van de Grieken is daar op dit ogenblik trouwens niet voor gewonnen.

Het verlaten van de Euro en de terugkeer naar de Drahme op kapitalistische basis zou een enorme economische schok betekenen en een onmiddellijke verdieping van de recessie. Het zou een bankrun veroorzaken, het faillissement van talloze bedrijven met leningen in het buitenland, de importprijzen zouden de pan uit swingen en de levensstandaard van de gezinnen nog verder doen dalen. Maar een linkse regering in Griekenland die weigert om de dictaten van de trojka uit te voeren, zou onvermijdelijk op protest vanuit Brussel stoten en wellicht afgesneden worden van fondsen. Ze zou de economische hefbomen, de financiële sector en sleutelsectoren van de economie moeten overnemen met schadeloosstelling enkel op basis van de bewezen behoeften. Dat zou onvermijdelijk leiden tot nieuwe represailles. De regering zou beroep moeten doen op de actieve steun van de arbeidersbeweging doorheen Europa of toch minstens een groot deel ervan, bijvoorbeeld in het zuiden van Europa. Maar de kans dat het land toch onvrijwillig uit de Eurozone gezet wordt, blijft reusachtig.

Als Syriza echt wou gaan voor een arbeidersregering, dan had ze voor dat gevaar moeten waarschuwen, een oproep tot waakzaamheid moeten doen naar heel de Europese arbeidersbeweging en naast de actieve mobilisatie van de arbeiders een begin van scenario moeten uitwerken om hierop te anticiperen. De samenstelling van een economische en wetenschappelijke raad, maatregelen om de voedsel- en energievoorziening te garanderen, een onmiddellijke sluiting van alle banken en het stilleggen van de beurshandel zouden daar onvermijdelijk deel van uitmaken, naast het aanknopen van onderhandelingen met mogelijke alternatieve handelspartners. Heel het Europese establishment was in paniek. Er werd geprobeerd Syriza alsnog te verleiden tot regeringsdeelname, zonder succes. Een regering vormen was onder die omstandigheden onmogelijk en dus volgden nieuwe verkiezingen op 17 juni. KKE en een deel van Antarsya bleven op hun positie kamperen. Heel het establishment, in Griekenland en erbuiten, joeg de bevolking de stuipen op het lijf over de catastrofe die het land zou treffen als Syriza de verkiezingen zou winnen.

In plaats van een duidelijk antwoord te geven op de dreiging uit de eurozone gekieperd te worden, begon Syriza een aantal van haar eisen af te zwakken. De partij zou voortaan enkel voor nationalisaties opkomen “waar nodig”. De eis voor een minimumloon werd naar beneden herzien en gekoppeld aan de voorwaarde dat de economische situatie het moet toelaten. In plaats van de weigering om de voorwaarden van de trojka na te leven, sprak Syriza voortaan over ‘radicale’ heronderhandelingen. Sommige leiders beweerden dat de trojka na de verkiezingen, uit schrik voor een Grexit en besmetting van andere landen, bereid zou zijn tot zware toegevingen. Arbeiders hadden op een krachtig antwoord gehoopt, niet op een gevaarlijke gok. Met bijna 27% boekte Syriza nog steeds een forse vooruitgang, maar minder dan de peilingen aanvankelijk voorspeld hadden. Velen switchten in de laatste weken en dagen naar Nea Dimokratia dat eveneens heronderhandelingen met de trojka had aangekondigd en beter geplaatst leek om een verplichte exit uit de Eurozone te vermijden.

Rechtse politici beseffen echter wel dat ze hier gelukkig weggekomen zijn. Ze trachten twee jaar uitstel te onderhandelen met de trojka om het begrotingstekort onder de drie procent te krijgen, maar dat zou de kost voor het reddingsplan met 16 tot 30 miljard € opdrijven. De trojka voelt daar maar weinig voor, ook al omdat niet eens zeker is of dat zal volstaan om de Griekse bevolking in de pas te doen lopen. Dat de twee coalitiepartners van ND-premier Samaras ervoor kozen zelf geen ministers te leveren, zegt al genoeg over het vertrouwen in de duurzaamheid van de regering. De Griekse arbeidersbeweging kreeg ook een ernstige waarschuwing door de electorale opmars van het expliciet fascistische Gouden Dageraad. Terwijl de linkse partijen vooral verdeeldheid ten toon spreiden en een onwil om zich aan de kop van de beweging te stellen en het grootkapitaal echt te confronteren, lijken zij wel bereid om doortastend op te treden. Met hulpverlening aan echte Grieken en fysieke intimidatie en geweld tegen migranten spelen ze in op de wanhoop van veel kleine middenstanders en de strijd onder verpauperde arbeiders voor de verdeling van de tekorten.

Is Griekenland een uitzondering of een voorbode?

Is Griekenland een voorbode van wat elders in Europa nog te gebeuren staat of slechts een uitzondering? Indien de Europese burgerij van dat laatste overtuigd was, dan was het land al lang uit de Eurozone geflikkerd. Het aantal politici, zakenlui en bankiers, vooral uit Finland, Nederland, Oostenrijk en Duitsland die zich in die zin hebben uitgelaten en door de Europese leiders op de vingers werden getikt, is al niet meer bij te houden. Bovendien hadden zowel Merkel als Barroso in aanloop naar de verkiezingen van juni in heldere bewoordingen duidelijk gemaakt dat wie zich niet aan de regels houdt, zich buiten de zone plaatst. Maar nergens in Europa leiden de draconische besparingen tot groeiherstel. Portugal, Spanje, Italië, en Cyprus zitten gevangen in een neerwaartse spiraal van negatieve groeicijfers met dalende inkomsten, vooral van BTW doordat de interne markt krimpt, en stijgende werkloosheidscijfers. In die omstandigheden is het behalen van de vooropgestelde begrotingsdoelstellingen onbegonnen werk, waardoor volgens diezelfde logica steeds nieuwe besparingen vereist zijn die de economie helemaal wurgen.

Ierland lijkt een uitzondering, in die mate zelfs dat Luc Coene van de nationale bank het tot voorbeeld stelt voor andere landen in de periferie.(1) Maar Coene gaat voorbij aan een heel specifiek kenmerk voor Ierland. Waar in de meeste landen het BBP en het BNP aan elkaar gewaagd zijn, bedroeg het BNP van Ierland tot 2009 slechts 82% van het BBP en verwacht wordt dat het tussen 2010 en 2014 verder daalt tot 73%! (2) Uitgedrukt in BNP, een veel correctere weergave van de reële toestand in Ierland, is de economie volop in recessie. In 2011 bedroeg het Ierse begrotingstekort 13,1%, was de staatsschuld opgelopen tot 108% tegenover 24% in 2007 en de werkloosheid tot 14,4% tegenover 4,6% in 2007.(3) Dit jaar zou de staatsschuld 120% van het BBP bereiken. Maar heel de Eurozone zit in het slop. In juni daalde de industriële productie voor de elfde maand op rij.(4) Volgens Eurostat (5) zitten behalve de hierboven vermelde landen ook Tsjechië, Hongarije en het VK nu officieel in recessie.(6) Nederland, Slovenië en Denemarken gingen al tijdens de tweede helft van 2011 door een recessie. In het laatste kwartaal van 2011 kenden zowel de Eurozone als de Europese Unie in haar geheel al een economische krimp.

Dat werd onderbroken door een kwartaal van nulgroei, maar wat zou het geweest zijn indien de ECB in diezelfde periode niet 1.000 miljard € via de zogenaamde LTRO’s, toch meer dan 10% van het BBP van de Eurozone, in de economie had gepompt? (7) Het effect is trouwens zeer snel uitgewerkt, want in het tweede kwartaal van 2012 zaten Eurozone en Europese Unie alweer in het rood en voor de volgende kwartalen ziet het er alleen maar slechter uit. Volgens Morgan Stanley komt pas in de lente van 2013 een einde aan de krimp in de Eurozone.(8) Frankrijk kende al drie kwartalen van nulgroei na elkaar. België zou volgens Luc Coene in het tweede kwartaal met 0,6% gekrompen zijn en zelfs Finland moest datzelfde kwartaal een krimp van een vol procent verwerken. Met al haar afzetmarkten in recessie, stagnatie of in het geval van China een flinke groeivertraging, begint zelfs de Duitse motor te sputteren. Het werd door kredietbeoordelaar Moody’s van triple A stabiel naar negatief afgewaardeerd, net als Luxemburg en Nederland. (9)

Niet alleen op economisch vlak krijgt Griekenland steeds meer navolging, maar ook op sociaal en politiek vlak. Bij voedingsconcern Unilever zien ze de trend al komen. “Als een Spanjaard gemiddeld slechts 17 € spendeert aan zijn inkopen, moet je hem geen waspoeder aanbieden die de helft van zijn budget opslorpt. In Indonesië verkopen we individuele pakjes shampoo voor 2 à 3 cent en we maken daar nog flink geld mee. We weten hoe dat moet in Europa, maar tot voor de crisis waren we het vergeten.” (10) In haar enthousiasme over zoveel aanpassingsvermogen heeft De Tijd prompt berekend dat de groeiende ‘markt’ van ‘nouveau pauvre’ in Europa intussen 120 miljoen mensen in armoede of op de rand van armoede bedraagt, een vierde van de bevolking.(11) Tegelijk dondert de chorizocrash op de Spaanse huizenmarkt al 17 kwartalen op rij naar beneden.(12) De Spaanse arbeidersbeweging heeft nog een aantal algemene stakingen goed te maken op de Griekse, en de Portugese op de Spaanse, maar ook die trend zit duidelijk in het verlengde van het Griekse voorbeeld.

Izquierda Unida is nog niet in staat zoals Syriza om heel het politiek systeem te verlammen, maar dat is bij Syriza ook veel sneller gegaan dat het zelf voor mogelijk hield. De acties van de meest bekende burgemeester van Spanje, Sanchez Gordillo van Marinaleda, die voor IU zetelt in het Andalusische parlement, levert de partij vast en zeker meer op dan de deelname aan de regionale regering, waar Gordillo tegen stemde.(13) Door de aanwezigheid van het Bloco en de PCP in Portugal is een Grieks scenario potentieel ingebakken in de situatie. Tijdens het referendum over het begrotingspact beleefde Ierland haar variant op de angstcampagne die het establishment voerde tijdens de Griekse verkiezingen over een exit uit de Euro. Het establishment haalde het met 60%, maar moest daarvoor wel alles uit de kast halen. Intussen slaagt het er maar niet in haar huishoudtax te doen aanvaarden. Door de parlementaire aanwezigheid van de Ierse Socialist Party en de United Left Alliance is zelfs Sinn Fein, dat in het noorden mee de besparingen uitvoert, verplicht in de Republiek een linkse retoriek te hanteren om niet ingehaald en irrelevant te worden.

En ook hier spreidt de olievlek zich uit tot buiten de periferie. De Franse president Hollande tracht de indruk van een ommezwaai vast te houden met zijn belofte van een financiële transactietaks, een zogenaamde Robin Hood taks van 0,2%, de afschaffing van de vrijstelling van sociale bijdragen op overuren voor bedrijven met meer dan 20 werknemers en een extra vennootschapstaks gelijk aan 3% van de uitgekeerde dividenden. Het wordt echter steeds moeilijker. Bedrijven hebben saneringen en sluitingen immers uitgesteld tot na de verkiezingen. Sindsdien regent het ontslagen, 8.000 bij PSA, 5.000 bij Air France-KLM, 600 tot 1000 bij Carrefour en verder bij Mittal, Rio Tinto, Doux etc.(14) De “linkse” PS-minister Arnaud Montebourg, die moest zorgen voor een pact van sociale vrede en overleg tussen patroons en vakbonden, zit met een onmogelijke taak.(15) Bovendien moet de regering tegen einde 2013 nog eens 40 miljard € vinden om de begrotingsdoelstelling te behalen, dat laat niet veel ruimte voor relance.(16)

In ruil voor een Europees relanceplan van 120 miljard €, hoofdzakelijk eerder aangegane beloften die geherformuleerd werden, heeft Hollande toegezegd om het begrotingspact te laten goedkeuren door de Assemblee. Dat wordt wellicht de eerste stemming in de assemblee waarbij een deel van links tegen Hollande zal stemmen.(17) Diens minister van binnenlandse zaken, Manuel Valls, heeft het klaargespeeld om nu al “rechtse socialist” of “linkse Sarkozy” genoemd te worden omwille van zijn ‘lik op stuk’ beleid bij rellen nabij Amiens en de ontmanteling van een kamp van Roma nabij Parijs.(18)

Herinnert u zich nog het Poldermodel? Dat was destijds een soort symbiose tussen het Angelsaksische en het Rijnlandmodel. Met dat laatste deelde het de betrokkenheid van de vakbondsleidingen, dankzij het akkoord van Wassenaar(19) , met het eerste de afbouw van de verzorgingsstaat. Het ontwapende de arbeiders zowel op sociaal als op politiek vlak en verklaart de gestage groei van de toen nog expliciet maoïstische Socialistische Partij. Veel ruimte om te polderen is er niet meer. In het FNV levert dit toenemende spanningen op, vooral met Abvakabo, de grootste openbare dienstenbond en FNV-Bondgenoten, de grootste industrie- en transportbond. Die verzetten zich tegen de ondertekening door het FNV van de pensioenhervormingen van Rutte. Uiteindelijk liep de spanning zo hoog op dat besloten werd het FNV te ontbinden en door te starten met De Nieuwe Vakbeweging. Dat bureaucratisch manoeuvre zal de rust echter niet terug brengen. Naarmate Nederland wordt meegezogen in de crisis zal het gerommel bij de basis en het middenkader alsmaar luider klinken. De komende maanden en jaren zal het FNV het toneel worden van regelrechte confrontaties die gepaard gaat met uitsluitingen, mogelijke afsplitsingen, maar ook met de vervanging van de poldergeneratie door leiders die beter weerspiegelen wat leeft aan de basis.

Terwijl de FNV-top zich blijft baseren op haar traditionele partners, het CDA en de PvdA, lijkt het dat de SP van nature uit de uitdrukking van de basis moet zijn. Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Op lokaal vlak neemt de SP deel aan rechtse besparingscoalities. Nationaal houdt ze een spreidstand aan, waarbij ze hengelt naar de stem van de misnoegden en tegelijk ministrabel wil zijn. Die dubbelzinnigheid zorgt ervoor dat de schare opstootjes van radicalisme van de SP doorgaans niet lang vol worden gehouden. “In mijn baan moet je keuzes maken, dat moet jij ook dringend beginnen doen” zei uittredend VVD premier Rutte daarover aan SP-voorman Roemen. De SP lag lang fors voorop in de peilingen, maar verkwanselde die voorsprong in de weken voor 12 september aan de VVD en de PvdA door zich uit te spreken voor de pensioenleeftijd op 67 en voor het nakomen van de begrotingsdiscipline opgelegd door Europa.

Een ondraaglijk dilemma

De Europese burgerij en haar politieke vertegenwoordigers zitten hoe dan ook met een ondraaglijk dilemma. “We houden in onze planning rekening met het volledig uiteenvallen van de euro binnen de 18 tot 24 maand. Zodra de kans op dat scenario groter is dan 5 procent, en dat is nu het geval, dan wordt dat op de duur onvermijdelijk”, noteerde de Financial Times bij een bankier van Wall-Street.(20) Maar volgens Dan Morris van JP Morgan is de rekening vlug gemaakt. “Als Griekenland de zone verlaat zou dit 1000 miljard € kosten. “Daar tegenover staat dat een nieuw reddingsplan 50 miljard € zou kunnen kosten.” Hij wijst er terecht op dat het verlaten van de eurozone geen garantie biedt tegen de crisis. “Kijk naar het VK: het land zit al een derde trimester in recessie.”(21) Maar los van het feit dat veel Grieken die recessie graag zouden inruilen voor de depressie waarmee zij te maken hebben, vergeet Morris te vermelden dat het VK van kredietbeoordelaars nog steeds een triple A rating krijgt, terwijl Griekenland en andere eurolanden al lang de rommelstatus hebben en er niet meer in slagen zich te financieren op de financiële markten.

IJsland heet voortaan een rolmodel. Nadat het BBP er 10 kwartalen na elkaar met in totaal 15% gekrompen was, de werkloosheid als een raket omhoog schoot, de kroon tot 77% onderuit ging en de inflatie opliep tot 18%, heet het ministaatje van 320.000 inwoners nu een “rolmodel”. Hoezo? IJsland deed geen enkele poging om de val van de kroon te stoppen, weigerde de overheid te doe opdraaien voor de privéschulden en de hogere inkomens droegen relatief meer bij tot het herstel, aldus columnist Pierre Huylenbroeck in De Tijd. “Het IJslandse beleid was en is gericht op het vermijden van de destructieve spiraal van besparingen, saneringen en verarming.”(22) Het klopt dat IJsland een aantal uitzonderlijke maatregelen kon nemen, juist omdat het land zo weinig inwoners telt. Maar toch verloor een gemiddeld gezin 30% van haar koopkracht sinds 2008. De particuliere schuldenlast bedraagt nog steeds meer dan 200% van het beschikbare inkomen en tot op vandaag zijn een kwart van de geherstructureerde bankenschulden ‘slechte leningen’.(23) Toen de oude rechtse regering in 2009 werd weg gestemd, vormden de sociaaldemocraten samen met GroenLinks een regering. De hoop dat deze partijen voor een ander beleid zouden staan, werd snel de kop ingedrukt. De nieuwe regering richtte zich naar de EU die elders in Europa voor harde besparingen gaat. Vandaag zouden de sociaaldemocraten nog 14% van de 29% die ze in 2009 behaalden behouden en GroenLinks zou van 21% op 8% terugvallen.

Over de Eurozone zelf vraagt Paul de Grauwe zich af “of het al niet te laat is”.(24) “Politiek bestaat erin te kiezen tussen het desastreuze en het onverteerbare”, citeert Bart Haeck van De Tijd John Kenneth Galbraith (25) en voegt eraan toe dat die woorden de perfecte samenvatting zijn van het ellendige dilemma waar Griekenland de rest van Europa voor stelt. (26). Naast de al eerder opgesomde voorstellen voor projectobligaties, eurobills, eurobonds en gewoon geld bijdrukken werden al talloze suggesties geopperd en telkens weer afgevoerd wegens onrealiseerbaar of onvoldoende. De Bundesbank zou bereid zijn een iets hogere inflatie toe te staan in Duitsland dan gemiddeld in de Eurozone, ‘om de zwakke eurolanden te helpen’ die begrijpelijk ‘niet onder de indruk’ waren.(27) De export stimuleren door een verzwakking van de euro zou immers maar een zeer beperkt effect hebben. Met de daling van de Euro, dalen niet alleen de exportprijzen van de Eurozone, maar stijgen tegelijk haar importprijzen, inclusief die van olie en gas. Een zwakke Euro zou bovendien vooral die landen ten goede komen, die een belangrijk deel van hun productie exporteren buiten de eurozone, zoals Duitsland, België en Nederland. Griekenland exporteert slechts 21% van haar BBP, vooral naar andere landen in de Eurozone, en importeert ongeveer het dubbele daarvan. Van de Portugese export gaar 60% naar de eurozone. Bovendien is het niet zo gemakkelijk om de euro te verzwakken als ook de rest van de wereld gelijktijdig haar monetair beleid versoepelt. (28)

Een bankenunie, met een gezamenlijk Europees toezicht, een Europees fonds voor het vereffenen van banken en een Europese garantie voor deposito’s, zou moeten vermijden dat banken voortaan staten meesleuren in een schuldenspiraal. Indien dat uiteindelijk gerealiseerd zou worden, dan komt het te laat voor Spanje en Italië en rijst de vraag welk nut het nog heeft.(29) Zelfs het intussen overeengekomen toezicht door de ECB op de banken van de eurozone, te beginnen bij de 200 grootste op 1 januari 2013 en dan alle banken vanaf 2014, kan nog vertraging oplopen. Het is immers tegen de zin van Duitsland en een reeks Europese landen die niet tot de monetaire unie behoren. Het VK is wel voor, maar enkel voor de eurozone. De Duitse Raad van Economische Experten is ook nagegaan in hoeverre het mogelijk zou zijn het gedeelte van de schulden van de lidstaten van de eurozone boven de 60% van het BBP, in een schulddelgingsfonds onder te brengen. Elk land zou dan over een periode van 25 jaar, via een speciale belasting, haar aandeel afbouwen. Het risico op wanbetaling zou ingeperkt worden door het te koppelen aan structurele hervormingen en een schuldenrem. Voorts suggereert de Raad om de nationale goudvoorraden en deviezenreserves te gebruiken als onderpand, toch voor de eerste 20% van de schulden boven de 60% van het BBP. Landen die al beroep deden op het Europees stabiliteitsfonds (EFSF) zouden hiervan uitgesloten worden. Maar zelfs als ze zouden deelnemen, zouden hun goudvoorraad en hun deviezenreserves ontoereikend zijn.(30)

Het Duitse onderzoeksinstituut DIW suggereerde een “dwangkrediet voor rijken”, een verplichte intekening op een staatslening zonder rente, tenzij de toestand later een rentevergoeding toestaat. Als iedereen met een vermogen van minstens 250.000 € (500.000 € voor een echtpaar), dat zijn 4,4 miljoen Duitsers of 8% van de bevolking, op die manier een heffing van 10% zou betalen, zou dat 230 miljard € opleveren en vermijden dat activa aan bradeerprijzen verkocht moeten worden. In ruil zou een grotere vrijstelling voor belastingplichtigen en bedrijven worden ingevoerd. CDU en FDP waren tegen, SPD was het voorstel wel genegen. Ter illustratie van de solidariteit onder kapitalisten verdient hier vermeld te worden dat Wolfgang Schäuble, de Duitse CDU-minister van Financiën de dwanglening wel steunt … voor zijn collega’s in landen in crisis.(31) Het Duitse weekblad Der Spiegel pakte in augustus uit met nieuws dat de ECB de installatie van een renteplafond zou bestuderen, waarbij de ECB vanaf een bepaalde rente automatisch en onbeperkt overheidsobligaties van het betreffende land zou inkopen, maar het nieuws werd binnen de uren tegengesproken. De Luikse professor Georges Hübner van zijn kant begrijpt niet waarom de Duitse schatkist er nog niet aan gedacht heeft staatsschulden aan de lage Duitse rente uit te geven om er Spaans schuldpapier aan een hogere rente mee op te kopen op de secundaire markt. In hetzelfde interview wijt hij de crisis nochtans aan het verdampen van verantwoordelijkheden en aan hebzucht. Zou het dan niet onverantwoord zijn als overheden met belastinggeld de speculanten op de secundaire markt zouden vervoegen? (32)

Al die voorstellen illustreren de koortsachtige zoektocht, vooral in Duitsland, naar een middel om de beslissende keuze in het dilemma over de euro uit te stellen. Het uiteenspatten van de eurozone zou een regelrechte catastrofe zijn, waarvan het effect nauwelijks geschat kan worden. De economische, politieke en sociale kostprijs voor het behoud van de eurozone neem echter exponentieel toe. Het klopt dat al heel wat maatregelen getroffen werden om de eurozone in stand te houden. Waarschijnlijk zullen nieuwe maatregelen volgen om de vloed in te dijken. Eurofielen benadrukken dat iedere crisis geleid heeft tot verdere integratie, dat de eurozone en later ook de EU uiteindelijk stap voor stap een volledige federale staat zullen worden naar Amerikaans model. Ze beseffen niet dat terwijl sommige aspecten van het beleid en sommige instellingen meer geïntegreerd zijn, de economieën, de banksystemen, de financiële systemen en de markten voor openbare schulden integendeel fragmenteren, desintegreren en balkaniseren, waardoor desintegratie waarschijnlijker is dan integratie. Eurocritici denken dat het opbreken van de eurozone onvermijdelijk is en dat het minder zou kosten als een ordelijke scheiding nu wordt ingezet dan te wachten op een onordelijke scheiding.(33)

“Het wordt messy, verwarrend en niet per se mooi om zien. Ik verwacht ook dat er heel veel populistische sentimenten bij komen kijken. Het is best mogelijk dat we naar een werkelijk zeer chaotische periode gaan”, aldus Martin Wolf, hoofdeconoom van de ‘Financial Times’ in een pleidooi voor meer tussenkomst van de overheid.(34) De linkse socialisten erkennen het bestaan van de drang naar continentale en internationale samenwerking als gevolg van toenemende arbeidsdeling, we zijn altijd overtuigde internationalisten geweest. We denken echter niet dat volledige en vrijwillige integratie mogelijk is op basis van het privébezit van de productiemiddelen en evenmin dat de nationale burgerijen bereid zullen zijn hun natiestaat op te geven, die in laatste instantie hun belangen moet verdedigen, niet alleen tegen de arbeidersbeweging maar ook tegen buitenlandse concurrenten. Volledige Europese integratie is enkel mogelijk binnen het kader van Socialistische Verenigde Staten van Europa.

---

Voetnoten

1. ‘Minder schuld. Dat is de oplossing’ – De Tijd 11/08/2012
2. Ireland: GDP or GNP? Which is the better measure of economic performance? – Finfacts Ireland 10/03/2011 De economische groei wordt sinds 1993 doorgaans uitgedrukt in bruto binnenlands product, dat is de waarde van alle goederen en diensten die in de loop van een jaar in een land geproduceerd worden. Tot dan gebruikte men vooral het bruto nationaal product, dat is de waarde van alle goederen en diensten die in de loop van een jaar door bewoners van een land geproduceerd worden, dus inclusief de waarde geproduceerd door bewoners van het land in het buitenland, min de waarde geproduceerd door bewoners van andere landen in het betreffende land. Doordat de ECB steeds een beleid van lage rentes heeft gevoerd omdat dit beantwoorde aan de behoeften van de sterkste economie, de Duitse, had Ierland jarenlang een negatieve reële rente, de rente was er lager dan de inflatie, waardoor lenen spotgoedkoop was. Samen met de lage vennootschapsbelasting trok dit veel directe buitenlandse investeringen aan. De winsten van die buitenlandse bedrijven worden opgenomen in het BBP, ze blijven echter niet in Ierland, maar gaan naar de buitenlandse eigenaars en worden bijgevolg niet tot het BNP gerekend.
3. Begrotingstekort en staatsschuld Ierland – Europa-nu.nl
4. Eurotop voorbarig – De Standaard 3/06/2012
5. Eurostat.ec.europa.eu – Flash estimate for the second quarter of 2012 – 14/08/2012
6. Hier wordt onder recessie 2 opeenvolgende kwartalen van negatieve groei bedoeld
7. Volgens Eurostat bedroeg het BBP van de Eurozone eind 2011 9.400 miljard € – zie Eurostat Gross domestic product at market prices At current prices
8. ‘Pas in lente 2013 eindigt krimp in Eurozone – De Tijd 7/08/2012
9. Crise: l’Allemagne aussi est contaminée – Le Soir 25/07/2012
10. Réduire les quantités pour satisfaire les plus pauvres – Jan Zijderveld, topman van Unilever Europe in Le Soir 28/08/2012
11. ‘De armoede komt terug naar Europa’ – De Tijd 28/08/2012
12. Crash van Spaanse huizenmarkt versnelt – De Morgen 19/07/2012
13. ‘Overvallende’ burgemeester zadelt Spaanse regering met hoofdbrekens op – De Tijd 10/08/2012
14. Hollande reikt bedrijven de hand – De Tijd 29/08/2012
15. Montebourg sur tout les fronts – Le Soir 19/07/2012
16. Frankrijk moet volgend jaar 33 miljard besparen – De Tijd 3/07/2012
17. Feu vert pour le Traité budgétaire- Le Soir 10/08/2012
18. La gauche et les Roms: entre fermeté et humanisme – Le Soir 23/08/2012
19. Het Akkoord van Wassenaar werd op 24 november 1982 gesloten tussen de Nederlandse overheid, de patroonsorganisaties en de vakbonden die daardoor loonmatiging aanvaardden in ruil voor arbeidstijdverkorting en de belofte van de regering om verder niet meer in te grijpen in de loononderhandelingen. Voor het FNV tekende Wim Kok, de latere PvdA-voorzitter en premier van Nederland
20. Wall Street-banken dekken zich in tegen eurobreuk – De Tijd 7/08/2012
21. “Personne n’a intérêt à un éclatement de l’Euro” – Le Soir 28/07/2012
22. Rolmodel IJsland – Pierre Huylenbroeck De Tijd 24/08/2012
23. IJsland. De crisis is niet voorbij, de helft van de gezinnen is failliet – Socialisme.be 5/05/2012
24. ‘Ik vraag me af of het niet al te laat is’ – De Tijd 2/06/2012
25. John Kenneth Galbraith (1908 – 2006) Amerikaanse econoom van Canadese afkomst, economisch adviseur van verschillende Amerikaanse presidenten o.a. Franklin Delano Roosevelt, John Fitzgerald Kennedy, Harry S. Truman en Lyndon B. Johnson. Auteur van onder meer “The Great Crash, 1929” (1954) en The Affluent Society (1958)
26. Kies het onverteerbare – De Tijd 18/02/2012
27. Bundesbank aanvaardt hogere inflatie om zwakke eurolanden te helpen – De Tijd 11/05/2012
28. L’euro baisse: bonne ou mauvaise nouvelle? – Le Soir 28/05/2012
29. Que contient la boite à outils anti-crise de l’Europe? – Le Soir 28/06/2012 en EU Banking Union Do it right, not hastely ! – Deutsche Bank Research 23/07/2012
30. Gold and FX reserves: not sufficient for the debt redemption fund – Deutsche Bank Research 25/07/2012
31. Dwangkrediet voor rijken als recept tegen crisis – De Tijd 12/07/2012
32. Sauver l’euro: le “rêve” de Georges Hübner – Le Soir 9/06/2012
33. Europe trip report : policy makers’ next moves could make or break the union – What’s on Nouriel’s mind 9/08/2012
34. Martin Wolf verwacht chaos – De Standaard 25/08/2012

Aan de vooravond van nieuwe, nog heviger conflicten beginnen de klassentegenstellingen zich ook op het politieke terrein te uiten. Structurele crisis kapitalisme vereist socialistisch programma!

Perspectieventekst LSP-congres 30 november – 2 december

Europese Unie: een unie van de baten, niet van de lasten

Het epicentrum van de economische storm is al enige tijd de Atlantische Oceaan over gestoken. In IJsland werd de gigantische banksector, 14 keer het BBP, van de kaart geveegd. Politieke instellingen werden er flink dooreen geschud. De Baltische staten gingen in 2009 voor de tweede keer sinds het begin van de jaren ’90 door een economische depressie, met een krimp van 15% in 2009. Hongarije, Polen en Roemenië moesten beroep doen op het IMF. Ook daar richtte de crisis sociale en politieke ravages aan. Overheden en centrale banken in de VS, de Eurozone en het VK moesten, zoals in vele andere landen, massaal tussenkomen om de financiële sector overeind te houden en de economie te kickstarten. Een depressie werd er vermeden, maar de Grote Recessie eiste zowel economisch, als politiek en sociaal een zware tol. Overal tracht men de factuur door te schuiven naar de arbeidersklasse via drastische besparingen in openbare uitgaven en aanvallen op lonen, arbeidscondities, pensioen- en andere uitkeringen.

Te drastische ingrepen dreigen de economie echter alsnog in een depressie te storten. Om dat te vermijden gaan de besparingen gepaard met extra geldcreatie. In de VS en het VK is het balanstotaal van de centrale banken intussen al meer dan verdrievoudigd. Men tracht er te anticiperen, in de hoop een totale economische crash te vermijden. In de Eurozone is het eerder andersom. Het balanstotaal van de ECB is ook wel meer dan verdubbeld, maar niet als gevolg van een preventief, eerder van een palliatief beleid.(1) De fundamentele redenen daarvoor hebben we al verscheidene keren uitgelegd. De VS, het VK, maar ook Frankrijk, Italië, Duitsland, Nederland etc. zijn historische, door revolutie en oorlog afgedwongen, nationale entiteiten. Binnengrenzen hebben er, zij het in verschillende gradaties, voorlopig een eerder symbolische plaats. Er heerst slechts één nationale burgerij, met een monetair, fiscaal, sociaal en politiek beleid dat hoofdzakelijk centraal beslist wordt. Centrale banken zien er niet enkel toe op prijsstabiliteit, maar spelen een actieve rol in het streven naar economische stabiliteit.

De Eurozone is integendeel een muntunie van 17 lidstaten met elk hun eigen nationale burgerij, hun eigen politiek, sociaal, fiscaal en zelfs monetair beleid, want elk van die landen blijft eigen overheidsobligaties uitgeven om de staatsschuld te financieren. Ze is de uitdrukking van de behoefte van die nationale burgerij-en aan directe toegang tot een grotere markt in de hoop zich beter te positioneren ten opzichte van andere handelsblokken en in te spelen op de toenemende interrnationale arbeidsdeling. De 17 burgerijen waren bereid de voordelen van een gemeenschappelijke markt en een gemeenschappelijke munt maximaal te benutten, ook als dat het afstaan van een aantal soevereine bevoegdheden betekende. Hun engagement ging echter niet zover dat ze elkaars lasten willen dragen. Vandaar dat de ECB enkel mag toezien op prijsstabiliteit en in principe niet mag tussenkomen om de economieën van de lidstaten te onderstutten.

Er werden strikte convergentienormen opgesteld voor lidstaten en kandidaat lidstaten. Via de Maastrichtnormen, het verdrag van Nice, het verdrag van Lissabon en talloze liberaliseringrichtlijnen moesten begrotingen opgekuist, staatsschulden afgebouwd en arbeidswetgevingen versoepeld worden. Dat ging niet altijd gemakkelijk, de arbeidersbeweging verzette zich, verdragen werden in referenda afgewezen en de havenrichtlijn werd geblokkeerd. Het vergde soms flexibele interpretaties, maar de burgerij slaagde erin om in de gewenste richting op te schuiven. Richtlijnen over opheffing van het bankgeheim of fiscale convergentie kwamen het moeilijkst of helemaal niet van de grond. Achteraf is trouwens gebleken dat de schijnbare convergentie die tot uiting kwam in de begrotings- en staatsschuldenstatistieken, een onderliggende toename van de kloof tussen de eurolanden verborg.

Deels door bedrog. Het Griekse begrotingstekort werd boekhoudkundig gemaskeerd door het Amerikaanse Goldman Sachs. Deels ook omdat het lage rentebeleid onder impuls van Duitsland had bijgedragen aan vastgoed- en andere bubbels in vooral Ierland en Spanje, die tot voor de crisis voorbeeldige cijfers konden voorleggen zowel voor hun begroting als hun staatsschuld (2) . Een muntunie creëren is een moeizaam proces, maar ze ontrafelen is een regelrechte nachtmerrie. Men schat dat de Griekse economie in het eerste jaar tot de helft in elkaar zou klappen en ook de Duitse met 20% zou krimpen. Volgens de Duitse econoom Lars Feld zou het uiteenvallen van de Eurozone Duitsland op termijn tot 3.300 miljard euro kosten, dat is meer dan het BBP van 2.600 miljard €. (3)

Crisis dwingt tot onconventionele maatregelen

Om deze nachtmerrie af te wenden, zijn al heel wat heilige huizen tegen de vlakte gegaan. Zo werden sinds april 2010 ‘noodleningen’ verschaft aan Griekenland (110 en later nog eens 130 miljard €), Ierland (85 miljard €) en Portugal (78 miljard €). Spanje heeft sinds deze zomer een aanvraag voor 100 miljard € lopen, maar “uitzonderlijk” vanwege het relatieve gewicht van Spanje, enkel voor de banksector om onderuit te komen aan de inmenging door de trojka. Cyprus deed eveneens een aanvraag voor 6 à 10 miljard € en verwacht wordt dat Slovenië snel volgt. In maart 2012 moesten private beleggers in Griekse staatsleningen een verlies, een ‘haircut’, incasseren, door hun oude obligaties in te ruilen voor nieuwe met een langere looptijd. Het verlies is virtueel, want in vergelijking met de resterende reële waarde van die oude obligaties, deden velen een goede zaak.

Nog in 2010 werd een ‘tijdelijk noodfonds’, het EFSF opgericht, met een leningcapaciteit van 750 miljard €, onderstut door de lidstaten, het IMF en de Europese Commissie, de zogenaamde troika. Er werd zelfs een hefboomconstructie op de resterende 200 miljard € voorzien om de leningcapaciteit op te trekken naar 1.000 miljard €, de zogenaamde bazooka om een schutskring op te trekken rond Griekenland en besmetting te voorkomen. Europese topontmoetingen roepen echter steeds meer herinneringen op aan de aankondigingpolitiek van de regeringen Verhofstadt, waarbij echte beslissingen nog nauwelijks te onderscheiden zijn van principeovereenkomsten. Als het Duits Constitutioneel Hof ermee instemt, kan na 12 september 2012 een ‘permanent noodfonds’, het ESM, in werking treden met een leningcapaciteit van 500 miljard € en de toezegging van het IMF om indien nodig maximaal 250 miljard € extra in te brengen.(4)

De ECB liet zich evenmin onbetuigd door de vereisten gekoppeld aan leningen te versoepelen en goedkoop krediet, aan de refirente die toen 1% bedroeg, voor langere termijnen ter beschikking te stellen van Europese banken.(5) In november 2011 en februari 2012 werd zo voor een totaalbedrag van 1.000 miljard € voor een looptijd van 3 jaar aan banken geleend, de zogenaamde LTRO, Long Term Refinancing Operation. Het staat de banken toe slapend geld te verdienen. Vooral Spaanse en Italiaanse banken maakten er gebruik van om massaal overheidsobligaties van eigen land in te kopen aan een fors hogere rente. Voor de ECB is het een manier om het statutair verbod om landen rechtstreeks te financieren te omzeilen. Maar als de nood hoog is, lapt de ECB die statutaire bepaling aan haar laars. Zo kocht ze vanaf midden 2010 staatsobligaties en leningen van hypotheekbanken in probleemlanden. Dat inkoopprogramma staat nu op 211,5 miljard € en bevat vooral Spaans en Italiaans overheidspapier. Het ligt echter al maanden stil door verzet van voornamelijk de Bundesbank. De ECB heeft in juli de basisrente voor het eerst sinds de invoering van de euro verlaagd tot onder de 1% en tegelijk de depositorente, de rente die banken ontvangen als ze hun geld parkeren bij de ECB tot nul herleid, in de hoop dat banken hun geld effectief in de economie zouden pompen.(6)

Heel wat economisten vinden dat onvoldoende en de praktijk geeft hen gelijk. De ECB, zeggen ze, moet de crisis bestrijden met de handen op de rug gebonden. Ze hopen minstens op een hervatting van het inkoopprogramma van obligaties van probleemlanden. Liever nog zouden ze bundeling van staatsschulden van de Eurolanden zien, een zogenaamde mutualisering, via de invoering van Eurobonds. Ze gaan ervan uit dat dit speculanten zou afschrikken en een einde maken aan de rentespread.(7) De Europese Commissie is ervoor gewonnen en stelde een groenboek op over de haalbaarheid. Ze onderscheidt drie mogelijkheden: alle nationale staatsobligaties vervangen door euro-obligaties, slechts een gedeelte (bijv. 60% van het BBP) met volledige garantie door alle landen voor euro-obligaties of datzelfde maar waarbij de nationale lidstaten elk voor hun eigen deel aan euro-obligaties garant staan.(8) Paul De Grauwe wil de ECB zelfs onbeperkt geld laten drukken. Maar ook dat zou niet meer opleveren dan tijdswinst, op het risico af dat met de ‘onbeperkte’ middelen nieuwe zeepbellen ontstaan en dat de economie toch in een diepe recessie gaat, zodra de ECB tracht die liquiditeiten opnieuw uit de markt te halen. Veel waarschijnlijker is dat de ECB op een bepaald moment haar inkoopprogramma moet hervatten.(9)

Het is goed mogelijk dat een variant op Eurobonds, de zogenaamde projectbonds of Eurobills effectief worden ingevoerd (10) . Zelfs ‘Eurobonds’ uitgegeven door een gemeenschappelijke instelling als het ESM of voor een vooraf vastgesteld en beperkt bedrag, liefst met garantie naar rato van het eigen aandeel, is niet volledig uitgesloten. Maar de oorspronkelijke achterliggende idee, namelijk een volledige mutualisering van alle Europese staatsschulden, de enige maatregel die speculatie tegen de lidstaten ook echt zinloos zou maken, is naar ons oordeel uitgesloten, ook bij een coalitiewissel na de Duitse federale verkiezingen in september 2013. In de pers wijt men het verzet van Duitsland en andere sterkere economieën in Europa aan de vrees voor inflatie en het gebrek aan bereidheid om een hogere rente te betalen voor de financieringsbehoeften. Wij denken dat het er de Bundesbank vooral om te doen is niet volledig de controle over het monetaire beleid uit handen te geven. Bovendien heeft men van de kredietcrisis geleerd dat het bundelen van risico’s ook het verspreiden ervan betekent, dat teveel slechte risico’s met de tijd ook betere risico’s aantasten waardoor het geheel naar beneden tuimelt. De Bundesbank wil een vergelijkbaar scenario met staatsobligaties vermijden of er toch minstens voor zorgen dat ze haar eigen staatsschulden kan behoeden voor besmetting door die van de landen in de periferie van de Eurozone.

Interne devaluatie stoot op verzet

Om te vermijden dat al deze uitzonderingsmaatregelen zouden leiden tot ‘moral hazard’, waarbij regeringen toegeven aan de publieke opinie en ervan uit zouden gaan dat Europa toch bijspringt, werden ze telkens gekoppeld aan strikte voorwaarden en toezicht door de trojka. In maart 2011 werd het Euro Plus Pact beslist, in december 2011 het Six pack, met automatische sancties tegen landen die zich niet aan de begrotingsregels houden, nog in 2011 het Europees Semester, dat een grotere controle door de EU op de nationale begrotingen invoert, en in maart 2012 het begrotingspact. Hoe ver de trojka wil gaan, illustreert de installatie van niet verkozen regeringen van technocraten in Griekenland en Italië in november 2011. De sociale gevolgen van al die “interne devaluaties” zijn rampzalig. Ierse voormalige huiseigenaars die met de tranen in hun ogen tonen wat ze verloren. Ellenlange rijen Grieken die aanschuiven aan de gaarkeukens. Portugese jongeren die uitwijken naar de voormalige Angolese kolonie op zoek naar werk en een inkomen. Spaanse supermarkten die de afvalcontainers vergrendelen zodat men er geen rot voedsel uit zou stelen. Medicatie en geneeskundige verzorging die niet langer wordt terugbetaald. Wanhoopsdaden op het werk, thuis en zelfs aan de voet van het parlement. Hoeveel meer is vereist vooraleer de mannen in maatpak begrijpen dat het genoeg is geweest?

Maar kunnen we van hen wel iets anders verwachten? In het eerder aangehaalde interview met Dennis Meadows verwijst hij naar een Japans spreekwoord: “Als een hamer je enige gereedschap is, dan lijkt alles op een spijker”. Officieel zit nu 11,2% van de Europese beroepsbevolking zonder werk, met als uitschieters Spanje (24,8%), Griekenland (22,5%), Portugal (15,4%), Letland (15,3%) en Ierland (14,8%).(11) Europa telt een leger van 17,56 miljoen werklozen en volgens de Internationale Arbeidsorganisatie zullen de komende 4 jaar nog eens 4,5 miljoen banen verloren gaan als Europa niet van koers verandert. De jeugdwerkloosheid is opgelopen tot 22%, in Italië, Portugal en Slowakije tot boven de 30 en in Griekenland en Spanje boven de 50%. Men spreekt opnieuw van een verloren generatie, “de eerste in zo een honderd jaar die minder kan consumeren dan haar ouders”.(12)

Patrick De Maeseneire, de ultraliberale topman van Adecco die vindt dat men best het vakantiegeld of de 13de maand zou afschaffen en een groot voorstander is van de Duitse mini-jobs, wijst erop dat sociale onrust de eerste bekommernis is van zijn klanten, veel multinationals. “het is eigenlijk verbazend, dat het nog maar zo erg is. Een op twee jongeren werkloos, vroeg of laat moet dat toch barsten, nee? In Engeland, Griekenland waren er al onlusten. Kijk naar de Arabische lente, dat is niets cultureels, hé. Dat zijn zoveel arme mensen die zeggen: het is genoeg”. De Maeseneire misbruikt de beweging echter om een pleidooi te houden voor nog meer sociale afbraak. “Beter een slecht betaalde job, dan geen job. Je moet de barrières laag zetten om mensen op gang te krijgen.”(13) Gelukkig voor hem, bestaan er fijnere strategen van het kapitaal, die intelligentere formules van verdeel en heers bedenken. “Ik ben een voorstander van de pensioenhervorming. Zeker de zuidelijke Europese landen geven disproportioneel veel uit aan pensioenen. Een deel van dat geld kan – moet – verschoven worden naar onderwijs en gezinnen.”, aldus Frank Vandenbroucke (SP.a) (14) .

Het klopt dat het verzet tegen de besparingsmaatregelen de jongste maanden wat stil gevallen is. De laatste van 16 algemene stakingen in Griekenland, dateert intussen al van 7 februari 2012, in Spanje van 29 maart, in Portugal van 22 maart en in ons land van 30 januari. Dat wil niet zeggen dat er geen verzet meer is. Op 1 mei kwamen in Spanje meer dan een miljoen mensen op straat en opnieuw op 12 mei, naar aanleiding van 1 jaar indignado. Op 22 mei staakte 80% van het onderwijspersoneel. Vanaf 28 mei gingen de mijnwerkers voor onbeperkte duur in staking. Mijnen, wegen en spoorwegen werden bezet. Op 18 juni riepen de UGT en CC.OO op tot een algemene staking in de volledige regio, in Asturië, Andalusië, Castilla en Aragon. Er werd betoogd in heel het land, met erg grote betogingen in Oviedo (50.000 deelnemers) en Léon (15.000). Eind juni volgde een “zwarte mars” naar Madrid met aankomst op 11 juli. Ze werden er verwelkomd door duizenden arbeiders. De mijnwerkersstrijd wordt een katalysator voor andere strijdbewegingen in het land. Zelfs El Pais moest erkennen dat het idee van arbeidersstrijd terrein wint. In Polen woedt een strijd tegen de pensioenhervorming.

In Duitsland eisen arbeiders hun deel van de economische groei in de jaarlijkse onderhandelingen voor collectieve akkoorden. De vakbondsleiding moest een loonsverhoging van 6,5% eisen. In de publieke sector werd een minimale loonsverhoging met 200 euro voor de laagste lonen geëist. In de metaalsector alleen gingen 830.000 arbeiders uit 3.300 bedrijven in actie tijdens een waarschuwingsstaking. De dienstenbonden wonnen 23.000 nieuwe leden tijdens hun waarschuwingsstaking. In Ierland weigert de helft van de gezinnen zich te registreren voor de nieuwe huishoudtaks. Sociale strijd verloopt echter niet in een rechte lijn en wordt afgewisseld door onvermijdelijke pauzes, waarbij de aandacht verschuift van het sociale naar het politieke terrein.

Crisis zet druk op natiestaten

De crisis heeft al heel wat regeringsleiders ten val gebracht. Papandreu van Griekenland, Zapatero in Spanje, Socrates in Portugal, Cowen in Ierland, Brown in het VK, Berlusconi in Italië, Balkenende en nu ook Rutte in Nederland en Sarkozy en Fillon in Frankrijk. Merkel houdt voorlopig stand en zou in september 2013 een derde mandaat kunnen behalen, maar wellicht zal ze verplicht worden haar liberale coalitiepartner in te ruilen voor een grote coalitie met de SPD. Cameron van de Britse conservatieven en vooral zijn liberale coalitiepartner zitten eveneens in vrije val. We kennen het samenspel waarbij traditionele partijen na een periode van regeringsdeelname van plaats wisselen om het beleid, op enkele nuances na, verder te zetten. Dat mechanisme is echter geen natuurwet. Het tempo waarmee partijen de macht in de schoot geworpen krijgen en nog voor ze goed en wel van start gegaan zijn alweer afgestraft worden, is ongezien in de naoorlogse periode.

Twintig en in sommige landen dertig jaar van neoliberale “hervormingen”, waarbij een steeds kleiner deel van het nationaal inkomen overblijft voor de arbeiders en de middenklasse ten voordele van een ongrijpbare klasse van superrijken, heeft de democratische façade waarmee de burgerij haar rol als leider van de natie doet aanvaarden, flink uitgehold. Sinds de jaren ’90 kennen rechts populistische en extreem rechtse formaties soms een steile electorale opmars. De traditionele partijen trachtten hen de wind uit de zeilen te nemen door een deel van hun programma uit te voeren en in een aantal gevallen door ze op te nemen in regeringen. Hoewel er ongetwijfeld een element van racisme uit zelfbehoud meespeelde, was het vooral een proteststem tegen de traditionele partijen en een reactie op het onvermogen van de ‘arbeiderspartijen’, de sociaaldemocratie, om een ander antwoord te bieden op het antisociale afbraakbeleid dan moraliserend gepreek over de nood aan solidariteit onder armen.

In een aantal landen is de burgerij er nooit in geslaagd verschillende volkeren volledig te assimileren binnen één natiestaat. Maar tijdens de naoorlogse groeiperiode wogen de bindende factoren zwaarder dan die welke de volkeren uiteen dreven. De nationale kwestie kende meestal een sluimerend bestaan, werd hoofdzakelijk het terrein van radicale groepen en werd af en toe door de burgerij uitgespeeld in het kader van een politiek van verdeel en heers, op voorwaarde dat dit de nationale staten nooit echt in gevaar bracht. De crisis drijft de frustraties van de middenklasse die haar kansen op sociale promotie ziet slinken, echter naar een hoogtepunt. Rijkere regio’s zijn niet langer bereid op te draaien voor armere. Zelfs Beieren stapt naar het grondwettelijk hof om de afgesproken verdeelsleutel te betwisten waardoor de deelstaat 10% van zijn personenbelasting moet afstaan aan armere Duitse deelstaten.(15)

Dat is dezelfde retoriek als de Catalaanse regionalistische regeringspartij Convergentia i Unio.(16) Catalonie staat jaarlijks 8 tot 9% van zijn BBP af voor diensten en infrastructuur elders in het land.(17) Samen met de Baskische regering, geleid door de PSOE, maar sterk onder druk van de centrumrechtse nationalistische PNV en de linkse nationalistische coalitie Amaiur, en met de regering van Andalusië (PSOE-IU) stapt ze naar het grondwettelijk hof om de besparingen in het onderwijs en de gezondheidszorg opgelegd door de federale regering te betwisten. Door de aanwezigheid van de nationale kwestie is dit veel explosiever dan het Beierse verzet. Er is een forse opstoot van steun voor Catalaanse onafhankelijkheid. Volgens een peiling zou meer dan de helft van de bevolking het overwegen, tot voor kort bleef dat steken op 20 à 25%. Ook in Baskenland zou de steun voor onafhankelijkheid opnieuw meer dan de helft bedragen.

De Catalaanse nationalisten (CIU), de Baskische PNV, de Italiaaanse Lega Nord, de Schotse SNP, noch het Vlaamse NVA zijn linkse of sociale partijen. Allen hebben besparingsprogramma’s op de kap van de arbeiders verdedigd of doorgevoerd. Hun denkkader is het neoliberale kapitalisme, aangevuld met sociaal-nationalistische (“eigen volk eerst”), protectionistische en vaak conservatieve elementen. Ze misbruiken de afwezigheid van de arbeidersbeweging op het politieke terrein, om de illusie te verspreiden dat meer autonomie of onafhankelijkheid de besparingen kan afzwakken en opnieuw een periode van groei inluiden. Ze vertegenwoordigen het lokale patronaat, dat zich afzet tegen de grote bedrijven die nauwelijks belastingen betalen en hen “oneerlijke concurrentie” aandoen, maar meer nog tegen de arbeidersklasse en hun vakbonden, want die beperken hun vrijheid om werkenden uit te persen. Tot nu behoedden deze regionalistische elites zich ervoor het kapitalisme in gevaar te brengen door een consequente strijd voor onafhankelijkheid. Steeds opnieuw sloten ze rotte compromissen die hun macht in de deelstaat wel opdreven, maar tegelijk de nationale eenheid herbevestigden. Ze vrezen immers wat hun “eigen” arbeidersklasse hen zou aandoen, eens ze hun programma willen doorvoeren en de buffer van de nationale staat niet meer bestaat.

De meeste van deze partijen voeren dan ook geen directe strijd voor onafhankelijkheid, maar hebben een meer gematigde, pragmatische en graduele visie hierop. Maar zoals sociaaldemocratische leiders in het verleden door strijd veel verder geduwd zijn, dan wat hun burgerlijke brein voor mogelijk hield, kunnen ook de nationalistische leiders door de logica der gebeurtenissen meegesleurd worden. De besparingen zullen in elk land een splijtzwam zijn tussen de klassen en tussen diverse belangengroepen, tussen verschillende regio’s etc. Maar in landen met een geïnstitutionaliseerde nationale kwestie, kunnen ze leiden tot veel verdere stappen dan we in het recente verleden in de ontwikkelde kapitalistische landen hebben gezien. De ontwikkelingen in de ene regio worden in de andere naar meer autonomie/onafhankelijkheid strevende regio’s op de voet gevolgd. Alle regionalistische partijen in Europa zullen de voorbereiding en het verloop van het Schotse referendum rond onafhankelijkheid, voorzien voor 2014, van nabij opvolgen.

---

Voetnoten

1. “Personne n’a intérêt à un éclatement de l’Euro” – Le Soir 28/07/2012
2. In 2007 bedroeg de overheidsschuld in Ierland 24,8% van het BBP, in Spanje 36,3%, in Duitsland 65,2% en in de hele eurozone 66,4%. In 2012 verwacht men voor Ierland 113,1%, voor Spanje 79%, voor Duitsland 78,9% en voor de eurozone 90% – IMF-Data Mapper. In 2007 had Ierland een begrotingsoverschot van 0,1% van het BBP, Spanje van 1,9%, Duitsland van 0,2 en voor heel de eurozone was er een tekort van -0,7%. In 2011 bedroeg het begrotingstekort in Ierland -13,1%, in Spanje -8,5%, in Duitsland -1% en voor de eurozone -4,1% – Eurostat General government deficit/surplus
3. Interview mit Wirtschaftsweisen Feld "Griechenland im Euro halten" – Rheinische Post 25/07/2012 Feld is professor economie in Freiburg en onder andere lid van de wetenschappelijke adviesraad aan het federaal ministerie van financiën.
4. Karlsruhe zet redding eurozone ‘on hold’ – De Tijd 17/07/2012 Intussen kreeg het ESM onder voorwaarden groen licht.
5. De refirente (refinancing rate) is de rente die financiële instellingen betalen om geld op te nemen bij de centrale bank
6. Europese basisrente historisch laag – De Standaard 5/07/2012
7. De rentespread is het verschil tussen de rente die landen moeten betalen om een 10-jaarslening af te sluiten. Een overzicht van de rentevoeten vind je bij Eurostat onder interest rates, data, main tables
8. GROENBOEK over de haalbaarheid van de invoering van stabiliteitsobligaties
9. Dat is intussen gebeurd. Op 7 september besliste de ECB onbeperkt obligaties met een maximale looptijd van 3 jaar op de secundaire markt op te kopen van landen in moeilijkheden op voorwaarde dat ze steun aanvragen aan de trojka.
10. Projectobligaties zijn bedoeld om infrastructuurwerken gezamenlijk te financieren. Het was een toegeving van Merkel aan Hollande. Er werd uiteindelijk slechts 230 miljoen € vrijgemaakt voor een proefperiode van 18 maanden om via de Europese Investeringsbank voor maximaal 4,6 miljard € te investeren via privaat-publieke samenwerking. Eurobills zijn een light-versie van eurobonds. Ieder land zou tot een bepaald afgesproken percentage van zijn economie kunnen financieren met behulp van eurobills. Wie zich niet aan de regels houdt, wordt na een jaar van de handel uitgesloten. Het Europees Parlement pleit voor een ‘schuldendelgingsfonds’ dat alle oude schulden boven de 60% van het BBP bundelt en herfinanciert op een langere termijn.
11. Kloof tussen arbeidsmarkt ‘Duitse kern’ en ‘periferie’ steeds groter – De Tijd 1/08/2012
12. De huidige jongeren zijn de echte ‘lost generation’ – De Morgen 23/05/2012
13. ‘Er dreigt een verloren generatie’ – De Tijd 30/06/2012
14. ‘Europa zal sociaal zijn of niet zijn’ – De Tijd 9/06/2012
15. Beieren stelt Duitse transfers ter discussie – De Tijd 17/07/2012 ‘Solidair, maar niet gek’ – De Standaard 18/07/2012
16. Catalonië, een van de rijkste regio’s van Spanje, heeft een schuld van 42 miljard € en moet beroep doen op het Spaanse noodfonds voor de regio’s – Catalonië schreeuwt Madrid om hulp – De Tijd 29/08/2012
17. Catalan civil society asks for a new fiscal agreement with Spain – Catalan News 1/02/2012

Aan de vooravond van nieuwe, nog heviger conflicten beginnen de klassentegenstellingen zich ook op het politieke terrein te uiten. Structurele crisis kapitalisme vereist socialistisch programma!

Perspectieventekst LSP-congres 30 november – 2 december

Illusies in economische tijgers, ruimen plaats voor sociale explosies

In 2000 was het inkomen van de 10% rijkste bewoners van de OESO landen negen keer groter dan dat van de 10% armste, tegenover 7 keer 25 jaar eerder.(1) Volgens de UNDP verdienen de rijkste 5% ter wereld op 48 uur wat de armste 5% verdienen op een jaar tijd. Het gemiddeld inkomen in de 20 rijkste landen van de wereld bedroeg in 1997 74 keer dat van de 20 armste landen, tegen 30 keer in 1960.(2) Dat men de rijkdom eerst moet produceren vooraleer men kan verdelen, is de enige rechtvaardiging die markteconomen hiervoor vinden. Nooit eerder in de geschiedenis werd echter zoveel rijkdom geproduceerd als vandaag. Inkomensherverdeling kwam er ook nooit spontaan, maar moest telkens afgedongen worden door massale bewegingen. Men wil ons echter doen geloven dat inkomensongelijkheid een noodzakelijk kwaad is, waarzonder de productie van rijkdom onmogelijk zou zijn. De ontwikkeling van Japan tijdens de vorige eeuw, de 4 Aziatische draakjes(3) en kortstondig enkele landen die ooit het label economische draak of tijger kregen opgekleefd, en dan de groeispurt van Brazilië, India en China, moesten die argumentatie onderbouwen.

Het toppunt is dat al die landen hun bijzondere ontwikkeling exclusief danken aan maatregelen die een beperking betekenden van de vrije markt. Omdat ze om ideologische redenen het statuut van meest bevoorrechte handelspartner met de VS genoten – zoals de 4 draakjes, omdat het kapitalisme, inclusief de vereiste infrastructuur en het financiewezen, er ingevoerd werd van bovenaf zoals in Japan door de Keizerlijke dynastie en in China door de erfgenamen van de Chinese revolutie en/of omdat een belangrijk deel van de economie staatsgeleid was of nog steeds is. Brazilië dankt haar onstabiele economische groeispurt hoofdzakelijk aan haar kwetsbare positie als toeleverancier voor China en aan een toevloed van kapitaal als gevolg van Carry-trade.(4) In de meeste arme landen is met de crisis en haar massale werkloosheid en groeiende armoede, de illusie echter vervlogen ooit zelf economische tijger te worden. Als de aangekondigde voedselschaarste ten gevolge van de klimaatverandering daar bovenop komt, wordt dat een explosieve cocktail. In arme landen slorpt voedsel immers 60 à 70% van het gezinsbudget op, tegenover 12% in België. Volgens voedingsexpert Luc Busschaert worden enorme hoeveelheden graan opgekocht door bedrijven om die drie weken later opnieuw te verkopen. Het zou een derde van de huidige prijsstijging verklaren! (5)

Terwijl speculanten er munt uit slaan, zit het imperialisme met een gigantisch probleem. Sinds de val van haar bondgenoten Ben Ali uit Tunesië en Moebarak van Egypte, zit het opgescheept met zwakke regimes, geleid door krachten waar het tot voor kort nog van huiverde. Met de installatie van die nieuwe regimes kon de burgerij de meubels redden, maar aan de sociale oorzaken die leidden tot de omverwerping van hun voorgangers is geen einde gekomen, integendeel. De doos van pandora is nu open. Nieuwe sociale explosies zijn in voorbereiding. Gebrek aan vertrouwen in de sterkte van de arbeidersbeweging en aan een socialistisch alternatief biedt echter ook kansen voor de contrarevolutie die nooit veraf is: toenemende repressie, reactionaire salafistische milities, hergroepering van de vroegere aanhangers van Ben Ali of pakweg het Egyptische leger. Maar indien de contrarevolutie nog niet heeft toegeslagen, dan komt dat door de kracht van de revolutionaire beweging. Hoe lang zullen deze regimes en vooral ook gezagsgetrouwe dictators die de vorige revolutionaire golf overleefden, stand kunnen houden als bovenop de gigantische werkloosheid en armoede een nieuwe voedselcrisis uitbreekt?

Kapitalisme betekent oorlog

In dit sociaal mijnenveld kan niets voor de volle 100% worden uitgesloten. Conflictstof genoeg: in de Zuid- en de Oost-Chinese Zee tussen China, Japan, Taiwan, Indonesië, de Filippijnen, Vietnam, Noord- en Zuid Korea, met een groeiende aanwezigheid van VS troepen. In Soedan, Oost-Congo, Yemen, de Sahel-landen, Syrië en bij uitbreiding het hele Midden-Oosten en Noord-Afrika. En nu ook tussen de Alba-landen en het VK over de arrogante dreiging de Ecuadoriaanse ambassade in Londen te bestormen naar aanleiding van het verzoek tot asiel in dat land door Julian Assange van Wikileaks. We zijn mijlenver verwijderd van de unipolaire wereld, opgelegd op basis van schone oorlogen met precisiebombardementen dankzij het technologisch overwicht van de oorlogsmachine van de VS. De illusie dat de VS eenzijdig, via directe militaire interventies, waar ook ter wereld naar willekeur “schurkenregimes” kon vervangen door gezagsgetrouwe stabiele “democratieën”, is eveneens totaal mislukt. De stelling van Lenin, dat “imperialistische oorlogen geheel onvermijdelijk zijn in zulk een economisch systeem, zolang het private bezit van productiemiddelen bestaat”, blijft ook vandaag van toepassing. (6)

Het imperialisme staat echter niet te springen voor nieuwe militaire avonturen, niet onder VS- vlag, noch onder die van tijdelijke coalities, van de NAVO of van de VN. Interventies tijdens de voorbije decennia hebben immers aangetoond dat een gigantisch wapenarsenaal geen garantie biedt voor het afdwingen van stabiliteit. In Somalië, Afghanistan en Irak, met een gezamenlijk bevolkingscijfer van 70 miljoen, is het machtigste imperialisme ter wereld er niet in geslaagd een loyale stabiele centrale macht te installeren, in staat om af te rekenen met de krijgsheren en het hele grondgebied onder haar controle te stellen. In Afghanistan wordt nu openlijk gespeculeerd over een ‘vietnamscenario’, met als enige uitweg een akkoord met de Taliban.(7) Het is nog maar de vraag hoe Libië zal uitdraaien. Een van de collaterale effecten van deze interventie was de machtsovername in het noorden van Mali door Touareg rebellen die de eerste onafhankelijke staat van Amazigh uitriepen. Ze moesten sindsdien wijken voor reactionaire krijgsheren die het conflict willen uitbreiden naar heel de Sahel. Een verbrokkeling van Soedan is niet ondenkbeeldig. Maar vooral het verlies van controle door het centrale gezag in grote delen van bevolkingrijke staten als Nigeria, met 162 miljoen inwoners en Pakistan, met 197 miljoen inwoners, zadelt het imperialisme op met nachtmerries.

Als het Westerse imperialisme nog niet is tussengekomen in Syrië, dan is dat maar in tweede orde te wijten aan het verzet van Rusland en China. Veel belangrijker is het ontbreken van een alternatief op Assad. Het verstoren van het machtsevenwicht aan de grens met kruitvat Libanon, met de Golan hoogte en Israël, met het Koerdisch gedeelte van Turkije en met Irak, is pure horror. De hoop op een paleisrevolutie, waarbij de kern van de centrale macht behouden blijft mits een aantal hervormingen, slinkt met de dag. Voorlopig houdt het Westers imperialisme het op indirecte militaire steun aan diverse oppositiegroepen, en tracht het wanhopig een alternatief bijeen te knutselen tegen het moment dat het regime van Assad het finaal begeeft. In het algemeen hebben directe militaire interventies plaats geruimd voor al evenmin menslievende conflictbeheersing, zoals in Pakistan en Jemen door punctuele interventies met onbemande UAV’s (Unmanned Aerial Vehicle) of door tapijtbombardementen zoals Israël toepast in Gaza en al eerder in Libanon in de hoop de slagkracht van de vijand te breken. Maar ook die strategie heeft forse beperkingen en kan snel overslaan in totale oorlog.

De VS proberen met diplomatieke druk Israël te weerhouden van een aanval op de nucleaire installaties van Iran. Dat zou in heel de regio beschouwd worden als een imperialistische aanval, leiden tot massale demonstraties in alle moslimlanden en de val kunnen inluiden van de wankele marionettenregimes van het imperialisme in de omliggende Arabische landen. Het Iraans regime zou de anti-imperialistische gevoelens aanwakkeren en haar positie herstellen die is aangetast door het sociaal afbraakbeleid en de beweging voor democratie (8) . Wederzijds opbod zou mogelijk tot een totale oorlog leiden. De VS zullen bondgenoot Israël dan wel moeten ondersteunen, maar aan een erg hoge prijs. De relaties met de Arabische wereld zouden kelderen, een vertrouwensbreuk met China en Rusland zou onvermijdelijk volgen. Europese landen met een belangrijke migratie uit de Maghreb, zouden geconfronteerd worden met massale betogingen en in een onhoudbare positie belanden. Gigantische stijgingen van de energieprijzen zouden de wereldeconomie in een diepe recessie storten.

Als de VS meegesleurd worden in een directe interventie met grondtroepen, zal het niet lang duren vooraleer ook op het thuisfront een massale antioorlog beweging ontstaat. Iran telt een bevolking van 80 miljoen. De rechtse Israëlische regering speelt met vuur. Ze raakt steeds meer geïsoleerd. Zelfs belangrijke verantwoordelijken uit het leger en de geheime diensten uiten openlijke twijfels bij een interventie in Iran. De VS zullen het bondgenootschap met Israël niet licht opgeven, maar een regime-change zouden ze niet ongenegen zijn. Netanyahu trachtte daaraan tegemoet te komen door het iets meer gematigde Kadima in de regering op te nemen. Kadima moest dienen ter compensatie van de meest rechtse haviken, maar gaf er al na 70 dagen de brui aan.

BRIC-landen

Op basis van de indrukwekkende groeicijfers van de BRIC landen, vooral China en India, heeft men ons voorgelogen dat wat wij ervaren als een crisis, niets anders was dan de verschuiving van het economisch zwaartepunt naar het Oosten. Zonder die groeispurt te ontkennen, hebben wij erop gewezen dat die hoofdzakelijk exportgericht was, investeringsgedreven en met bijzondere beperkingen, vooral het gebrek aan interne markt. Dat verklaart waarom de groeilanden niet ongevoelig zijn voor een krimp van hun belangrijkste afzetmarkten. Zeker in China werd dat tijdelijk gecompenseerd door de injectie van stimuli door de overheid en het opendraaien van de kredietkranen. Maar dat leidde op zijn beurt tot onrendabele investeringen, een vastgoedbubbel en een enorme schuldenberg, vooral bij lokale overheden voor omgerekend 1300 miljard euro, waarvan men schat dat 20 tot 30% niet terugbetaald wordt.(9) Dit jaar heeft de Chinese overheid al drie keer de financiële buffer voor de banken verlaagd om extra geld vrij te maken voor kredietverlening en tweemaal de rente (10) . Er wordt van uitgegaan dat dit jaar nog minstens een extra renteverlaging zal volgen.

India verlaagde de rente in april, maar zag voorlopig af van verdere renteverlagingen uit schrik voor inflatie (11) . In juli verlaagde Brazilië haar basisrente voor de achtste keer op rij (12) nadat het in juni had beslist 3,2 miljard euro in de economie te pompen om de crisis te lijf te gaan (13) . Rusland had de rente al eerder verlaagd. De redenen voor die monetaire versoepeling hoeven we niet ver te zoeken. In juni is het handelsoverschot van China zodanig geslonken dat men een sterkere groeivertraging vreest dan voorzien.(14) Maar de Chinese economie wordt ook geconfronteerd met meer structurele problemen. Op basis van een goede infrastructuur geërfd van het stalinisme, goedkope lonen en brutale arbeidswetten is het land de industriële krachtcentrale van de wereld geworden, goed voor 20% van de industriële wereldproductie. Maar de verstikkende controle en de repressie van sociale bewegingen, heeft de machtige Chinese arbeidersklasse er niet van weerhouden loonsverhogingen af te dwingen. Het volstaat te herinneren aan de epidemie van zelfmoorden in de Chinese vestigingen en slaapsteden van de Taiwanese producent Foxconn, nu twee jaar geleden, om een idee te hebben tot welke opofferingen die arbeiders bereid waren.

Tussen 1999 en 2006 namen de lonen in China toe met 150% en sinds vorig jaar met 15 à 20% per jaar. Bovendien stijgen de elektriciteitsprijzen jaarlijks met 15% en kost een vierkante meter industriegrond in Shenzen al meer dan het dubbele van de richtprijzen in België en de VS, een nevenverschijnsel van het soepele monetaire beleid! (15) Een derde van de Amerikaanse bedrijven zou overwegen zijn productie uit China terug te halen, iets was ook bij Belgische bedrijven bevestigd wordt. Zowel de transportkosten als de duur van het transport beginnen door te wegen in vergelijking met dichterbij gelegen lage loonlanden. De Chinese bureaucratie erkent die problemen, maar is het oneens over de manier waarop ze die moet aanpakken. Ze heeft een duivelse schrik voor sociale bewegingen. Dat is de situatie waarin we het proces tegen Gu Kailai, echtgenote van rijzende ster Bo Xilai uit Chongqing, moeten begrijpen. Het is niet zomaar een geval van corruptie, maar de ontknoping van een machtsstrijd tussen twee vleugels van de Chinese bureaucratie.

Bo Xilai was de kampioen van de ‘conservatieven’, van inlands gelegen regio’s die pas later zijn gaan ontwikkelen, nog fors afhankelijk zijn van publieke bedrijven en buitenlandse investeerders trachten aan te trekken met subsidies en ook steekpenningen. Die strekking vreest dat het Chinese mirakel voorbij zal zijn voor zij aan de kassa passeert. Met meer aandacht voor sociale rechten, een flinke portie mao-nostalgie inclusief revolutionaire gezangen, een streng anticorruptie beleid en een pleidooi voor minder ongelijkheid, trachtte Bo zich op te werken. Maar net dat maakte hem zo gevaarlijk voor de zogenaamde ‘hervormers’, die hun machtspositie putten uit de kustgebieden, vooral de provincie Guangdong. De officiële aankondiging van de verwijdering van Bo ging niet toevallig gepaard met een waarschuwing voor een nieuwe tragedie zoals de culturele revolutie.(16)

Volgens De Tijd komen de groeimarkten steeds dichter bij de ‘twilightzone’. “De traditionele groeimodellen van die ‘emerging markets’ die zwaar de nadruk op in- en uitvoer leggen werken niet meer”. Met de binnenlandse markt en de lokale infrastructuur is het echter pover gesteld. Het stimuluspakket dat Brazilië lanceert moet de infrastructuur, die een rem is geworden op de economische groei, verbeteren.(17) In India vielen in augustus eerst 360 miljoen en dan 670 miljoen inwoners zonder stroom door de bedroevende staat van het elektriciteitsnet, dat hoe dan ook maar 900 miljoen van de 1.200 miljoen Indiërs bedient.(18) Benieuwd of De Tijd hieruit lessen trekt als ze het over overheidsuitgaven, belastingsdruk en loonlasten in ons land heeft. Australië, nog zo een grondstoffenleverancier van China, heeft alvast voorzorgen genomen door al in mei fors te knippen in de rente.(19)

En ook Japan, die andere Aziatische grootmacht, kampt zowel met economische problemen als politieke instabiliteit. Heel die cocktail zorgt voor talloze tegenstrijdige ontwikkelingen. Het establishment is zich zeer bewust van het belang van goede handelsrelaties, een aantrekkelijk investeringsklimaat, toegang tot koopkrachtige markten etc. Zolang de buit groeit en er voldoende is voor iedereen, stelt dat geen probleem. Als de buit afneemt, zal iedere nationale overheid echter trachten de belangen van de eigen burgerij te vrijwaren. Dat verklaart de ogenschijnlijke tegenstelling tussen een nauwere samenwerking waarbij Japan Chinees staatspapier zal kopen, de yuan en de yen de dollar vervangen bij bilaterale handel en het streven naar een vrijhandelszone met Zuid-Korea enerzijds en anderzijds de confrontatiepolitiek rond de Senkaku-eilanden.(20)

VS aan de rand van een fiscale afgrond

Diezelfde contradictie vinden we terug in de relaties tussen Europa, de VS en China. Enerzijds is er de hoop dat China de VS en Europa zal helpen komaf te maken met hun economische miserie, tegelijk loopt het aantal handelstwisten op. Vooral de republikeinen gaan tekeer over wat ze wisselkoersmanipulatie noemen. Obama moest daaraan tegemoet komen met het voorstel een onderzoekscommissie op te richten naar oneerlijke handelspraktijken door China.(21) Intussen tracht hij met overheidsinterventies, waardoor het begrotingstekort dit jaar zal uitkomen op 1.210 miljard $, 7,8% van het BBP, de Amerikaanse economie gaande te houden (22) . Tegelijk injecteerde de FED in 2008 en 2010 voor 2.300 miljard $ aan schatkistcertificaten en effecten door parapublieke organismen voor de herfinanciering van hypotheken in de economie, aangevuld met de omzetting van kortlopende overheidsobligaties in langlopende voor een bedrag van 647 miljard $.(23) Dat de crash in de Amerikaanse huizenmarkt in die omstandigheden na 6 crisisjaren eindelijk lijkt uit te bodemen is maar een magere troost. De woningen noteren nog steeds 35% onder hun piek van juli 2006.(24) Er gaapt nog altijd een kloof van 700 miljard $ tussen de lopende hypothecaire leningen en de reële waarde van de huizen waarvoor ze werden aangegaan.(25) Bovendien telt de VS intussen 37 miljoen schuldenaars die een gemiddelde studielening van 23.300 $ moeten afbetalen.(26)

Vooral bij lokale overheden wordt fors gesaneerd. De staat Californië, de grootste economie van de VS en de negende economie van de wereld mocht het een onafhankelijke staat zijn, wil besparen op Medi-Cal, gezondheidszorg voor ouderen, armen en gehandicapten en de lonen van de ambtenaren en de sociale sector verlagen. Een belasting op inkomens boven de 250.000 $/jaar, zou de rest moeten dichtrijden. Maar dat moet eerst voorgelegd worden aan de bevolking. Als die dat afwijst, zal vooral gesnoeid worden in onderwijs. Alleen al in juni gingen drie steden in Californië bankroet. Onder meer San Bernardino met 200.000 inwoners. Het wegsnoeien van 20% van het stadspersoneel en een forse verlaging van de lonen volstonden niet om een faillissement te vermijden.(27) Als er dan toch eens goed nieuws komt, zoals een lichte toename van de vastgoedprijzen met 0,9% in mei, een iets sterkere binnenlandse consumptie en de herleving van de autosector, dan zakken de beurzen. Speculanten vrezen immers dat de FED daardoor zal afzien van een nieuw rondje geldcreatie. Dat is logisch, want bij de vorige operaties sijpelde het geld vooral naar Wall Street in plaats van naar de reële economie.(28)

Beleggers hoeven zich echter geen zorgen te maken. Vooral de aanhoudend hoge werkloosheid zal worden aangegrepen voor een extra ingreep door de FED, ook al doordat slecht nieuws op dat vlak de overwinningskansen van Obama in de presidentsverkiezingen van november kan ondermijnen.(29) Fed voorzitter Bernanke heeft nu al te maken met interne oppositie in het openmarktcomité van de centrale bank, hij is zich bewust dat een overwinning van de republikeinen zal leiden tot een inperking zijn macht.(30) Na het avontuur van de republikeinse gouverneur Scott Walker van Wisconsin die nauw aanleunt bij de Tea Party, realiseren Bernanke en een belangrijk deel van het establishment zich welke sociale vloedgolf de reactionaire afbraakpolitiek van de republikeinen kan teweeg brengen als zij de presidentsverkiezingen winnen. Maar ook met Obama wordt het geen wandeling in het park. Het IMF waarschuwt voor wat ze de “begrotingsmuur” noemt. Eind dit jaar lopen belastingsverminderingen ten einde. De democraten willen die verlengen, maar alleen voor gezinnen die minder dan 250.000 $ verdienen. De republikeinen verzetten zich tegen deze “uitsluiting” van de rijken.(31) Tegelijk zullen dalingen van de openbare uitgaven plaats grijpen. Als er geen akkoord komt, dreigt de “fiscale afgrond” waarschuwt het IMF. “De Amerikaanse groei kan volgend jaar vastlopen, met belangrijke gevolgen voor de rest van de wereld”.(32)

---

Voetnoten

1. Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising – persconferentie door Angel Gurría, Algemeen Secretaries van de OESO, Parijs, 5/12/2011. De OESO – Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling – is de club van de 34 rijkste landen.
2. United Nations Development Programme – From crisis to resilience: why inequality matters – Anuradha Seth 17/08/2012. OESO-rapport: des revenus et pauvreté dans la zone de l’OCDE – mei 2001. Markteconomen hebben die cijfers gedraaid en gekeerd om toch maar het tegengestelde te bewijzen. Als een echte Don Quichotte gaat de Spaanse econoom Xavier Sala i Martín tekeer. Hij ontwikkelde een ingewikkelde berekeningswijze, die in essentie zou aantonen dat de globale ongelijkheid afneemt, vooral door de groei van India en China. Hij rekent in Purchase Power Parity in plaats van aan lopende wisselkoersen, een hemd kost nu eenmaal minder in arme landen, dan in rijke. Op die basis komt hij tot een ratio op van “slechts” 11:1 in 1960, 16:1 in 1980, en in 1988 zou de ratio zelfs teruggelopen zijn naar 15:1. Conclusie: tot 1970, gesuggereerd wordt zolang de welvaartsstaat in de westerse landen overeind bleef, zou de ongelijkheid op wereldvlak zijn toegenomen en daarna, sinds de globalisering, afgenomen. Naast het evidente gegeven dat een kleine stijging van de “rijkdom” in arme landen al een 16 keer grotere stijging in de rijke landen vereist om de ratio in stand te houden, is dat echter uitsluitend te wijten aan de stijging van grondstoffenprijzen en de export van kapitaal uit de rijke landen naar de BRICS als gevolg van delocalisaties. The Disturbing « Rise » of Global Income Inequality, Xavier Sala i Martin, april 2002.
3. Bedoeld wordt Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en Hong Kong
4. Het verschijnsel waarbij leningen worden aangegaan in landen met een lage rentevoet, hoofdzakelijk de VS, om die te beleggen in landen met een hogere rentevoet. De belegger incasseert het renteverschil zonder eigen middelen in te brengen.
5. “Stijgende graanprijzen maken voedingsproducten duurder” – De Morgen 19/07/2012
6. Imperialism, the Highest Stage of Capitalism – VI Lenin 1916 hier: Preface to the French and German editions – 6/07/1920
7. ‘Vietnamscenario ligt op de loer’ – De Tijd 19/05/2012
8. De zogenaamde groene protestbeweging tegen verkiezingsfraude in juni 2009
9. Peking geeft lokale overheden tijd om schuld aan te pakken – De Tijd 15/02/2012
10. China knipt opnieuw in rente – De Standaard 05/07/2012
11. Vrees voor inflatie weerhoudt de centrale bank van een renteverlaging – De aandeelhouder.nl 18/06/2012
12. FED aarzelt om economie te stimuleren, Brazilië aarzelt niet en verlaagt rente – Knack 12/07/2012
13. Brazilië pompt 4 miljard $ in economie – De Tijd 28/06/2012
14. A morosité s’étend à toute l’Europe – Le Soir 11/08/2012
15. Waarom ‘Made in China’ weer ‘Made in Europe’ kan worden – De Tijd 2/05/2012 op basis van een studie van Boston Consulting Group en ook The end of cheap China – The economist – 10/03/2012
16. Chute aux enfers d’une étoile rouge – Le Soir 12/04/2012 Procès express pour l’épouse d’une ex-gloire communiste – Le Soir 10/08/2012
17. ‘Groeimarkten steeds dichter bij de twilightzone’ – De Tijd 17/08/2012
18. Après les pannes, l’électrochoc – Le Soir 3/08/2012
19. Australië verrast met forse renteknip – De Tijd 2/05/2012
20. Japan en China verdiepen samenwerking – De Tijd 7/12/2011 – Japan en China betwisten elkaar de eigendom van deze eilanden in de Oost-Chinese zee. Ze liggen vlakbij een druk bevaren zeeroute, rijke visgronden en mogelijke olie- en gasvelden.
21. Europa en VS vrijen China op – De Tijd 15/02/2012 Handelstwisten tussen Europa en China lopen uit de hand – – De Tijd 25/07/2012
22. Witte Huis verlaagt groeiverwachtingen – De Morgen 27/07/2012
23. La Fed est prête à agir si nécessaire – Le Soir 2/08/2012
24. Crash in Amerikaanse huizenmarkt bodemt uit na zes crisisjaren – De Tijd 27/06/2012
25. “Personne n’a intérêt à un éclatement de l’Euro” – Le Soir 28/07/2012
26. Studentenleningen leggen nieuwe schuldenbom onder VS – De Tijd 22/06/2012
27. Bezuinigen doet lokale overheden in Amerika pijn – De Tijd 12/07/2012 en Californië blijft verstrikt in budgettaire crisis – De Tijd 15/05/2012
28. Meevallende reële economie valt Wall Street tegen – De Tijd 1/08/2012
29. Fed zet stap naar derde rondje geld drukken – De Tijd 2/08/2012. Intussen werd op 13 september QE3 aangekondigd, via het opkopen van hypothecaire aandelen zal de FED tot minstens midden 2015 maandelijks 40 miljard $ in de economie pompen.
30. Amerikaans jobrapport stelt voor vierde maand op rij teleur – De Tijd 7/07/2012 en ‘Bernanke zal niet wachten tot 2014 om rente op te trekken’ – De Tijd 10/04/2012
31. Obama eist extra bijdrage van de rijken – De Morgen 28/07/2012
32. Le FMI s’inquiète d’avantage – Le Soir 17/07/2012

Aan de vooravond van nieuwe, nog heviger conflicten beginnen de klassentegenstellingen zich ook op het politieke terrein te uiten. Structurele crisis kapitalisme vereist socialistisch programma!

Perspectieventekst LSP-congres 30 november – 2 december

Inleiding

De volgende weken en maanden, in aanloop naar haar tweejaarlijks congres van eind november, zal de Linkse Socialistische Partij de voor de klassenstrijd relevante ontwikkelingen van de voorbije turbulente periode evalueren. We doen dit voor België, waar we het leeuwenaandeel van onze activiteiten ontplooien, maar ook internationaal, onder andere omdat de gebeurtenissen in ons land daar sterk door beïnvloed worden. We trachten de belangrijkste trendmatigheden te ontdekken. Gaan na, op basis van de onderliggende gegevens, of die zich de komende periode zullen doorzetten, versterken of integendeel verzwakken en mogelijk omkeren. Dat moet ons toestaan om conjuncturele nederlagen en overwinningen van onze klasse en onze partij, een juiste plaats te geven in de strijd voor een socialistische maatschappij en om ons niet te laten meeslepen in demoralisatie of euforie. Het herkennen van die trends, biedt ons een leidraad voor onze doelstellingen, tactieken, strategie en programma.

In augustus is het juist 5 jaar geleden dat de centrale banken voor het eerst moesten ingrijpen om de financiële sector overeind te houden.(1) Deze en latere interventies konden niet verhinderen dat de financiële crash oversloeg naar de rest van de economie, zowat alle geledingen in de maatschappij aantastte en de onderliggende systeemcrisis bloot legde. Ondanks korte opstoten van euforie over groene scheuten, financiële bazooka’s, de zoveelste topontmoeting en illusies in BRIC en andere letterwoorden, moeten overheden en centrale bankiers sindsdien steeds meer uitrukken om alsmaar hoger uitslaande branden te blussen.(2) “De assumptie dat dit een redelijk kortlopende crisis zou zijn, dat even een sterke hand nodig was en dat het dan wel verder zou gaan”, was volgens Geert Noels “verkeerd”(3) . De inschatting van het CWI en de LSP dat het hier over een langere neergaande fase ging, met daarin weliswaar periodes van zwakke heropleving, maar ook nieuwe diepe inzinkingen, wint terrein. De consensus is nu dat de crisis minstens 10 jaar zal aanslepen.

Dat belooft. Al in 2008 braken wereldwijd voedselrellen uit. Fors stijgende voedselprijzen hielpen in 2011 het ongenoegen over massale werkloosheid en armoede in het Midden-Oosten en Noord Afrika omslaan naar revoluties. Nu dreigt alweer een voedselschaarste door extreme droogte in de VS en slechte oogsten in Rusland, Kazachstan en de Oekraïne.(4) In die omstandigheden zijn nieuwe sociale explosies, revoluties en contrarevoluties, onvermijdelijk. Ook in de zogenaamde groeilanden, de BRICS, sluimert de sociale revolte. Het begin van economische vertraging vanaf eind 2011, leidde er tot massademonstraties o.a. in Rusland, algemene stakingen in Zuid-Afrika en India en heuse opstanden o.a. in Wukan in China. Hoewel de economie er aan een monetair en fiscaal infuus hangt, heeft de crisis de Amerikaanse droom stuk geslagen. Gezinnen worden meedogenloos uit hun woningen gezet, werknemers worden verplicht slechtere condities te aanvaarden voor minder loon, de werkloosheid blijft op recordhoogte en dat terwijl de aandeelhouders, de ‘banksters’, het establishment, door de beweging de 1% genoemd, maar eerder de 0,01%, alsmaar gulziger worden. Die tegenstelling heeft de maatschappij gepolariseerd. De beweging in Wisconsin in 2011 en daarna Occupy heeft klassenpolitiek opnieuw naar de VS gebracht.

Overheden in heel Europa moesten in de bres springen om de gokzieke financiële wereld overeind te houden. Toen LSP destijds waarschuwde dat de factuur bij de arbeiders en hun gezinnen zou belanden, werd dat weggewuifd. We zouden eraan verdienen! Sindsdien worden arbeidersgezinnen in heel Europa, publiek en privé, jong en oud, op een strikt dieet gezet. Vooral in de zogenaamde PIIGS worden lonen, uitkeringen en diensten aan een voor de bevolking steeds moeilijker te dragen ritme afgebroken.(5) Het heeft er geleid tot armoede, uitzichtloosheid en wanhoopsdaden, maar ook tot burgerlijke ongehoorzaamheid, massale betogingen, bedrijfsbezettingen, gedeeltelijke en algemene stakingen en zware confrontaties met de ordediensten. Nergens kan de burgerij zich nog beroepen op een sterke regering. Steeds meer landen balanceren op de rand van onbestuurbaarheid. België ging door haar twee langste regeringscrisissen ooit. In Griekenland kon het establishment slechts nipt vermijden dat het radicaal linkse Syriza de grootste parlementaire fractie zou worden, met een bonus van 50 zetels. De Italiaanse regering van technocraten en de Spaanse regering houden slechts stand bij gebrek aan alternatief. De Nederlandse burgerij heeft het steeds moeilijker om een regering bijeen te sprokkelen uit de traditionele partijen. Zelfs in de VS dreigde even een patstelling over de begroting.

Indien de burgerij zich tot nog toe door de talloze crisismomenten kon wurmen, zij het met zeer onconventionele politieke en economische maatregelen, is het doordat er voorlopig nog geen alternatief wordt geboden vanwege de arbeidersbeweging. Vakbonden herstellen nog van de moeilijke periode die volgde op de val van de Berlijnse muur. De leiders zijn doorgaans volledig ingekapseld in het overlegsysteem. Als ze al beroep doen op de kracht van de arbeidersbeweging, dan is het om hun onderhandelingspositie te versterken, niet om het systeem in gevaar te brengen. Nieuwe bewegingen, Indignados, Occupy en andere, hoofdzakelijk maar niet uitsluitend gebaseerd op jongeren, zijn een uitlaatklep geworden waar de oude bewegingen falen. Soms gaat dat gepaard met vijandigheid tegenover de arbeidersbeweging, zeker tegenover de vakbondstop en de “linkse politici”. Soms leidt dat tot een gehele verwerping van de arbeidersbeweging en alle linkse partijen. Maar dat is slechts een voorbijgaande fase die aan de hand van concrete strijd zal verdampen.

Door de omvorming van de sociaaldemocratie en in sommige gevallen de communistische partijen naar gezagsgetrouwe uitvoerders van de politiek van de burgerij, is de arbeidersbeweging tijdelijk politiek onthoofd. Slechts geleidelijk ontstaan nieuwe linkse partijen. Maar ook die weerspiegelen naar vorm en inhoud de forse terugval van het klassenbewustzijn sinds de late jaren tachtig. Het wantrouwen is groot, maar leidt nog niet tot actief engagement om erop toe te zien dat de leiders zich aan hun beloftes houden. Het zijn nog geen strijdpartijen waar arbeiders massaal bij aansluiten om actief hun belangen te verdedigen. De steun blijft vooral electoraal en wie lid wordt, doet dat meestal passief. Inhoudelijk zijn ze wollig, steeds op zoek naar wat de burgerij zo weinig mogelijk voor de borst stoot, met voor verschillende interpretaties vatbare formules en doorgaans illusies in machtsdeelname met burgerlijke partijen. Maar ook dat zal op basis van concrete strijd in vraag worden gesteld. Net zoals steeds meer strijdbare syndicalisten elkaar vinden in internetfora, basisgroepen en netwerken, zoals oude vakbondsleiders moeten wijken voor nieuwe, meer strijdbare, zo zullen ook de nieuwe formaties onder de hamerslagen van toenemend verzet tegen het crisisbeleid van de burgerij, voortdurend hersmeedt worden.

Hoe durven ze?

De illusie dat deze crisis enkel het resultaat is van uitwassen van een voor het overige behoorlijk functionerend systeem, is al lang doorprikt. Niet dat er geen uitwassen zijn. Deze zomer nog kwamen een twintigtal banken in opspraak omdat ze zich de voorbije 7 jaar verrijkt hebben door manipulatie van de tarieven op de interbankenmarkt.(6) UBS organiseerde jarenlang vanuit Frankrijk een systeem van massale belastingsontwijking. HSBC heeft het Amerikaans embargo tegen Iran omzeild, witwasmachine gespeeld voor Mexicaanse drugskartels en zaakjes gedaan met een Saoudische bank bekend voor haar connecties met Al Quaeda.(7) Labaton Sucharov, een advocatenkantoor dat zich specialiseert in bescherming van aandeelhouders en klokkenluiders, ondervroeg 500 topbankiers in Londen en New York. Een kwart verklaart onomwonden dat onethisch of illegaal gedrag noodzakelijk is om succesvol te zijn. (8)

Maar niet alleen bankiers gaan over de schreef: farmareus GSK betaalde in diezelfde periode 3 miljard dollar boete voor agressieve promotie van geneesmiddelen waarvoor het in de VS geen toestemming had.(9) Alles moet wijken voor winst, meer nog bij crisis. Ondanks de onbetwistbare impact van de kapitalistische productiewijze op ons klimaat, de talloze waarschuwingen door wetenschappelijke panels, de derde klimaatgerelateerde voedselcrisis op 6 jaar tijd, liepen de klimaatconferenties in Kopenhagen (2009), Durban (2011) en Rio (2012) steeds weer af op een sisser. De nucleaire catastrofe in Fukushima (maart 2011) legde even de bouw van nieuwe en de verlenging van de levensduur van oude kerncentrales stil. De Duitse regering besliste onder druk van een massale beweging om tegen 2020 alle kerncentrales te sluiten. Elders werden controles uitgevoerd en studies verricht. Een bundeling van alle beschikbare wetenschappelijke en technische kennis, laat staan de mobilisatie van de vereiste middelen voor een versnelde ontwikkeling van hernieuwbare energie, werd nooit overwogen. De grote energieconcerns wachtten gewoon af tot bevoorradingsproblemen een nucleaire doorstart onvermijdelijk maakten.

James Henry, voormalig hoofdeconoom bij Mc Kinsey, beweert in een uitgebreide studie voor het Britse ‘Tax Justice Network’, op basis van gegevens van de BIS, het IMF en de nationale overheden, dat een superrijke elite eind 2010 minstens 17.000 miljard € had verborgen op geheime rekeningen in belastingsparadijzen. Dat is zonder rekening te houden met vastgoed, jachten etc. Hij noemt dat een voorzichtige schatting, het zou ook 26.000 miljard € kunnen zijn.(10) Ter vergelijking: eind 2010 bedroeg het gezamenlijk BBP van de 27 landen van de Europese Unie 12.260 miljard € en dat van de VS omgerekend naar euro 11.700 miljard.(11) Volgens het IMF bedroeg het mondiale BBP toen 51.140 miljard euro.(12) Illegale praktijken, zijn slechts doorgeschoten varianten op wat legaal gebeurt. De gezamenlijke winsten van de 446 grootste ondernemingen in de VS, die opgenomen zijn in de beursindex S&P500, bereikten in het eerste kwartaal van 2012 een record van $1.671 miljard, 300 miljard meer dan een jaar tevoren. In 1980 waren de bedrijfswinsten in de VS goed voor 3% van het BBP, dat is nu opgelopen tot en record van 15%. De lonen zijn in diezelfde periode als percentage van het BBP teruggevallen naar het laagste niveau in meerdere decennia.(13) Dat is geen Amerikaans, maar een wereldwijd verschijnsel. (14)

De Spaanse regering wil in september het leefloon van 400 € schrappen. Mensen zonder papieren hebben geen recht meer op medische hulp, tenzij ze een verzekering afsluiten voor €710 per jaar.(15) Catalaanse ouders die om te besparen hun kinderen een lunchpakket meegeven, moeten weldra 3 euro toegang tot de schoolrefter betalen! Geen wonder dat de militanten van de Sindicato Andalus de Trabajadores (SAT) en hun leider Sanchez Gordillo, sinds 1979 burgemeester van Marinaleda en regionaal parlementslid voor Izquierda Unida, op sympathie konden rekenen voor hun ‘proletarisch winkelen’ bij de plaatselijke Carrefour. (16) Het is evenmin toeval dat de aanklacht van Peter Mertens, voorzitter van de PvdA, gebundeld in zijn boek Hoe durven ze?, een bestseller is geworden.(17) Terechte verontwaardiging over die excessen mag ons er echter niet toe verleiden de crisis daaraan te wijten. Het blijven symptomen van een meer structureel probleem.

Waar zit de fout?

Typerend voor markteconomen is alles wat mis gaat in de economie toe te schrijven aan één, hooguit enkele, beleidsinstrumenten. Een te strak of te soepel monetair beleid, teveel of te weinig regulering, een onvoldoende flexibele arbeidsmarkt, een te interventionistische centrale bank etc. Alan Greenspan, ooit geprezen als voorzitter van de Amerikaanse Federale Bank, wordt de wildgroei aan krediet verweten ten gevolge van zijn lage rentebeleid. Dat beleid was echter een reactie op de kloof tussen de waarde van de geproduceerde koopwaar en de lonen die de arbeiders daarvoor maar in ruil ontvangen. Het was een poging om via goedkoop krediet de vraag op peil te houden, zo niet was de crisis al eerder toegeslagen. Maar het was niet meer dan symptoombestrijding. Het fundamentele probleem werd er niet door opgelost, bleef voortwoekeren en toen de crisis doorbrak, werd de overvloed aan toxisch krediet een complicerende factor.

Tot tweemaal toe organiseerden de Actief Linkse Studenten naar aanleiding van de algemene staking van 30 januari (2012), een confrontatie tussen linkse socialisten, syndicalisten en liberale markteconomen. De neoliberale professor Arbeidsrecht Marc De Vos van Itinera, werd er op rechts ingehaald door een ultraliberale jonge garde, vertegenwoordigd door Nick Roskamps.(18) Die jongeren, hoofdzakelijk actief binnen het LVSV, dwepen met de Oostenrijkse school en Rothbard Murray(19) . Zij huiveren van een monopolie op geldcreatie en centraal bankieren, want dat zou de werking van de vrije markt verstoren. Centraal bankieren kwam er echter niet zomaar. België bijvoorbeeld, voerde een wettelijke koers voor bankbiljetten in, toen nog uitgegeven door particuliere banken, om een financiële en economische implosie te vermijden tijdens de economische crisis van 1848. De twee belangrijkste emissiebanken, de Société Générale en de Banque de Belgique, ontsnapten daardoor aan de verplichting hun biljetten te wisselen voor edel metaal en een onvermijdelijk bankroet. Twee jaar later werd de Nationale Bank opgericht en de biljettenomloop geüniformiseerd. Die klok terugdraaien, is een gevaarlijke fantasie.

Een marxistische analyse had deze jongeren het inzicht verschaft dat maatregelen, zoals het openen van de geldkranen, met een gunstig effect in bepaalde omstandigheden, kunnen omslaan in hun dialectisch tegendeel als de condities veranderen. Het spreekt voor de uitzichtloosheid en het onvermogen om langs begane paden een oplossing te bedenken, dat het geloof in de markt bij die jongeren is doorgeschoten tot de utopieën van Rothbard. Hun poging is niettemin eerlijker dan die van al wie bij gebrek aan economische argumenten is overgeschakeld op psychologische verklaringen, zoals Robert Shiller, Thomas Sedlacek etc. die de crisis fundamenteel toeschrijven aan een gebrek aan vertrouwen, alsof dat niet op zijn beurt het gevolg zou zijn van reële economische ontwikkelingen.(20) Paul De Grauwe, ooit zelf een adept van de ‘onzichtbare hand’ van de markt, pleit nu voor een verandering van paradigma. Als er iets ongedisciplineerd is, dan zijn het wel de markten, bevestigt hij. Hij heeft het kamp van de nieuwe keynesianen vervoegd, van onder meer Paul Krugman en Joseph Stiglitz. Hij pleit net als Eric De Keuleneer voor een scheiding tussen zakenbanken en spaarbanken, waarvan de toepassing door de Vickerscommissie in Engeland voor ten laatste 2019 wordt voorgesteld. Voorts wil hij een veel belangrijker rol voor centrale banken, de ECB in het bijzonder. Maar hij geeft grif toe dat hij wanhopig wordt omdat de beste economen zijn opgeleid volgens het oude paradigma en het zeker nog veertig jaar zal duren om dat te veranderen (21) .

Keynes stelde expliciet dat hij het kapitalisme wou behoeden voor revolutie. Het kapitalisme redden is ook de idee achter de oprichting van een heus Roosevelt Collectief, met ondermeer voormalig PS-minister Jean-Marie Dehousse. Het pleit voor vermindering van de rente op de oude schulden, een Europese vennootschapsbelasting en een financiële transactietaks, het boycotten van fiscale paradijzen bij openbare aanbestedingen, maximale beperking van ontslagen, scheiding van spaar- en zakenbankieren en strijd tegen delocalisaties door sociale- en milieunormen op te leggen bij internationale handel.(22) Volgens de Amerikaanse vakbondsfederatie AFL-CIO was de Grote Recessie te wijten aan de erosie van de Amerikaanse industrie, het falen van de financiële sector en de snelle groei van de ongelijkheid.(23) De federatie houdt zoals de Franse econoom Gabriel Colletis een protectionistisch pleidooi voor her-industrialisatie en overheidsinvesteringen. LSP is vanzelfsprekend voorstander van iedere maatregel die het leven van de arbeiders en hun gezinnen draaglijker maakt, de marktkrachten tempert, leidt tot een eerlijker verdeling van de rijkdommen en de behoeften van allen centraal stelt in plaats van de winsten van een kleine elite.

Colletis geeft een aantal interessante voorbeelden van mogelijke investeringsdomeinen. “We consumeren voedingsproducten van slechte kwaliteit; en de ontwikkeling van een beredeneerde of biologische landbouw wordt gehinderd door een probleem van koopkracht. Huisvesting: het woningpark is afgeleefd en de energiebalans betreurenswaardig. Mobiliteit: men heeft het onzinnig wegtransport en luchttransport bevoordeeld boven het transport per spoor, waarvan de koolstofuitstoot beter is”.(24) Onderinvestering, de-industrialisatie en delocalisaties zijn echter het resultaat van een markteconomie van private kapitaalbezitters die steeds op zoek zijn naar het hoogste rendement. In januari 2012 berekende het Institute of International Finance, dat spreekt namens wereldwijde financiële instellingen, dat bedrijven in de VS, het VK, Japan en de eurozone op een cashberg zaten van $7.750 miljard en toch staat het aandeel van het BBP dat naar investeringen gaat in Europa op het laagste peil in 60 jaar.(25) Zonder dit aan te pakken blijven de pleidooien van Colletis en van AFL-CIO woorden in de wind. Het CWI, de internationale organisatie waartoe LSP behoort, verdedigt als overgangseis een kapitaaltaks van minstens 50% op deze reserves. De overheden zitten nu immers al tot over hun oren in de schulden.

Peter Mertens had het in een controversieel debat met Knack hoofdredacteur Johan Van Overtveldt te Gent, terecht over een systeemfout. Het probleem met ‘newspeak’ is echter dat men nooit zeker is wat het echt betekent. Hij wees erop dat het systeem productief is, maar dat het verkeerd zit met de verdeling van de geproduceerde rijkdom, waardoor overproductie ontstaat. Dat is een algemeen, daarom niet minder correct punt. In ruil voor de gepresteerde arbeid krijgen de arbeiders slechts een deel van de waarde die ze geproduceerd hebben terug in loon. De rest is meerwaarde, de onbetaalde arbeid van de arbeiders. Dat leidt met regelmaat tot overproductiecrisissen. Dat was ook zo tijdens de expansieperiodes van het kapitalisme. Een herverdeling van de rijkdom zou meer dan welkom zijn. Wij denken echter dat de huidige crisis niet slechts conjunctureel is, maar structureel. Dat herverdelen niet zal volstaan. Dat er niet alleen een te corrigeren systeemfout is, maar botweg een fout systeem, een systeem dat niet aangepast is aan de ontwikkeling van wetenschap en techniek, aan de evolutie van de productiekrachten. Die stoten op de limieten van privaat bezit. Wetenschap en techniek moeten bevrijd worden en toegankelijk voor heel de maatschappij, de productiekrachten hebben behoefte aan collectieve eigendom, collectieve controle en collectief beheer en aan rationele planning, in plaats van de chaos van de markt. Als dat de bedoelde systeemfout is, dan zijn we het eens en moet collectivisering, niet slechts herverdeling, centraal staan in ons programma.

Om die inherente tegenstelling te ontlopen, raast het privé kapitaal de wereld af, op zoek naar telkens hogere uitbuitingsgraden, ten koste van de mens, zijn werkomgeving en zijn leefomgeving. Op haar doortocht ontwricht ze hele maatschappijen. Dennis Meadows, een van de opstellers van het rapport van de Club van Rome, benadert dat als volgt: “Het overschrijden van de fysieke limieten van het systeem leidt tot de ineenstorting. Ineenstorting karakteriseert een maatschappij die steeds minder in staat is de elementaire behoeften, voedsel, gezondheid, onderwijs, veiligheid te voldoen. De twintig volgende jaren, tussen nu en 2030 zal u meer verandering zien dan de voorbije eeuw, op politiek vlak, het leefmilieu, de economie, de techniek. De strubbelingen in de eurozone vertegenwoordigen slechts een klein deel van wat ons te wachten staat. En die veranderingen zullen zich niet op een vredelievende manier voltrekken”.(26)

---

Voetnoten

1. Het eerste ontwerp van deze tekst werd geschreven in augustus 2012
2. BRIC staat voor Brazilië, Rusland, India en China, soms wordt daar ook Zuid-Afrika aan toegevoegd (BRICS)
3. Noels is hoofdeconoom van Econopolis en fel bevraagd door de Vlaamse media, hier wordt verwezen naar een interview met Radio 1 – De Ochtend 6/08/2012
4. “Voedselschaarste loert om de hoek” – De Tijd 10/08/2012
5. Portugal, Ierland, Italië, Griekenland en Spanje. Sinds ook Cyprus en Nederland in de problemen kwamen, verschijnt af en toe een nieuw letterwoord: CIPINGS.
6. Zowel de Libor, de London Interbank Offered Rate, als de tegenhanger in de Eurozone, de Euribor en de Japanse Tibor werden gemanipuleerd.
7. Comment UBS est partie à la chasse – Le Soir 21/04/2012 Nog een bankschandaal ? Iemand ? – De Tijd 20/07/2012
8. ‘Banksters’: de nieuwe gangsters – De Morgen 19/07/2012
9. Wie wist wat wanneer? – De Tijd 30/06/2012
10. Tax havens: Super-rich ‘hiding’ at least $21tn – BBC News Business 22/07/2012. BIS staat voor Bank of International Settlements
11. Uit de statistieken van de OESO die online beschikbaar zijn
12. IMF DataMapper – Nominal GDP 04/2012
13. Economische malaise? Bedrijven hebben er (nog) geen last van – De Tijd 10/08/2012
14. Le Soir publiceerde op 2/09/2012 een grafiek waruit blijkt dat het aandeel van de lonen in de toegevoegde waarde van de bedrijven in 15 OESO landen, waaronder België is teruggelopen van gemiddeld 67% in 1976, naar 60% in 1990 en 56% vandaag.
15. ‘Verboden uit de vuilnisbak te eten’ – Knack 15/08/2012
16. Onder ‘proletarisch winkelen’ verstaat men winkelen zonder betalen, 200 militanten van SAT vulden tien karren met etenswaren, zonder betalen, om uit te delen aan 36 dakloze gezinnen in Sevilla. ’Overvallende’ burgemeester zadelt Spaanse regering met hoofdbrekens op – De Tijd 10/08/2012
17. ‘Hoe durven ze’ door Peter Mertens – uitgeverij EPO 2011 350 blz.
18. Roskamps was even wereldberoemd in België met zijn open brief aan Rudi De Leeuw naar aanleiding van de algemene staking van 30 januari
19. LVSV is het Liberaal Vlaams Studentenverbond. Rothbard is de grondlegger van het zogenaamde libertarisme of anarcho-kapitalisme, waarvan ook Ron Paul, kandidaat voor de nominatie tot presidentskandidaat voor de Amerikaanse republikeinen, een aanhanger is.
20. Shiller is de grondlegger van behavioural finance – De Tijd 21/04/2012, Sedlacek is een filosofisch idealist voor wie de economische huishouding niet (in laatste instantie) bepalend is voor het menselijk gedrag, maar omgekeerd. – Knack 15/08/2012
21. Cet homme defie les lois économiques – Le Soir 5/05/2012 ; Certaines grandes banques sont devenues incontrolables – Le Soir 20/07/2012
22. Un new New Deal pour sortir de la crise – Le Soir 26/06/2012
23. Fixing What Is Wrong With Our Economy – AFL-CIO 14/03/2012
24. “Pas de croissance durable sans une industrie forte” – Le Soir 28/04/2012
25. Firms’ Cash Hoarding Stunts Europe – Wall Street Journal 22/03/2012
26. De zogenaamde Club van Rome, een panel van onderzoekers, schreef in 1972 een alarmerend rapport onder de titel “De grenzen aan de groei”. Dit citaat komt uit een interview “La croissance mondiale va s’arrêter » – Le Monde 26/05/2012

Kristof (overgenomen vanop http://skimminglight.net

Van tijd tot tijd publiceert de trojka economische groeivooruitzichten voor diverse landen. Zero Hedge bundelde vijf dergelijke voorspellingen voor Griekenland, samen met de reële groei van het BNP van het land. De dramatisch verkeerde voorspellingen werden in een eenvoudige maar veelzeggende grafiek gevisualiseerd.

Ter herinnering; de trojka omvat de Europese commissie (EC), de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Ondanks hun vele, allicht hooggeschoolde en goed betaalde medewerkers, konden hun voorspellingen moeilijk meer van de werkelijkheid afwijken. Bemerk ook dat des te harder de Griekse economie krimpt, des te onrealistischer de voorspellingen van de trojka worden.

Bij deze is het nog maar eens bevestigd dat de geloofwaardigheid van de trojka wat betreft hun desastreuze politiek in Zuid-Europa in het bijzonder en Europa meer algemeen, nul is. Deze instellingen trachten ons voor de gek te houden en kunnen niet vertrouwd worden. Hun voorspellingen zijn deel van een bredere campagne om de belangen van de een kleine minderheid in de maatschappij te verdedigen ten koste van de meerderheid.

Als een fait divers passeerde het gisteren de Vlaamse media, het laatste statement van het Internationaal Monetair Fonds. De verontschuldigingen voor de rekenfouten vanuit het IMF hadden nochtans moeten inslaan als een bom. De belangrijkste financiële regulator ter wereld paste immers zijn modellen aan, nadat haar berekeningen fout bleken te zijn. De multiplicator van 0,5 werd als veel te laag ingeschat en zou volgens recente studies tussen de 0,9 en 1,7 liggen. Dit is bijzonder belangrijk, want indien de zogenaamde multiplicator boven 1 ligt, wil dat zeggen dat de hele logica achter het neoliberalisme op leugens en verzinsels gebaseerd is.

Artikel door Jonas Van Vossole

De Multiplicatoren waar we het over hebben zijn de zogenaamde multiplicatoren van de groei door overheidsinterventie in de Macro-economische theorie. Als de overheid geld uitgeeft, dan stimuleert dit de groei van de economie; door de toegenomen vraag, bijvoorbeeld door een bouw van infrastructuur, stijgt immers de werkgelegenheid en daarbij ook de koopkracht. Om dit geld echter te kunnen uitgeven moet de overheid het geld ergens gaan halen; dit doet ze door ofwel belastingen te heffen, ofwel door schulduitgifte. Hierdoor verdwijnt dus ook geld dat anders had kunnen geconsumeerd worden door mensen die belastingen niet zouden moeten betalen, of particulieren hadden kunnen lenen. De verhouding tussen het uitgegeven overheidsgeld en de veroorzaakte groei is de zogenaamde overheidsmultiplicator. Deze multiplicator is steeds voer geweest voor enorm debat tussen macro-economen.

Voor Keynesiaanse economen is deze multiplicator groter dan 1, dat wil zeggen, voor elke euro dat de overheid extra uitgeeft, zou er meer dan een euro groei veroorzaakt worden. Deze theorie legitimeerde op macro-economisch niveau de uitbouw van de welvaartstaat, die het resultaat was van een compromis tussen de sociale klassen en een zekere herverdeling van de rijkdom binnen het kapitalisme met zich meebracht.

De zogenaamde monetaristen echter, de macro-economische stroming achter het neoliberalisme, stelde dat de overheid onefficiënt zou zijn. Enkel de private markt, zou als gevolg van vrije concurrentie de meest efficiënte oplossing bieden. Elke vorm van overheidsinterventie zou dus schadelijk zijn voor de economie. De redenering ging als volgt. Voor elke euro dat de overheid wegneemt bij investeerders en consumenten, via schulduitgifte of belasting, zou deze minder efficiënt worden ingezet, dan door de eigen voorkeur van deze consumenten en investeerders in een vrije markt en concurrentie; het resultaat van één euro overheidsuitgaven zou dus een nettoresultaat genereren van minder dan 1 euro. Volgens deze stroming is de overheidmultiplicator dus kleiner dan 1.

Deze laatste theorie verdedigt dus zo klein mogelijke overheidsuitgaven, aangezien deze inefficiënt zouden zijn. Hoe meer de overheid teruggedrongen zou worden, hoe meer onrechtstreekse groei er zou zijn. De economie zou dan wel negatief groeien door dalende uitgaven van de overheid en dalende vraag; maar het vrijgekomen geld zou terug terecht komen bij consumenten en vooral investeerders, die een grotere meer efficiënte groei zouden garanderen. Het is deze laatste economische theorie die het neoliberalisme legitimeert, en sinds Thatcher en Reagan de dominante beleidslijn is geworden; als enige waarheid geldend binnen de klassieke economische opleidingen. Deze theorie heeft de afbraak van de welvaartstaat na de val van de Sovjet-unie en de verzwakking van de sociaal-democratie gelegitimeerd. Het is ook de economische theorie achter de recente besparingsplannen die door heel Europa worden opgelegd, in het bijzonder in Zuid-Europa.

Nu komt het IMF, ‘s werelds hoogste financiële instantie echter met een mea culpa. Volgens haar eigen recentste studies blijkt in periodes van laag-conjunctuur, van crises van het kapitalisme immers dat de multiplicator niet 0,5 bedraagt, maar 0,9 tot 1,7. Dit betekent dus dat het IMF toegeeft dat besparingsmaatregelen dus een netto negatief hebben op de economie, dat achteraf niet hersteld wordt. Hiermee beslechten ze eigenlijk met een eigen studie het ongelijk van het neoliberalisme en de ideologie dat ze zelf decennia verdedigd hebben en die miljoenen mensen de honger, miserie en dood hebben ingejaagd.

Hiermee weten we ook dat het IMF tenminste al beseft dat de huidige economische politiek nergens toe zal leiden en de instituties van het kapitaal met de handen in het haar zitten om de crisis op te lossen. Het betekent ook dat de weg open ligt voor echte alternatieven, alternatieven op het neoliberale kapitalisme.

In tientallen landen waren er protestacties tegen de ophefmakende anti-islamfilm die in de VS werd gemaakt. In verschillende landen liep het protest uit de hand en vielen er doden. De film “Innocence of Muslims” lag aan de basis van het protest. Het is een amateuristische, racistische en provocatieve video vol vooroordelen tegen moslims. Eerder was er bij de verjaardag van 11 september een ‘berechting van de Profeet’ georganiseerd door een Amerikaanse anti-islamgroep rond de beruchte christelijke fundamentalist Terry Jones, die eerder het nieuws haalde toen hij een koran verbrandde.

Artikel door Cédric Gérôme (dit is een ingekorte versie van een langer Engelstalig artikel, de ingekorte versie verschijnt in de oktobereditie van maandblad ‘De Linkse Socialist’)

Marxisten zijn natuurlijk niet tegen het recht om kritiek te geven op religie. We verdedigen het recht om kritiek of satirische reacties te geven op iedere vorm van religieuze ideeën. We verzetten ons tegen godlasteringswetten die kunnen gebruikt worden om de vrijheid van denken en meningsuiting te beperken. Dergelijke wetten worden doorgaans gepromoot door obscure reactionaire krachten die bijvoorbeeld de recente controverse daartoe aangrijpen.

Zo verzetten we ons tegen de wet die in de Tunesische Grondwetgevende Vergadering werd voorgesteld door de heersende partij Ennahda om iedere belediging van de ‘heilige waarden’ te criminaliseren. We verzetten ons ook bijvoorbeeld tegen de beslissing van een lokale rechtbank in Sohag in Egypte om een Koptische christelijke leraar tot zes jaar gevangenisstraf te veroordelen wegens godlastering.

Maar dit betekent niet dat we ons niet zouden uitspreken tegen het compleet reactionaire karakter van deze Amerikaanse film. De doelstelling van deze productie is duidelijk islamofoob: zoveel mogelijk moslims op zo’n kort mogelijke tijd beledigen en relgieuze haat opwekken door een volledige gemeenschap doorheen de figuur van haar Profeet op brutale wijze te bestempelen als gewelddadig, barbaars en dom.

De uitbarsting van woede in grote delen van de wereld is een uitdrukking van het bestaande ongenoegen en wijst op de onderliggende gevoelens van langdurige vernederingen door het beleid van het VS-imperialisme in de neokoloniale wereld. Nadat decennialang alle grondstoffen werden geplunderd en grondgebied bezet, steun werd gegeven aan lokale marionetten, sancties opgelegd aan dictators die geen marionet wilden zijn, staatsgrepen werden gepleegd of gesteund,… is er zeker in het Midden-Oosten een grote afkeer tegenover het VS-imperialisme.

Anderzijds proberen rechtse krachten die zich op de politieke islam en fundamentalistische bewegingen baseren voordeel te halen uit de provocatie van de recente anti-islam film. Ze willen het aangrijpen om hun extremistische agenda naar voor te schuiven. Religieuze regimes en sectaire krachten maken er gebruik van om de spierballen te rollen. Dat gebeurt tegen de achtergrond van een al erg explosieve situatie, onder meer met de mogelijkheid dat de Syrische oorlog overslaat naar buurlanden, het heropleven van sectaire aanvallen in Irak en de dreiging van oorlog tegen Iran.

Sinds de terreuraanslagen van 11 september 2001 was er in de VS en andere Westerse landen een opmars van anti-islampropaganda. Dat wordt gebruikt als onderdeel van een verdeel-en-heersbeleid waarmee ingespeeld wordt op angst om een deel van de arbeidersklasse op te zetten tegen een ander deel. Rechtse politici hebben moslims gestigmatiseerd als een homogene gemeenschap die bestaat uit terroristen, jihadisten en mensen die steun geven aan terroristen. Dat moest een ideologische rechtvaardiging vormen voor de bloedige invasies in Irak en Afghanistan. Er was een nieuw vijandbeeld nodig om de militaire avonturen in het Midden-Oosten te rechtvaardigen.

De doctrine van de ‘botsing der beschavingen’ stelt dat de belangrijkste tegenstelling in de samenleving deze is tussen ‘achterlijke’ islamitische waarden en ‘moderne’ Westerse waarden. Deze doctrine is populair in rechtse kringen, media en een laag van zogenaamde intellectuelen. Cynisch genoeg gaat het vaak om dezelfde ‘moderne’ mensen die hun volledige steun geven aan een systeem dat grote delen van de neokoloniale wereld in een staat van onderontwikkeling, armoede, analfabetisme en honger onderdompelt.

Deze reactionaire doctrine vindt haar spiegelbeeld in de principes waarop de islamitische fundamentalisten zich beroepen. Ook zij stellen dat de moslimgemeenschap als een eengemaakt blok moet optreden met arm en rijk samen tegen de ongelovigen en tegen de perverse invloeden van de Westerse wereld in het bijzonder. Beide tendensen lijken het bestaan van sociale klassen in de samenleving te ontkennen en leiden de strijd van de onderdrukten tegen de onderdrukkers af naar een strijd tegen andere culturen.

Het Westerse imperialisme was nooit erg selectief in haar steun aan dictatoriale regimes. ‘Seculiere’ dictators als Ben Ali of Moebarak werden gesteund met het argument dat zij een dam vormden tegen islamfundamentalisme. Maar tegelijk is er de onvoorwaardelijke Amerikaanse steun aan de dictatuur van Saoedi-Arabië, een regime gebaseerd op een bijzonder reactionaire variant van het islamfundamentalisme (het Wahhabisme).

Ook in landen waar de film geblokkeerd werd – zoals in Pakistan – was er massaal protest. Heel wat acties richtten zich direct tegen VS-ambassades, ook al is het duidelijk dat de VS geen formele verantwoordelijkheid voor deze film draagt. Dit is een uitdrukking van een bredere woede van de betogers tegenover het VS-imperialisme en haar regionale bondgenoten zoals het Israëlische regime dat nog steeds de Palestijnse bevolking onderdrukt. Volgens een recente peiling heeft slechts 15% van de bevolking in landen met een moslimmeerderheid een positief beeld van de VS, in 2009 was dat nog 25%.

Er is ontegensprekelijk een poging van fundamentalisten om een grotere impact te krijgen, onder meer met de opkomst van Salafisten in Noord-Afrika. Maar tegelijk is het opvallend dat de anti-VS protesten in de gevestigde media veel meer aandacht krijgen dan arbeidersprotesten. Zo was de betoging aan de VS-ambassade in Tunis een pak kleiner dan de algemene staking in Sidi Bouzid een maand eerder waarover in de media niet werd bericht. De recente staking in het onderwijs en de transportsector in Egypte konden evenmin op mediabelangstelling rekenen.

De imperialistische machten hebben racisme aangewakkerd om de arbeidersklasse te verdelen. Met hun decennialange agenda van neokoloniale onderdrukking in grote delen van de wereld met een belangrijke moslimbevolking werd de afkeer tegen het imperialisme in de hand gewerkt. De rechtse politieke islam biedt echter geen uitweg voor de onderdrukte bevolking van het Midden-Oosten, Afrika of Azië.

Christelijke fundamentalisten in het Westen stellen dat moslims de “democratie” willen vernietigen, terwijl reactionaire islamitische groepen als Al Qaeda oproepen om Westerlingen te vermoorden. Religieus fundamentalisme, van welke kant dan ook, is uiteindelijk niets anders dan een wapen om de onderdrukten te bedriegen en hun sociale frustraties in een doodlopende straat te laten vastlopen.

Socialisten daarentegen vertrekken van eenheid onder de werkende bevolking en hun gezinnen. Om zo’n arbeiderseenheid te bereiken, verdedigen we het recht van iedereen om zijn of haar godsdienst vrij te beleven alsook het recht om niet te geloven. We komen op voor gelijke rechten voor alle religieuze stromingen en minderheden. Dit betekent dat we discriminatie op basis van godsdienst verwerpen en ten stelligste ingaan tegen ieder obstakel op de weg naar een krachtige eenheid van alle onderdrukten tegen de kapitalistische uitbuiters.

“Gevangen in de koplampen van de aankomende vrachtwagen”

Eerst was er sprake van enkele rotte appels, nadien bleken er amper ‘goede’ leerlingen in de klas te zitten. De Eurocrisis slaat niet enkel in het zuiden van het continent toe, maar ook in landen die tot de kern van de EU werden gerekend. De krimp van de Nederlandse economie bevestigt dit en ook Duitsland wordt niet gespaard. Voor ratingbureau Moody’s was Finland eind juli het enige euroland waarvan de kredietwaardigheid niet was aangetast. De beste leerling van de Europese klas was in het tweede kwartaal van 2012 goed voor een weinig verbluffende negatieve groei van -1%.

Artikel door Geert Cool uit de septembereditie van ‘De Linkse Socialist’

Terwijl zowat de volledige Europese economie aan het sputteren is, komen de financiële markten en hun instellingen niet verder dan de roep naar nog meer besparingen en strikte begrotingen. Als blijkt dat de klas enkel ‘slechte’ leerlingen telt, worden niet de pedagogische methoden of de leerstof in vraag gesteld. Neen, met wat extra discipline moeten de nationale regering de besparingsprogramma’s maar geslikt zien te krijgen. Dat gaat steeds moeilijker, de politici krijgen hun slechtnieuwsshow steeds moeilijker verkocht.

Na tal van reddingsplannen: Europese werkloosheid met 55% gestegen

Na opeenvolgende ‘reddingsplannen’ en bijzonder harde besparingen, staat Griekenland nog steeds aan de rand van het bankroet. Andere landen riepen enkele maanden geleden nog dat zij Griekenland niet waren. Vandaag glijden Spanje, Italië, Portugal, Cyprus,… naar het Griekse scenario af. De eurocrisis trekt ook naar het noorden van het continent. In het tweede kwartaal van 2012 kenden zowel de 17 eurozonelanden als de 27 EU-lidstaten een negatieve economische groei van -0,2%.

De sociale gevolgen zijn rampzalig. In juni zaten 5,472 miljoen Europese jongeren zonder werk, de percentages van jongerenwerkloosheid lopen op tot 52,8% in Griekenland en 52,7% in Spanje. In Spanje waren er eind juni in totaal 5,7 miljoen werklozen, 24,6% van de actieve bevolking. In een regio als Andalusië loopt dat op tot 33,9%. Sinds het begin van de crisis in 2008 zijn er in de EU maar liefst negen miljoen werklozen bijgekomen, van 16 tot 25 miljoen of een stijging met 55% sinds begin 2008.

Een uitweg hebben de kapitalisten niet. Ook over de toekomst van de euro en de EU blijven de Europese leiders verdeeld. De tegenstelling tussen de verschillende nationale belangen van de lidstaten en de gemeenschappelijke munt komt scherper naar voor in een periode van crisis. Pogingen om via de ECB de pil te verzachten met de mogelijkheid van het opkopen van overheidsobligaties onder strikte voorwaarden veranderen niets aan de onderliggende problemen. Waar Merkel harde voorwaarden wil opleggen, willen Hollande en co Griekenland en andere landen iets meer tijd geven om uiteindelijk hetzelfde besparingsbeleid te voeren.

Zelfs de directeur-generaal van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) waarschuwde eind mei voor het gevaar van sociale explosies als gevolg van het besparingsbeleid. “De besparingen leiden tot economische stagnatie, jobverliezen, verminderde bescherming en een enorme menselijke tol, het ondermijnt de sociale waarden waarin Europa pionier was. Terwijl zonder succes wordt geprobeerd om de overheidsschulden te beperken, wordt een sociale schuld opgebouwd die zal betaald moeten worden.”

Als paniek rationeel wordt

Stilaan groeit het besef dat een opbreken van de eurozone mogelijk is. Vandaag is een nipte meerderheid van de Duitsers voorstander van een terugkeer naar de Duitse mark. Zullen de kapitalisten een chaotisch opbreken van de eurozone kunnen vermijden? Momenteel gaan analisten ervan uit dat het opbreken van de eurozone duurder zou zijn dan de pogingen om de zone bij elkaar te houden. Maar het is niet uitgesloten dat daar verandering in komt en dat sterkere landen zoals Duitsland gaan voor een Grexit waarbij Griekenland uit de eurozone wordt gezet. Dat kan snel leiden tot speculatie over het lot van Spanje en andere landen.

JPMorgan-hoofdstrateeg Jan Loeys verklaarde deze zomer in De Tijd over Griekenland: “De huidige besparingspolitiek daar werkt gewoon niet. Nochtans heeft Athene meer gedaan dan veel mensen denken.” Samen met anderen pleit Loeys voor een budgettaire unie, wat op een ogenblik van botsende nationale belangen niet waarschijnlijk is. De totstandkoming van de euro was enkel mogelijk op basis van de periode van economische groei. Vandaag is een uiteenvallen van de eurozone in haar huidige vorm onvermijdelijk. In afwachting daarvan leven “beleggers binnen de muntunie in een staat van ontkenning”, aldus Loeys. “Ze zitten als het ware gevangen in de koplampen van de aankomende vrachtwagen. Men beseft gewoon niet hoe erg het is.”

Ook Martin Wolf van de Financial Times weet het niet meer. “Wat zou er gebeuren als een land de eurozone verlaat? Niemand weet het. Zou zelfs Duitsland een exit overwegen? Niemand weet het. Wat is de strategie op lange termijn om uit de crisis te geraken? Niemand weet het. Met dergelijke mate van onzekerheid wordt paniek helaas rationeel… Voorheen begreep ik nooit echt hoe het mogelijk was wat in de jaren 1930 gebeurde. Nu begrijp ik dat wel.”

Is een uiteenvallen van de eurozone onmogelijk? Propaganda zal niet volstaan om de tegenstellingen die tot het effectief opbreken van de eurozone leiden weg te werken. Er zijn al eerder unies opgebroken, denk maar aan de Sovjetunie vanaf 1989. Iedere poging om de eurozone overeind te houden door de crisis te onderstutten, is tot falen gedoemd omdat geen enkele macht daar economisch toe in staat is.

Is besparen de enige optie?

Pogingen van onder meer de Franse president Hollande om een trager besparingsritme te koppelen aan symbolische maatregelen tegen de rijksten, lijken amper zoden aan de dijk te brengen. Tegenover de 8.000 ontslagen bij PSA Peugeot Citroën kwam de regering niet verder dan voorstellen van extra subsidies voor groene auto’s en innovatie. De verhoging van het leefloon met 2% (22 euro per maand) zal niet tot een economische heropleving leiden als er niets wordt gedaan aan de massale afdankingen, sinds 2007 gingen 600.000 Franse jobs verloren. Van de 60.000 beloofde extra jobs in het onderwijs, zal Hollande er dit jaar 280 realiseren. Tegelijk worden twee op de drie ambtenaren die op pensioen gaan niet vervangen.

De arbeidersbeweging mag zich niet laten vangen aan het waanidee van gezapiger besparen. Het besparingsbeleid op zich ondermijnt onze levensstandaard. Nochtans zijn er middelen. De grote bedrijven stapelen grote bergen cash op die ze weigeren te investeren in reële productie omdat het onvoldoende winsten zou opleveren. In de eurozone beschikken de niet-financiële bedrijven over een cashreserve van meer dan 2.000 miljard euro. Het is niet verwonderlijk dat een kleine groep van superrijken eind 2010 minstens 17.000 miljard euro op geheime rekeningen in belastingparadijzen had staan.

Waarom zouden wij inleveren op onze levensstandaard terwijl er middelen genoeg zijn bij de superrijken? Een vermogensbelasting en andere herverdelende maatregelen zijn nuttige eisen, maar zijn weinig efficiënt als niet tegelijk de private eigendom van de sleutelsectoren van de economie in vraag wordt gesteld. Door de sleutels van de economie in handen van winsthongerige kapitalisten te laten, zullen er geen grootschalige investeringen in maatschappelijk nuttige productie komen. Daarom pleiten wij voor de nationalisatie onder arbeiderscontrole en -beheer van de sleutelsectoren zoals de financiële sector, energie,… We willen ons niet beperken tot wat kruimels of een een groter stuk van de taart, we willen de volledige bakkerij!

Zoals Lenin in 1917 al stelde: “De banken zijn, zoals bekend, centra van het moderne economische leven, de belangrijkste zenuwknopen van het gehele kapitalistische systeem van de volkshuishouding. Van een ‘regulering van het economische leven’ spreken en de kwestie van het nationaliseren van de banken omzeilen, betekent ofwel het aan de dag leggen van een krasse onwetendheid ofwel het bedriegen van het ‘gewone volk’ met hoogdravende frasen en aanlokkelijke beloften, die men al bij voorbaat niet van plan is te houden.”