Zaak rond Bart De Pauw bevestigt dat probleem omvangrijk is
De voorbije maanden waren er miljoenen getuigenissen op sociale media met de hashtag #MeToo. Dat was nadat bekend raakte dat een bekende filmproducent in Hollywood, Harvey Weinstein, meer dan 50 vrouwen seksueel geïntimideerd, gepest en aangerand had. De bal ging aan het rollen in de showbizzwereld. Acteur Kevin Spacey en komiek Louis C.K. zijn maar enkele van de prominente beschuldigden. Ook in ons land ontstond er een grote discussie toen bekend werd dat het contract tussen de VRT en Bart De Pauw werd gestopt na beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag. We spraken hierover met Anja Deschoemacker van de campagne ROSA.
Interview door Eveline (Brussel)
Wat denk je van het ontslag van Bart De Pauw?
“Er is niet echt sprake van ontslag: er was geen arbeidsovereenkomst tussen de VRT en Bart De Pauw. Het contract dat is stopgezet was met zijn productiehuis ‘Koeken Troef.’ Dat gebeurde op basis van wat de VRT omschreef als “ernstige getuigenissen die niet stroken met de integriteitswaarden die voor ons essentieel zijn.” Samenwerking was volgens de VRT onmogelijk na “diverse meldingen van grensoverschrijdend gedrag bij de openbare omroep en bij andere media” waardoor er “onvoldoende vertrouwen is om nog samen te werken.” Bij het stopzetten van een samenwerking op basis van integriteitswaarden is er geen wederwoord nodig, zoals De Pauw aanklaagde. Er is een contractuele verhouding tussen twee bedrijven, geen arbeidsovereenkomst.
“Het optreden van de VRT kwam er nadat verschillende vrouwen aangifte deden van grensoverschrijdend gedrag. Dit kan bij vertrouwenspersonen zonder dat het noodzakelijk gepaard moet gaan met strafrechtelijke klachten. De vrouwen die aangifte deden, wilden dat de VRT zou reageren om de situatie te stoppen. Ondertussen zit het Mechels parket op de zaak waardoor De Pauw en zijn advocaten alle dossiers kunnen inkijken, wat de anonimiteit van de slachtoffers niet langer waarborgt. Bovendien komt het initiatief hierdoor bij het gerecht te liggen.”
Volstonden de excuses van De Pauw niet?
“Eerst bleef hij alles ontkennen en daarna kwam hij met wel erg holle excuses. “Ik ben tot inzicht gekomen dat mijn speelse of flirtige manier van omgaan niet door iedereen gesmaakt wordt. Ik wil mij via deze weg dan ook bij iedereen excuseren die zich door mij geïntimideerd zou hebben gevoeld. Dat is niet ok en dat zal niet meer gebeuren.” Hiermee minimaliseert De Pauw nog steeds de feiten en neemt hij geen verantwoordelijkheid op voor zijn daden. Hij legt de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers die zich ‘geïntimideerd voelden’, zijn sms’en niet goed begrepen of niet beseften dat het maar om te spelen en te flirten was. Anders gezegd: dit is victim blaming.”
De vakbond ACOD steunde in deze zaak de opstelling van de directie. Terecht?
“De campagne ROSA is volledig akkoord met het standpunt van ACOD. De vakbond stelde: “Uiteraard kunnen wij geen uitspraak doen over de grond van de zaak, maar onze ervaring is dat leidinggevenden en vedetten van dit kaliber niet om de minste aantijging worden ontslagen. Dat dit hier wel gebeurd is, is voor ons voldoende om aan te nemen dat de meldingen ernstig en bewezen zijn”. Verder feliciteert het ACOD de VRT voor de discretie ten aanzien van de anonimiteit van de slachtoffers. “De manier waarop de VRT de mensen die aangifte deden beschermt, verdient navolging. De reacties in de (sociale) media bewijzen dat melding doen nog altijd niet vanzelfsprekend is en dikwijls een storm ontketent waarbij de slachtoffers nogmaals slachtoffer worden van verdachtmakingen en beschuldigingen.”
“Professor seksueel strafrecht aan de KULeuven Liesbeth Stevens verwijst naar het belang van preventieadviseurs en de integriteitscodes binnen organisaties. Cruciaal hierbij is uiteraard wel deze er ook naar handelen. Er is vaak geen idee van hoeveel vrouwen de moed bijeenrapen om bij een vertrouwenspersoon hun verhaal te doen. Vaak gebeurt het dat vrouwen naar een andere dienst worden overgeplaatst of na zes maanden afgedankt worden (de eerste zes maanden na het indienen van een klacht wegens seksueel ongewenst gedrag is er wettelijke bescherming). De bestaande procedures en wetten volstaan in veel gevallen niet en brengen slachtoffers soms in nog pijnlijker situaties terecht. De VRT deed wat een werkgever moet doen om te verzekeren dat alle medewerkers, ook vrouwen, hun werk kunnen doen zonder pesterijen te moeten ondergaan.”
Op sociale media krijgen de vrouwen die aangifte deden over De Pauw het zwaar te verduren. Wat denk je daarvan?
“De angst om niet geloofd te worden zit diep ingebakken bij vrouwen en het maakt dat de drempel om aangifte te doen nog steeds hoog is. Dit is ook niet subjectief: zeer vaak wordt er geen aangifte gedaan uit schrik niet geloofd te worden of niet ernstig genomen te worden. Van de aangiftes die toch gedaan worden, komt het in heel weinig gevallen tot een veroordeling van de dader. Studies tonen aan dat algemeen gedacht wordt dat de helft van de beschuldigingen vals zijn, terwijl het in realiteit slechts om 4% van de aangiften gaat.
“De neiging om een slachtoffer niet te geloven neemt toe met de morele en reële machtspositie die de dader bekleedt in de samenleving. Het grote probleem in de samenleving moet niet bij de 4% valse aanklachten gezocht worden, maar wel bij het enorm groot aantal gevallen van seksisme waarmee een grote meerderheid van vrouwen in contact komt.
“Op de sociale media waren er veel reacties tegen de slachtoffers en steunbetuigingen voor Bart De Pauw. De getuigenissen worden geminimaliseerd terwijl het toch maar om ‘flirten’ ging en alles ‘wat overdreven’ zou zijn. Er wordt gezegd dat mannen zich door het hele #MeToo-verhaal op hun ongemak voelen en bang zijn om meteen als potentiële verkrachter neergezet te worden. Psychiater Dirk De Wachter merkt echter terecht op dat deze discussie niet betekent “dat het gedaan is met het verleidingsspel tussen man en vrouw. Integendeel, als het met wederzijdse toestemming is, kan het alleen maar leuker en spannender worden.”
“Wij gaan er uiteraard niet van uit dat alle mannen potentiële pesters, stalkers of verkrachters zijn. Een element dat terugkeert in alle zwaar gemediatiseerde klachten zoals bij Harvey Weinstein, Bart De Pauw en Steve Stevaert is het feit dat het telkens gaat om mannen die macht hebben over de carrière van vrouwen. Als we daar niet tegen kunnen reageren en ons daar niet over kunnen uitspreken, dan kunnen deze mannen gewoon hun gangetje gaan. Het is goed dat hiertegen wordt opgetreden, ook in België, zodat duidelijk wordt dat grensoverschrijdend gedrag gevolgen heeft en zodat we discussie daarover op grotere schaal kunnen voeren.”
Wat moet er dan gebeuren?
“Er is een massale reactie nodig om duidelijk te maken dat seksuele intimidatie, pesterijen, stalking en verkrachting een reëel en spijtig genoeg alledaags gegeven zijn. Wie bepaalt wat grappig is of aangenaam flirtgedrag? Als er elke dag geflirt wordt zonder dat erop wordt ingegaan of waarbij er zelfs afwijzend wordt gereageerd, is het toch duidelijk? Het is zeer positief dat we vandaag in een fase zitten dat slachtoffers van seksuele pesterijen de moed vinden om ermee naar buiten te komen. Dat is mee dankzij campagnes als #Wijoverdrijvenniet en #MeToo maar ook door de oplevende vrouwenbeweging. Het maakt dat er vandaag gesproken wordt over zaken die de afgelopen decennia werden verzwegen (de oudste aanklacht tegen Weinstein dateert bijvoorbeeld van 1984).
“We moeten echter verder kijken dan de gemediatiseerde zaken. Er is een algemeen probleem door de tweederangspositie van vrouwen in dit systeem. Seks kan rond liefde en lust draaien, maar seksueel geweld in al zijn vormen (intimidatie, pesterijen, stalking, aanranding, verkrachting, …) heeft met macht te maken, niet met liefde en lust.
“De vrouwen die klacht indienden tegen onder meer Weinstein of De Pauw hebben het doorgaans wat beter, in de zin dat het geen laagbetaalde onzekere jobs zoals pakweg in de dienstenchequesector zijn. Het ACV deed een enquête die zich toespitste op werkneemsters uit de dienstencheques, schoonmaak, kamermeisjes in hotels, gezinshulpen, … Daaruit bleek dat 40 tot 50% van deze vrouwen te maken kreeg met seksuele toespelingen, ongewenste fysieke contacten of andere vormen van seksuele intimidaties op het werk. Hoe onzekerder de arbeidsomstandigheden, hoe vaker seksueel geweld voorkomt en hoe minder het slachtoffer geneigd is om er tegenin te gaan. Het risico om een job te verliezen, is te groot en vaak kunnen vrouwen zich dit niet veroorloven omwille van een precaire financiële en economische situatie.
“Seksisme op de werkvloer is een niet te verwaarlozen gegeven. Vaak staat het slachtoffer onmachtig. De vakbonden hebben een belangrijke rol te spelen. Zij vormen immers een andere autoriteit die te vertrouwen is bij de verdediging van het belang van de werknemers. Het was de vakbond die de verdediging opnam van het kamermeisje dat slachtoffer was van aanranding door voormalig IMF-topman Dominique Strauss-Khan. De vakbonden hebben een grote rol te spelen in de vrouwenbeweging als onderdeel van een eengemaakte arbeidersstrijd. Ze moeten vrouwelijke werknemers verdedigen in de strijd tegen seksueel geweld in al zijn vormen op de werkvloer, en deze strijd verbinden met eisen voor betere lonen en arbeidsvoorwaarden.”
Het gaat dus ook om een strijd tegen heel het systeem?
“De aanklachten tegen Weinstein, De Pauw, Spacey, … zijn uitingen van hoe macht wordt uitgeoefend in een economisch systeem gebaseerd op ongelijkheid en economische uitbuiting. Enkel een arbeidersbeweging die eengemaakt is en ingaat tegen alle vormen van discriminatie op basis van geslacht of afkomst is in staat om het patronaat te verslaan. De enige groep in de samenleving die belang heeft bij het voortbestaan van seksisme is het patronaat, de machthebbers in het kapitalisme. Er is immers veel geld te verdienen met de onderdrukte positie van vrouwen: kijk maar naar de cosmetica-industrie, de pornosector of de prostitutie. Er is nog meer geld te verdienen door huishoudelijke en zorgtaken onbetaald te laten gebeuren door vrouwen zodat regeringen er niet in moeten investeren en publieke diensten verder kunnen afbreken.
“Het kapitalisme heeft bovendien baat bij seksisme en racisme omdat het de meerderheid van de bevolking verdeelt. Het is pas in grote bewegingen dat mensen elkaar herkennen als arbeiders, als lid van dezelfde groep met een zelfde plaats in het productieproces. In iedere langdurige beweging verdwijnen zaken als seksisme en racisme naar de achtergrond. Mannelijke en vrouwelijke werkenden hebben veel meer gemeen dan dat ze verschillende belangen zouden hebben. Het belangrijkste gemeenschappelijke element is dat ze uitgebuit worden door de kapitalistische klasse.”
Kan een socialistisch alternatief het verschil maken?
“Absoluut! Kijk naar de progressieve maatregelen die na de Russische Revolutie van oktober 1917 werden ingevoerd. In de eerste jaren na de revolutie werd duidelijk dat strijd loont en tot fundamentele verbetering kan leiden. Het recht op abortus werd ingevoerd, transgenders werden erkend, het ouderschapsverlof was uitgebreider dan wat we vandaag in België kennen. Het is de revolutie die alle onderdrukte groepen onder het tsarisme (boeren, vrouwen, werkenden van nationale minderheden, …) samenbracht in een eengemaakte strijd. In die strijd werd de mentaliteit ontwikkeld die het mogelijk maakte om progressieve wetten door te voeren. Deze historische ervaring blijft uniek als enorme sprong voorwaarts die op dat ogenblik relatief duurzaam was. We moeten er lessen uit trekken in onze strijd voor een samenleving zonder seksisme, racisme of andere vormen van discriminatie, waarbij niemand een machtspositie inneemt tegenover anderen omdat niemand wordt onderdrukt door anderen.
“Het is daarom zo belangrijk om binnen de grote massa die de arbeidersklasse vormt een programma te verdedigen dat gericht is op eengemaakte strijd van alle werkenden, los van geslacht of afkomst, voor betere arbeidsvoorwaarden en lonen. Met de ROSA-campagne willen we zo’n programma naar voor brengen. Daarnaast biedt de ROSA-campagne een strijdinstrument om onder meer in te gaan tegen seksueel geweld, waarbij dit gekoppeld wordt aan een strijd voor meer investeringen in publieke diensten, waardige en betaalbare huisvesting, hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden, toegankelijke gezondheidszorg, gratis onderwijs, … Dat is in het belang van de overgrote meerderheid van de bevolking, maar tegen die van het handvol superrijke kapitalisten dat het vandaag voor het zeggen heeft. Om dit programma af te dwingen, komen we op voor een breuk met het kapitalisme en voor een socialistische samenleving waarmee een einde kan gemaakt worden aan elke vorm van discriminatie.”
- 25 november: nationale betoging tegen geweld op vrouwen. 14u Brussel Noord. Doe mee met het ROSA-blok op deze betoging!
De campagne ROSA (Reageer tegen Onderdrukking, Seksisme en het Asociaal beleid) wil van 8 maart opnieuw een dag van strijd maken. Waarom en hoe?
