Wereldwijd heeft de gezondheidscrisis een onmiddellijk effect gehad op de werkgelegenheid voor vrouwen: 5% van de jobs van vrouwen is in 2020 verdwenen en komt niet meer terug, aldus Oxfam. Wanneer er geen toegankelijke zorgfaciliteiten zijn of wanneer de economie vertraagt, worden vrouwelijke werknemers systematisch terug naar huis geduwd. Nu de crises toenemen, zal de ondergefinancierde sociale zekerheid in België niet volstaan; we dreigen de wereldwijde trend te volgen.

Dossier door Emily Burns

Crisis = jobverlies, vooral voor vrouwen

De sluiting van kinderdagverblijven, scholen en tal van diensten voor persoonlijke verzorging maakten dat jobverlies tijdens de pandemie erg veel vrouwen trof. Bovendien waren er indirecte gevolgen. Als er geen kinderopvang is, moet één van de ouders thuis blijven. Amerikaans onderzoek geeft aan dat vooral vrouwen hun job verloren tijdens de pandemie en dan in het bijzonder Afro-Amerikaanse en Latino vrouwen. 

In België zijn we daar grotendeels aan ontsnapt dankzij onze sociale zekerheid. Maar op de lange termijn dreigt dit fenomeen ook bij ons te ontwikkelen. Bij elke grote crisis in de geschiedenis van het kapitalisme was er een sterke afname van de werkgelegenheid voor vrouwen. 

De onmogelijke combinatie van werk en gezin

Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de zorgsector en in laagbetaalde banen. Ze vormen volgens Statbel een grote meerderheid in 7 van de 10 laagstbetaalde jobs. Huishoudhulpen en schoonmakers, met 240.000 werknemers de grootste groep in België, zagen hun gemiddelde maandloon tussen 2010 en 2019 zelfs met 1% dalen. Door de explosieve stijging van de kosten voor levensonderhoud enerzijds en het gebrek aan openbare diensten, loont het steeds minder om te werken als je kinderen hebt. 

Kinderopvang is onbetaalbaar voor werkenden met drie weken vakantie terwijl er 15 weken schoolvakantie zijn. Met scholen die om 15u30 eindigen, moeten werkende ouders elke dag naar oplossingen zoeken. Om kosten te besparen, wordt minder beroep gedaan op schoolmaaltijden waarvan de prijzen aanzienlijk stegen. De stijgende voedselprijzen maken dat we vaker naar verschillende winkels gaan en grotere porties per keer maken, om energie te besparen. We gebruiken minder de vaatwasser, terwijl dit tijdswinst oplevert. Woonzorgcentra worden nog meer onbetaalbaar en daar kwamen schandalen van slechte levensomstandigheden bij tijdens de pandemie. Het maakt de woonzorgcentra minder aantrekkelijk of zelfs ontoegankelijk voor onze ouders of grootouders. Hun zorgvraag wordt doorgeschoven naar de familie. Voor steeds meer peuters is er geen plaats in de kinderopvang. Enkele schandalen in crèches toonden de gevolgen van een sector met onvoldoende middelen. 

Veel gezinnen die gebruik maken van dienstencheques dreigen op deze kosten te besparen en de verantwoordelijkheid zelf (gratis) op zich te nemen. In Brussel komen veel van de werknemers in deze sector van buiten de EU en 75% van hen is vrouw. Dit betekent dat veel gezinnen die al in moeilijkheden verkeren, het risico lopen in armoede te vervallen. Binnen gezinnen is het rationeel gezien degene die het minst verdient die minder gaat werken om het extra huishoudelijk werk gratis te doen, dus meestal vrouwen.

Het ‘ouderschapsverlof’ biedt wat meer tijd om gezinsleven en werk te combineren, om rond te rennen tussen huishoudelijk werk, medische afspraken, boodschappen, administratieve taken en het ophalen van de kinderen … Maar zelfs dit heeft de regering aangepakt door het tijdskrediet met 3 maanden terug te brengen en zelfs met 1 jaar voor ambtenaren. De nivellering naar beneden… Toch zijn deze taken niet optioneel. Veel ouders zullen hun werktijd moeten verminderen en daardoor een lager loon en een veel lager pensioen krijgen. Dit is een frontale aanval op gezinnen! Als je je partner wilt verlaten (omdat je niet gelukkig bent of vanwege huiselijk geweld), betekent dat verschrikkelijk economisch geweld, zeker als je parttime werkt. Dit is onaanvaardbaar!

Vóór de invoering van deze maatregel werkte 42,1% van de werkende vrouwen al deeltijds, tegenover 11,6% van de mannen. Bij de arbeiders (waar de lonen het laagst zijn) werkt 71% van de vrouwen deeltijds, tegenover 15% van de mannen (RSZ, gegevens voor het jaar 2020). Slechts 8% zegt dat het een keuze is. De anderen leggen uit dat het voor hen onmogelijk is voltijds te werken wegens het gebrek aan openbare diensten, de werkdruk of ze hebben geen voltijds werk gevonden aangezien in vele sectoren (distributie, catering) werkgevers enkel deeltijds werk aanbieden.

Dan zijn er degenen die eenvoudigweg geen werk vinden of voor wie het onmogelijk is geworden om gezinsleven en werk te combineren. Gemiddeld is er in België een verschil van 7,5% tussen de participatiegraad van mannen en vrouwen. De werkgelegenheidsgraad van alleenstaande moeders bedraagt slechts 71% tegenover 83% voor moeders in koppels in Brussel. De situatie is nog erger voor vrouwen van buiten de EU: zij hebben twee keer zoveel moeite om een job te vinden en werken over het algemeen onder hun niveau, in zeer laagbetaalde sectoren. Voor degenen die aan het hoofd staan van eenoudergezinnen daalt de arbeidsparticipatie tot 38% (cijfers van Actiris).

Deze cijfers worden snel slechter. De verenigingen die alleenstaande ouders helpen (waarvan 80% vrouwen) stellen vast dat het aantal verzoeken om voedselhulp sinds het begin van het schooljaar is vervijfvoudigd en dat zeven op de tien eenoudergezinnen moeite hebben om onderdak te vinden. Zonder huisvesting is het echter onmogelijk om een uitkering te ontvangen en een job te zoeken…

Ook moet worden opgemerkt dat steeds minder werklozen door de RVA worden gecompenseerd. Dit is opnieuw het gevolg van de hervorming van de werkloosheidsuitkeringen onder de regering-Di Rupo in 2012. Vrouwen en jongeren worden daar het hardst door getroffen. Vrouwen hebben het moeilijker om een recht op een uitkering te hebben, aangezien deeltijdse arbeid vaak de norm is terwijl het recht pas ontstaat voor wie in 18 maanden een jaar voltijds gewerkt heeft. Leeftijdsgrenzen hebben het aantal jongeren dat een uitkering ontvangt aanzienlijk verminderd. Eén op de drie werkzoekenden ontvangt hierdoor geen uitkering. Een deel van hen krijgt een leefloon van het OCMW, velen hebben niets. Bovendien vermindert de status van samenwonende het bedrag van de werkloosheidsverzekering met de helft, voor 60% van de vrouwen is in dit geval.

Economisch geweld bestrijden om gendergeweld tegen te gaan

Dus ja, als de laagstbetaalde vrouwelijke werknemers niet meer kunnen werken, zal de loonkloof kleiner worden. Maar dit gaat gepaard met een toename van de onzekerheid en dus van de kwetsbaarheid voor andere vormen van geweld. 

In het kader van het Europees herstelplan heeft de staatssecretaris voor gelijke kansen, Sarah Schlitz (Ecolo), een oproep gedaan voor ‘Bread & Roses’-projecten ter bevordering van de integratie en het duurzaam behoud van vrouwen in kwetsbare situaties op de arbeidsmarkt. Maar het probleem is niet zozeer hoe te werken als wel de materiële mogelijkheid om alles te combineren. 

De titel van de projecten is misleidend. “Bread & Roses” verwijst naar de textielstakers in Lawrence (VS) in 1912. De arbeidsters eisten betere lonen en een collectieve arbeidstijdverkorting, zodat ze niet alleen konden overleven maar ook van het leven genieten. Om ons in staat te stellen een waardig leven te leiden, moeten we net zo ambitieus zijn als die stakers. Om ervoor te zorgen dat vrouwen kunnen werken, is er nood aan massale overheidsinvesteringen om openbare diensten te ontwikkelen die ons in staat stellen privé en werk te combineren. Het minimumloon moet opgetrokken worden tot 15 euro per uur en het beschikbare werk moet verdeeld worden door een arbeidsduurvermindering tot 30 uur per week zonder loonverlies en met compenserende aanwervingen zodat de werklast aanvaardbaar wordt. Dat zouden pas goede uitgangspunten zijn voor een project met de naam ‘Bread and Roses’!

Alleen dan kunnen we financieel onafhankelijk zijn en niet verder afglijden naar onzekerheid. Dan kunnen we ontsnappen aan het economische geweld dat het risico op andere vormen van geweld vergroot. Dan zullen we de mogelijkheid hebben om vrij te kiezen met wie we al dan niet willen samenleven en zal het beter mogelijk zijn om uit een situatie van huiselijk geweld te ontsnappen.

Gendergelijkheid: als we geen eeuwen willen wachten, moeten we strijden!

Vóór de gezondheidscrisis kondigde de VN aan dat het bijna een eeuw zou duren om gendergelijkheid te bereiken. In september van dit jaar stelt de VN dat het aan het huidige tempo nog drie eeuwen zal duren voordat gelijkheid in termen van rechtsbescherming en afschaffing van discriminerende wetten is bereikt. Daarbij werd dan nog met geen woord gerept over inkomensongelijkheid… We weten dat wettelijke gelijkheid, zoals die in België bestaat, niet volstaat om een einde te maken aan discriminatie en gendergerelateerd geweld. 

De VN waarschuwde voor de langetermijngevolgen van de pandemie op het vlak van toegenomen armoede en extreme armoede. De instelling voegde eraan toe dat er nog nooit zoveel ontheemde vrouwen in de wereld waren. Vervolgens merkte de VN op dat klimaatverandering grotere gevolgen heeft voor vrouwen. En tot slot werd gewezen op de achteruitgang inzake reproductieve en seksuele rechten in de afgelopen periode. Waar de toegang tot abortus beperkt is, is sterfte bij de bevalling systematisch hoger. De toegang tot gezondheidszorg is vaak beperkt; zwangere mensen zijn bang om medische hulp te zoeken in geval van een miskraam, uit angst te worden beschuldigd van illegale abortus. Medisch personeel aarzelt om in te grijpen in geval van zwangerschapsproblemen uit angst in de gevangenis te belanden.

Verdienen vrouwen in Wallonië meer dan mannen? 

Het was een flitsende kop in alle Franstalige media: Waalse vrouwen zouden meer verdienen dan mannen. Dit bleek uit onderzoek van Statbel onder 130.000 werknemers. Vrouwen verdienen 0,6% meer dan mannen in Wallonië en ze verdienen gemiddeld slechts 0,4% minder op nationaal niveau.

Waar de studie geen rekening mee hield…

Deze studie omvatte alleen voltijdse werknemers in bedrijven met minder dan 10 werknemers en sloot een reeks sectoren uit: administratie, onderwijs, gezondheidszorg en persoonlijke verzorging. Aangezien KMO’s en de non-profit in Vlaanderen breder verspreid zijn, is de vooruitgang in cijfers daar beperkter. Het referentiepunt voor deze studie is oktober 2020, een maand zonder bonussen, terwijl die meer uitgesproken zijn in ‘mannelijke’ sectoren. Last but not least, was het een maand van semi-lockdown. In sectoren met lage lonen (waar vrouwen in de meerderheid zijn) is telewerken vaak onmogelijk. Sommige werknemers waren tijdelijk werkloos of hun contract werd niet verlengd, waardoor ze niet meegeteld worden.

Een statistiek die een stijging van de gemiddelde voltijdse lonen in enkele bedrijven en sectoren laat zien met een vermindering van de loonkloof tussen mannen en vrouwen, betekent niet dat onze koopkracht en financiële onafhankelijkheid effectief zijn verbeterd.

Vijf jaar geleden verscheen de hashtag #MeToo voor het eerst. Sindsdien kwam er een stroom van getuigenissen over seksueel geweld. Het toonde dat seksisme overal is: in het gezin, op straat, op het werk, op de universiteit … Wederzijdse toestemming is een onderdeel geworden van het publiek debat, maar het vrouwenlichaam blijft een object dat weinig waard is. Een recente studie van IPSOS met psychiater Muriel Salmona (oprichtster van de vereniging Mémoire traumatique et victimologie) toont aan dat “jonge mannen een gewelddadiger opvatting over seksualiteit hebben dan vorige generaties.” Het seksisme is deels ontmaskerd, maar de strijd ertegen moet met een duidelijke agenda worden voortgezet en opgevoerd.

door Emily Burns, nationaal coördinatrice van Campagne ROSA

Geen gelijke relaties 

Séverine Lemière, voorzitster van Franse organisatie “Une femme un toit” (Een vrouw, een dak), herinnert eraan dat alle vrouwen slachtoffer zijn van geweld, maar dat er ook “extra  risicofactoren zijn zoals ziekte of onzekerheid, wanneer vrouwen zeer afhankelijk zijn. Jongeren zijn zeer vaak het slachtoffer van geweld, zowel binnen als buiten  het gezin. Dit gebeurt bij soms erg jonge koppels. Dat heeft gevolgen op vlak van schooluitval, wat tot grotere onzekerheid leidt. Er zijn ook grotere risicomomenten voor huiselijk geweld, zoals zwangerschappen of relatiebreuken.” (1)

#MeToo toonde vanaf haar begin het verband tussen macht en gendergerelateerd geweld. De Weinstein-affaire werd gevolgd door tal van andere opmerkelijke schandalen: de vele klachten over verkrachting door PPDA (voormalig sterpresentator van het avondnieuws op TF1), intimidatie door Bart De Pauw (voormalig vedette van de VRT)… Recent toonde de film Blonde, gewijd aan Marilyn Monroe, opnieuw hoe seksuele aanrandingen en verkrachtingen door machthebbers als ‘gewoon’ werden gezien en vervolgens in een doofpot werden gestoken. Deze gevallen illustreren dat vrouwenhaat als machtsinstrument deel uitmaakt van het systeem. 

Sommigen blijven het probleem ontkennen…

In september werd de UCLouvain veroordeeld omdat de universiteit een situatie van intimidatie van een personeelslid rampzalig had aangepakt. In plaats van begrip te tonen voor het slachtoffer, begon de universiteit een tuchtprocedure voor laster tegen de klaagster. Bij klachten hebben instellingen vaak meer oog voor de eigen reputatie dan voor het slachtoffer. Daarbij wordt vaak naar voren geschoven dat het niet haar taak is om te reageren en dat slachtoffers maar naar de politie moeten gaan. Als de universiteit vervolgens een rechtszaak verliest, gaat ze wel in hoger beroep…

Er is nog steeds geen systematische opleiding voor personeel in het (hoger) onderwijs over hoe genderproblemen kunnen worden voorkomen en aangepakt. Er is nog steeds geen sprake van de oprichting van een onafhankelijk orgaan dat dergelijke klachten ontvangt en behandelt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze instanties nog steeds regelmatig in de val trappen om het slachtoffer ‘tot de orde’ te roepen en een schuldgevoel aan te praten (haar verwijten dat ze de reputatie van de instelling heeft bezoedeld, dat ze niet “netjes” gekleed was, enz.) waarmee het seksistisch gedrag van de dader onder de mat wordt geveegd. 

De druk van de beweging maakt vooruitgang mogelijk

De acties tegen seksisme in het uitgaansleven onder de hashtag #BalanceTonBar hebben geleid tot enkele veranderingen. Enkele feestzalen hebben hun faciliteiten opnieuw ingericht en een contactpersoon aangesteld in geval van problemen. De regering kwam met een plan van bewustmaking rond wederzijdse toestemming en over het bestaan van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG). Er werden gelukkig al enkele centra opgericht en in 2023 openen er nog eens drie. Tien centra volstaan echter niet. 

Sensibilisering bij uitgaansgelegenheden is een goede stap vooruit. Maar er zouden verplichte anti-agressieplannen moeten zijn, net zoals de aanwezigheid van het Rode Kruis verplicht is bij grote evenementen. We hebben preventiestands nodig, een noodnummer, aanwezigheid van gespecialiseerde teams, een veilige ruimte in geval van problemen, inclusieve en veilige toiletten … en dit niet alleen voor ‘feestelijke’ maar ook voor culturele en sportieve evenementen. Daarvoor moeten de nodige middelen voorzien worden. Meer algemeen is het duidelijk dat de problemen voor zowel personeel als bezoekers zullen aanhouden zolang het centrale doel is om winst te maken en niet om een plezant evenement aan te bieden.  

Middelen op basis van wat nodig is

De eis van middelen op basis van noden komt regelmatig aan bod in deze krant en wordt ook luidkeels geroepen op betogingen. Bijkomende investeringen zijn positief. Maar de weigering om op andere vlakken de nodige middelen te voorzien, betekent het bewust aanvaarden van vreselijke tragedies.

Om een einde te maken aan gendergerelateerd geweld is er nood aan eenheid van alle onderdrukten en uitgebuitenen tegen het kapitalistisch systeem dat gebaseerd is op ongelijkheid en dat geweld in de hand werkt.  

1) ‘Comment faire reculer les violences faites aux femmes ?’ Pierre-Henri Lab, Humanite.fr, gepubliceerd op 14 oktober 2022

Tien jaar geleden overleed Savita Halappanavar in Ierland op tragische wijze als gevolg van een miskraam van een gewenste zwangerschap. In doodsnood smeekte ze de artsen om een abortus die haar leven had kunnen redden. Abortus was toen illegaal in Ierland. Savita stierf. Haar dood bracht verontwaardiging en woede teweeg die, omgezet in een strijdbeweging, leidde tot de verovering van het recht op abortus. Het protest gebeurde onder de slogan ‘Dat nooit meer’.

door Emily, nationale coördinatrice van Campagne ROSA 

Als reactie op de feministische strijd van de afgelopen jaren is er een toename van de aanvallen op het recht op abortus en op LGBTQIA+ personen. De recente beslissing in de VS om Roe v. Wade in te trekken zet het recht op abortus daar onder druk. De tegenstanders van het recht op abortus voelen zich hierdoor gesterkt. Zij hanteren de wel erg verkeerd gekozen term ‘pro life’. De dood van Savita toonde hoe een verbod op abortus het leven van elke zwangere persoon in gevaar brengt.  

Wereldwijd leeft 40% van de vrouwen in staten waar abortus verboden of sterk beperkt is. Wanneer een zwangerschap misgaat, moet het medisch personeel kiezen tussen het leven van de patiënt of zelf het risico op gevangenisstraf lopen. In de VS zijn verpleegkundigen bang om verkrachtingsslachtoffers de morning-afterpil aan te bieden en wordt de behandeling van zwangere kankerpatiënten uitgesteld, advocaten moeten er worden ingeschakeld bij een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, terwijl snelle actie van vitaal belang is. De rapporten laten er geen twijfel over bestaan: er zijn meer sterfgevallen door zwangerschap (gewenst of niet) waar veilige toegang tot abortus ontbreekt.

De zogenaamde ‘pro-lifers’ willen een samenleving waarin een embryo, hoe gezond ook, meer waard is dan het leven van een vrouw. Beleidsmakers die beweren progressief te zijn, maar weigeren te vechten voor het recht om te kiezen en voor gegarandeerde toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg, hebben ook bloed aan hun handen. Chronische onderinvestering in de gezondheidszorg is dodelijk. Dit werd duidelijk tijdens de pandemie, maar het is ook elke dag het geval in de reproductieve gezondheidszorg.

In België is er een alternatieve parlementaire meerderheid voor de volledige verwijdering van abortus uit het strafwetboek, maar de zogenaamde ‘progressieve’ partijen buigen zonder slag of stoot voor de wil van de CD&V. Abortus staat nog steeds in het strafwetboek en is alleen onder bepaalde omstandigheden gedecriminaliseerd. Wat zou er gebeuren als een harde rechtse regering aan de macht kwam? Met de opkomst van extreemrechts in Italië en elders is het zeer de vraag of het volgend jaar nog mogelijk zal zijn om daar een abortus te ondergaan. Organiseren is geen optie, maar een absolute noodzaak!

Campagne ROSA (Reageer tegen onderdrukking, seksisme en asociaal beleid) vecht voor het recht op abortus voor iedereen, met tijdig en ongehinderd toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg. Deze strijd voor reproductieve gezondheid is volgens ons onlosmakelijk verbonden met het recht om kinderen te krijgen zonder in armoede te vervallen. Daarom staan wij volledig achter vakbondsacties ter verdediging van de koopkracht. Het zijn overigens de vakbonden die het grootste aantal vrouwen in België organiseren. Degelijke lonen en goede levensomstandigheden zijn onderdeel van de feministische strijd.

Standpunt van ROSA International Socialist Feminists

Socialistisch feministische strategie voor de strijd tegen rechtse aanvallen

Advocaten worden ingeschakeld voor de behandeling van buitenbaarmoederlijke zwangerschappen. Kankerpatienten die geen levensreddende behandeling krijgen omdat ze zwanger zijn. Slachtoffers van seksueel geweld wordt de morning after pil geweigerd. Binnen enkele weken na de omverwerping van Roe v Wade wordt in de VS de dystopische realiteit van een abortusverbod voor alle zwangere mensen blootgelegd.

De wereldwijde impact is scherp: aan de ene kant kijken mensen over de hele wereld vol afschuw toe, aan de andere kant staat extreem rechts te watertanden om soortgelijke abortusverboden op te leggen in landen in Europa, Latijns-Amerika en daarbuiten.

De strijd om de controle over het vrouwenlichaam neemt wereldwijd toe: in landen als China, Italië, Hongarije en de VS worden abortusrechten aangevallen, niet alleen juridisch maar ook feitelijk. Zelfs in landen waar abortus legaal is, wordt de toegang vaak beperkt door het gebruik van “gewetensbezwaren”, gebrek aan financiering en andere druk van het conservatieve establishment.

Tegelijkertijd hebben massamobilisaties op straat echte voordelen opgeleverd voor de toegang tot abortus – kijk maar naar de overwinningen in Ierland, Zuid-Korea, Argentinië, Mexico, Colombia en andere landen. Terwijl de feministische beweging die de afgelopen 10 jaar de wereld heeft overspoeld, vecht voor lichamelijke autonomie, heeft een deel van de rechtse elite het terugdringen van abortus tot een belangrijk onderdeel van haar programma gemaakt.

Toch blijkt uit peilingen in het ene land na het andere dat de meerderheid van de bevolking er geen bezwaar tegen heeft dat abortus toegankelijk is. Waarom zijn deze reactionairen er dan zo op gebrand deze kwestie te polariseren?

Laten we eerst hun adembenemende hypocrisie aan de kaak stellen. Hard rechts is niet “pro-leven”. Dit zijn dezelfde mensen die verantwoordelijk zijn voor het laten verdrinken van vluchtelingenkinderen in de Middellandse Zee, de gedwongen sterilisatie van Oeigoerse vrouwen, afschuwelijke retoriek gericht op en met gevaar voor het leven van LGBTQ-mensen, het helpen en aanzetten tot een babyvoedselcrisis die de VS de hele zomer in zijn greep hield. Met hun acties heeft het rechtse establishment keer op keer bewezen dat het er niet om geeft dat mensen sterven.

De recente abortusaanvallen bevestigen dit nogmaals – we weten allemaal dat het moeilijker maken toegang tot abortus er niet voor zorgt dat er geen abortussen meer plaatsvinden, maar dat zwangere mensen alleen maar meer risico lopen 1 . Dus wat is de echte reden voor deze aanvallen? En hoe kunnen we ze met succes bestrijden?

Waarom wil een deel van de heersende klasse zo graag ons recht op lichamelijke autonomie terugdringen?

Deze aanvallen moeten worden gezien in de bredere context van de vele crises van het kapitalisme wereldwijd, die allemaal van invloed zijn op het vermogen van mensen om echte vrijheid te hebben in hun beslissing om al dan niet kinderen te krijgen. Een nieuwe wereldwijde economische crisis bedreigt de winsten, waardoor een deel van de elite zich zorgen maakt over het vinden van voldoende goedkope arbeidskrachten. De crisis van de kosten van levensonderhoud die de arbeidersklasse op alle continenten treft, maakt de keuze om kinderen te krijgen voor een nieuwe generatie nog verder buiten bereik. De klimaatcrisis verdrijft miljoenen mensen van huis en haard, waardoor een nieuwe vluchtelingencrisis ontstaat. Oorlog en conflicten dwingen vrouwen en kinderen tot bittere en kwetsbare omstandigheden ver van huis. De crisis in de sociale zorg heeft het kantelpunt bereikt: in veel landen staan de onderwijssystemen op instorten en de covid crisis heeft al aangetoond dat de gezondheidssystemen op een breekpunt staan. Voeg daarbij de crises van gendergeweld, systematisch racisme, aanvallen op trans- en LGBTQ-rechten – de lijst is eindeloos.

De heersende klasse is niet geïnteresseerd in of in staat om deze systemische tekortkomingen aan te pakken. Sommigen van hen noemen zichzelf misschien feministisch of ” woke “, maar in werkelijkheid kun je er niet op vertrouwen dat ze vechten voor echte lichamelijke autonomie of echte verandering. Zij zijn het misschien eens met wettelijke toegang, maar zullen nooit met ons vechten voor werkelijke toegang – veilige, gratis, legale abortus.

Elk jaar vinden er wereldwijd ongeveer drieënzeventig miljoen abortussen plaats, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dit komt neer op ongeveer negenendertig abortussen per duizend vrouwen wereldwijd, een cijfer dat sinds 1990 ongeveer gelijk is gebleven. Met name tussen landen met minder beperkingen en landen met meer beperkingen zijn er verschillen: Tussen 1990-94 en 2015-19 daalde het gemiddelde abortuscijfer in landen met over het algemeen legale abortus (met uitzondering van China en India) met 43 procent. In landen met strenge beperkingen op abortus daarentegen steeg het gemiddelde abortuscijfer met ongeveer 12 procent. https://www.cfr.org/article/abortion-law-global-comparisons

In wezen is het in het belang van de gevestigde orde om de status quo te handhaven, of meer specifiek om hun winsten en hun rijkdom te beschermen. Het ondermijnen van de lichamelijke autonomie van vrouwen heeft voordelen voor hen. In economisch opzicht, zoals in landen als China, maakt de heersende klasse zich zorgen over dalende geboortecijfers en het blijvende aanbod van goedkope arbeidskrachten. Ideologisch, omdat de retoriek rond “traditionele gezinswaarden” probeert vrouwen verder terug te dringen in de rol van onbetaalde verzorger, waardoor nog meer kan worden bezuinigd op investeringen in essentiële diensten als gezondheidszorg en onderwijs en de arbeidsomstandigheden en lonen in die sectoren worden uitgehold.

Wie van dit alles in de eerste plaats profiteert is duidelijk: de ongelijkheid is nog nooit zo groot geweest in de geschiedenis! De tien rijkste mannen van de wereld hebben hun fortuin meer dan verdubbeld van 700 miljard dollar tot 1,5 biljoen dollar – met een snelheid van 15.000 dollar per seconde of 1,3 miljard dollar per dag – gedurende de eerste twee jaar van een pandemie, die het inkomen van 99 procent van de mensheid heeft doen dalen en meer dan 160 miljoen mensen meer tot armoede heeft gedwongen 2 .

Wereldwijd bedraagt de waarde van onbetaalde huishoudelijke arbeid nu meer dan 10 biljoen dollar per jaar en dat bedrag stijgt nog steeds. Maar de ideologische impact van een terugkeer naar “traditionele gezinswaarden” gaat veel verder dan dat – met zijn hypocriete seksuele moraal wordt de seksualiteit van vrouwen en LGBTQ-mensen in twijfel getrokken en ondermijnd en worden seksistische en homofobe houdingen verder aangemoedigd.

De strijd rond abortusrechten maakt deel uit van een veel bredere strijd rond lichamelijke autonomie en gelijkheid voor iedereen, ongeacht seksualiteit of geslacht. Elke controle op ons lichaam laat zien hoezeer de strijd van transpersonen en vrouwen met elkaar verbonden is – wij zijn de eersten die de prijs betalen voor beleid en ideologieën die ons proberen te dwingen ons leven te leiden volgens rigide, achterhaalde gender- en seksuele normen die niet overeenkomen met ons streven naar vrijheid over ons eigen lichaam, maar die worden gebruikt om de bredere strijd van transpersonen, LGBTQ en vrouwen te ondermijnen en zelfs tot zwijgen te brengen.

Abortusverboden houden abortussen niet tegen. Wat ze wel doen is de stress en de financiële lasten voor mensen met een crisiszwangerschap enorm verhogen. Het gebrek aan toegang tot legale abortuszorg leidt ertoe dat velen hun toevlucht nemen tot gevaarlijke, zelfs levensbedreigende opties (*). Zij die het zich kunnen veroorloven, reizen gewoon naar een plaats waar abortus legaal beschikbaar is. Degenen die het zich niet kunnen veroorloven, moeten op andere manieren hulp zoeken. Abortuspillen, die nu wereldwijd door miljoenen vrouwen veilig thuis worden gebruikt (legaal of illegaal), werden voor het eerst “ontdekt” door vrouwen in de favellas van Latijns-Amerika – zwangere mensen die zich geen andere middelen voor een abortus konden veroorloven.

Abortusverboden creëren ook een afschuwelijk “chill-effect” in de kraamzorg in het algemeen en brengen daardoor de medische zorg voor alle zwangere mensen in gevaar. De tragische en dodelijke gevolgen hiervan zijn te vinden in elk land met een abortusverbod. In Ierland heeft de afschuwelijke behandeling van Savita Halappanavar, 17 weken zwanger toen zij een miskraam kreeg en stierf aan sepsis door de onwil van de medische wereld om in te grijpen, een massabeweging op gang gebracht om het abortusverbod ongedaan te maken.

Haar verhaal resoneerde zo sterk bij de mensen omdat het de angst weerspiegelde die alle zwangere mensen in Ierland voelden om niet te worden gehoord en zonder respect voor hun lichaam te worden behandeld door een medisch establishment die meer inzit met de wet dan met het echt luisteren naar zwangere personen en hun levens hoger inschatten dan juridische overwegingen. Abortusverboden zijn gevaarlijk voor mensen die zwanger kunnen worden en treffen onevenredig veel mensen die het meest uitgebuit en onderdrukt worden – dus hoe vechten we ertegen en bouwen we een beweging op die vrije, veilige en legale abortus realiseert die toegankelijk is voor iedereen die het nodig heeft?

Bijna 90 procent van de abortussen in landen met liberale abortuswetgeving wordt als veilig beschouwd, vergeleken met slechts 25 procent van de abortussen in landen waar abortus verboden is. Volgens de WHO is ongeveer 5-13 procent van de moedersterfte wereldwijd te wijten aan complicaties van onveilige abortussen, waarvan de overgrote meerderheid plaatsvindt in neokoloniale landen. 2 Oxfam briefing “Ongelijkheid doodt”, 17 januari 2022.

De massamobilisaties op straat die we hebben gezien in landen als Ierland, Zuid-Korea, Argentinië en Mexico geven ons een startpunt. In al deze landen werden overwinningen behaald inzake de toegang tot abortus, en deze werden in de eerste plaats behaald door een beweging van onderuit die de kwestie op de politieke agenda zette door middel van mobilisaties op straat. Zij oefenden onophoudelijke druk uit op het politieke establishment om het tot actie te dwingen.

Elk van die bewegingen liet zich inspireren en trok lering uit wat er in andere landen gebeurde – meer dan ooit is de strijd voor lichamelijke autonomie internationaal. In Ierland speelden ROSA en de Socialist Party een zeer actieve rol in de beweging voor de intrekking van het grondwettelijk verbod en namen zij initiatieven die essentieel waren voor het bereiken van abortus op verzoek tot 12 weken in het openbare gezondheidsstelsel.

Die prestatie was gebaseerd op het groeiende pro-keuze sentiment in de arbeidersklasse in het algemeen en niet op de zwakke “pro-herziening” uitspraken van de liberale establishment figuren, die ons een herroeping beloofden “in de komende 20 jaar”! We hielpen bouwen aan een beweging die de brede steun in de samenleving activeerde op straat, in massale demonstraties, dagen van actie, petitie, straat kraampjes, met behulp van elke gelegenheid om de politieke druk te verhogen. Met brede steun organiseerde ROSA het publiekelijk trotseren van het grondwettelijk verbod door het organiseren van high profile abortusbussen en hielp bij het veilig beschikbaar maken van abortuspillen. Door het gebruik van abortuspillen door duizenden vrouwen per jaar tot een publiek bekend feit te maken, dwongen we de gevestigde orde tot actie – elke wetgeving zou met deze realiteit rekening moeten houden en gratis, veilige, legale abortus op verzoek tot minstens 12 weken mogelijk moeten maken.

De recente aanvallen op de toegang tot abortus hebben echter ook wereldwijde gevolgen. Met name de nederlaag van Roe v Wade in de VS is wereldwijd gevolgd en heeft extreem-rechts in landen als Italië en Hongarije al aangemoedigd. De nederlaag van Roe v Wade was geen blikseminslag – het was een doelbewuste en zeer gemotiveerde aanval die werd uitgevoerd door een aanzienlijk deel van de Republikeinse Partij. De jarenlange uitholling van de toegang tot abortus en van de wettelijke rechten heeft de basis gelegd voor deze nederlaag. Even belangrijk is het totale gebrek aan reactie van de rest van de gevestigde orde – Democraten hebben 40 jaar lang beloofd Roe v Wade bij wet vast te leggen, maar er nooit iets aan gedaan.

NGO’s en organisaties voor gezinsplanning die banden hebben met de Democratische Partij hebben niet de les geleerd van andere landen dat abortusrechten alleen kunnen worden verdedigd/gewonnen door actieve organisatie van onderaf en blijven in plaats daarvan hun lot in handen leggen van dezelfde partij die al 40 jaar lang niet bereid is gebleken om voor deze kwestie te vechten! Het resultaat was dat toen Roe v Wade onder vuur kwam te liggen, het failliet van een ” leiding ” die zich schikt naar de democraten, zonder duidelijk programma of strategie en verlamd door gebrek aan actie, pijnlijk duidelijk werd. Op de dag dat Roe werd vernietigd, was Socialist Alternative in veel steden de organisatie die protesten organiseerde om de voelbare woede van zovelen op straat te brengen.

Ondanks dit gebrek aan leiderschap blijft toegang tot abortus een enorm politiek thema in de VS – zozeer zelfs dat het de komende tussentijdse verkiezingen heeft beïnvloed. Uit peilingen blijkt dat de steun voor toegang tot abortus in de VS is toegenomen sinds de uitspraak van het Hooggerechtshof. Vrouwen registreren zich razendsnel om te gaan stemmen. In staten als Arizona en Pennsylvania moesten Republikeinse kandidaten onder druk van het electoraat hun harde anti-abortus standpunt al terugnemen – de verkiezingen worden gezien als een eerste slagveld om de anti-abortus agenda terug te dringen.

Maar dit zal niet genoeg zijn voor een echte overwinning. Om de rechtse agenda resoluut terug te dringen, moeten we de arbeidersgemeenschappen organiseren en samenbrengen, en de woede bundelen in een beweging met een duidelijke strategie en programma. De overwinning van Socialist Alternative en raadslid Kshama Sawant in Seattle is een uitstekend voorbeeld van het soort strategie dat we nodig hebben. De campagne maakte van Seattle de eerste abortusvrije stad in het land – een belangrijke overwinning op zich en door de timing ervan, die bewijst dat de nederlaag over Roe v Wade niet het einde betekent, maar het begin kan zijn van een terugslag die uitgroeit tot een belangrijke beweging in de hele VS met steun van een meerderheid van gewone mensen.

Socialist Alternative heeft deze overwinning behaald door druk van onderaf op te bouwen, door mensen uit de arbeidersklasse in Seattle te mobiliseren en door ons openbaar ambt te gebruiken om deze druk zo effectief mogelijk te vertegenwoordigen. Het indienen van petities bij de kiezers, het organiseren van toespraken tijdens de raadsvergaderingen en een duidelijk voorstel over wat nodig is om een effectieve abortusvrije stad te zijn (inclusief het trotseren van arrestatiebevelen) leidden tot een stemming waarbij de lokale Democraten vonden dat ze geen andere keuze hadden dan het initiatief te steunen.

Dit is een voorbeeld van het soort strategie dat we nodig hebben. Een strategie die gebaseerd is op de werkelijke kracht van het opbouwen van een actieve massabeweging op straat en in de gemeenschappen die bereid is het abortusverbod te trotseren omdat de actieve steun daarvoor georganiseerd is. Een beweging die zonder illusies eist – niet vraagt – dat politici de gezondheid van zwangere mensen boven het ideologische geklets van extreem-rechts stellen. Een beweging die geworteld is in onafhankelijke actie en vertegenwoordiging van de arbeidersklasse. Zo’n beweging baseert haar programma op wat nodig is om echte reproductieve keuze voor mensen uit de arbeidersklasse te verbeteren. Gratis, veilige en legale abortus, ja, maar ook gratis gezondheidszorg, inclusief toegankelijke genderbevestigende zorg, gratis kinderopvang en economische en huisvestingszekerheid.

Als we dat in een bredere context bekijken, het soort maatregelen dat nodig is om lichamelijke autonomie op een echte manier te bereiken, wordt het duidelijk dat we er niet op kunnen vertrouwen dat de gevestigde politici voor ons zullen vechten. Dit programma kan alleen worden verwezenlijkt door de status quo te betwisten, door te vechten voor een economisch beleid dat de behoeften van mensen boven de winsten van de zeer weinigen stelt.

Dat betekent een strijd over wie die middelen controleert en bezit – gezondheidszorg niet met winstoogmerk, maar democratisch eigendom van en gecontroleerd door de gemeenschappen die er gebruik van maken. Geen speculatieve huizenbubbels die de zakken van grote projectontwikkelaars vullen, maar volkshuisvesting met huurcontrole en huurzekerheid.

Het betekent het opbouwen van een beweging die AL diegenen samenbrengt die baat zouden hebben bij dergelijke maatregelen – de grote meerderheid van ons, de arbeidersklasse in al haar verscheidenheid – zodat we sterk genoeg zijn om een kapitalistisch systeem aan te vechten dat van crisis naar crisis hobbelt en altijd probeert ons de prijs ervoor te laten betalen. Het kapitalisme als systeem heeft gefaald – om ons basiszekerheid te geven, om te voorzien in onze basisbehoeften en aspiraties, zelfs om ons controle te geven over ons eigen lichaam.

Onze strijd voor lichamelijke autonomie moet ook duidelijk wijzen op de schuld van het systeem – onze strijd is een antikapitalistische strijd. De enorme hulpbronnen die momenteel wereldwijd worden opgepot door een kleine elite van particuliere profiteurs zouden kunnen worden gebruikt om de vele problemen aan te pakken waarmee dit systeem ons heeft opgezadeld, maar alleen als we ze in democratisch publiek bezit nemen. Een socialistische samenleving is gebaseerd op het begrip “van ieder naar vermogen, aan ieder naar behoefte” – solidariteit, fundamentele menselijkheid en respect voor ieder van ons. Dat is de basis voor een samenleving waarin lichamelijke autonomie werkelijk kan worden bereikt.

Als u ons wilt helpen dit socialistische alternatief op te bouwen, doe dan met ons mee! De internationale dag van veilige abortus is op 28 september. Het is overduidelijk dat we van deze dag een dag van internationale protesten moeten maken, waarbij we eisen dat ons recht op lichamelijke autonomie overal ter wereld wordt gerespecteerd. ROSA en ISA organiseren en nemen deel aan lokale protesten over de hele wereld – kom langs.

* Voor veilige toegang tot abortuspillen, neem contact op met https://aidaccess.org/en/ of https://www.womenonweb.org/en/