Het festivalseizoen draait op volle toeren! Jammer genoeg gaat dit nog al te vaak gepaard met seksisme: songteksten die seksisme goedpraten; slecht betaalde promomeisjes die er vooral mooi moeten uitzien alsof ze objecten zijn; losse handjes die in de context van een festival nog wat losser zijn, zeker als ze overgoten zijn met de nodige alcohol. Een vaak voorkomend excuus: “Het is niet slecht bedoeld, en als je zo gekleed bent…” Ook seksuele pesterijen en geweld zijn van de partij op de festivals. Het excuus dat daarvoor wel eens gebruikt wordt: “meisjes weten toch niet wat ze willen…” Overdrijven we het probleem? Neen, een studie van Plan België deze zomer gaf aan dat één op zes jonge vrouwen de voorbije drie jaar minstens één keer het slachtoffer was van seksuele intimidatie op een zomerfestival. Strijd is nodig!
Dossier door Emily Burns, organisatrice van de campagne ROSA
‘Het slachtoffer heeft het zelf gezocht’
Bij een verkrachting wordt nog al te vaak gesproken over wat het slachtoffer droeg. Volgens een Franse studie denkt tot vier vijfden van de mensen dat een slachtoffer mee verantwoordelijk is als ze zich ‘provocerend’ opstelt.
Een ‘moderne’ vrouw mag zich niet teveel bedekken. Maar met minder kleren aan, zouden vrouwen de problemen opzoeken… Als een vrouw er alleen op uitrekt of meegaat met een verkeerde persoon, is ze niet voorzichtig. Zelfs indien er ’s nachts geen openbaar vervoer meer is. Onder invloed van drank of drugs zouden bovendien ‘dubbelzinnige’ signalen gegeven worden.
Zo is er altijd wel een excuus om een slachtoffer minstens deels verantwoordelijk te stellen voor geweld.
Begrip voor de dader…
De andere kant van de medaille is een opmerkelijk groot begrip voor daders. Seks wordt voorgesteld als een vitale behoefte van de mens, net als ademhalen. Dit zou meteen een absoluut recht op seks inhouden. Deze redenering wordt gebruikt om verkrachtingen goed te praten, zeker onder partners. De Centra voor Familiale Planning in Franstalig België stellen dat de helft van de verkrachtingen binnen een koppel plaatsvindt en dat één vrouw op vier ooit te maken krijgt met seksueel geweld door haar partner.
We hebben effectief nood aan menselijk contact. Maar zoals tal van studies aantonen heeft seksueel geweld niets te maken met primaire behoeften en nog minder met een behoefte aan seks. Het gaat om een machtsverhouding: dominantie over de andere. Zoals in het Franstalig boek “Verkrachting: een bijna gewoon misdrijf” wordt uitgelegd: “Verkrachtingen in een oorlogssituatie worden klaar en duidelijk gezien als een methode van dominantie en vernedering. Waarom zou het dan in vredestijden herleid worden tot een probleem van seksuele driften? De context is uiteraard anders, maar de dynamiek van macht lijkt bij elke vorm van geweld aanwezig te zijn.” (1)
Cultuur: een spiegel van de samenleving
De dominante cultuur stelt het lichaam van vrouwen voor als een object dat kan gebruikt worden om zowat alles te verkopen. Tekenfilms waarin de passieve prinses moet gered worden, topfilms of reeksen waarin de heldin niet weet wat ze wil tot de held het haar leert, liedjes waarin de tekst verwarring zaait over onderlinge toestemming, … Seksisme zit heel sterk ingebakken in de cultuur.
Zowat overal wordt de (ideale?) vrouw voorgesteld als een kleine, broze persoon met een zekere naïviteit, iemand die moet gered worden en die het romantisch vindt indien een afgewezen man toch nog berichtjes en bloemen stuurt of blijft bellen. In het echte leven heeft dit een naam: seksuele pesterijen en intimidatie. Er is daar niets vleiend of romantisch aan, het is gewoon eng.
De man wordt gewaardeerd voor zijn kracht: hij moet gespierd en zelfzeker zijn met een element van een ‘bad boy’ (anders is hij slechts een trouwe vriend, de eeuwige vrijgezel). De cultuur is doordrenkt van de ideologische voorstelling van ‘mannelijkheid’ aan de hand van macht en kracht. Dit versterkt seksisme en homofobie.
De verkrachtingscultuur heeft een invloed op het maatschappelijke klimaat door zich op ongelijkheden te baseren en deze tegelijk te versterken. Cultuur is vooral een weerspiegeling van de sociale verhoudingen in de samenleving. De ongelijkheid was nooit zo groot: de 1% rijksten bezitten evenveel als de 99% anderen. Er wordt geprobeerd om de 99% te verdelen. Als vrouwen gemiddeld 20% minder verdienen dan mannen en stelselmatig meer te maken krijgen met armoede of onzekere jobs, is dit niet omdat mannen teveel verdienen. Het is een gevolg van het feit dat een erg kleine minderheid zichzelf de meeste rijkdom toe-eigent.
Onzekerheid vergroot het risico op geweld. Een vrouw in armoede heeft twee keer meer kans om verkracht te worden. Een gehandicapte vrouw zelfs drie keer. De tweederangspositie van vrouwen in de samenleving heeft een directe impact op hoe ze in de cultuur aan bod komen. Deze negatieve voorstelling – de vrouw als lustobject, zwak, besluiteloos, … – ondermijnt het zelfbeeld van vrouwen, het beeld van mannen op vrouwen en ook de wijze waarop instanties naar seksueel geweld kijken.
Wet tegen seksisme: noodzakelijk, maar onvoldoende
De Belgische wetgeving is redelijk volledig inzake de veroordeling van geweld op vrouwen. Sinds 2014 zijn ook seksistische pesterijen op straat strafbaar. Verkrachting is een misdrijf, ook als het binnen het gezin gebeurt (dat is nog maar sinds 1989 zo). In tegenstelling tot vele andere landen moet onderlinge toestemming expliciet zijn en moet niet bewezen worden dat er geen toestemming was. Maar ondanks de wetten tegen seksisme en seksueel geweld, blijft het vaak voorkomen. Zoals hoger vermeld is dit ook op de zomerfestivals het geval.
Het gebrek aan middelen voor openbare diensten maakt het moeilijker voor slachtoffers. Dit was zo voor een jonge vrouw uit Verviers: het lokale ziekenhuis weigerde haar na seksueel geweld te behandelen omwille van personeelstekort. De vrouw moest 20 kilometer verder rijden. In Luik, Gent en Brussel zijn er pilootprojecten van multidisciplinaire opvangcentra voor slachtoffers van seksueel geweld. Dat is vernieuwend en een stap vooruit. Maar het mag niet gebruikt worden om slachtoffers elders niet meer op te vangen.
Slachtoffers van seksueel geweld vinden maar al te vaak geen gehoor bij politie en gerecht. Eerstelijnsbijstand door de politie wordt weg bespaard. 81% van de slachtoffers meent dat het gerecht zijn rol niet speelt. Uiteraard is ook daar de heersende seksistische ideologie sterk aanwezig: vaak wordt het slachtoffer beoordeeld in plaats van de dader of een dader krijgt slechts een straf met uitstel om ‘zijn toekomst niet in het gedrang te brengen’.
De omvang van het fenomeen maakt duidelijk dat het niet gaat om geïsoleerde gevallen, maar om een diepgaand probleem in een ongelijke samenleving. Dit leidt tot strijd. Strijdbewegingen hebben een groot effect op hoe bredere lagen van de bevolking met seksisme omgaan. Het besef groeit dat het niet om fait divers gaat, maar om een maatschappelijk fenomeen dat aangeklaagd en bestreden moet worden. Sensibilisering is nuttig, maar volstaat niet. Er is collectieve strijd nodig waarbij we verzet tegen seksisme koppelen aan de maatschappelijke voedingsbodem ervan: de ongelijkheid onder het kapitalisme met onder meer een tweederangspositie voor vrouwen.
Naast een vastberaden specifieke campagne tegen seksisme, de voorstelling van vrouwen als lustobject, geweld en seksuele pesterijen, is het belangrijk dat het algemene verzet tegen het besparingsbeleid deze kwesties opneemt en het verband ertussen uitlegt. Dit zal vrouwen aanmoedigen om een centrale rol in de strijd tegen besparingen in te nemen. Ze zullen er zich ook door gesterkt voelen om hun mannelijke medestanders van strijd tegen seksisme te overtuigen: verdeeldheid is immers evenmin in het belang van de mannelijke werkenden.
Strijd tegen geweld, onderdrukking, armoede en besparingen botst op de winstlogica van het kapitalisme en de bijhorende ongelijkheid. We moeten onze strijd dan ook koppelen aan een socialistisch programma. Dat betekent opkomen voor het publiek bezit en beheer van de sleutelsectoren van de economie en democratische planning gericht op de behoeften van de bevolking. Een samenleving op basis van menselijke solidariteit en gelijkheid kan de basis leggen om een einde te maken aan alle vormen van onderdrukking, en bijgevolg ook aan seksueel geweld dat daar een onderdeel van is.
1) https://www.bastamag.net/Le-viol-une-histoire-de-domination
