De afgelopen weken ontstond een golf van protest tegen schandalen in private rusthuizen in Zweden. De politici en ondernemers liggen onder vuur bij dit protest, ze doen er ondertussen alles aan om hun model van privatiseringen te redden. De directe aanleiding voor het protest was de poging van het privébedrijf Carema om het overlijden van een inwoner van een van haar rusthuizen te verdoezelen.
Artikel door Per-Åke Westerlund
Er kwamen gelijkaardige verhalen uit andere rusthuizen. Bejaarden werden vergeten en soms 12 uur achtergelaten op het toilet, elders moesten ze op de grond slapen, werd een pamper niet vervangen als deze niet vol genoeg was, moest een bejaarde twee weken wachten om een douche te kunnen nemen,… De voorbeelden houden niet meer op. In heel wat gevallen waren er verregaande gevolgen. In een rusthuis van Carema kwam een bejaarde vrouw om het leven als gevolg van bloedvergiftiging bij een geïnfecteerde wonde. Een andere bewoner kwam om van de honger.
De media hebben de situatie aangegrepen om de frustraties over de dalende standaard van de gezondheidszorg naar buiten te brengen. “Wie durft nog oud te worden?”, was de titel van een blog van het dagblad Aftonbladet. Een televisiedocumentaire bracht het verhaal van de verwaarlozing van bejaarden en de rol van investeerders in de sector van de rusthuizen. Er zijn intussen 150 ernstige klachten tegen Carema dat samen met Attendo Care goed is voor de helft van de private opvangplaatsen voor ouderen. Een derde van de klachten komt van personeelsleden.
Privatiseringen doden
Veel mensen beseffen dat dit het resultaat is van de privatisering van de Zweedse openbare diensten. Private bedrijven willen openbare diensten zoals rusthuizen, scholen en ziekenhuizen overnemen. Wie dit het goedkoopste kan, mag de openbare dienst overnemen en krijgt daar publieke middelen voor. “Gezondheidsbedrijven zijn goudmijnen in Zweden”, stelde het dagblad Dagens Industri eerder dit najaar. Voor oudere mensen betekent dit in de praktijk dat er minder personeel is en dat de dienstverlening veel slechter is.
Dit systeem werd ingevoerd door de rechtse regeringen begin jaren 1990 en het werd verder ontwikkeld vanaf 2006. Maar ook in de tussentijd hebben de regeringen onder leiding van de sociaaldemocraten hier niets tegen ondernomen. Er is weinig verschil merkbaar tussen lokale besturen geleid door de rechterzijde of deze geleid door de sociaaldemocraten. Het congres van de sociaaldemocratische partij stelde in 2009 nog dat het geen probleem had met winsten in gezondheidszorg of onderwijs.
Grote winsten
De nieuwe ondernemingen groeien snel en brengen veel op. In Stockholm is 73% van de rusthuissector in private handen, in 2006 was dat nog maar 38%. Het grootste private bedrijf in het onderwijs, Academia, is met 150% gegroeid op twee jaar tijd. In 2009 ging 6,45 miljard euro gemeenschapsmiddelen naar private bedrijven. Omdat ze nationaal nog maar 10 tot 13% van het onderwijs, gezondheidszorg en andere zorgsectoren in handen hebben, rekenen deze bedrijven op verdere groei.
De opbrengsten zijn enorm. Algemeen is er in de Zweedse economie een opbrengst van 8% op investeringen, in de zorgsector en het onderwijs is dat 15%. Voor Carema was het vorig jaar 33,4%.
De meeste bedrijven in de sector zijn in handen van kapitaalgroepen uit de Kaaimaneilanden, Jersey of andere belastingparadijzen. Het beruchte Carema is in handen van twee kapitaalgroepen: KKR uit de VS en het Zweedse (maar in Jersey ‘gebaseerde’) Triton. Die bedrijven maken miljardenwinsten door belastingen te ontduiken. Het gaat echter niet alleen om Carema. De discussie vandaag gaat over de noodzaak van een radicale verandering in het volledige zorgbeleid en de volledige publieke sector. De rusthuissector ligt al sinds de jaren 1980 onder vuur.
De vakbond van gemeentepersoneel stelde in een rapport: “Het aandeel van mensen van 80 jaar en ouder dat publiek gefinancierde zorgen geniet nam af van 62% in 1980 tot 35% in 2009. In de jaren 2000 is de overheidsfinanciering voor ouderen verder afgenomen, zowel in reële cijfers als qua aandeel van het bbp. Het aantal personeelsleden in de dienstverlening is afgenomen.” Vandaag heeft minder dan een op de tien gepensioneerden een vorm van thuiszorg. Het rapport stelt ook dat 100.000 werkenden, vooral vrouwen, deeltijds moeten werken of tijdelijk niet werken om te zorgen voor een familielid.
Nu vragen de politici zich plots af wat er gebeurd is. Maar vorig jaar was er nog een rapport dat vaststelde dat het “aantal bedden, instellingen en rusthuizen in de jaren 1990 fors is afgenomen en in de eerste helft van de jaren 200 is blijven afnemen. Bijna de helft van de ziekenhuisbedden gingen verloren. In dezelfde periode werd zowat iedere vorm van institutionele zorg in de bejaardenzorg of voor mensen met een beperking stopgezet.”
Politieke beslissing
Dit is het resultaat van bewuste politieke beslissingen. De verantwoordelijkheid werd gedecentraliseerd of uitbesteed zodat de politici hun handen in onschuld kunnen wassen.
De werkgevers eisen al langer dat de volledige publieke sector wordt geprivatiseerd. De werkgevers hebben daarbij drie doelstellingen: het openen van nieuwe markten voor private bedrijven, het verzwakken van de vakbonden en het personeel en het indijken van een publieke sector waar de gemeenschap iets over te zeggen heeft.
De schandalen over wat de durfkapitalisten hebben aangericht in de zorgsector zijn schokkend. Er is nood aan een strijd tegen de privatiseringen en de gevolgen. De vakbonden, organisaties van gepensioneerden, familieleden van wie in rusthuizen zit,… moeten een initiatief nemen om duizenden gezinsleden, personeelsleden en anderen bijeen te brengen in een beweging tegen besparingen en privatiseringen.
Er is een enorm verzet tegen de winsthonger in de zorgsector. Twee jaar geleden gaf een peiling aan dat de helft van de Zweedse bevolking tegenstander was van winsten op basis van scholen, gezondheidszorg en de sociale sector. De recente onthullingen en schandalen zullen dat aantal nog fors hebben opgedreven.
Waar blijft het antwoord?
Ondanks de schandalen komt er geen ernstig antwoord. In de media blijven dezelfde traditionele politici en zelfs durfkapitalisten aan bod komen om te zeggen dat de schandalen, waar ze zelf voor verantwoordelijk zijn, ‘onaanvaardbaar’ zijn. De regering heeft nieuwe maatregelen beloofd tegen belastingontduikingen en de gemeenteraad van Stockholm heeft Carema aan de deur gezet in het rusthuis van waar het eerste schandaal bekend raakte.
De sociaaldemocratische partijleider Håkan Juholt verklaarde dat het verkeerd is als private bedrijven met winst als centrale doelstelling het voor het zeggen hebben. Maar hij gaat niet in tegen de heerschappij van die bedrijven, hij verklaarde dat hij een “breed akkoord” zoekt met de rechtse regering.
Jonas Sjöstedt, kandidaat-partijvoorzitter voor de Linkse Partij, stelde dat Juholt en de sociaaldemocraten net zoals de linkerzijde moeten opkomen voor “een verbod op winsten door de openbare diensten te plunderen.”
De sociaaldemocraten maar ook de Linkse Partij stellen het private bezit op zich niet in vraag. Hoe kan Juholt de durfkapitalisten stoppen als hij enkel wil samenwerken met de conservatieve regering? Wil hij deze kapitalisten ook weg uit de scholen en de gezondheidszorg? Stelt Sjöstedt het winstprincipe op zich in vraag of enkel indien er sprake is van een plundering van de openbare diensten?
Alleszins is het duidelijk dat nieuwe maatregelen of wetten snel zullen omzeild worden door de bedrijven die winsten willen boeken in de zorgsector. Rechtse politici zullen niet aarzelen om het privatiseringsbeleid voort te zetten en dit onder het mom van het “vergroten van de keuze”.
Beweging van onderuit
We kunnen niet op de gevestigde politici vertrouwen, maar moeten bouwen aan een beweging van onderuit. De rusthuissector moet gepland worden op basis van sociale behoeften. In de verkiezingscampagne van 2010 in Haninge (in het zuiden van Stockholm) stelde Rättvisepartiet Socialisterna (de Zweedse zusterpartij van LSP) dat het aantal gepensioneerden sinds 2002 met 2.998 was toegenomen, maar dat het aantal plaatsen in speciale huisvesting voor ouderen met slechts 29 was toegenomen. Wij eisten 275 nieuwe personeelsleden in de zorgsector in Haninge, meer accommodatie en huisvesting en betere arbeidsvoorwaarden.
in Luleå, in het noorden van Zweden waar RS eveneens gemeenteraadsleden heft, heeft het door sociaaldemocraten geleide bestuur bespaard op gezondheidszorg. Dit leidde tot strijd van het personeel. Het verlagen van de lonen door de weekendpremies af te schaffen, zorgde voor heel wat ongenoegen.
Het probleem dat aan de basis van de huidige schandalen ligt, is de greep van de kapitalisten op de zorgsector. De bejaarden en hun familieleden hebben niets te zeggen. Dat geldt ook voor het personeel dat hun job goed wil doen maar daarbij steeds meer botst op een onhoudbare werkdruk, onzekerheid en deeltijdse betrekkingen met lage lonen.
Het protest tegen de schandalen treft ook de regering. Die hoopt op een passief protest en een zwaktebod van de zogenaamde oppositie en de vakbonden. Zal de vakbond van het gemeentepersoneel dat toelaten? Of zal deze vakbond een brede campagne opzetten tegen privatiseringen? De zwakte van de zogenaamde ‘oppositie’ van de sociaaldemocraten blijkt ook uit de peilingen die de partij op een historisch dieptepunt plaatsen. Partijleider Juholt kwam in opspraak omdat hij dubbele kostennota’s had ingediend. De crisis van de sociaaldemocratie is in essentie een politieke crisis: ze hebben geen alternatief op het beleid van de rechtse coalitie.
Niet te temmen
Wij steunen iedere stap die de macht van de private bedrijven en hun winsten kan beperken. Maar het is niet mogelijk om de private sector onder controle te krijgen of de winsthonger aan banden te leggen met regels. Het is niet mogelijk om te controleren wat je niet bezit. De strijd moet zich richten tegen het private kapitaal in wat mogelijk een van hun meest winstgevende sectoren is.
We moeten de behoeften onderzoeken en in kaart brengen. Dit moet gebeuren door wie nood heeft aan zorgverleningen, familieleden en het personeel in de sector. De arbeidsvoorwaarden en lonen moeten drastisch verbeteren, de lonen moeten stijgen en er is meer personeel nodig.
Hiertoe moeten we het protest verder organiseren met duidelijke eisen die ingaan tegen iedere private betrokkenheid in de zorgsector of het onderwijs. Meer publieke middelen voor gezondheidszorg en onderwijs gaan in tegen de logica van het kapitaal.
Wij eisen:
- Rusthuizen terug in publieke handen!
- 200.000 nieuwe jobs in zorgsector! Hogere lonen, verlaging van de arbeidstijd
- Zorgverstrekking op basis van sociale behoeften en onder de controle van de zorgbehoevenden, hun familieleden en het personeel in de sector
- Vakbonden en organisaties van gepensioneerden moeten betogingen opzetten tegen de private greep op de zorgsector