Interview met vakbondssecretaris Martin Willems
Eind december oordeelde het Arbeidshof van Brussel dat Deliveroo-bezorgers werknemers moeten zijn. De strijd begon in 2017 toen het “Collectif des coursier.e.s” de eerste acties ondernam tegen het opstartende bedrijf voor maaltijdbezorging aan huis. Zeven jaar later opent het arrest van het Arbeidshof nieuwe mogelijkheden in de strijd tegen de Uberisering van de tewerkstelling. We spraken hierover met Martin Willems, vakbondssecretaris van het ACV en initiatiefnemer van de campagne ‘United Freelancers’.
door Julien (Brussel) uit maandblad De Linkse Socialist
Kan u ‘United Freelancers’ en uzelf even voorstellen?
“Ik ben al 25 jaar syndicaal actief en 15-16 jaar vrijgestelde voor de vakbond. De tijd vliegt. Ik heb als vrijgestelde op zowat elk gebied gewerkt. Toen koeriers in 2017 de CNE benaderden met de vraag of de vakbond hen kon steunen, heb ik dat mee opgenomen. Ik heb er ook bij het ACV op aangedrongen om in 2019 United Freelancers (UF) op te richten. Het doel van UF is om vakbondswerk uit te breiden naar alle werknemers die diensten verlenen zonder arbeidscontract. Let wel, UF is er niet alleen voor platformwerkers. Platformwerkers zouden overigens werknemers moeten zijn, omdat ze objectief gezien in een ondergeschikte positie verkeren. Op dit moment zorgen we voor deze werkenden. In de toekomst, wanneer ze de juiste status hebben, zullen ze ondersteund worden door de klassieke vakbondsstructuren.”
“United Freelancers is er voor iedereen die werkt als freelancer, op platformen, als freelance journalist of consultant, pakjes aflevert voor het postkantoor of een platform, in de bouw, maar ook in de gezondheidszorg, waar steeds meer verpleegkundigen freelancer zijn. Dit zijn vaak werkenden van buitenlandse afkomst. United Freelancers bevindt zich dus in het grijze gebied van informeel werk onder substatuut, een sector die enorm in ontwikkeling is. In België hebben we een relatief robuuste sociale wetgeving, ook al zouden we willen dat die nog beter was. De laatste 10-20 jaar hebben werkgevers systemen ontwikkeld om deze te omzeilen. Uber heeft het idee om dienstverleners onder een zogenaamd zelfstandigenstatuut te laten werken niet uitgevonden. Het bestaat overal.”
De uitspraak van het Arbeidshof is een overwinning. Hoe klein ook, dergelijke overwinningen komen niet vaak voor. Had u dit verwacht?
“Ik werk al 7 jaar met platformwerkers en met koeriers in het bijzonder, omdat zij het talrijkst en het meest zichtbaar zijn. Zij waren ook de eersten die zich in een collectief organiseerden en aansluiting zochten bij de vakbonden.”
“Had ik dit verwacht? Kijk, in België lopen we ver achter op andere Europese landen, waar er al heel wat uitspraken zijn gedaan tegen platformen. Let wel, die uitspraken komen niet van de regeringen. Kijk bijvoorbeeld naar Frankrijk, waar de regering Macron helemaal pro-platform is, maar de rechtbanken Deliveroo regelmatig veroordelen, vrij zwaar zelfs en strafrechtelijk.”
“In België heeft de arbeidsauditor in 2018-2019 een onderzoek laten uitvoeren, in 2020 zijn ze een rechtszaak gestart, in 2021 was er een eerste vonnis dat ons half gelijk gaf maar uiteindelijk ongelijk en nu is er het arrest in hoger beroep. Had ik dit verwacht? Er zijn zoveel wendingen geweest, zowel positief als negatief, dat ik een afwachtende houding innam. Ik ben er blij mee, ook al is het zeker niet het einde van de zaak.”
“Er is al een wet die de platformen niet respecteren, dus ik weet heel goed dat ze er alles aan zullen doen om deze uitspraak te omzeilen. Dit is een strijd op hoog niveau geworden. De inzet is veel hoger dan je zou denken. De financiële belangen erachter zijn enorm. Neem bijvoorbeeld Uber in Californië. De staat Californië heeft in 2019-2020 een wet aangenomen om Uber te dwingen zijn dienstverleners te betalen. Uber financierde een campagne om een referendum te organiseren, wat mogelijk is in Californië, om een wet te promoten die hen vrijstelt van deze Californische overheidswet, Proposition 22. Hiervoor gaven ze 220 miljoen euro uit en wonnen. Niets is onmogelijk en hun middelen zijn onbeperkt. Ik weet dat dit niet het einde van het verhaal is. Er is meer nodig dan één arrest om de platformen te laten buigen.”
Wat is uw reactie op de uitspraak en wat betekent het arrest voor de bezorgers van Deliveroo?
“In de rechtszaak heeft het auditoraat 115 koeriers gehoord. Dan zijn er nog 28 koeriers die vrijwillig tussenbeide zijn gekomen met hun vakbondsorganisatie. Het arrest zegt twee heel belangrijke zaken. Ten eerste dat het regime van de deeleconomie niet van toepassing is.”
“De overgrote meerderheid van de platformen voor maaltijdbezorging, zoals Uber-eat en Deliveroo, maken gebruik van dienstverleners die noch in loondienst noch als zelfstandige werken. De bezorgers opereren onder de regeling van de deeleconomie. Dat is heel specifiek voor België en 90% van de bezorgers werkt onder dit systeem. Wie voor een platform werkt en minder dan 7.170 euro per jaar verdient, kan volledig informeel werken zonder werknemer of zelfstandige te zijn, en dus zonder sociale zekerheid.”
“Dit soort werk is een enorm probleem omdat de werkenden geen sociale rechten hebben. Het arrest stelt nu dat dit systeem niet kan gebruikt worden voor de koeriers van Deliveroo en bevestigt daarmee een uitspraak uit 2021. Dit geldt voor alle bezorgers van Deliveroo. En het heeft mogelijk betrekking op Uber Eats, aangezien de redenen die de rechter gebruikt volledig overdraagbaar zijn op Uber Eats. De uitspraak gaat verder en zegt dat de dienstverleners werknemers moeten zijn omdat het platform duidelijk gezag uitoefent over hen. Dit is anders dan wat er in het vonnis van 2021 werd gezegd. Dit is waar het beroep de uitspraak hervormt.”
“Op wie is het arrest van toepassing? Dat is een beetje lastig. Het gaat al om de 115 plus 28 bezorgers die betrokken zijn bij de rechtszaak. Voor hun prestaties in het verleden zullen alleen de 28 die vrijwillig tussenbeide kwamen in de rechtszaak een regularisatie kunnen vragen van het barema en andere voordelen die van toepassing zijn op het paritair comité 140.03 voor het vervoer van goederen.”
“Deze uitspraak is erg belangrijk voor de toekomst van alle bezorgers van Deliveroo. Het platform zal ongetwijfeld het tegenovergestelde beweren. Dat de uitspraak niet standaard geldt voor alle andere bezorgers. Het gerecht is een actiemiddel, zeker niet het enige en al evenmin het ultieme. Het is in feite traag, zeker in België, en de platformen zullen altijd een stap voor zijn.”
“Deze uitspraak geeft een heel duidelijk signaal, maar het is nu aan de politici om het op te pakken, aan de overheid om klaar en duidelijk te zeggen dat maaltijdbezorgingen voortaan door werknemers worden uitgevoerd, punt uit. We gaan niet nog 20 jaar procederen. De overheid moet dat tegen Uber Eats zeggen, want het is precies dezelfde situatie. Anders zouden we Uber Eats een voordeel geven, wat zou neerkomen op oneerlijke concurrentie die iedereen naar beneden trekt.”
De bezorgers zijn over het algemeen erg jong, erg onzeker en veel van hen hebben geen papieren. Hoe zijn ze betrokken geraakt bij de strijd?
“Dat was heel moeilijk. In 2020 hebben we breed gecommuniceerd en gezegd dat wij de zaak zouden oppakken, dat de bezorgers niets moesten doen behalve hun gegevens delen en vooral dat ze niets te verliezen en alles te winnen hadden, zonder dat we iets konden beloven. De meesten van hen zijn geen bezorgers meer, want gelukkig voor hen is het geen job die je 5 jaar doet. Ze wachten gewoon om iets anders te vinden.”
“We zijn sterk aanwezig op het terrein. Met het Maison des Livreurs, dat we hebben opgericht met verschillende organisaties waaronder het Collectif des Coursier.es, hebben we drie kantooruren per week. We gaan de straat op, bijvoorbeeld naast Burger King, waar we sinds een paar maanden elke donderdagavond een stand opzetten. We zien veel wanhopige situaties, veel mensen van buitenlandse afkomst die de taal niet goed spreken. Ze zijn totaal hulpeloos en echt vogels voor de kat. Binnenkort doen we voor het eerst hetzelfde in Antwerpen en we willen ook graag in Gent beginnen.”
Kan dit leiden tot de oprichting van een vakbondsafvaardiging?
“We vechten echt voor dezelfde rechten als andere werknemers. Geen enkele bezorger zal zeggen ‘Ik wil een werknemer zijn’. Maar als je ze vraagt of ze €15 per uur willen verdienen in plaats van €5 per bezorging, zullen ze ‘ja, natuurlijk’ zeggen. Dat is waar het werknemersstatuut om draait: loon, voordelen, betaalde vakantiedagen, bescherming bij arbeidsongevallen, collectieve onderhandelingen.”
“We zijn nog niet zo ver dat we een vakbondsafvaardiging kunnen organiseren. Er is een derde platform in België: Take Away. Zij hebben altijd met bezorgers gewerkt op basis van arbeidscontracten. Lange tijd waren deze contracten onzeker en was er veel tijdelijk werk, ook al ging het om arbeidscontracten. Tegenwoordig zijn deze contracten steeds meer voor de lange termijn. In dit bedrijf zijn we bezig met het opzetten van een delegatie en een vakbondsteam.”
Welke argumenten werden gebruikt om vast te stellen dat de bezorgers van Deliveroo werknemers zijn?
“In België zijn de belangrijkste criteria, die we algemene criteria noemen, die maken dat je ofwel zelfstandige ofwel werknemer bent, ten eerste het contract dat je tekent, met andere woorden de omschrijving van de arbeidsrelatie. Vervolgens, en nog belangrijker, is er de organisatie van de werkuren en tenslotte de organisatie van het werk en het toezicht.”
“Uber en Deliveroo laten bezorgers contracten tekenen die ze niet eens lezen, waarin staat dat ze zelfstandige zijn. Maar we moeten afwachten of de realiteit het contract volgt.”
“Wat betreft de andere drie criteria vond de rechtbank dat het vrij duidelijk was. Hiërarchische controle is duidelijk: Deliveroo past GPS-toezicht toe. Er is ook het feit dat je constant om documenten wordt gevraagd. Als je een freelancer vraagt om je dak te repareren, ga je niet controleren of die zijn bestelwagen verzekerd heeft. Dit toont aan dat de relatie tussen Deliveroo en zijn bezorgers niet dezelfde is als tussen een particulier en een onafhankelijke dienstverlener.”
“Een andere belangrijke factor: is de bezorger voor de klant een freelancer of een Deliveroo-agent? Uiteraard is hij een Deliveroo-agent. Je zal altijd zeggen: ‘Ah, daar is de bezorger van Deliveroo of Uber-Eats met mijn soep of pizza!’ Niemand denkt: ‘Nou, daar is Serge met wie ik een contract tekende om me mijn maaltijd te bezorgen’. Uiteraard niet, het is immers Deliveroo dat de koerier kiest. Jij bestelt via het platform en dat bepaalt wie levert.”
“Over de organisatie van de werktijden zeggen de platformen altijd dat de bezorger werkt wanneer die dat wil. De bezorger logt in wanneer die zin heeft. Dat klopt. Maar het is zoals bij elke werkende: wie een voltijds contract tekent kiest daarvoor. Wie interim-jobs doet, kiest de dagen hiervoor. Eens je werkt (dat is niet eens het moment waarop je inlogt, maar het ogenblik waarop het platform een bestelling doorstuurt, wat een half uur of een uur kan duren), wie bepaalt dan wanneer je werkt? Dat is het platform. Zodra je een bestelling hebt die je moet bezorgen, kan je niets anders meer doen. Als de bestelling te laat wordt bezorgd, volgt een sanctie. Het Arbeidshof oordeelde dat de bezorger hierin geen enkele vrijheid heeft.”
Wat betekent het arrest concreet voor de koeriers?
“De betalingen met terugwerkende krachten gaan enkel de 28 aan. Het is belangrijk, maar het is niet wat ons het meest interesseert. Wat voor ons van belang is, is de toekomst van de 3.000 Deliveroo- en 3.000 Uber-koeriers. De herberekening voor de 28 zal het onderwerp zijn van grote discussies, bijvoorbeeld over werktijden. Op steeds meer plaatsen moeten de platforms betalen op basis van werktijd. Ze kunnen niet langer per rit betalen. Zelfs in Londen worden Uber-koeriers per uur betaald. In New York worden zowel Uber-chauffeurs als bezorgers per uur betaald. En toch staan deze steden niet bekend als communistisch. België loop eigenlijk ver achter. Dit werpt de vraag op wat arbeidstijd is.”
“Op deze plaatsen zeggen de platformen: ‘OK, we moeten per uur betalen, maar dan pas vanaf het moment dat de bezorger de bestelling ophaalt tot die bij de klant is’. Er wordt dus niet betaald voor wachttijd. Wij zeggen dat deze tijd ook betaald moet worden. De bezorger is daar, wacht en is beschikbaar. Er zal dus nog discussie zijn over de definitie van arbeidstijd.”
“Wat direct zal veranderen is dat platforms niet langer gebruik kunnen maken van de regeling van de deeleconomie. Ik heb contact opgenomen met het Ministerie van Financiën, dat verantwoordelijk is voor het al dan niet accepteren van het gebruik van deze regeling. In eerste instantie zei het ministerie dat maaltijdbezorging niet onder de wet op de deeleconomie viel. De platformen hebben heel lang gelobbyd en toen ging het ministerie van Financiën akkoord.”
“Nu deze uitspraak er is, kan de minister van Financiën het niet langer accepteren. De platformen zetten tot 90% van hun werkenden in dit systeem in. We weten heel goed dat deze werknemers geen zelfstandigen worden. Je wordt geen zelfstandige in België om een paar honderd euro te verdienen. Het is een statuut waarvoor je sociale bijdragen moet betalen en dat een serieuze administratieve last met zich meebrengt. Je bent zelfstandige als je 2.500 euro verdient, minimaal 3.000 euro. Wat gebeurt er met al deze bezorgers? Dat is nu al een open vraag.”
“Het is een zeer kwetsbare groep is. Het is duidelijk dat we niet kunnen toestaan dat de platformen deze onzekere werknemers gebruiken en ze nog onzekerder maken. We moeten ons richten op wat erachter zit: outsourcing.”
“In deze strijd gaat het eigenlijk om de Uberisering, mensen aan het werk zetten zonder hen te erkennen als werknemer. Het is het oude stelsel van schijnzelfstandigheid dat we al 20 jaar zien opkomen in verschillende sectoren. Hier wordt het statuut van schijnzelfstandige op industriële schaal toegepast door multinationals.”
“Als we deze vormen van werk toelaten, moeten we onszelf niet voor de gek houden. Dan kan al het werk onder het platformsysteem vallen. Als we alle sociale en arbeidswetgeving volledig kunnen omzeilen en mensen aan het werk kunnen zetten zonder het minste sociale voordeel, dan zullen alle werkgevers deze manier van werken veralgemenen.”
“Als je wil maak ik van Audi Brussels een platform. Wat doet Uber uiteindelijk? Als een klant iets nodig heeft, neemt het contact op met een werknemer en vraagt: ‘wil je dat voor die klant doen?’ Als morgen een klant een Audi bestelt, stuur ik een bericht naar vijf arbeiders en zeg: ‘morgen afspraak aan de productielijn om de Audi van meneer hoe-heet-ie-ook-alweer in mekaar te zetten’ en ik noem het een platform waarbij ik hen betaal in het stelsel van de deeleconomie.”
“De belangrijkste strijd is tegen de wens van de bazen om zich volledig te onttrekken aan het arbeidsrecht en al zijn verplichtingen. Als Uber en Deliveroo dit mogen doen, kan het morgen overal. Het kan 5, 10 of 20 jaar duren, maar het zal gebeuren. Het kost hen de helft van de prijs. Als er geen arbeidsovereenkomst meer is, dan ook geen loonschalen, collectieve arbeidsovereenkomsten, sociaal overleg en al dat soort zaken.”
“Dit betekent ook het einde van het recht op collectieve onderhandelingen. United Freelancers probeert dit op twee manieren tegen te gaan. De eerste is om te proberen de meest uitgebuite vormen van werk terug te brengen binnen het kader van de arbeidsovereenkomst. Maar tegelijkertijd ook vakbondswerk ontwikkelen voor afwijkende vormen van werk. Met andere woorden, vakbondswerk buiten de gebaande paden.”
.
