Category: Ecologie

Dit is een citaat van Naomi Klein, klimaatactiviste en auteur van een ophefmakend boek over klimaatverandering. Dit citaat geeft een idee van de politieke strijdpunten voor de strijd tegen klimaatverandering en botst pijnlijk met de povere resultaten van de COP21. In dit artikel geven we onze mening over het klimaatakkoord en over de belangrijkste uitdagingen voor de klimaatbeweging.

Artikel door Michael Bouchez uit maandblad ‘De Linkse Socialist’

Uiteindelijk was de belangrijkste verwezenlijking van de COP21 de betrokkenheid van duizenden mensen en organisaties in de protesten in de marge van de klimaattop. Zij hebben nogmaals aangetoond dat de gevolgen van klimaatverandering en de opwarming van de atmosfeer ongerustheid opwekken en dat miljoenen mensen uitkijken naar reële oplossingen. Het was die noodzaak en die hoop op een radicaal antwoord die, ondanks de noodtoestand in Frankrijk en Brussel, toch geleid hebben tot meer dan 10.000 betogers in Oostende, alles samen honderdduizenden betogers in andere landen en verschillende betogingen in Parijs.

In tegenstelling tot de hoera-berichten van politici en in de grote media, is het overgrote deel van de klimaatactivisten heel realistisch: de regeringsleiders en betrokkenen in de klimaatonderhandelingen hebben geen enkel antwoord geboden op de klimaatverandering (zie kader). Vele activisten zullen daar niet meer verwonderd van opkijken, maar dat mag niet leiden tot passiviteit of verslagenheid. Integendeel, we doen er beter aan conclusies te trekken die de beweging wapent met politieke eisen want voor de zoveelste keer is gebleken dat de regeringen geen oplossingen zullen bieden die ingaan tegen de oliesector, de nucleaire lobby’s en de multinationals.

Tijdens de COP21 werd opnieuw “groen kapitalisme” gepromoot door tal van nucleaire lobbies, petroleumbedrijven, … die van de gelegenheid gebruik maakten om zich groen voor te stellen. Ondertussen blijven tal van nieuwe voorbeelden de nefaste effecten van de vrije markt illustreren. Het fraudeschandaal met sjoemelsoftware blijft niet beperkt tot VW maar blijkt ook bij Opel en Renault aanwezig. Niet alleen het klimaat, maar ook volksgezondheid wordt door het winstbejag op de helling gezet: In Flint, Michigan werd de noodtoestand uitgeroepen ten gevolge van besparingen op de watervoorziening in de stad die tot dramatisch hoge loodconcentraties in het drinkwater leidden (zie kader).

Onze eigen regering volgt dezelfde logica. Besparen op openbaar vervoer staat hoog op de agenda. Tussen 2016 en 2019 wil de regering 3 miljard euro op de spoorwegen besparen. Daarbij moeten meer dan 6000 jobs verdwijnen bij Infrabel, NMBS en HR-Rail. Daarmee wordt de NMBS meteen klaargestoomd voor een privatisering. Wat dit betekent, zien we in Groot-Brittannië: prijzen zijn daar tot vijf maal hoger dan in België en treinen rijden veel minder regelmatig. Op welke manier zal dat het openbaar vervoer stimuleren? Ondertussen zorgen files voor een enorme uitstoot, maar bedrijfswagens worden voor 4 miljard euro gesubsidieerd en daaraan raken is taboe voor de rechtse regering. Het geld voor de subsidiëring van bedrijfswagens moet blijkbaar bij de NMBS gehaald worden? Milieuvervuilend transport wordt dus gesubsidieerd ten koste van collectief transport … Wie ziet daar nog enige logica in? Investeren in openbaar vervoer zou dit aantrekkelijker, efficiënter én milieuvriendelijker kunnen maken, maar publieke diensten zijn geen winstpost voor bedrijven en dus niet interessant voor onze neoliberale regering.

De vraag is hoe de klimaatbeweging haar eisen kan koppelen aan een verdediging van publieke diensten als de NMBS. Gaan we ons nog verder laten wijsmaken dat de vrije markt en dus ook hun politieke vertegenwoordigers een antwoord kunnen bieden? Enkel klimaateisen die gekoppeld zijn aan investeringen in en democratische controle over publieke diensten kunnen een breed front tot stand brengen waarin ook de vakbonden en de arbeidersbeweging een sterke rol kunnen spelen.

Naomi Klein maakte het punt heel duidelijk: stakende spoorarbeiders zijn de klimaatactivisten van de 21e eeuw. Door zich te verzetten tegen de afbouw van de dienstverlening, verdedigen ze klimaatvriendelijke oplossingen. De staking bij de NMBS werd nochtans zelfs door De Morgen beschimpt. De verontwaardiging over het politieke gestuntel om met de verschillende regio’s een akkoord te sluiten zodat de Belgische delegatie iets kon voorstellen in Parijs, was al lang vergeten. De vele dossiers over COP21, de rampzalige berichten over klimaatverandering, … waren blijkbaar slechts papiervulling. Bij de eerste acties rond eisen die iets kunnen betekenen in het terugdringen van de uitstoot, zijn de journalisten al wat ze eerder schreven vergeten.

Opkomen voor een leefbaar klimaat, is onderdeel van onze strijd voor een systeem waarin de belangen van de meerderheid van de bevolking centraal staan en niet de winsten van een steeds kleiner wordende minderheid. De klimaatbeweging kan de strijd van het personeel in verschillende sectoren steunen om ook op hun beurt de steun te krijgen van die sectoren in klimaatbetogingen. Zoals regels rond veiligheid en gezondheid op de werkvloer afgedwongen zijn door de arbeidersbeweging, zullen we met strijd voor een andere samenleving ook wereldwijde gezondheid voor onze planeet afdwingen.

[divider]

Loodvergiftiging in Flint, Michigan

In Flint, Michigan werd de waterbevoorrading in 2014 gereorganiseerd. De oude bevoorradingswijze vanuit Detroit werd als onderdeel van een kostenbesparing vervangen door bevoorrading uit de rivier Flint. Het water in die rivier was echter zo bijtend dat het lood uit versleten waterleidingen opnam in het drinkwater voor gezinnen. Tests gaven aan dat het water zoveel lood bevatte dat het toxisch afval was. Resultaat: tot 12.000 mensen met een te hoog loodgehalte in hun bloed, een 10-tal doden, vele ziektes en gezondheidsrisico’s.

Dergelijke vervuiling is niet onoverkomelijk. Het is het resultaat van een politieke keuze om de goedkoopste weg te volgen in plaats van te investeren in degelijke watervoorziening. Maandenlang werden klachten van bewoners genegeerd. Als de ‘kosten’ voor publieke diensten zoveel mogelijk gedrukt worden, zijn de armste en gewone gezinnen de eerste slachtoffers. Michael Moore zei terecht dat dit niet zomaar een watercrisis is, maar een armoedecrisis en een raciale crisis. Flint is namelijk één van de armste steden in de VS met de vierde hoogste werkloosheidsgraad en 53% Afro-Amerikanen.

[divider]

COP21: een historisch akkoord?

Klimaatactivisten moeten al veel goede wil aan de dag leggen om het akkoord van de klimaattop in Parijs als historisch te bestempelen. Er worden aanbevelingen gedaan, maar er zijn geen becijferde of bindende voorstellen. Er worden “gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden en respectievelijke capaciteiten” gevraagd. Dit betekent zo veel als het ondergeschikt maken van de inspanningen aan economische belangen die voor de elite uit het ene of het ander land belangrijk zijn. Het akkoord “nodigt” de verschillende partijen “uit” of “raadt hen aan” om “naar eigen goeddunken” en “naar eigen mogelijkheden” de nodige maatregelen te nemen om de effecten van de klimaatopwarming tegen te gaan.

De realisatie van die verantwoordelijkheid zou gebeuren door hogere matigingsdoelstellingen – die verder niet worden uitgewerkt – en door klimaatfinanciering van 100 miljard om de armere landen te helpen. Die financiering van 100 miljard dollar wordt voorgesteld als een enorme bijdrage van de rijke landen. In realiteit ligt het ver onder de noden en verbleekt het in het niets tegenover pakweg de 498 miljard dollar jaarlijkse subsidies voor fossiele energie (cijfers van 2013). Over fossiele brandstoffen werd onder druk van onder andere Saoedi-Arabië en de olie-industrie overigens niets gezegd. Ook de beruchte emissiehandel kan rustig verder gaan.

Over de ogenschijnlijk radicale beslissingen zoals het verlagen van de maximale temperatuurstijging tegen 2050 tot 1,5 graden Celsius in plaats van 2 graden hoeven we maar te zeggen dat het akkoord op geen enkele wijze aangeeft hoe dit kan gerealiseerd worden. Integendeel, met de op COP21 voorgestelde inspanningen van de verschillende landen komen we volgens wetenschappers aan een stijging van 2,7 graden. De eerstvolgende evaluatie mag dan wel gepland zijn in 2023, sancties voor landen die hun doelstellingen niet halen zijn er niet. Voor handelsakkoorden is dit wel de standaard, maar die blijken belangrijker te zijn dan een klimaatakkoord.

In De Militant van juli-augustus 1992 publiceerden we een dossier over de klimaattop van Rio de Janeiro. Sindsdien is de discussie over klimaat sterk veranderd en is er meer wetenschappelijke kennis, maar het is nuttig om de politieke benadering die we in 1992 naar voor brachten eens te (her)ontdekken.

Zal Rio de aarde redden?

De planeet wordt vergiftigd en de middelen om in het levensonderhoud te voorzien worden vernietigd. Voor landbouw geschikte gronden ter grootte van India en China samen lijden onder menselijke activiteiten sinds WO II.

Ontbossing, overbegrazing en slechte landbouwtechnieken hebben 24% van de landbouwgronden in Latijns-Amerika geruïneerd. De meeste van die schade is echter nog relatief klein en omkeerbaar – tot dusver.

Het regenwoud, waarvan we afhankelijk zijn voor onze zuurstof, verdwijnt zienderogen. Queensland, ooit Australiës groenrijkste provincie, heeft het enige regenwoud dat het land rijk was, omgekapt. Dit leidde tot het ontstaan van een stofwoestijn zoals we die in de meeste delen van het land kunnen terugvinden. Dit alles wordt nog verergerd door het kweken van speciale soorten rundvee voor vleesconsumptie in de fastfoodketens.

Houthakkers hebben grote delen van Brazilië ontbost, teneinde graslanden te scheppen om runderen bestemd voor de Westerse vleesmarkt te kweken. Maar wanneer het regenwoud verdwijnt, vermindert de regenval waardoor het land opdroogt. Volkeren zien hun omgeving vernietigd worden en vallen van armoede in hongersnood.

Dit gebeurde in Ethiopië en Soedan, waar kilometer na kilometer bomen omgekapt werden om vee te kweken en gewassen te zaaien die in het Westen tot veevoer verwerkt worden.

Het resultaat? Een steeds verder oprukkende woestijn, een stijging in de temperatuur van de atmosfeer en ontbelare mensen die sterven van ziekte en honger. In de bergachtige streken van Assam en de Filippijnen verdwijnen de bomen van de hellingen. Gevolg hiervan was dat de overvloedige regen niet meer gebroken werd voor het bereiken van de bodem, hierdoor trad erosie op. Rivieren spoelen deze vruchtbare grond kilometers weg, tot in de lagunes waar het zich neer zet.

Deze aard werd beroofd van chemische elementen die de plantengroei veroorzaken en blijft dus onbegroeid. Er kunnen wel mensen gaan wonen. De eilanden in deze delta’s zijn dan ook vestigingsplaatsen waar men leeft van wat vee en het verbouwen van maïs, totdat overstromingen en/of orkanen mens, dier en maïs wegspoelen. Het verlies aan mensenlevens is enorm. Milieurampen zijn echter niet onvermijdbaar. Zo hebben vrouwen in Kenia op bergen terassen aangelegd om de grond vast te houden. Op deze manier vermeden ze een milieucatastrofe en verhoogden ze de maïsproductie. In Burkina Faso werden stenen muurtjes gebouwd rond de velden om het oprukken van de woestijn tegen te houden. Geweldige oogsten en een stijging van het grondwaterpeil waren het gevolg. Heel wat rampen zouden zo kunnen voorkomen worden, moesten de winsten van de kapitalisten hierdoor niet in het gedrang komen.

Vele van de bomen die in Zuid-Oost-Azië geveld werden, komen terecht in fabrieken waar men Chinese eetstokjes maakt. Britse handelaars verkopen nog steeds teekhout uit de Filippijnen. Dit ondanks het feit dat de Filippijnse regering een uitvoerverbod instelde en Groot-Brittannië een importverbod. De vernietiging van het milieu is verschrikkelijk, maar blijkbaar ook verschrikkelijk winstgevend. Wanneer vleesfabrikanten en de houthandelaars zeker zijn van horenhoge winsten, gaan zij niet op zoek naar alternatieven.

Fossiele brandstoffen en hun afgeleide producten vervuilen het milieu enorm. Maar toch is er niemand die zich haast om alternatieven zoals zon- en windenergie te ontwikkelen. Onderzoek naar dergelijke bronnen is duur en garanderert bovendien geen grote winsten. Een dieselmotor die twee minuten draait, produceert evenveel kankerverwekkende stoffen als 1000 sigaretten en stoot bovendien koolstofdioxide uit, wat het broeikaseffect versterkt. Maar aardolie is winstgevend… Bush vocht een oorlog uit om de Westerse olie en winsten veilig te stellen.

Wat veroorzaakte de Golfoorlog en het in brand steken van de Koeweitse oliebronnen? De drang naar winst.

Wat bedreigt de regenwouden en brengt onze zuurstofvoorziening in gevaar? De drang naar winst.

Bush, Major en co lachen voor de camera’s in Rio. Maar hun regeringen spreken de taal van de grote automobiel- en olielobbies wanneer ze wegen blijven aanleggen en het openbaar vervoer afbouwen. Zullen zij bijgevolge helpen om het milieu veilig te stellen tegen de hebzucht van de kapitalisten?

Het gemeenschappelijk bezit en beheer van het land en de productiemiddelen, socialisme dus, is de enige oplossing.

[divider]

In 1989 betaalden de Derde Wereldlanden de banken 20 miljard dollar meer aan intrest dan ze aan leningen ontvingen. In hetzelfde jaar werd 51 miljard dollar kapitaal versast van de Derde Wereld naar het Westen door middel van repatriëring van de winsten en het terugtrekken van kapitaal. Dat was evenveel als de hoeveelheid hulp die deze landen van het Westen ontvingen. De winsten die gemaakt worden ten koste van de Derde Wereld maken alles nog dramatischer. De armste landne in de wereld worden door het kapitalisme leeggezogen.

[divider]

Armoede door overbevolking?

De rijken willen de controle op de bevolkingsgroei vooraan op de agenda plaatsen. De bevolking stijgt snel in de armste landen en kan toenemen met 3,2 miljard in de komende 40 jaar.

De negentiende eeuwse econoom Malthus heeft reeds, weinig succesvol, willen aantonen dat de bevolking altijd sneller groeit dan de voedselproductie en dat armoede bijgevolg onvermijdelijk is. De kapitalisten zeggen vandaag dat de armen moeten stoppen met zoveel kinderen te krijgen. Maar het is het kapitalistische productiesysteem dat verantwoordelijk is voor de armoede.

Er wordt genoeg voedsel geproduceerd in de wereld. In 1988 werd 360 miljoen ton graan opgeslagen of zelfs vernietigd om te vermijden dat de wereldprijs zou dalen. Tussen 1986 en 1990 groeide de landbouwproductie in de wereld met 3% (De Morgen 29/8/91). Dit is meer dan de bevolkingsgroei, maar de armste landen zijn steeds minder in staat om in hun voedselbevoorrading te voorzien.

De oorzaak hiervan is de subsidiëring en dumping van graan door o.a. de VS, waardoor de prijs daalt en de Afrikaanse boeren niet rendabel kunnen telen. Dit zou geen probleem zijn moesten de mensen in de Derde Wereld de koopkracht hebben om in het Westen graan te kopen. Maar dit ontbreekt. Daarenboven worden boeren in Europa betaald om land onbebouwd te laten liggen of om industriegewassen te kweken.

Toch is er een verband tussen het aantal kinderen en armoede. Kinderen zijn in de Derde Wereld het equivalent van onze sociale zekerheid. Indien je ziek of te oud bent om te werken, wie moet er dan voor je zorgen? De enige mogelijkheid in de Derde Wereld is naar je familie te gaan. Dus hoe meer kinderen, hoe kleiner de last voor de kinderen. Boeren hebben bovendien arbeidskracht nodig om te zaaien, oogsten, … In Bangladesh werken kinderen vanaf 10 jaar op de velden. Op hun vijftiende hebben ze de investering die ouders moesten doen om ze groot te brengen terugbetaald.

In de Westerse landen, zelfs in de katholieke zoals Italië, kennen we tegenwoordig lage geboortecijfers. Thailand, waar de levensstandaard in de zeventiger en tachtiger jaren sneller steeg dan in andere ontwikkelingslanden, kent eveneens een tragere bevolkingsaangroei. Vele landen waar vrouwen geen rechten hebben, kennen hoge geboortecijfers. Betere rechten voor vrouwen, gelijk loon en gezondheidszorg met het vertrekken van voorbehoedsmiddelen kan de bevolkingsexplosie stoppen. Maar de ontwikkeling van de Derde Wereld is nog altijd de belangrijkste factor.

De aarde kan geen oneindige bevolkingsgroei verdragen. Professor Vanderborght van de RUG verklaart aan De Standaard (4/6/02) dat de bevolkingsgroei lijdt tot milieuvervuiling. Bevolkingsgroei gaat volgens hem gepaard met een groei in de ontwikkeling en bijgevolg een vergrote vervuiling. Wat hij echter vergeet te vermelden is dat economische ontwikkeling niet noodzakelijk gepaard gaat met vervuiling. Het zijn de kapitalisten die kiezen voor vervuilende productiemethodes om hun winsten in stand te houden. Terecht verzetten de Derde Wereldlanden zich tegen het opleggen van beperkingen.

Daarmee raken ze echter nog niet de kern van de zaak aan: een milieuvriendelijke productie. Noch dit, noch het optrekken van de levensstandaard van de mensen in de Derde Wereld, is aan de orde op de top te Rio.

[divider]

• Elk jaar wordt een gebied ter grootte van tweemaal ons land omgevormd tot woestijn. Een gebied viermaal zo groot wordt zodanig uitgeput dat het niet meer geschikt is voor landbouw.
• 16,9 miljoen hectare bossen worden wereldwijd vernietigd.
• In de Derde Wereld sterven elke minuut 28 kinderen als gevolg van armoede.
• Drievierden van de wereldbevolking lijdt onder armoede, ziekte, honger en droogte.
• Op het platteland in Ethiopië beschikt slechts 9% van de bevolking over drinkbaar water. Indien iedereen drinkbaar water had, zouden 2 miljoen kinderen ziekten als buikloop overleven.
• 90% van de stedelingen in de Derde Wereld hebben in darmen en bloed parasitaire wormen.

[divider]

De gastheren van de top: de smerige heersers van Brazilië!

Chico Mendes, de Braziliaanse vakbondsleider en lid van de arbeiderspartij, werd vermoord door rechtse landeigenaars omdat hij de regenwouden en de rechten van zijn vakbondsleden verdedigde.

Hij vocht tegen de vernietiging van het milieu door het te verbinden aan de problemen van armoede. Hij toonde de weg aan de internationale arbeidersbeweging om actie te voeren en hij vocht voor socialisme.

Socialisme staat niet op de agenda van de heersende klasse die de Rio-top bevolkt. Braziliïes heersende klasse, de moordenaars van Mendes, zijn de gastheren van deze conferentie. Ze maakten de luxehotels klaar en om zeker te zijn dat de top niet verstoord zou worden, maakten ze de straten schoon. Rechtse doodseskaders, criminele bendes en de politie verdreven duizenden arme straatkinderen uit het gezichtsveld van de ‘gasten’. Meer dan 200 straatkinderen werden vermoord in de eerste maanden van 1992. Het besparingsprogramma dat opgelegd werd door de Wereldbank betekende:

• 12 miljoen werklozen
• Een daling van 20% van de lonen in het laatste jaar
• Een miljoen mensen op het platteland worden niet betaald voor hun arbeid, slavernij komt weer voor (8.000 gevallen volgens een rapport).

De rijkste 10% van de Brazilianen beschikken over de helft van het nationaal inkomen. 1% bezit 53% van de rijkdom terwijl 60% onder de armoedegrens (volgens de VN) leeft. De koopkracht van de laagste lonen in Brazilië wordt geschat op 30% van wat het in 1956 was. Brazilië steunt op de multinationals voor zijn ontwikkeling. Het laat hen het land vervuilen en toxische stoffen dumpen.

[divider]

Bescherm de ozonlaag, niet de winsten!

De recente hittegolf deed mensen schrikken van de gevolgen van huidkanker. De ozonlaag is met 20% verminderd boven Noord-Europa.

Dit betekent verminderde bescherming tegen ultraviolet licht, wat het menselijk weerstandsvermogen aantast en huidkanker en oogziektes veroorzaakt. Mensen worden reeds aangemaand zich te bedekken, zich in te smeren met allerlei lotions en zonnebrillen te dragen. Wetenschappers verboden aan de VN denken dat er 300.000 extra gevallen van huidkanker zullen voorkomen en 1,4 miljoen mensen zullen lijden aan oogziektes ten gevolge van klimaatveranderingen. De vernietiging van de ozonlaag wordt versneld door het gebruik van chloorfluorcarbonaten (CFK’s) die gebruikt worden in spuitbussen, koelkasten, … In Groot-Brittannië weigerde de regering CFK’s te verbieden onder druk van multinational ICI, die onderzoek naar alternatieven stopzette tengevolge van de recessie. Met CFK’s vallen er grote winsten te maken, terwijl de veilige alternatieven wel beschikbaar zijn, maar de bedrijven maken hogere winsten met nieuwe chemische producten als HCFK’s die nog steeds de ozonlaag aantasten.

President Bush dreigde zijn bezoek aan de top af te zeggen omdat deze verplichtingen wilde opleggen om de uitstoot van koolstofdioxide te verminderen. Bush dreigde en zette iedereen onder druk tot de streefdoelen verlaagd werden. Het gevolg is dat men nu akkoorden sluit om de uitstoot van koolstofdioxide tegen het jaar 2000 te stabiliseren. Zelfs dit zal echter niet verplichtend zijn.

[divider]

Onze planeet heeft socialisme nodig!

De organisatoren van de top in Rio drukken hun diepe ongerustheid over de aftakeling van de bestaansmogelijkheden op de aarde uit. Ze willen een aanzienlijke ontwikkeling om armoede te verbannen en het milieu te beschermen.

UNCED-organisator Maurice Strong, een Canadese miljardair, wil akkoorden over de bescherming van de wouden, de klimaatveranderingen en de diversiteit van de soorten. Hij wil ook hulp- en technologieoverdracht en speciale programma’s op de Derde Wereld op milieuvriendelijke wijze te helpen ontwikkelen. Mooie woorden, maar kan hij ze ook uitvoeren?

Elk deel van UNCED’s agenda werd verwaterd. Daarenboven zullen de GATT-onderhandelingen en de wereldhandel voor de ontwikkelingslanden nadelig blijven, ondanks alle akkoorden die op de top werden gesloten. Een wereldrecessie kan de problemen voor die landen nog verergeren.

De leiders van de onderontwikkelde landen vrezen dat de rijkere landen zullen proberen hen de rekening te presenteren. De Westerse landen willen een ontwikkelingsstop opleggen aan deze staten, wat een crisis zal veroorzaken. De Derde Wereld heeft nood aan ontwikkeling, maar niet aan ontwikkeling ten voordele van de multinationals.

De kern van het probleem is niet een Noord-Zuid conflict. Het wereldkapitalisme, een systeem van concurrentie tussen nationale staten en de blinde wedren naar winst, is de drijvende kracht achter de vernietiging van de planeet. Kapitalisme leidt tot armoede, crisis en uitputting van het milieu. Het zijn de grote multinationals die de aarde kapot maken door ontbossing, dumpen van vuiligheid en vergiftigende dampen die uit hun fabrieken komen.

Het is de schuld van het kapitalisme dat de Derde Wereld in een vicieuze cirkel van de schuldenlast terechtkomt. Het zijn de oneerlijke handelsverhoudingen, de superuitbuiting door de multinationals en de dictaten van de Wereldbank en het IMF, die de sociale ellende veroorzaken.

Wanneer we ontwikkeling willen in de ontwikkelingslanden, is er internationale coördinatie nodig en hebben we behoefte aan een democratische planning van de productie en handel om de uitbuiting te stoppen en een halt toe te roepen aan de verloedering van ons milieu. Enkel socialisme op wereldvlak kan de schuldenlast kwijtschelden, de militaire uitgaven terugschroeven en de productie plannen om de behoeften van de bevolking te bevredigen en het milieu niet te belasten.

De top in Rio zal niets oplossen. Het op winst gebaseerde systeem blokkeert elke oplossing. Ben je bezorgd over het milieu? Sluit je dan bij ons aan en vecht mee om het kapitalisme te dumpen!

25 jaar al spreken gevestigde politici over de noodzaak om de globale opwarming aan te pakken. De eerste onderhandelingen begonnen in de aanloop naar de Klimaattop van 1992. De meeste politici zijn het vandaag eens dat de menselijke activiteiten aan de basis van de potentieel rampzalige klimaatverandering. Maar er werd niets gedaan om de dreiging af te wenden. Dat komt omdat deze politici met handen en voeten gebonden zijn aan het door winst gedreven kapitalistische systeem. Een dossier door BEN ROBINSON uit Socialism Today.

De VN-conferentie in Parijs is de meest recente in de lijst van onderhandelingen en topbijeenkomsten. Deze bijeenkomsten tonen het failliet van het kapitalisme, een systeem dat er niet in slaagt om een antwoord te bieden op de klimaatramp die het veroorzaakt. Het ritme van de toename van de vervuiling blijft toenemen, de discussies van diplomaten doorheen de wereld lijken niets te veranderen.

Dit is niet het geval omdat regeringen en NGO’s niet weten waar vervuiling vandaag komt. Het is een gevolg van de tegenstellingen waar de klimaatverandering hen mee confronteert. Klimaatverandering is een interne bedreiging die leidt tot veranderingen die nu al merkbaar zijn in de oceanen, stromingen, bossen en woestijnen, weerpatronen, vruchtbaarheid van grond of de poolkappen. Het is een wereldwijde bedreiging die wereldwijde acties vereist.

De individuele landen die aan deze onderhandelingen deelnemen, vertegenwoordigen de belangen van de heersende klassen in deze landen. Veel van deze heersende klassen zijn direct verantwoordelijk voor de uitstoot van broeikasgassen. Zeker de grote vervuilers – de VS, de EU en nadien ook China – nemen aan elke onderhandeling deel om de belangen van de rijke elite te verdedigen.

Er kwamen al heel wat interessante verklaringen van VN-conferenties (ook bekend als COP’s – Conferenties van Partijen ). Maar deze verklaringen en beloften waren doorgaans niet bindend en hadden geen concrete gevolgen. Het volstond niet om iets te doen aan grote vervuilers en hun regeringen.

Rio en de opkomst van het neoliberalisme

In 1992 erkende de VN-conferentie in Rio de nood aan gecoördineerde actie rond klimaatverandering. Er werd ingestemd met de wetenschappelijke consensus dat de wereldwijde temperatuur toeneemt als gevolg van menselijke activiteiten. Dit was vooral door een toename van de koolstofdioxide in de atmosfeer, waardoor een groter aandeel van de hitte van de zon vastzit in de atmosfeer. Dat heeft verregaande gevolgen voor het klimaat, niet alleen op vlak van de stijgende temperatuur. Het bedreigt ook de voedselproductie, een stijgende zeespiegel bedreigt de bevolking in laag gelegen gebieden, er is het gevaar van droogte en er zijn steeds meer extreme weersituaties.

Koolstofdioxide is niet het enige broeikasgas. Methaan is veel krachtiger in het vasthouden van de hitte van de zon. Het komt voort uit landbouwactiviteiten maar ook uit natuurlijke processen. De menselijke activiteit is de belangrijkste bron van uitstoot van koolstofdioxide en het vormt de belangrijkste factor in de door de menselijke activiteit veroorzaakte globale opwarming. Andere broeikasgassen die door menselijke activiteiten vrijkomen, worden doorgaans meegerekend als ‘equivalenten van koolstofdioxide’. De conferentie van Rio legde als eerste de doelstelling vast om de grens van opwarming vast te leggen op 2 graden celsius boven het niveau van voor de industrialisering.

Koolstofdioxide wordt vooral geproduceerd door energieproductie en industriële processen. De significante toename in de concentratie van koolstofdioxide in de atmosfeer is een gevolg van de industriële revolutie. Het werd proportioneel veel sterker met de ontwikkelingen op vlak van productie en energie sindsdien. De bedrijven die historisch vooraan stonden in de industriële ontwikkelingen, vooral bedrijven uit het westen, hebben financiële beloningen opgestreken maar zwijgen over de gevolgen op vlak van klimaatverandering, vervuiling, vernietigingen en uitbuiting doorheen het industriële proces.

De uitbuiting en vernieling legde de basis voor de rijkdom van de heersende klassen in het westen en het is ook de basis voor hun dominante positie als producent van broeikasgassen. In 2013 stelde een onderzoek dat in het magazine Climatic Change verscheen dat amper 90 bedrijven verantwoordelijk waren voor 63% van de wereldwijde uitstoot van koolstofdioxide en methaan tussen 1751 en 2010. Maar liefst 30% van de uitstoot komt van de 20 grootste bedrijven. Het gaat onder meer om BP, Chevron, Exxon, Shell, Gazprom, steenkoolbedrijven, … Er is dus niet zozeer een door de mensen aangedreven globale opwarming, maar een door grote bedrijven veroorzaakte opwarming.

De feiten over klimaatverandering en de noodzaak van actie hierrond, werden aanvaard op de conferentie van Rio. Maar die conferentie vond plaats op een ogenblik dat de wereld zich aanpaste aan nieuwe krachtsverhoudingen. De ontbinding van de stalinistische Sovjet-Unie maakte dat de VS als enige wereldmacht overbleef. Er was een triomfalisme rond het idee dat de VS de Koude Oorlog had ‘gewonnen’. Er was niet alleen triomfalisme, ook de neoliberale ideologie van Ronald Reagan en Margaret Thatcher, was dominant.

Volgens de toenmalige retoriek was de vrije hand van de markt allesoverheersend en de belangrijkste kracht in de samenleving. Ertegen ingaan, was onaanvaardbaar. Amerikaanse multinationals, maar ook andere, zagen enorme kansen voor winsten door de deregulering en privatiseringen als onderdeel van deze nieuwe wereldorde.

VS doen niet mee met Kyoto

Deze economische en politieke voorwaarden bepaalden de akkoorden op de eerste drie COP-conferenties: in Berlijn (1995), Genève (1196) en het hoogtepunt van Kyoto in 1997. Het protocol van Kyoto was gericht op het beperken van uitstoot door incentives van de markt. Er werd niet ingegaan op mogelijke collectieve acties, zoals het opvoeren van de middelen voor onderzoek naar groene technologie of een ultimatum voor de ontginning van fossiele energiebronnen. In de plaats daarvan bepaalde Kyoto doelstellingen voor de vermindering van de uitstoot van koolstofdioxide tegen 2012.

Deze doelstellingen hadden betrekking op de ontwikkelde kapitalistische landen, de landen waar het kapitalisme historisch voordeel haalde uit de koolfstofdioxide. Er werd gemiddeld een beperking van 6 tot 8% voorgesteld in vergelijking met de uitstoot in 1990. De doelstellingen waren een grote stap achteruit tegenover de vereisten die door wetenschappers voorop gesteld waren om een opwarming met 2 graden te voorkomen. Wetenschappers vroegen ongeveer 20% vermindering van de uitstoot.

De keuze van 1990 als graadmeter voor de beperking van de uitstoot was wellicht nog de grootste zwakte in het protocol van Kyoto. Het was het jaar voor de dramatische instorting van de industrie in de voormalige Sovjet-Unie, een instorting die zorgde voor een drastische daling van de uitstoot als gevolg van de chaotische terugkeer naar de markt en de afbouw van zowel de industrie als de levensstandaard. Deze daling duurde tot in 1998. Het zorgde ervoor dat er voor Kyoto ook maar iets kon uithalen al een aanzienlijke vooruitgang was geboekt. Deze beperking werd verder versterkt door de mechanismen in Kyoto om de uitstoot te beperken.

Het protocol van Kyoto voerde uitstootrechten in. Er waren rechten om een ton koolstofdioxide te produceren op basis van eerdere uitstoot. Indien bedrijven minder uitstoot hadden dan wat hen toegekend was als recht, dan konden ze de overschot van uitstootrechten verkopen. De hoeveelheid rechten kon daarna geleidelijk verminderd worden, waardoor de kost van vervuiling zou toenemen en het interessant zou worden om de uitstoot te beperken. Maar de uitstootrechten in Rusland en de voormalige stalinistische landen konden gemakkelijk verkocht worden, waardoor de kost nooit zodanig opliep dat het voor bedrijven interessanter werd om de uitstoot te beperken in plaats van uitstootrechten te kopen.

Een ander belangrijk instrument van Kyoto waren de projectgebonden mechanismen zoals CDM (Clean Development Mechanisms). Deze lieten grote vervuilers toe om uitstootkredieten te verdienen door groene projecten in de ontwikkelende wereld te ondersteunen. Zo kan financiële steun gegeven worden om een project van ontbossing te stoppen, zodat het bos uitstoot kan absorberen. Door geld te geven om het status quo te behouden, konden de bedrijven meer broeikasgassen uitstoten. Dit is dan nog zonder rekening te houden met de mogelijkheid van corruptie en gebrek aan toezicht.

Opeenvolgende VN-conferenties werkten de details van het akkoord van Kyoto verder uit. Dit leidde uiteindelijk tot een akkoord op COP11 in Montréal, Canada, in 2005. De impact van Kyoto was amper een obstakel voor de grote multinationals of hun winsten. De wereldwijde uitstoot bleef toenemen, de winsten bleven recordniveau’s doorbreken. Nog voor Kyoto van start ging, trokken grote vervuilers zoals Australië en de VS zich al terug.

De houding van de Amerikaanse regering is misschien nog het duidelijkste voorbeeld van waar de prioriteiten echt liggen. Het Amerikaanse kapitalisme kende een nooit geziene rijkdom en invloed, maar het weigerde het Kyoto-akkoord door te voeren. De beperkingen van de uitstoot moesten evenredig zijn met de omvang van de uitstoot, waardoor de VS een groot deel zou moeten realiseren. De VS zijn goed voor ongeveer 35% van de wereldwijde uitstoot. Het zou de Amerikaanse kapitalisten een nadelige positie bezorgen tegenover de Europese. Dit is waarom de VS niet met Kyoto meededen.

Indien er een kapitalistisch land in staat was om beslissende acties tegen klimaatverandering te ondernemen, dan was het wel de VS. Zowel op vlak van rijkdom als technologie waren de VS goed geplaatst. Maar de winsthonger overheerste. Nadat George W Bush een ratificatie van Kyoto uitsloot in 2001 trok hij met het land ten oorlog in Afghanistan en Irak. Een van de doelen hiervan was het versterken van de Amerikaanse dominantie over de wereldwijde olievoorraden.

Wie betaalt de rekening?

Het duurde 13 jaar vooraleer de VN overeenstemming vond dat er iets moest gebeuren. De eerste voorstellen leverden echter niets op. De uitstoot bleef toenemen en de klimaatverandering onder het kapitalisme bleef een groeiende impact hebben op de wereld. In 1998 waren er volgens VN-statistieken 25 miljoen klimaatvluchtelingen, voor het eerst meer dan oorlogsvluchtelingen. In 2007 toonde klimaatonderzoek aan dat de impact van veranderende weerpatronen een rol speelde in de droogte in Soedan en de Hoorn van Afrika, wat op zijn beurt een rol speelde in het bloedige conflict van Darfoer.

Zelfs de ontwikkelde kapitalistische landen zijn niet immuun. Het is niet mogelijk om een direct verband te leggen tussen een voorbeeld van extreem weer en de globale opwarming. Maar het is wel steeds waarschijnlijker dat extreem weer, zoals orkaan Katrina waarbij New Orleans en vooral de armen en kleurlingen geraakt werden, een resultaat is van klimaatverandering. De vraag wie hier de rekening voor moet betalen en hoe we ons op nieuwe crises moeten voorbereiden, kwamen aan bod op verschillende bijeenkomsten van de COP, zeker op vraag van ontwikkelende landen waar dergelijke rampen nog versterkt worden door de bestaande armoede.

De ontwikkelende landen stelden onder leiding van China en India dat de grootste vervuilers de kosten voor de armere landen mee moeten dragen. Die armere landen hebben minder ontwikkelde infrastructuur of middelen voor de ontwikkeling van groene technologie. China vroeg in het bijzonder internationale steun op verschillende bijeenkomsten van de COP. Het land stelde dat het middelen moest krijgen om de ontwikkeling verdere te zetten en tegelijk de uitstoot te beperken.

De zesde COP-bijeenkomst in het Duitse Bonn (2001) stemde in met de noodzaak van een fonds om landen bij te staan in de aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. Op COP 12 in Nairobi, Kenya (2006), werd overeenstemming gevonden over de procedures voor dit aanpassingsfonds. Op COP 14 in Poznan, Polen (2008), werd een akkoord gesloten over een fonds om landen die door klimaatverandering geraakt worden bij te staan. COP 16 in Cancun, Mexico (2010), besloot om een Groen Klimaatfonds in te voeren met een doel om 100 miljard dollar per jaar op te halen. In 2013 werd bericht dat het fonds aan 10 miljard dollar per jaar kwam. COP 18 in Doha, Quatar (2012), voerde het aanpassingsfonds in waar alle landen die Kyoto aanvaard hadden aan moesten bijdragen. De VN schat dat het fonds tot 86 miljard dollar per jaar nodig heeft, maar het reeds opgehaalde geld zou slechts 300 miljoen dollar bedragen.

China wordt de grootste

De EU behaalde de doelstellingen van Kyoto. Maar dit kwam door een mengeling van factoren. De gevolgen van de val van het stalinisme zorgden ervoor dat er binnen de EU een voordeel was inzake uitstoot. De industrie in het vroegere Oost-Duitsland was grotendeels verdwenen en er was een grote reorganisatie van de industriële productie. Groot-Brittannië haalde de doelstellingen deels als gevolg van de harde oorlog van Thatcher tegen de militante mijnwerkersvakbond, een strijd die leidde tot het zo goed als volledige verdwijnen van de Britse steenkoolsector.

Een andere factor was de wereldwijde neerwaartse spiraal. Veel van de uitstootintensieve sectoren verdwenen naar landen met lagere arbeidskosten, in het bijzonder naar China. Indien de Britse import en export in de berekeningen zouden meegenomen worden, dan is de uitstoot sinds 1990 met ongeveer 100 miljoen ton toegenomen. Er kunnen gelijkaardige voorbeelden gegeven worden doorheen West-Europa. We zagen hoe China wereldwijd de belangrijkste industriële grootmacht werd waardoor China de VS voorbijstak als belangrijkste bron van uitstoot van koolstofdioxide.

De snelle industriële ontwikkeling eiste een hoge ecologische tol in China. Er is een sterke toename van de woestijnvorming, onder meer door het omleiden van rivieren en de aanleg van dammen om industriële centra van water en energie te voorzien. Afval wordt gewoon in rivieren gedumpt, waardoor naar schatting 700 miljoen Chinezen vervuild water drinken. Smog en stofwolken zijn dagelijkse kost in de grote steden. Een groot deel van de Chinese industrie draait op steenkool. Het land maakt gebruik van natuurlijke reserves. Daar bovenop is er nog een enorme uitbuiting van de werkenden. Deze uitbuiting stuurt de Chinese groei aan. Veel werkenden zijn overigens bij de eerste slachtoffers van de ecologische vernieling, zij voelen de gevolgen als eersten.

De groei van ontwikkelende landen op het vlak van vervuiling heeft de impact van bestaande COP-akkoorden verder ondermijnd. Deze akkoorden waren immers gebaseerd op de beperking van uitstoot in het westen. Tegen 2010 was de uitstoot van ontwikkelende landen bijna even groot als die van de ontwikkelde landen en nadien werd deze zelfs voorbijgestoken. Zowel Cindia als China keurden het verdrag van Kyoto goed, maar ze werden niet opgenomen in de doelstellingen om de uitstoot te beperken. De landen waarvoor Kyoto doelstellingen voorop stelde, zijn nu slechts goed voor minder dan 50% van de uitstoot aangezien zowel de VS als China ontbreken.

De Amerikaanse industrie kent nu meer internationale concurrentie. Alhoewel die industrie nog toonaangevend is op wereldvlak, zijn er toch meer en meer elementen die de positie van de VS ondermijnen. Het Amerikaanse prestige kreeg een forse deuk door de rampzalige militaire avonturen in het Midden-Oosten en de VS waren het epicentrum van de wereldwijde economische crisis die vanaf 2007-08 begon. Het ondermijnde de Amerikaanse positie ook aan de onderhandelingstafel rond klimaatverandering. Tegelijk zorgde het ervoor dat de grote Amerikaanse bedrijven tot minder toegevingen rond ecologische kwesties bereid zijn.

De Chinese elite is afhankelijk van sterke economische groei en weigert toegevingen te doen op vlak van de uitstoot. De zware nadruk van de Chinese onderhandelaars op fondsen voor groene ontwikkeling en compensatie voor landen die geraakt worden door klimaatverandering, leidde tot succes met het opzetten van een aanpassingsfonds en het Groene Klimaatfonds. Maar het gebrek aan middelen voor beide fondsen toont hoe weinig bereidheid er is om groene groei in China of elders effectief te ondersteunen.

Na Kyoto viel alles stil

De doelstellingen van Kyoto liepen in 2012 af. De afwezigheid van een nieuw akkoord dat hierop verder bouwde, zorgde ervoor dat een aantal ondertekenaars van Kyoto op de COP 18 in Doha beslisten om de bestaande doelstellingen gewoon verder aan te houden tot er een nieuw akkoord kwam. Diegenen die besloten om de doelstellingen van Kyoto verder te zetten, waren goed voor slechts 15% van de wereldwijde uitstoot. Dat volstaat niet om tot de drastische beperking van de uitstoot te komen die volgens wetenschappers nodig is.

De handel in uitstootrechten blijft groter worden en dwong tot actie. Bij het begin van de VN-conferenties en tijdens de verschillende toppen werd steeds herhaald dat het doel is om de globale opwarming onder de 2 graden celsius te houden. De uitstootbeperkingen van Kyoto volstonden niet, ze waren veel minder ambitieus dan wat volgens wetenschappers nodig is. Wetenschappelijk onderzoek dat op COP17 in Durban (2011) werd voorgesteld, toonde aan dat de uitstoot met 40% moet verminderen tegen 2021 om niet boven de 2 graden opwarming te komen.

In plaats van de dringendheid te erkennen en tot actie over te gaan, kwamen COP-bijeenkomsten niet eens meer tot een akkoord zoals dat van Kyoto. De aanvankelijke tijdschaal van een opvolger voor Kyoto op de conferentie in Parijs in 2015, werd niet gehaald. Voor de komende COP-conferenties wordt nu een tijdschaal gehanteerd om tot een nieuw akkoord te komen tegen 2020, wetenschappers stelden dat de uitstoot tegen 2021 met 40% moet verminderen…

Moest de situatie niet zo ernstig zijn voor de mensheid en de planeet, we zouden eens goed kunnen lachen met de komedie die opgevoerd wordt. In 2006 beschreef een journalist van de BBC de aanwezigen op de conferentie in Nairobi als ‘klimaattoeristen’ die naar de top kwamen “om Afrika te zien en te kijken naar de wilde dieren, de armen, de stervende Afrikaanse kinderen en vrouwen.”

Los van de vraag wie de afgevaardigden om de COP-bijeenkomsten zijn, is de dominantie van de belangen van de grote bedrijven op dergelijke bijeenkomsten duidelijk. Elke stap die tegen deze belangen dreigt in te gaan, wordt meteen beantwoord. Regeringen verdedigen slaafs deze belangen. Op vraag van de vorige Labour-regering in Groot-Brittannië kwam er een rapport over klimaatverandering. Nicholas Stern verklaarde daarin dat klimaatverandering “het resultaat is van het grootste marktfalen dat de wereld ooit zag.” Het hoogtepunt van het VN-proces was het akkoord van Kyoto waarmee slechts 60% van de vervuilers instemden tot acties die niet volstonden en waarin tal van achterpoortjes opengelaten werden. Conferenties eindigden vaak met officieel optimisme van de deelnemende regeringen en NGO’s, terwijl er in de praktijk niets werd bekomen.

Als we het aan de grote bedrijven en hun politici overlaten, dan wordt de mensheid om zeep geholpen. De politici blijven eindeloos palaveren. Ondertussen is er wel een groeiende beweging die opkomt voor radicale acties. Tijdens de conferentie in Kopenhagen in 2009 waren er 100.000 aanwezigen op betogingen. In New York waren er in 2014 honderdduizenden betogers die klimaatactie eisten. Deze beweging moeten we bewapenen met een socialistisch programma waarmee we werkenden en jongeren kunnen verenigen om de strijd tegen globale opwarming aan te gaan.