De regering-De Croo heeft nachtenlange onderhandelingen gevoerd om tot een begroting te komen die voor de grote bedrijven een ‘streepje zonlicht’ brengt, om de woorden van VBO-topman Timmermans te gebruiken. De beslissing om de energiefactuur met alles samen 1000 euro te verlichten, zal voor veel gezinnen een opluchting zijn. Maar dan wel één zonder enthousiasme: de facturen stijgen immers met een veelvoud en aan de greep van de energiebedrijven op onze portemonnee wordt niets gedaan.

Voor de N-VA van Bart De Wever gaat het allemaal niet ver genoeg. Een premier die naar Ronald Reagan verwijst in zijn toespraak, konden ze ongetwijfeld wel pruimen bij de Vlaams-nationalisten. Maar de N-VA wil dat liefst koppelen aan een beleid zoals dat van Ronald Reagan met grote cadeaus voor de rijksten en extreme besparingen voor al de rest, zelfs indien dit totaal niet aan de huidige periode aangepast is. De Britse conservatieven van Liz Truss lopen met hun kop tegen de muur als ze doen wat De Wever wil.

De vraag werpt zich overigens op waar de regering nog kan besparen na jaren van neoliberalisme. In zowat alle onderdelen van ons dagelijks leven worden we geconfronteerd met wachtlijsten, tekorten en diensten die op hun tandvlees zitten. Het spoorpersoneel kan niet meer, in de zorg zijn er tekorten, scholen hebben gebrekkige infrastructuur en te weinig personeel. Duizenden werkenden kunnen de steeds hoger opgevoerde flexibiliteit niet meer aan en vallen uit.

Cynisch genoeg speelt De Wever daarop in als hij zegt dat ‘we’ veel belastingen betalen, maar er amper iets voor terugkrijgen. Wat hij uiteraard niet zegt, is dat er in België een bijzonder groot deel van de inkomsten meteen terugvloeit naar vooral de grootste bedrijven. Die subsidies lopen ondertussen op tot 14 miljard euro per jaar en zullen verder oplopen tot 16,7 miljard in 2027 (volgens cijfers die Denktank Minerva bij het Planbureau haalde). Maar om de schoolgebouwen te verwarmen, zijn er geen middelen. Om de zorgsector die bijna instortte in de pandemie te onderstutten al evenmin. De regering gaat over tot een besparing op de zorg door het groeipakket te verlagen van 2,5 naar 2%, wat 75 miljoen euro oplevert. Onvoldoende voor N-VA. Ook het Vlaams Belang klaagt over een gebrek aan structurele maatregelen om de “moddervette overheid” aan te pakken. Neen, vanuit die hoek moet het zorgpersoneel geen steun verwachten.

Het patronaat krijgt een cadeau van 1 miljard euro. In heel wat sectoren komt er in januari een indexering van de lonen van om en bij de 10%. De werkgevers klagen dat ze dit niet kunnen betalen, ook al boekten ze eerst recordwinsten door onder meer hun prijzen te verhogen waarmee de inflatie werd versterkt. De werkgevers, ook die van de petroleumsector of Engie, zullen in de eerste helft van 2023 de sociale bijdragen op de indexaanpassingen van de lonen niet moeten betalen. In de tweede helft van volgend jaar krijgen ze uitstel van betaling. Dit betekent zes maanden een ‘netto indexering’. Zullen de werkenden dat voelen? Uiteraard! Het betekent onder meer een aanval op de sociale zekerheid. Maar weet ook dat pensioenen berekend worden op brutolonen, niet op wat je netto krijgt… VBO-topman Timmermans had het over “een streepje zonlicht”, maar stelt zich daar niet mee tevreden: “de donkere wolken zijn nog niet verdwenen.” VOKA was brutaler en stelde dat het onvoldoende is. Op inhaligheid staan er soms geen grenzen.

De regering-De Croo laat uitschijnen dat er een evenwichtige begroting is omdat er ook geld gezocht wordt bij de energiebedrijven. Het afromen van de overwinsten wordt vooral door de groenen als een overwinning voorgesteld. De regering wil dit jaar 177 miljoen en volgend jaar 834 miljoen euro ophalen met deze maatregel. Daarnaast wordt 300 miljoen gezocht in de petroleumsector en 300 bij gasnetbeheerder Fluxys. Samen met andere maatregelen moet het voldoende middelen opleveren om elk gezin dat met gas verwarmt vijf maanden lang 196 euro toe te stoppen. Die 1000 euro is zeker welkom, maar de facturen stegen al met een veelvoud hiervan en bovendien is er geen licht aan het einde van de tunnel in zicht.

De energiefederatie Febeg waarschuwde al dat investeringen en de energietransitie bedreigd zijn door deze maatregel. Kortom: de eigenaars van de energiesector laten weten dat ze zich niet zomaar laten doen. Een taks op de bijzonder grote winsten maakt geen einde aan het fundamentele probleem in de energiesector: het feit dat de gemeenschap geen zeggenschap heeft over productie, distributie en investeringen aangezien de sector in private handen is en dus enkel gericht op de winst. Heel die sector moet genationaliseerd worden onder de democratische controle van het personeel en de gemeenschap. Maar dat stond natuurlijk niet op de agenda van de regering-De Croo.

Ondertussen wordt de energiecrisis steeds erger. Scholen wachten om de verwarming op te zetten omdat ze de rekening niet kunnen betalen. In Wilrijk vielen twee doden door CO-vergiftiging na een poging om te verwarmen door een barbecuestel binnenshuis te plaatsen. De brandweer waarschuwt overigens voor nog meer doden. “Tegenwoordig zien we ook dat mensen zelfs hun huisvuil in hun kachel verbranden. Dat is ongezond en ook onveilig,” zei Frank Samson van de Gentse brandweerzone Centrum aan vrtnws. De situatie is dus bijzonder ernstig, maar de werkenden en hun gezinnen blijven letterlijk en figuurlijk in de kou staan.

Terwijl de regering 1 miljard cadeau doet aan de werkgevers, is er voor de werkenden geen goed nieuws. De flexibiliteit wordt verder opgevoerd met nu ook flexi-jobs in de zorg, studentenarbeid wordt uitgebreid, tijdskrediet wordt beperkt (ondanks een crisis in de kinderopvang), … Eerder gedane beloften van loonsverhogingen voor ambtenaren worden ingetrokken. Er komen extra middelen voor het spoor, maar lang niet voldoende om de ambitieuze doelstellingen van minister Gilkinet te realiseren en voor een ernstig sociaal akkoord zal er al helemaal niets overblijven. Dit alles dreigt een verdere uitstroom van personeel uit de zorg, het spoor en andere openbare diensten te versnellen.

Toch stelt De Croo dit voor als een sociale begroting met als uitdrukkelijk dreigement dat er later nog hardere maatregelen kunnen volgen. “Wanneer de lucht is opgeklaard en de storm is gaan liggen, moet het huis opnieuw op orde,” zei De Croo. Voor de rechtse oppositie moest dit al sneller gebeuren. Ook het Vlaams Belang gaat daarin mee. Barbara Pas zag naar eigen zeggen “te weinig” structurele middelen om “de moddervette overheid” af te slanken. Zeg dat maar eens in de zorgsector, het onderwijs of bij het spoor! Pas verwees nog uitdrukkelijk naar de “immigratiefactuur”, je weet wel: de kost om nu ook minderjarigen op straat te laten slapen.

In hun reacties wijzen PVDA, ABVV en ACV op de vele pijnpunten van deze begroting en betreuren dat er geen prijsplafond voor energie komt. De PVDA stelt voor om bedrijven als Engie meer te laten betalen dan de overwinsttaks die nu op tafel ligt. Verder wil de PVDA forser snoeien in de ministerlonen en dotaties aan partijen. Het ABVV merkt op dat de werkenden zich “in de steek gelaten voelen” en “het vertrouwen kwijt raken.” De vakbond zegt daarom te blijven mobiliseren naar de algemene staking van 9 november. 

De eisen voor die staking zijn terecht, maar blijven beperkt tot de loonnorm stoppen, het behoud van de index, een blokkering van de energieprijzen en een belasting op de overwinsten. De afgelopen weken waren er acties van het spoorpersoneel en het Franstalig onderwijspersoneel. Er was protest tegen de tekorten in de kinderopvang. Het is mogelijk om al dat ongenoegen bijeen te brengen in een echte algemene staking die de kracht van de arbeidersbeweging toont en daarmee een perspectief geeft om te winnen.

Naast de specifieke eisen per sector kunnen we ons verenigen rond eisen die verdergaan dan de voorstellen voor 9 november: de nationalisatie van de energiesector, een algemene loonsverhoging van 2 euro per uur en andere dringende maatregelen. Het is mogelijk om hierrond enthousiasme te creëren en te bouwen naar een momentum met een krachtsverhouding die maakt dat de regeringen en de werkgevers schrik van ons krijgen en zich verplicht zien om toegevingen te doen.

De meeste gezinnen zijn bang dat ze hun rekeningen niet kunnen betalen. De onmiddellijke reflex is om te besparen op het energieverbruik en de rekeningen goed in de gaten te houden, vooral nu de winter nadert. Maar vervolgens worden we ook bijzonder boos, zeker als we beseffen dat de winst van Engie meer dan verdubbeld is (5 miljard euro nettowinst in de eerste helft van 2022, tegen 2,3 miljard euro een jaar eerder). Moeten we ons voorbereiden op ‘5 tot 10 moeilijke winters’ zoals aangekondigd door premier De Croo of op een hete herfst en warme winter van mobilisatie en strijd? 

door Marisa (Brussel) uit maandblad De Linkse Socialist

De PVDA roept op tot het organiseren van ‘Vrijdag Colèredag’, wekelijkse roterende mobilisaties tegen de onbetaalde rekeningen. Een goed initiatief, maar ons lijken de gestelde eisen niet toereikend. In zijn toespraak op Manifiesta verdedigde PVDA-voorzitter Hedebouw het bevriezen van de prijzen en het belasten van de ‘overwinsten’ van energiebedrijven om de energiecrisis aan te pakken. PVDA-fractieleider Sofie Merckx verwees in dezelfde geest naar het Spaanse en Portugese model, twee landen die een akkoord bereikten met de Europese Unie, omschreven als de ‘Iberische uitzondering’, waarbij de gasprijs op de groothandelsmarkt gesubsidieerd wordt. Aangezien de gasprijs die van elektriciteit sterk beïnvloedt, ontstaat er hierdoor een daling van de elektriciteitsprijs. Drie maanden na de invoering ervan op 15 juni is er een daling van de elektriciteitsprijs met 18% in de Spaanse staat. Elektriciteit is er drie keer goedkoper dan in België. 

Dit kan echter alleen maar door het isolement van het Iberisch schiereiland inzake energie. Het is niet erg afhankelijk van Russisch gas. De belangrijkste leveranciers zijn Algerije en Marokko. De slechte verbinding met de rest van Europa, via de Pyreneeën, verhindert dat de buurlanden door Spanje en Portugal gesubsidieerd gas zouden krijgen. Volgens Merckx staat niets België in de weg om dezelfde uitzondering te vragen, aangezien het land evenmin sterk afhankelijk zou zijn van Russisch gas. Maar dat klopt slechts deels. Bovendien is het Belgische elektriciteitsnet wel sterk verbonden met dat van de buurlanden. 

Er zijn op het eerste gezicht twee manieren om de prijzen te blokkeren. Ofwel wordt een maximumprijs aan de bedrijven opgelegd. Het gevaar daarbij is dat bedrijven weigeren te leveren en zelf tekorten organiseren. Ofwel worden de prijzen gesubsidieerd en schiet de gemeenschap het verschil bij. Het Iberisch model – en het model dat door de PVDA wordt verdedigd – is op dat tweede scenario gebaseerd. Het betekent echter een overdracht van publieke middelen naar de private sector. Om dit te compenseren voerde de Spaanse regering een extra taks van 1,2% op de energiebedrijven in en een taks van 5% op de banken. Dit moet naar schatting 7 miljard euro opbrengen. De PVDA stelt een soortgelijke maatregel voor: een belasting van 100% op de ‘overwinsten’. Die term is problematisch, want vanaf wanneer is winst niet langer aanvaardbaar en wordt het woeker? Los daarvan is een belasting op energiebedrijven die hun zakken vullen met recordwinsten uiteraard zeer welkom. Het verhult echter niet dat wat met de ene hand afgenomen wordt eerst met de andere hand gegeven werd. Het geld dat met deze belasting wordt geïnd mag niet gebruikt worden om de private sector te subsidiëren, maar moet volledig gaan naar sociale noden als zorg, onderwijs, sociale huisvesting, openbaar vervoer, de sociale sector en de bestrijding van de klimaatcrisis. 

Er is daarnaast een andere manier om de prijzen te controleren: de nationalisatie van de energiesector. De traditionele partijen beloofden dat de liberalisering van de sector tot lagere prijzen zou leiden. Het omgekeerde is gebeurd. De ‘vrije’ markt zorgt ervoor dat de grote bedrijven de kleintjes opslorpen. De Europese energiemarkt wordt gecontroleerd door monopolies en kartels die hun positie gebruiken om de winsten te maximaliseren. De PVDA spreekt schuchter over ‘de energiesector uit de handen van de multinationals halen’. Dat is een vage formulering. Laten we duidelijk zijn: de nationalisatie van de hele sector is de enige manier om met de gemeenschap de prijzen te kunnen controleren. Nationalisatie onder controle en beheer van de werkenden is ook de enige manier om te antwoorden op de klimaatnoodsituatie en om een doeltreffende energietransitie tot stand te brengen. Deze eis moet centraal staan in de algemene staking van 9 november.