Jaaroverzicht deel 2. Internationaal: hoop op verandering

In het tweede deel van ons jaaroverzicht gaan we verder in op de internationale situatie. De crisis van het kapitalisme leidt steeds meer tot een zoektocht naar alternatieven op het neoliberalisme. De hoop op verandering kwam dit jaar spectaculair tot uitdrukking met de verkiezingscampagne voor Obama in de VS. Terwijl het duidelijk is dat Obama geen fundamentele verandering zal brengen, was zijn campagne op zich wel een uitdrukking van een veranderende situatie…

Obama: Hoop op verandering?

2008 was het laatste jaar van het regime van George W. Bush. Veel arbeiders en jongeren waren bijzonder enthousiast over het einde van dit tijdperk. Maar zal met Bush ook diens gehate politiek verdwijnen? Komt er een einde aan de imperialistische politiek van oorlogen en bezettingen. Komt er in eigen land een einde aan de aanvallen op de werkenden en hun gezinnen? De kloof tussen rijk en arm neemt ook in de VS verder toe en de wereld is een onveiliger oord geworden. Na acht jaar Bush, was er een wereldwijde schreeuw om verandering. Barack Obama speelde daarop in en stelde te willen opkomen voor diegenen die “hopen op verandering”.

De verwachtingen in Obama waren reeds voor de verkiezingen immens. De achtergrond van economische crisis en de onzekere toekomst zorgde ervoor dat veel Amerikanen in de verkiezingscampagne voor het eerst politiek actief werden. De Amerikaanse presidentsverkiezingen waren historisch, niet alleen omdat voor het eerst een zwarte president werd verkozen, maar ook omwille van de grotere actieve betrokkenheid bij de campagne. Dat kan in de komende maanden verder worden gezet in campagnes en strijdbewegingen, mogelijk in confrontatie met het beleid van president Obama indien die – zoals te verwachten valt – de hoop op verandering niet inlost.

In de Amerikaanse presidentsverkiezingen steunden wij de onafhankelijke kandidaat Ralph Nader. We erkenden de afkeer tegenover Bush en begrepen dat velen zich daarom tot Obama richtten, maar tegelijk waarschuwden we ervoor dat de Democraten niet fundamenteel anders zijn dan de Republikeinen. In zekere zin heeft Bush het buitenlands beleid van zijn voorganger, de Democraat Bill Clinton, gewoon verder gezet. De campagne van Obama was op zich wel een uitdrukking van een interne verandering in de VS zelf, met name van een groeiende politisering en de zoektocht naar een alternatief.

De uitdagingen zullen de komende maanden groot zijn. Er is de crisis in de automobielsector die duizenden jobs bedreigt. En steeds meer wordt door de Amerikaanse arbeidersbeweging in actie gekomen. Na de staking bij Boeiing volgde in december nog een bedrijfsbezetting in een klein bedrijf in Chicago. Op 1 mei was er zelfs een historische gezamenlijke stakingsactie van Amerikaanse en Irakese dokwerkers.

Beslissende keuzes voor linkerzijde in Latijns-Amerika

De wereldwijde economische crisis en (tijdelijke?) daling van de olieprijzen verhoogt de druk op de linkse regimes in Latijns-Amerika. De afgelopen jaren wezen we al op de gevaren indien geen duidelijke keuze werd gemaakt om te breken met het kapitalisme. Onder druk van onderuit werden linkse regimes verkozen die moesten overgaan tot een aantal hervormingen die een grote steun van de bevolking kregen. Indien er evenwel niet volledig wordt gebroken met het kapitalisme zullen zelfs die hervormingen opnieuw bedreigd worden. Ook dit jaar werden linkse figuren verkozen, nu ook in Paraguay bijvoorbeeld.

We publiceerden in april een analyse van de politieke situatie in Latijns-Amerika waarin de belangrijkste ontwikkelingen aan bod kwamen. Intussen beginnen de gevolgen van de economische crisis zich sterker laten voelen. Dit zal zeker in Venezuela en Bolivia verregaande gevolgen hebben aangezien de ruimte voor hervormingen in die landen in grote mate werd bepaald door de hoge grondstoffenprijzen. In Venezuela is er een groeiend ongeduld omwille van het trage ritme van het proces van de Bolivariaanse revolutie, wat bij de regionale verkiezingen leidde tot een beperkte vooruitgang voor de oppositie. Hervormingen binnen het kapitalisme zullen niet volstaan en zullen zelfs opnieuw ondermijnd worden indien niet wordt gebroken met het kapitalisme.

Europa: verdere opkomst linkse formaties – belangrijke uitdagingen

In 2008 was er een verdere doorbraak van een aantal linkse formaties zoals Die Linke in Duitsland, die partij is momenteel de derde partij in de peilingen. Tegelijk zagen we echter ook het quasi verdwijnen van het Italiaanse Rifondazione Comunista (Prc) dat compleet van de kaart werd geveegd wegens haar steun aan het neoliberale beleid van de regering-Prodi. De Prc vormde jarenlang een voorbeeld voor andere nieuwe linkse formaties in Europa. Het zal niet volstaan om nu gewoon de Prc te vervangen door het voorbeeld van Die Linke, er moeten ook lessen worden getrokken uit de neergang van de Prc (die ook leidde tot het wegstemmen van de leiding) en meer bepaald uit de politiek van deelname aan coalities die een neoliberaal beleid voeren. Ook is er nood aan een duidelijke positionering, zeker op een ogenblik van economische crisis. Deze discussies zullen zeker voor de Nederlandse SP van belang zijn. Politieke duidelijkheid en betrokkenheid zullen ook uitdagingen zijn voor de nieuwe Franse formatie NPA rond Besancenot.

Naast de spectaculaire opkomst van Die Linke en de grote steun voor Besancenot in Frankrijk vormde ook de situatie in Griekenland dit jaar een beeld van wat ter linkerzijde mogelijk is. Op het begin van het jaar haalde de nieuwe linkse alliantie Syriza tot 18% in de peilingen en dat tegen de achtergrond van opeenvolgende algemene stakingen en acties van de arbeidersbeweging. Syriza heeft nood aan een duidelijk profiel, verzet tegen een coalitie die een neoliberaal beleid voert en een aanwezigheid in strijdbewegingen (zoals deze naar aanleiding van de politiemoord op een 15 jarige jongere in december). Zoniet dreigt Syriza snel het voorbeeld van de Prc te volgen, nu reeds wordt duidelijk dat de formatie er niet in slaagt om de peilingen van op het begin van het jaar te consolideren en zakt de partij terug tot zo’n 8%.

In 2009 zijn er Europese verkiezingen op een ogenblik dat de autoriteit van de Europese instellingen sterk ondermijnd is. Dat bleek uit de spectaculaire neen-stem in het Ierse referendum over het Verdrag van Lissabon (waarbij het volledige establishment opriep om “ja” te stemmen). In Europa slagen de regeringsleiders er niet in om met een eengemaakt antwoord op de crisis naar buiten te komen, waardoor de onderlinge spanningen tussen de lidstaten toenemen. Tegelijk bieden de Europese verkiezingen voor linkse krachten een kans om hun strijd in eigen land te verbinden met strijdbewegingen in de andere Europese landen.