Category: Recensies/Cultuur

Greta Gerwig’s nieuwe bewerking van Little Women heeft bij het publiek, vooral bij jonge vrouwen, een gevoelige snaar geraakt. Waarom blijft dit boek honderdvijftig jaar nadat het geschreven werd weerklank vinden en wat is er opmerkelijk aan deze nieuwe versie van dit verhaal?

Recensie door Ginger Jentzen

Terwijl er een veelheid aan teksten is die oorlogen analyseren of verheerlijken, zijn er maar weinig verhalen in de literatuur over het leven van de mensen die thuis achterbleven. Louisa May Alcott’s roman Little Women valt op door zijn veelvuldige terugkeer, met talrijke film- en toneelbewerkingen, en zijn voortdurende herdrukken. Louisa May Alcott’s leven wordt vandaag herontdekt dankzij de onlangs verschenen, kunstzinnige en moderne bewerking van de beroemde roman door regisseur Greta Gerwig. Little Women is geen feministische gids voor actie. De focus op een groep vrouwen tijdens een periode van historische sociale onrust kreeg echter een blijvende weerklank met de politieke radicalisering van jonge, werkende mensen vandaag.

“Ik hou van goede sterke woorden die iets betekenen…” – Louisa May Alcott.

Geschreven in mei 1868, na de Amerikaanse Burgeroorlog, was Little Women onmiddellijk populair, misschien omdat jonge vrouwen zich verbonden voelden met het collectieve gezin van de zusters in het verhaal. In het verhaal is er geen dominante mannelijke figuur. Ondanks het feit dat de oorlog een tijd van besparingen is, worden verhalen van het thuisfront zoals die van Alcott vaak gekenmerkt door vrouwen die een grotere onafhankelijkheid kennen.

Regisseur Greta Gerwig vertelde: “Als meisje was mijn heldin Jo… Als vrouw is het Louisa May Alcott.” Het beeld dat Alcott in Little Women schetste was economisch veel stabieler dan haar werkelijkheid. Haar vader, Bronson Alcott, was een vroege utopische socialist die weigerde te werken voor loon en vocht voor openbaar onderwijs voor alle mensen. Haar familie was erg arm, met Louisa die werkte als huishoudpersoneel, naaister, wasvrouw, alvorens geld te verdienen met het schrijven van pulp-fictie onder een pseudoniem.

Een deel van het seksisme waarmee Alcott als schrijver te maken kreeg, staat niet ver af van de strijd voor gelijkheid waar vrouwen in 2020 mee te maken krijgen. Gerwigs aanpassing is opvallend relevant voor een generatie vrouwen die zich verzet tegen de verkrachtingscultuur van het kapitalisme. Als gevolg van de wereldwijde zwakheden van het kapitalisme sinds de economische crisis worden Millennials en Generatie Z – bekend als zoomers – stilaan de meest klassenbewuste generaties, grootgebracht in strijdbewegingen tegen ongelijkheid en meer open voor socialistische ideeën.

In tegenstelling tot andere versies van het verhaal die kozen voor lineaire hervertelling, is de structuur van de film meer dialectisch. Terwijl een chronologische hervertelling nadruk legt op het verdwijnen van de onbezorgde jeugd van het meisje dat vrouw wordt, brengt Gerwig het verhaal van de zusters March op basis van de emotionele impact van de herinneringen van het meisje, waarbij de momenten zo sterk met elkaar verbonden worden dat de overgang soms onzichtbaar is. Door jeugdscènes in een flashback te plaatsen, staat de volwassen Jo (Saoirse Ronan) centraal in de film. Zo kan Gerwig het verhaal van Jo en haar zussen vertellen door de strijd die hen gevormd heeft. Zoals de New York Times het stelde: “Gerwig’s film is minder een update dan een opgraving – een soort literair onderzoek van de personages, en hun schrijver, en wat ze allemaal echt wilden.” Op deze manier worden de zusjes March multidimensionaal in tegenstelling tot elke andere versie tot nu toe: hun diepe kameraadschap en Gerwigs cinematografie helpen om de evolutie van de volwassene vanaf het kind te traceren.

In Gerwig’s bewerking zijn alle personages van de familie-March uitgewerkt, waardoor de uitdagingen en beperkingen van een deel van de voornamelijk blanke vrouwen in het midden van de 19e eeuw worden belicht. Terwijl Meg (Emma Watson) een voorbeeld was van het plichtsbesef en de sociale normen van die tijd, wordt haar huwelijk op de proef gesteld door armoede en is het geen sprookje. Amy (Pough) krijgt meer diepgang dan in eerdere versies, met een meer ontwikkelde dialoog over de samenleving, fatsoen en de beperkte mogelijkheden voor vrouwen buiten een poging om goed te trouwen (en zelfs de sletterigheid die gepaard gaat met pogingen om goed te trouwen). Beth’s dialogen hebben een meer verfijnde maar verlegen wijsheid dan haar personage gewoonlijk toestaat – meestal wordt haar rol beperkt tot weinig meer dan een engelachtige en ziekelijke schaduw van een achtergebleven kindertijd. In plaats van Beth (gespeeld door Eliza Scanlen) te beperken tot martelaarachtige lijnen van “Ik ben niet bang om te sterven” en haar op de achtergrond te plaatsen zoals in andere versies, voelt Gerwig’s gebruik van gelaagde dialoog tussen de vier vrouwen die op elkaar inwerken bijna spontaan, en geeft dit een levendigheid aan Beth als een belangrijke speler in de familie. Zelfs als ze zieker wordt, brengt ze haar tijd met Jo door op het strand in gesprek. De scènes van het verdriet van de familie vertaalden zich aangrijpend voor het publiek, net zoals de lezers ongetwijfeld ontroerd waren door Beth’s onschuldige dood in Alcott’s wereld na de burgeroorlog, een periode waarin het land in het reine kwam met het trauma van het verlies van meer dan een miljoen mensen in de loop van de vier jaar durende oorlog.

Periode van politieke onrust 

Alcott groeide op in een familie die radicaliseerde door deze periode van de geschiedenis. Ze werd opgevoed als een feministe en antiracist die nooit getrouwd is en was de eerste vrouw die zich registreerde om te stemmen in Concord, Masachusettes. Het huis van de familie-Alcott was een station aan de Underground Railroad. Ze gebruikte haar eigen familie-ervaringen om diepte te geven aan haar personages.

Marx en Engels geloofden dat de Amerikaanse Burgeroorlog de belangrijkste gebeurtenis in de 19e eeuw was. In 1860 schreef Karl Marx aan Frederick Engels dat “de grootste dingen die vandaag de dag in de wereld gebeuren, aan de ene kant de beweging van de slaven in Amerika is die begon met de dood van John Brown en aan de andere kant de beweging van de lijfeigenen in Rusland.” Victor Hugo’s ‘Les Miserables’ kwam uit in 1862 en was een vroege socialistische veroordeling van de dramatische ongelijkheid in Frankrijk: slechts 9 jaar later was er gedurende 72 dagen de revolutionaire Parijse Commune in de Franse hoofdstad. Bewegingen die rechten eisen voor onderdrukte mensen in de samenleving, waaronder vrouwen en voormalige slaven, speelden in deze periode een grote rol in het bevorderen van revolutionaire strijd.

De wederopbouw was een onstabiele periode. In 1868 werd de beruchte racist Andrew Johnson de eerste Amerikaanse president die door het Congres werd afgezet: deels omdat hij de mandaten van de wederopbouw niet voortzette en te zacht was tegenover de zuidelijke confederale elite toonde, door zich te verzetten tegen elke verbetering van de materiële omstandigheden en rechten van de voormalige slaven. De Radicale Republikeinen ontstonden uit de politieke polarisatie die leidde tot de Burgeroorlog, net als de erg brede maar zeer goed georganiseerde abolitionistische beweging die de slavenhandel in de zuidelijke plantages bestreed. Tijdens de wederopbouw werd er een breed debat gevoerd over de manier waarop de noordelijke kapitalisten in de financiële sector en de industrie, en de rijke zuidelijke slavendrijvers, verder moesten gaan. Na de consolidatie van de kapitalistische heerschappij over het land werd het beleid van de wederopbouw verlaten ten gunste van de racistische en verdeeldheid zaaiende Jim Crow-wetten.

De heersende klasse heeft vandaag minder instrumenten tot haar beschikking om hervormingen door te voeren of stabiliteit te handhaven dan de periode van explosief, onbelemmerd kapitalisme na de Amerikaanse burgeroorlog.  Er zijn echter wel enkele parallellen.

Vandaag heeft de technologische boom van Amazon en Google aan de ene kant miljardairs en revolutionaire technologie gecreëerd, maar aan de andere kant een oligarchie van CEO’s zoals Bill Gates en Jeff Bezos, die tegen overheidsregulering vechten, overheidsinvesteringen en belastingvoordelen eisen om hun winsten te subsidiëren, en moderne “bedrijfssteden” hebben gecreëerd in plaatsen als Silicon Valley en Seattle. Er is een groeiend gebrek aan vertrouwen in de instellingen van de heersende klasse: de laatste Edelman Trust Barometer gaf aan dat 56% van de ondervraagde mensen vinden dat het kapitalisme “meer kwaad dan goed doet in zijn huidige vorm.” De politieke gevestigde orde in de VS staat voor uitdagingen met onder meer Trump’s onverdraagzaam bestuur en de racistische rechterzijde dat het heeft aangemoedigd, maar ook ter linkerzijde met de politieke revolutie van onderuit met onder meer Bernie Sanders. Als gevolg daarvan kunnen we in de komende jaren een splitsing zien in de Democratische Partij, de Republikeinse Partij – of in beide.

“Ik ben bijna elke dag boos”

Centraal in Gerwigs versie van het verhaal staat het meelevende leiderschap van Marmee (gespeeld door Laura Dern), wiens actieve matriarchale rol centraal staat in het verhaal van 2020. Marmee is gebaseerd op Louisa’s eigen moeder May, een abolitionist, een suffragette en Massachussettes’ eerste maatschappelijk werkster. In de inleidende scène huilt Marmee stilletjes nadat ze een baby niet kon redden van een hongerdood. Dat is niet anders dan de strijd van miljoenen verpleegsters die dagelijks geconfronteerd worden met de gevolgen van schaarste en besparingen. In een cruciale scène vertelt Marmee aan Jo: “Ik ben bijna elke dag van mijn leven boos, maar ik heb geleerd het niet te laten zien. En ik hoop nog steeds dat ik het niet voel.” Deze lijnen ontbraken in eerdere bewerkingen; het opnemen ervan is een statement over Gerwigs scherpe aanpak, het verbinden met een publiek op een moment van herlevende feministische ideeën.

Alcott’s dagboek onthult dat ze niet wilde dat Jo zou trouwen. Gerwig’s einde erkent dit dilemma waar Alcott voor stond door een einde te maken met twee paden, het pad dat het boek bewandelt en het pad dat de auteur ons wilde laten bewandelen. In de film richt Jo zich hierover direct tot de kijkers (in de vorm van een verhalende rol) over het feit dat ze als schrijfster van het verhaal van haar zuster niet wil dat haar heldin trouwt. Het gaat over naar onderhandelingen met de uitgever, mogelijk een verwijzing naar de ervaringen van Alcott: ze behield de rechten op Little Women en het succes ervan onderhield haar familie een generatie lang. Het einde van de film blijft zowel authentiek voor het boek als voor het werkelijke leven van Alcott.

Daarnaast toont de film Jo en professor Bhaer in een verhouding als intellectuele gelijken. Naast enkele scharnierpunten in de dialoog lijkt dit een bewuste poging om deze film explicieter te verbinden met het werkelijke leven van Alcott. Sommigen schrijven dat Bhaer gebaseerd is op Alcott’s leraar, de beroemde transcendentalist Ralph Waldo Emerson, die bevriend was met haar vader en fan was van Goethe (Bhaer is een Duitse leraar die in het boek met Goethe wordt vereenzelvigd). Gerwig geeft Alcott’s terughoudendheid om haar heldin te laten trouwen extra kracht door op zijn minst te wijzen op de gelijkheid van hun relatie, en door dialogen te schrijven die wijzen op het bewustzijn van Alcott dat vrouwen tot meer in staat waren dan huishoudelijk werk en berusten in frustraties. Na de dood van Beth zegt Jo in de film: “Ik zou liever een oude vrijster zijn en mijn eigen kano peddelen”, een regel die rechtstreeks uit de brieven van de auteur komt.

Meer dan 150 jaar later worden vrouwen nog steeds gedwongen om op te komen voor gelijke rechten onder het kapitalisme. De werknemers van Google en McDonalds gingen in 2017 in staking tegen seksuele intimidatie. Door vrouwen gedomineerde sectoren ondernamen geïnspireerde en gedurfde voor gelijke beloning en betere werkomstandigheden, van opvoeders tot verpleegsters tot de veelal allochtone arbeiders in de magazijnen van Amazon, zoals in Minnesota. Vrouwen staan in de voorhoede van bredere arbeidsbewegingen over de hele wereld.

Voor millenials als Gerwig wordt ons leven gevormd door de recessie, de klimaatcrisis, sociale bewegingen als #MeToo, Black Lives Matter, de strijd om het minimumloon van $15 per uur en de heropleving van socialistische ideeën die gekenmerkt worden door het fenomeen van Bernie Sanders.

De strijd tegen ongelijkheid en kapitalisme staat vandaag voorop en zelfs het hervertellen van een verhaal van meer dan 150 jaar oud kan een nieuw publiek bereiken door kwesties als feminisme en solidariteit te benadrukken. Alcott’s werk richt zich niet alleen op de historische strijd van vrouwen, maar ook op de specifieke strijd van vrouwelijke kunstenaars en schrijvers.

De kracht van Greta Gerwig’s eerbetoon aan Louisa May Alcott, hoewel het geen marxistisch of revolutionair werk is, ligt in het vermogen om de moderne kijker te verbinden met een historische strijd: het verleden tot leven brengen door het te verbinden met de politieke en sociale bekommernissen van de kijkers van vandaag.

Recensie door James McCabe, Socialist Party (Ierland)

Joker is een boeiende film. De film won de eerste prijs op het filmfestival in Venetië, maar werd ook getrakteerd op een golf van verachting van de kant van filmcritici. Sommigen noemden de film “onverantwoordelijk” en “giftig”.

Het verhaal speelt zich af in het fictieve Gotham City van de vroege jaren 1980 en allerhande commentatoren beargumenteren dat de setting van de film met inkomensongelijkheid en politieke oproer een gevoelige snaar zal raken bij het publiek vandaag. De protagonist, Arthur Fleck, is een volwassen man die bij zijn moeder inwoont. Hij neemt medicatie om zijn slechte mentale gezondheid te remediëren en lijdt een arm, onzeker bestaan als een clown en ontluikende stand-up artiest. Flecks komedie slaagt er echter niet in om mensen aan het lachen te brengen terwijl net zijn aandoening en zijn onvrijwillige, ongecontroleerde lachbuien hem tot voorwerp van spot maken. Terwijl hij enkele vernederende ervaringen meemaakt, verliest hij ook zijn toegang tot psychologische hulpverlening en medicatie als gevolg van besparingsmaatregelen.

Zijn situatie noopt tot nog meer medelijden wanneer we ook vernemen dat hij het slachtoffer was van ernstig misbruik in zijn kindertijd, terzelfdertijd vind je zijn fantasieën over zijn buurvrouw, die er toe leiden dat hij haar stalkt op weg naar haar werk, afstotelijk. Zijn interne frustratie en woede manifesteren zich tenslotte in moorddadig geweld wanneer hij drie Wall Street ‘bros’ neerschiet als ze hem aanvallen op de metro.

Oproer in Gotham

Het Wall Street trio blijken werknemers te zijn van de miljardair Thomas Wayne die in een interview gevraagd wordt naar de moorden en of deze ingegeven werden door een anti-rijken sentiment. Wayne raast dat “wie iets van zijn leven gemaakt heeft, naar diegenen die dat niet deden kijken maar slechts clowns zien.” Deze neerbuigende opmerking zet aan tot een golf van protest en rellen van betogers die clown maskers dragen en borden meedragen met slogans als “verzet” en “vreet de rijken op.” Een gemaskerde betoger komt tijdens de nieuwsuitzending in beeld terwijl hij roept: “fuck de rijken, fuck Thomas Wayne en fuck het systeem.”

In eerdere Batman-films werd Thomas Wayne voorgesteld als een briljante en nobele filantroop, in Joker ontdekken we dat de miljardair Wayne een vrouwelijke werknemer misbruikte; een reflectie van het soort seksistisch, uitbuitend gedrag dat de aanleiding vormde voor #metoo.

Gevaarlijke film?

Veel van het ongemak van de commentatoren over de film centreert zich rond het veronderstelde gevaar dat Arthur Flecks gewelddadige gedrag aanleiding kan zijn voor kopieergedrag en schietpartijen. Het idee dat films de hoofdoorzaak zijn van massaschietpartijen ligt in lijn met de reacties van de gevestigde media op deze, steeds vaker voorkomende, gebeurtenissen. Bovendien is de notie dat mentale gezondheid en geweld hand in hand gaan, een gevaarlijke mythe die gebruikt wordt door het establishment in een poging om massaschietpartijen los te koppelen van de sociaaleconomische context.

Het stereotiepe beeld van de schutter als een eenzaat met mentale gezondheidsproblemen leidt af van de bredere context van de groei van extreemrechtse ideeën en van sociale vervreemding en stress die een groeiend deel van de bevolking in een kapitalistische samenleving treft door onzekerheid van werk en huisvesting. Om het nog niet te hebben over de context van de huidige tegenreactie op de globale vrouwenbeweging, en de hypermannelijkheid die in de VS hoog in het vaandel gedragen wordt als deel van de pro-oorlogspropaganda.

Het eiland Hollywood

Het typische aan Hollywood-films de laatste decennia is dat ze algemeen genomen compleet gescheiden zijn van de sociale realiteit. De ongeziene ongelijkheid, de effecten van neoliberale besparingen, de opkomst van rechts populisme, de toename van massale surveillance en aanvallen op democratische vrijheden, de talloze oorlogen, het wijdverspreide institutionele seksisme en racisme worden zelden aangeraakt, zelfs niet in een beperkte manier, door Hollywood. En laat staan dat er al iets aan bod zou komen over de bewegingen die zijn ontstaan tegen deze zaken. De stortvloed van films vol digitale animatie gebaseerd op stripverhalen die de belofte in zich dragen van winstgevende sequels en prequels illustreert het luie, vermoeide, lage culturele niveau dat de dominantie van grote bedrijven binnen de culturele sector teweegbrengt.

Het beeld dat Joker van het moderne kapitalisme schetst, is een breuk, niet alleen met het comic book genre, maar ook met de algemeen genomen banale verhaallijnen en oppervlakkige karakters die het wereldvreemde Hollywood heeft uitgebraakt de laatste periode. Echter, het geweld in Joker is gruwelijk, hoewel het gelukkig minder gestileerd is dan het geweld dat bejubeld wordt in de films van Scorsese of Tarantino. De film toont een groeiend bewustzijn bij delen van de hogere middenklasse van Hollywood over de impact van de kapitalistische crisissen op de werkenden en onderdrukte lagen. Geïnspireerd door talloze Scorsese-films deelt Joker ook het misantropische standpunt van die regisseur en zijn gelijkgestemden. De voorstelling van de protestbeweging in Joker als een bende gewelddadige relschoppers die op chaos uit zijn kan wel eens wijzen op het ongemak dat deze hogere middenklasse voelt bij sociale bewegingen die op eender welke manier het systeem waarop hun privileges rusten kan destabiliseren of bedreigen. Het is waarschijnlijk teveel gevraagd om in te zien dat in de echte wereld alle progressieve hervormingen het resultaat waren van strijd van onderuit.

Films moeten niet eindigen met een oproep voor socialisme, maar het zou geen kwaad kunnen als meer films iets zouden vertellen over de wereld waarin we leven. Joker raakt iets aan, waardoor het mensen tot denken kan aanzetten, maar het is een erg pessimistisch vooruitzicht. We wachten op films die een mate van optimisme over gewone mensen en de menselijke natuur in zich dragen. Die films zouden meteen ook waarheidsgetrouwer zijn.