Tag: Afghanistan

Onderstaande tekst werd op 10 februari 1989 gepubliceerd in nummer 931 van weekblad Militant, toen de krant van de Britse afdeling van het Committee for a Workers’ International, dat sindsdien van naam is veranderd in International Socialist Alternative.

Inleiding

De beslissing van de Sovjet-bureaucratie onder leiding van Michail Gorbatsjov om haar troepen uit Afghanistan terug te trekken – beslist in maart 1988 en voltooid in februari 1989 – was een belangrijk keerpunt. Het was niet alleen een keerpunt voor Afghanistan, maar ook voor de voormalige Sovjet-Unie, die op de rand stond van de snelle interne ineenstorting die volgde op de val van de Berlijnse Muur in november 1989. De terugtrekking van de Sovjet-Unie werd bovendien spoedig gevolgd door de omverwerping van het ‘marxistische’ regime van Najibullah, waarna de barbaarse interne oorlog tussen de strijdende moedjahedien-groepen uitbrak. Deze nieuwe periode van burgeroorlog, die dood, verwoesting en onteigening heeft gebracht onder grote delen van de Afghaanse bevolking, heeft de voorwaarden geschapen voor de opkomst van de Taliban en hun machtsovername in 1996. Onderstaande tekst werd als edito van Militant gepubliceerd op 10 februari 1989. Het perspectief in dit artikel is volgens ons grotendeels bevestigd door de daaropvolgende gebeurtenissen.

Het akkoord tussen Moskou en het imperialisme, zo waarschuwde het artikel, zou “een periode van burgeroorlog inluiden waarin Afghanistan verscheurd zal worden tussen rivaliserende krijgsheren.” Het voorspelde een nog bloediger fase van de burgeroorlog: de rivaliserende milities waren “niet in staat een regering te vormen.” “In de moedjahedien heeft het imperialisme een monster geschapen.” We waarschuwden ook dat, indien Najibullah omvergeworpen zou worden, de sociale verworvenheden die aanzienlijk maar beperkt en tegenstrijdig waren, spoedig weer tenietgedaan zouden worden. Dit bleek inderdaad het geval te zijn. Hoewel de Taliban nog verder zouden gaan, draaiden de islamitische krachten die om de macht streden onder de wankele regering van Burhanuddin Rabbani, de maatregelen inzake landhervorming terug, legden de Sharia, de islamitische wet, op en ontzegden vrouwen onderwijs en toegang tot de vrije beroepen.

De loop der gebeurtenissen rechtvaardigde ons standpunt ten aanzien van zowel de Sovjet-bezetting als de terugtrekking van de Sovjet-strijdkrachten. Toen de Sovjet-bureaucratie in december 1979 troepen stuurde om de regering van Karmal overeind te houden, verzette Militant zich ondubbelzinnig tegen de invasie. Naar onze mening zou elk voordeel dat het Afghaanse volk zou halen uit de verdediging van landhervormingen en radicale sociale veranderingen internationaal meer dan teniet worden gedaan door de reactie op de Sovjet-invasie, de eerste directe interventie van Sovjet-troepen buiten het ‘Oostblok’ sinds de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Het VS-imperialisme reageerde natuurlijk heftig en gebruikte de ‘agressie’ van de Sovjet-Unie als voorwendsel voor een nieuwe, versnelde opbouw van zijn bewapening. Tegelijkertijd reageerden politiek bewuste arbeiders op internationaal niveau tegen pogingen om van bovenaf ‘socialistische’ veranderingen door te drukken, op basis van militair geweld, zonder een basis van massale steun, en blijkbaar zonder rekening te houden met de plaatselijke omstandigheden en cultuur. Bovendien was het duidelijk dat de smalle basis van het regime en de niet aflatende gewapende oppositie waarmee het te maken kreeg, de hervormingen uitholden die waren doorgevoerd nadat het Afghaanse stalinistische regime in 1978 aan de macht was gekomen.

Desondanks hebben wij, toen de Sovjettroepen eenmaal waren ingezet, niet hun terugtrekking geëist. Naar onze mening had zou terugtrekking de onvermijdelijke ineenstorting van het regime betekenen, het terugdraaien van progressieve sociale maatregelen en zou dit het land in een barbaarse burgeroorlog storten. De islamitische krijgsheren waren verbonden met reactionaire sociale krachten, met stamhoofden, landheren, kooplieden en drugsbaronnen, wier belangen zouden prevaleren in omstandigheden van interne conflicten. Dit bleek maar al te waar te zijn.

Gorbatsjovs besluit om de Russische troepen uit Afghanistan terug te trekken werd in de eerste plaats ingegeven door de wens om tot een vergelijk te komen met het VS-imperialisme, hoewel ook de toenemende interne druk een belangrijke factor was. De oorlog in Afghanistan bleek een moeras te zijn, een eindeloze bron van uitgaven, terwijl het stijgende aantal Sovjet-slachtoffers in eigen land tot groeiende ontevredenheid leidde. Gorbatsjov was een vertegenwoordiger van de jongere, technocratische vleugel van de Sovjet-bureaucratie. Hij wilde toenadering tot het imperialisme om zichzelf ruimte te geven voor zijn top-down poging om het verouderde stalinistische apparaat te hervormen. In werkelijkheid was het al te laat. Het verval van de planeconomie, veroorzaakt door bureaucratisch wanbeheer en de corruptie van de heersende elite, de ‘nomenklatura’, was zo diep en omvangrijk dat alle pogingen om het systeem van binnenuit te moderniseren tot mislukken gedoemd waren. Met de val van de Berlijnse Muur werd het al snel overduidelijk dat het bureaucratische systeem van het stalinisme zelfs niet langer de meest elementaire sociale vooruitgang – economische groei, volledige werkgelegenheid en elementaire sociale bescherming – binnen de Sovjet-Unie of de satellietstaten van Oost-Europa kon garanderen. Is het in dit licht een wonder dat de Sovjetleiding Najibullah (die in 1986 Babrak Karmal verving) aan zijn gruwelijke lot overliet?

Afghanistan was natuurlijk niet het enige geval. Onder Gorbatsjov gaf de Sovjet-bureaucratie te kennen dat zij niet langer bereid was massaal economische en militaire steun te verlenen aan de stalinistische bonapartistische regimes die in de jaren zeventig onder Brezjnev waren gesteund, toen de bureaucratie haar internationale strategische macht trachtte uit te breiden. In de jaren tachtig werd duidelijk dat de regimes in landen als Ethiopië en Angola, en ook in Afghanistan, niet voor stabiliteit en economische groei konden zorgen – en niet langer konden rekenen op onvoorwaardelijke Sovjet-steun. De onmiskenbare boodschap van de Sovjetleiding dat zij niet bereid was beslissende materiële en strategische steun te verlenen aan het Sandinistische regime in Nicaragua, ondanks de niet aflatende steun van de VS aan de Contra’s, betekende een beslissende verandering in het buitenlands beleid van Moskou.

Begin 1989 was het ons – of wie dan ook – echter niet duidelijk hoe ver het proces van intern verval binnen de stalinistische staten precies was gevorderd. Onderstaand artikel suggereerde bijvoorbeeld voorzichtig dat een mogelijke variant in Afghanistan een opdeling van het land zou kunnen zijn, waarbij de Sovjet-Unie een gereduceerd Najibullah-regime in de noordelijke zone zou steunen, al was het maar om haar eigen grens te beschermen. Moskou deed echter geen enkele poging om zelfs maar de laatste overblijfselen van zijn vroegere marionettenregime te redden. Binnen enkele maanden waren de verschillende elementen van de heersende Sovjet-elite zelf aan het vechten om nieuwe bronnen van politieke macht aan te boren en probeerden zij hun deel van de buit binnen te halen terwijl de voorheen door de staat geleide economie versplinterde. De terugkeer van een barbaarse, primitieve kapitalistische economie in de voormalige Sovjet-Unie, op basis van een politieke contrarevolutie, was de tegenhanger van het afglijden van Afghanistan in een woeste burgeroorlog en sociale regressie.

Het VS-imperialisme vierde zijn grote ‘overwinning op het communisme’, maar keerde Afghanistan onmiddellijk de rug toe en bood geen middelen aan voor de wederopbouw van het door oorlog verscheurde land. Washington keek onverschillig naar het conflict tussen de strijdende milities. Met de ondergang van de Sovjet-Unie werd dit afgelegen land niet langer beschouwd als van enig werkelijk strategisch belang. Ironisch genoeg was dit een terugkeer naar de houding van de VS in de jaren zestig en zeventig, toen hun terughoudendheid om economische hulp te verlenen nationalistische leiders als Mohammed Da’ud ertoe bracht zich steeds meer tot de Sovjet-Unie te wenden voor militaire en economische hulp.

Tussen de omverwerping van Najibullah in 1992 en 1995-96 vochten de rivaliserende krijgsheren zich zodanig in een destructieve impasse dat zij een chaotisch vacuüm creëerden dat de opkomst vergemakkelijkte van een nieuwe macht: de Taliban. Die werd gefinancierd, bewapend en opgeleid door het Pakistaanse leger en het reactionaire Saoedische regime. Bovendien maakte de anarchistische toestand van het land, bij gebrek aan een doeltreffende centrale regering, het tot een ideale uitvalsbasis voor islamitische gewapende groepen uit een aantal landen, waaronder die van Osama bin-Laden en het Al Qaeda-netwerk.

 

Afghanistan na de Russen

Gepubliceerd in Militant nr.931, 10 februari 1989

Tot grote verrassing van de westerse kapitalistische regeringen zullen alle Russische troepen vóór 15 februari uit Afghanistan worden teruggetrokken. Gorbatsjovs gretigheid om de afgesproken deadline te halen is echter even eenzijdig als de akkoorden van Genève van vorig jaar. In het kader van deze door de VN gesponsorde overeenkomst tussen de Sovjet-Unie, de VS en Pakistan kwamen beide partijen overeen de “inmenging” te beëindigen en de militaire steun aan de strijdende strijdkrachten in Afghanistan geleidelijk af te bouwen. Hoewel de Sovjet-Unie zich nauwgezet aan de letter van het pact heeft gehouden, zijn noch de VS (via de CIA), noch Pakistan gestopt met het financieren en bewapenen van de moedjahedien.

Toen duidelijk werd dat de Russische troepen binnen de gestelde termijn daadwerkelijk zouden vertrekken, hebben de westerse mogendheden, aangevoerd door de VS en vurig gesteund door Thatcher, hun inspanningen opgevoerd om het regime van president Najibullah te destabiliseren. Zo was de terugtrekking van alle westerse diplomatieke missies duidelijk een berekende poging om de ineenstorting van het regime in Kaboel te helpen bespoedigen.

Overdreven propagandaverhalen zijn altijd een kenmerk geweest van de berichtgeving over Afghanistan, en dit zal ongetwijfeld zo blijven. Niettemin is het beeld van chaos en verregaande ineenstorting dat uit televisiereportages en de ernstige kapitalistische media oprijst, te consistent om te negeren.

Najibullah beweert uitdagend dat hij de moedjahedien tot het bittere einde zal bestrijden. Hij beweert dat hij geen stap opzij zal doen om plaats te maken voor een compromisregering. Beweringen dat zijn regime op instorten staat, wijst hij van de hand, en hij verklaart dat het Afghaanse leger is versterkt. Kaboel, zo beweert hij, zal verder worden bevoorraad, met Russische hulp. De moedjahedien hebben echter, ondanks hun interne rivaliteiten, hun pogingen opgevoerd om Kaboel en andere steden te belegeren en de levensader van Kaboel, de Salang-snelweg, af te snijden. Volgens berichten is er een tekort aan brood en benzine. De stad is overspoeld met meer dan een miljoen vluchtelingen. De zware ontberingen van delen van de bevolking zijn nog verergerd door een uitzonderlijk koude winter. In sommige berichten, van bronnen die ongetwijfeld vijandig staan tegenover het regime, wordt beweerd dat ambtenaren en personeel van het Afghaanse leger steeds meer hun posten verlaten. Najibullah zei onlangs tegen journalisten: “Zeker, zeker – ik heb er alle vertrouwen in.” De woordvoerders van westerse regeringen beweren echter dat zijn dagen geteld zijn.

Hoe het ook zij, het lijdt geen twijfel dat de situatie een kritiek punt heeft bereikt. De verschillende moedjahedien-groepen hebben, aangemoedigd door het vertrek van de Russen, hun offensief opgevoerd. Verenigd in hun verzet tegen het Najibullah-regime, verzetten zij zich nu tegen de deelname van de regerende Democratische Volkspartij van Afghanistan (PDPA) aan een voorlopige vergadering of overgangsregering. Nu de PDPA van Russische militaire steun is ontdaan, zien de moedjahedien geen reden voor een compromis.

Afgezien daarvan zijn de moedjahedien zelf totaal verdeeld. Er zijn zeven groepen met leiders in Pakistan, en acht groepen met leiders in Iran. Zij vertegenwoordigen verschillende delen van de oude heersende lagen van Afghanistan, en hebben verschillende reactionaire financiers en beschermheren in het buitenland (hoewel de meesten van hen een deel van het geld en de wapens van de VS aannemen). Zij zijn verdeeld over plaatselijke etnische groepen en stammen. Sommigen zijn Soennieten en anderen Sjiieten, en velen van hen zijn extreem-islamitische fundamentalisten.

Rivaliserende groepen vechten onderling om de controle over gebieden en de buit, maar ook tegen het regime. Tot voor kort hadden sommige groepen een lange wapenstilstand met het Russische leger. Deze ‘heldhaftige verzetsstrijders’ zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de één miljoen doden. Veel van de zeven miljoen Afghanen die thans als vluchtelingen leven, werden door de barbaarse activiteiten van de moedjahedien uit hun woongebieden verdreven.

In de moedjahedien heeft het imperialisme een monster geschapen. De leider van één fractie, het ‘gematigde’ in Pakistan gevestigde Nationaal Islamitisch Front, klaagde zijn sjiitische rivalen aan als “wreder dan de communisten omdat zij plunderen en moorden onder het mom van de islam. Als zij de macht grijpen, zal het bloedbad nog tien jaar voortduren.”

Nu er tekenen zijn dat het regime in Kaboel ernstig gevaar loopt de controle over belangrijke steden in het zuiden en over strategische verkeersaders te verliezen, dreigt de ‘verzetsbeweging’ in het land met een gewelddadige en barbaarse reactie. De akkoorden tussen het imperialisme en de heersende bureaucratie van de Sovjet-Unie garanderen geen vrede en stabiliteit, maar zullen een periode van burgeroorlog inluiden waarin Afghanistan verscheurd zal worden tussen rivaliserende krijgsheren.

De Sovjetinvasie

Hoe is het zo ver kunnen komen? Waarom heeft de Russische leiding, na de invasie tijdens de kerstdagen van 1979, haar troepen zo overhaast teruggetrokken? Wat zal het lot zijn van het regime en van de fundamentele (maar vervormde) sociale veranderingen die in 1978-79 zijn begonnen?

Toen de Russische bureaucratie Afghanistan binnenviel, kwam Militant in verzet. Elke sociale winst die werd behaald op het grootgrondbezit en het kapitalisme in Afghanistan, zou volgens ons volledig teniet worden gedaan door de nadelige effecten op het bewustzijn van de arbeidersklasse internationaal.

Toen de Russische strijdkrachten eenmaal waren binnengevallen, vonden wij het echter een vergissing om hun terugtrekking te eisen. Dit zou in feite hebben betekend dat men de moedjahedien zou steunen – wier programma het herstel van de middeleeuwse reactie was.

Deze analyse is door de gebeurtenissen bevestigd. De verkeerde strategie van de leiding van het Kremlin, samen met de bureaucratische methoden die in Afghanistan werden gebruikt, hebben geleid tot het slechtste van alle werelden.

Toen Brezjnev opdracht gaf tot de invasie van Afghanistan verwachtte hij niet de woedende reactie van het VS-imperialisme en zijn bondgenoten. Immers, zelfs onder het vorige burgerlijke bonapartistische regime van Da’ud lag Afghanistan binnen de Russische invloedssfeer. Het aan de macht komen van een proletarisch bonapartistisch regime (gebaseerd op een genationaliseerde planeconomie, maar geleid door een totalitaire elite) onder Taraki in april 1978 verraste het Kremlin kennelijk. Maar toen het voortbestaan van het nieuwe regime werd bedreigd door interne onenigheid en de autocratische maatregelen om een revolutie van bovenaf op te leggen, voelde de Russische leiding zich genoodzaakt in te grijpen om een marionettenregime te verdedigen.

De bureaucratie had onlangs wapens en economische hulp gestuurd om de proletarische bonapartistische regimes te consolideren die in Angola en Mozambique aan de macht waren gekomen. En in die periode werd Washington nog steeds weerhouden van actieve interventie tegen revolutionaire bewegingen door de gevolgen van haar nederlaag in Vietnam. De invasie van Afghanistan kwam echter op een moment dat er een verschuiving plaatsvond in de positie van het VS-imperialisme. Onder Carter, en vooral onder Reagan, streefden de VS ernaar het ‘Vietnam-syndroom’ te boven te komen en hun macht op het wereldtoneel opnieuw te doen gelden.

De invasie was een gouden kans, een propagandageschenk, dat kon worden gebruikt om ‘communistische agressie’ aan de kaak te stellen en een nieuwe spurt in de opbouw van het Amerikaanse militaire arsenaal en de aanvalsmacht te rechtvaardigen. Onder Brezjnev was de Russische leiding bereid om zowel de kosten van de oorlog als de internationale repercussies te dragen. Maar sinds 1979 is ook de positie van de bureaucratie veranderd. Onder Gorbatsjov werd zij gedwongen het hoofd te bieden aan de gevolgen van de afnemende economische groei ten gevolge van het bureaucratisch wanbeheer van de genationaliseerde economie.

De militaire uitgaven, die ongeveer 15% van de nationale productie van de Sovjet-Unie hebben opgeslorpt, zijn een enorme last geworden. De bureaucratie moet de middelen vinden voor de modernisering van de industrie en tegelijkertijd trachten de levensstandaard van de arbeidersklasse op peil te houden. Gorbatsjov probeert daarom tot een vergelijk te komen met het VS-imperialisme. Hij is wanhopig op zoek naar overeenkomsten die de verlammende escalatie van de wapenuitgaven afremmen. In de afgelopen dagen heeft hij een verlaging van 19% aangekondigd van de officiële defensiebegroting van de Sovjet-Unie (hoewel de werkelijke begroting veel hoger is). Een half miljoen manschappen zal worden gedemobiliseerd, en 10.000 tanks zullen buiten gebruik worden gesteld. Deze besparingen zijn zowel bedoeld om de kapitalistische leiders gerust te stellen als om de publieke opinie in het Westen te beïnvloeden om druk uit te oefenen op hun regeringen om de bewapening te verminderen.

In de berekeningen van Gorbatsjov is het vasthouden aan de positie in Afghanistan van ondergeschikt belang aan de mogelijkheid om akkoorden te bereiken met de Amerikaanse supermacht en zijn kapitalistische bondgenoten. Zijn geloof dat het mogelijk is om een duurzaam akkoord met het imperialisme te bereiken is echter een illusie. Ondanks alle besprekingen en Russische concessies tot dusver, voeren de VS hun steun aan de moedjahedien in Afghanistan nog steeds op. Wanneer de crisis van het wereldkapitalisme zich verscherpt, zal het fundamentele sociale antagonisme tussen het imperialisme en het stalinisme onvermijdelijk leiden tot een terugkeer naar een openlijk vijandig beleid.

Afghanistan is ook niet de enige terugtrekkende beweging van de Russische bureaucratie. Het Kremlin oefent druk uit voor een overeenkomst met de VS en Zuid-Afrika omtrent Namibië. Het weigerde aanzienlijke steun aan het Sandinistische regime in Nicaragua, dat op het punt staat economisch ineen te storten. In Zuid-Oost-Azië dringt de Russische leiding aan op de terugtrekking van de Vietnamese troepen uit Cambodja.

Een nederlaag voor de bureaucratie

In het geval van Afghanistan trekt de Russische bureaucratie zich terug zonder beslissend succes bij het consolideren van het regime. In sommige gebieden, met name in het noorden, is de landhervorming met succes doorgevoerd. De sanitaire voorzieningen en de gezondheidszorg zijn verbeterd en de positie van sommige groepen vrouwen is er enorm op vooruitgegaan. Met het onderwijs is een begin gemaakt om het overweldigende analfabetisme van de Afghaanse bevolking aan te pakken. Maar de vooruitgang is fragmentarisch en alleen de steun van een vrij dunne laag van de samenleving is stevig verzekerd.

De Russische bureaucratie greep in de eerste plaats in vanwege de onhandige bureaucratische methoden van het Afghaanse regime. In gebieden waar zich grote landgoederen bevonden, konden de landhervormingen op algemene steun rekenen. In andere gebieden was de situatie echter gecompliceerder, met veel verschillende vormen van grondbezit, deelteelt, tribale weiderechten, enzovoort. Het regime probeerde de veranderingen door te drukken zonder massale steun te verwerven onder de boeren en de stammen, en zonder de nodige materiële steun om het succes van de hervormingen te verzekeren.

De Afghaanse samenleving is altijd verdeeld geweest door loyaliteit tussen stammen, en de bonapartistische methoden van Kaboel riepen in veel gebieden hevige oppositie op. Geen enkele regering in Kaboel heeft ooit meer dan een losse heerschappij over het hele land uitgeoefend. De interventie van een buitenlandse indringer om het nieuwe regime in Kaboel overeind te houden, lokte nog meer wijdverbreide oppositie uit van de verschillende nationale groeperingen en stammen.

De Russische bureaucratie heeft enorme economische en militaire steun verleend. Ze hebben Najibullah gedwongen het etiket ‘marxistisch’ op te geven, in een poging zijn steun te verbreden. Maar ze zijn er nog steeds niet in geslaagd een stevige basis voor het regime te consolideren. Deze mislukking heeft het imperialisme een vruchtbare voedingsbodem geboden om religieus en nationalistisch verzet aan te wakkeren.

Onder deze omstandigheden is de Russische terugtrekking een nederlaag voor de bureaucratie. Dit is impliciet toegegeven in recente verklaringen van Gorbatsjov en minister van Buitenlandse Zaken Sjevardnadze. De Russische soldaten vertrekken zonder enig gevoel van ‘revolutionaire prestatie’.

Maar een vergelijking tussen deze nederlaag voor de Sovjet-bureaucratie en de nederlaag van het VS-imperialisme in Vietnam is volstrekt onjuist. Ondanks de kosten van de oorlog, de 15.000 Russische doden en nog veel meer slachtoffers, wordt de bureaucratie niet door een militaire nederlaag naar buiten gedrongen. Gorbatsjov en consorten hebben besloten dat het, gezien hun mondiale politieke doelstellingen, niet de moeite waard is om in Afghanistan te blijven.

In Vietnam werden de VS bovendien geconfronteerd met een verenigde nationale strijd, gebaseerd op de sociale belangen van de boerenbevolking, met name hun vraag naar land. De lappendeken van religieuze en tribale groeperingen die het ‘Afghaanse verzet’ vormen, zijn niet in staat zich te verenigen in een coherente nationale beweging met gemeenschappelijke doelstellingen. Met geld en wapens van buitenlandse beschermheren zijn zij erin geslaagd het regime op veel gebieden lam te leggen. Nu dreigen zij Afghanistan in een nieuwe en nog bloediger fase van burgeroorlog te storten. Maar zij zijn zelf niet in staat om een nieuw regime te vormen.

Zal het regime van Najibullah overleven? Zijn lot staat duidelijk op het spel. Gorbatsjov en Sjevardnadze zeggen nog steeds hun onwrikbare steun toe. Toch hebben diplomaten van het Kremlin de laatste weken intensief onderhandeld met de leiders van de moedjahedien. Zij hebben aangedrongen op het idee van een shura (vergadering) waarin alle groepen, met inbegrip van de regerende PDPA, zijn vertegenwoordigd. In ruil voor een nieuwe regering met ‘goede moslims’ (de huidige niet-PDPA-ministers) en één of twee PDPA-leden, hebben zij aangegeven bereid te zijn Najibullah te laten vallen en hem en zijn regering per vliegtuig het land uit te brengen naar de villa’s die reeds voor hen in de Sovjet-Unie gereed waren gemaakt.

Terwijl sommige moedjahedin-leiders bereid zijn ‘goede moslims’ te aanvaarden, is er echter geen enkele die bereid is de deelname van de PDPA te aanvaarden. Het Kremlin heeft dus weinig andere keuze dan vast te houden aan Najibullah. Nu het tapijt onder hem wegtrekken zou ongetwijfeld de totale ineenstorting van het regime bespoedigen. Bovendien heeft Najibullah nog steeds de steun van degenen die een direct belang hebben bij het regime, met name soldaten, politieagenten en staatsambtenaren, wier nek op het blok ligt als het regime valt. Wat hun twijfels ook mogen zijn, veel Afghaanse soldaten zullen het gevecht aangaan als het enige alternatief bloedige wraak door de moedjahedien is.

Er bestaat echter weinig twijfel over dat Moskou reeds is begonnen met de uitvoering van noodplannen voor het geval Kaboel valt. Er zijn berichten dat de Russische troepen, zelfs terwijl ze zich terugtrekken, een versterkte enclave aan het consolideren zijn – waarin een ingekrompen Najibullah-regime zou kunnen worden verdedigd – rond de noordelijke stad Mazar-e-Sharif, dicht bij de grens met de Sovjet-Unie.

Een terugkeer naar barbarij

Vele regeringsfunctionarissen en hun gezinnen zijn daarheen overgebracht, samen met een grote concentratie van Afghaanse soldaten. Russische wapens en voorraden zijn daar geconcentreerd, en het is mogelijk dat er Russisch personeel in dat gebied verblijft.

Dit is de regio waar de landhervorming en andere veranderingen het meest succesvol waren. De landbouw is er relatief vruchtbaar, en het gebied heeft aardgasreserves. Dit is ook de plaats waar de meeste recente industriële ontwikkeling heeft plaatsgevonden. Als Kaboel valt, zal de Russische bureaucratie, al was het maar om haar cruciale strategische belangen in deze regio te beschermen, zeer waarschijnlijk de voortzetting van het Najibullah-regime in deze enclave steunen. In feite zou dit de opdeling van Afghanistan betekenen. De zone in het noorden zou worden gecontroleerd door een proletarische bonapartistische marionet van de Russische bureaucratie. De rest van het land zou verdeeld worden tussen rivaliserende krijgsheren, die op hun beurt de marionetten zijn van de VS, de Pakistaanse heersende klasse en het Iraanse regime.

Ook stappen vanuit het officierskorps van het Afghaanse leger om Najibullah af te zetten zijn mogelijk. Een nieuwe bonapartistische regering, die de PDPA afwijst, zou wel eens een deel van de moedjahedien-leiders kunnen aantrekken. Hoe graag zij Kaboel ook willen innemen, een frontale aanval door verdeelde guerrillagroepen zou tot een afschuwelijk bloedbad leiden.

Een militaire staatsgreep, met de steun van delen van het officierskorps, de vrije beroepen, de kooplieden en sommige van de moedjahedien-leiders, zou in Kaboel een nieuw regime kunnen vestigen. De Russische bureaucratie heeft reeds het idee van een bredere regering geopperd. Het kan niet worden uitgesloten dat zij, mits hun strategische belangen aan de Afghaans/Sovjet-grens worden gevrijwaard, een nieuw bonapartistisch regime zou steunen.

In een dergelijke onstabiele situatie, waarbij vele onbekende factoren een rol spelen, is het onmogelijk de waarschijnlijke loop der gebeurtenissen met enige zekerheid te voorspellen. Maar wat er ook gebeurt, het lijkt nu onvermijdelijk dat de revolutionaire veranderingen die in 1978/79 in gang werden gezet, in een groot deel van Afghanistan zullen worden teruggedraaid. De verantwoordelijkheid voor deze terugval ligt bij het stalinisme, dat niets gemeen heeft met echt marxisme of internationalisme.

Als het huidige regime wordt ondermijnd, zelfs in een deel van het land, zal de sociale vooruitgang met vele tientallen jaren worden teruggeworpen. Overheersing door de moedjahedien betekent een terugkeer naar de barbarij. Na verloop van tijd, na een periode van pijnlijke reactie, zullen de voorwaarden ontstaan voor een nieuwe beweging om de maatschappij te veranderen.

Maar de les van de afgelopen tien jaar is dat een nieuwe beweging gebaseerd moet zijn op een beweging van onderaf, waarbij de arbeiders, boeren en inheemse stammen van Afghanistan gemobiliseerd worden rond een marxistisch programma. De revolutie in Afghanistan moet via een internationaal perspectief verbonden worden met de strijd van de arbeiders en boeren in heel Azië.

Om een revolutie op gezonde socialistische leest te schoeien, moet de Afghaanse revolutie ook worden gekoppeld aan het programma van politieke revolutie in de Sovjet-Unie, Oost-Europa en China, met het oog op de omverwerping van de bureaucratie en de invoering van de arbeidersdemocratie.

ARCHIEFTEKST uit 2009

De oorlog en bezetting in Afghanistan werd lang overschaduwd door de oorlog in Irak. De situatie in Afghanistan, Centraal-Azië, de rol van het VS-imperialisme, de Pakistaanse en Saoedische betrokkenheid bij corrupte allianties, steun aan de Taliban en versterking van het islamitische fundamentalisme vormen de onderwerpen van het nieuwe boek van Ahmed Rashid. Die Pakistaanse auteur is een autoriteit op het vlak van de Taliban en de politieke situatie in de regio. Zijn boek “De dreiging van de chaos” verschijnt nu ook in het Nederlands. We publiceren een recensie op basis van een eerder artikel door Peter Hadden.

De afgelopen weken kwam de opmars van de Taliban in Pakistan meermaals in het nieuws. Een politieschool werd belegerd en er waren tal van aanslagen. Het boek “De dreiging van de chaos” van Ahmed Rashid biedt een overzicht van hoe we tot deze chaotische situatie zijn gekomen. De titel is een vrij accurate omschrijving van de gebeurtenissen die worden beschreven in het boek. Hij gaat in dit boek verder waar zijn boek “Taliban” eindigde (in de loop van de komende maanden zullen we ook een bespreking van dat boek publiceren op deze site).

Het boek “Taliban” gaat vooral in op de opkomst van de Taliban en de hulp die het daarbij kreeg vanuit Pakistan en andere buitenlandse machten, in het bijzonder de Verenigde Staten. Dit boek gaat meer in op actuelere ontwikkelingen. Het beschrijft hoe de invasie van Afghanistan onder leiding van de VS in 2001 en het beleid van de binnenvallende machten en van Pakistan niet alleen hebben geleid tot een hernieuwde opkomst van de Taliban, maar ook tot een destabilisering van de volledige regio. De Centraal-Aziatische republieken werden onafhankelijk na de val van de Sovjetunie maar vormen nu wat Rashid een “kruitvat” noemt. (Over de radicale islam in de Centraal-Aziatische republieken schreef Rashid overigens het goed gedocumenteerde boek “Jihad” dat net als “Taliban” in het Nederlands beschikbaar is, de betere bibliotheken hebben beide werken in de rekken).

Ahmed Rashid stelt dat het falen om veiligheid te brengen in Afghanistan en Pakistan kan leiden tot meer “globaal terrorisme, nucleaire proliferatie en een drugepidemie op een nooit geziene schaal.” De recente oorsprong van deze chaos moet gezocht worden bij het beleid van het imperialisme en van Pakistan, in het bijzonder van de militaire heersers van dat land, de afgelopen 30 jaar. Vandaag is het algemeen geweten dat de VS, samen met de Saoedi’s, na de Russische invasie van Afghanistan in 1979 overgingen tot het financieren en bewapenen van de Afghaanse Mujaheddin. Onder de militaire dictatuur van Zia in Pakistan zorgde de geheime dienst ISI (Inter Service Intelligence) ook voor militaire apparatuur, wapens en training.

Tussen 1982 en 92 werden 35.000 radicale moslims uit 43 landen aangetrokken om in Afghanistan tegen de Russen te gaan vechten. In zijn boek “Taliban” haalde Rashid Osama Bin Laden aan toen die stelde: “Ik zette mijn eerste kamp op waar vrijwilligers werden getraind door Pakistaanse en Amerikaanse officieren. De wapens kwamen van de Amerikanen, het geld van de Saoedi’s.”

Wie financiert de fundamentalisten?

De ISI ontwikkelde banden met radicale islamitische groepen zoals Jamaat-e-Islam in Pakistan en gebruikte deze groepen om hulp te bieden aan de Mujaheddin. Zia zorgde er ook voor dat er veel middelen waren voor de speciale religieuze scholen of medressen. Naarmate de staatsscholen de deuren sloten, werden deze religieuze scholen de enige vorm van onderwijs voor heel wat jongens uit arme families en van de groeiende Afghaanse vluchtelingenbevolking. Het aantal medressen nam toe van 900 in 1971 tot 8.000 officiële scholen in 1988 (naast 25.000 onofficiële scholen).

Na de Russische terugtrekking in 1989 was geen enkele kracht in staat om een verenigd Afghanistan te vestigen. In de plaats daarvan kwam het land onder de controle te staan van rivaliserende krijgsheren die zich allen baseerden op één of andere nationaliteit of stammengroep binnen het lappendeken van nationaliteiten dat Afghanistan kent.

Voor het eerst in de 300-jarige geschiedenis van het land stond de grootste nationale groep in Afghanistan, de Pashtoon-bevolking, niet aan het roer in Kaboel. De hoofdstad viel in handen van de troepen van krijgsheren van Tadjikse en Oezbeekse afkomst. De aanhoudende burgeroorlog bracht verder vernielingen aan in een land dat al hard had geleden na negen jaar van Russische bezetting en oorlog. Afghanistan werd omgevormd tot een land dat bestond uit een hele reeks elkaar bestrijdende lokale regimes onder controle van autocratische, corrupte en reactionaire krijgsheren.

De Taliban slaagde er in om groot te worden op deze chaos. De groep kreeg steun van de Pakistaanse ISI en bouwde zich aanvankelijk uit onder de miljoenen Pashtoon-vluchtelingen in Pakistan. In 1996 trok de Taliban Kaboel binnen, de noordelijke milities die de stad voorheen controleerden, moesten de aftocht blazen.

Rashid legt uit dat de Taliban het resultaat was van een periode van bijna twee decennia oorlog, economische en sociale catastrofe. De Taliban beschikte niet over een echte basis in de Afghaanse samenleving. Hij omschrijft de Taliban als een groep die noch Pakistaans noch Afghaans is, “maar onderdeel van het lompenproletariaat, het resultaat van vluchtelingenkampen, gemilitariseerde medressen en het gebrek aan mogelijkheden in het grensgebied van Pakistan en Afghanistan.”

Het Pakistaanse leger en de ISI zochten naar een kracht die in staat zou zijn om een marionettenregime te vestigen in Kaboel dat een bondgenoot zou vormen tegenover India. Daarom werd steun gegeven aan de Taliban. De staat gaf openlijke steun aan militante islamitische groepen en leverde hen duizenden Pakistanen om mee te vechten in Afghanistan en in Kasjmir. Toen de VS druk begon uit te oefenen op Pakistan om de opleiding van opstandelingen in Kasjmir te stoppen, kon de ISI beroep doen op de Taliban. De trainingskampen werden overgebracht naar gebieden die onder de controle van de Taliban stonden.

Pakistan was niet het enige regime dat steun gaf aan de Taliban op dat ogenblik. De Amerikaanse regering onder Clinton had haar ogen laten vallen op de gas- en oliereserves in de nieuw opkomende Centraal-Aziatische republieken. Er werd gehoopt dat de Taliban een stabiel regime kon vestigen zodat er snel een pijpleiding door het land zou kunnen komen. Eens aan de macht slaagde de Taliban er echter niet in om stabiliteit of veiligheid te vestigen. Er waren nog steeds gevechten, zeker in het Noorden waar er sectaire slachtpartijen waren en een uittocht van zowat de helft van de niet-Pashtoon bevolking. Dat zorgde er samen met de aanhoudende steun van de Taliban voor Bin Laden voor dat de VS een bocht moest maken. Voor 11 september 2001 bleef Afghanistan echter laag op de Amerikaanse prioriteitenlijst staan. Toen in 2001 de Twin Towers in New York instortten en oorlog op de agenda kwam te staan, was er gedurende een decennium geen enkele officiële Amerikaanse afgevaardigde in Afghanistan geweest.

Na de militaire staatsgreep van Musharraf in 1999, werd vanuit Pakistan het beleid om de Taliban en radicale islamitische groepen te steunen als kanonnenvoer voor de strijd tegen India in Kasjmir verder opgedreven. Na 11 september kwam Bush tussen en werd druk gezet op de Pakistaanse regering om deel te nemen aan de “oorlog tegen het terrorisme”.

Het regime van Bush dreigde ermee om desnoods Pakistan binnen te vallen. Zodra Musharraf zijn bocht had gemaakt, kwamen er hulp, militaire technologie en schuldkwijtscheldingen voor de Pakistaanse generaals.

Moeilijke evenwichtsoefening voor Musharraf

Musharraf besloot om het dilemma van de keuze tussen een politiek die de VS wou en een politiek van steun aan islamitische groepen op te lossen door in beide richtingen tegelijk te gaan. Hij gaf de VS alle mogelijke garanties die ze nodig hadden, terwijl de ISI en de generaals hun steun aan de islamitische groepen gewoon verder zetten.

De VS aanvaardde het woord van Musharraf en de steun kwam binnen. Tussen 2001 en 2007 gaf de VS meer dan 10 miljard dollar steun aan het regime van Musharraf. 90% van die middelen waren voor het leger. Er waren geen politieke voorwaarden. Rashid stelt dat Musharraf er bij Bush op had aangedrongen om geen druk uit te oefenen inzake democratisering. “Hij kreeg carte blanche van de Amerikanen”.

Tijdens de Afghaanse oorlog vocht Pakistan dus aan beide kanten mee. 1.100 Amerikaanse troepen, waaronder paramilitaire teams van de CIA, bevonden zich tijdens het conflict in alle geheimzinnigheid op Pakistaans grondgebied. Er waren zowat 60.000 militaire vluchten vanop Pakistaanse luchtbases. Tegelijk waren er vertegenwoordigers van de ISI en Pakistan bij de Taliban.

Een voorbeeld van de problemen dat dit met zich mee bracht, zagen we bij de gebeurtenissen in Kunduz. Er werden Taliban-troepen, waaronder honderden ISI-agenten, omcirkeld door troepen van de Noordelijke Alliantie. Musharraf moest rechtstreeks Bush en Cheney aanspreken die er uiteindelijk mee instemden om de Pakistaanse agenten via een luchtbrug over te brengen naar Pakistan. De ISI besloot om de luchtbrug aan te grijpen om ook militanten van de Taliban en Al Qaeda in veiligheid te brengen in Pakistan.

Het grootste deel van het boek van Rashid gaat over de gebeurtenissen sinds de militaire “overwinning” in 2001. Die gebeurtenissen hebben geleid tot de “dreiging van chaos” in de regio. Zijn conclusies en standpunten zijn niet het resultaat van een radicaal of anti-establishmentvisie. Hij steunde de invasie in 2001 en zag het als “een rechtvaardige oorlog en geen imperialistische interventie.” Het succes van zijn boek over de Taliban zorgde er ook voor dat hij gehoor vond bij heel wat figuren uit het establishment. Hij werd uitgenodigd voor een gesprek met Blair in Islamabad, maar was niet onder de indruk van het “showgehalte” van Blair die de ene vraag na de andere afvuurde zonder te wachten op een antwoord waarbij het leek alsof Blair eerder wou gezien worden dan iets wou bijleren.

Rashid gaf ook advies aan NAVO-commandanten na de oorlog en hield een pleidooi voor het opdrijven van het aantal troepen om de regering van Karzai in Kaboel te ondersteunen. Zijn kritiek op het beleid van Bush in Afghanistan ligt in de lijn van wat heel wat commentatoren stelden naar aanleiding van de oorlog in Irak. Hij stelt dat het beleid van de neoconservatieven om zo weinig mogelijk middelen in te zetten en nadien niet te investeren in een betekenisvolle heropbouw leidt tot een ramp.

Dat klopt allemaal en Rashid’s boek is een vernietigende kritiek op het beleid van Bush en de politiek van Islamabad. Maar dat betekent niet dat een invasie met meer troepen in Afghanistan zou geleid hebben tot vrede of meer stabiliteit in de regio.

Macht van de krijgsheren

Na haar overwinning bracht de VS president Karzai aan de macht. De echte macht ligt echter bij de krijgsheren die zich na het gedeeltelijke verdwijnen van de Taliban sterker dan ooit tevoren voelen. De VS, onder leiding van Rumsfeld, voerde een “krijgsheren strategie”. De regering van Karzai werd aan de macht gelaten zonder enige middelen of effectieve macht. Zijn eerste begroting van 460 miljoen dollar moest worden betaald door donoren. Intussen konden de krijgsheren zich verrijken met budgetten van miljarden dollars.

Er waren heel wat inkomsten uit de handel met Iran en Centraal-Azië. Deze inkomsten gingen naar de krijgsheren die alle grensovergangen controleerden. Zo is er het voorbeeld van de pro-Sjiietische krijgsheer Ismael Khan, de leider van de Sipah-e-Pasadran (Partij van god). Hij verdiende maandelijks tussen de 3 en de 5 miljoen dollar via de handel aan de grens met Iran.

De krijgsheren kwamen één voor één op de loonlijst van de CIA te staan, zogezegd om hulp te bieden bij de veiligheid en om mee te zoeken naar Bin Laden. Ze kregen ook lucratieve contracten om de Amerikaanse troepen te bevoorraden. Bij die contracten was er een enorme corruptie. Rashid geeft het voorbeeld van Gul Agha Sherzai die “1,5 miljoen dollar per maande verdiende met het leveren van bouwmateriaal, brandstof en andere goederen. Kiezelstenen die nodig waren om de landingsbaan in Kandahar te herstellen, kostten 8 dollar per truck maar werden verkocht voor 100 dollar. Er waren dagelijks zo’n driehonderd trucks.”

De meeste natuurlijke rijkdommen van het land – 60% van de landbouw en 80% van de vroegere industrie en rijkdommen op het vlak van gas en mineralen – bevonden zich in het noorden en stonden onder de controle van de krijgsheren. Tegen 2005 had de bevolking van Kaboel nog steeds geen elektriciteit. En dat op een ogenblik dat het land genoeg elektriciteit produceerde om een Amerikaanse stad van 100.000 inwoners van energie te voorzien.

De toename van de opium

De krijgsheren en ook de Taliban toen deze het land terug binnen vielen, hebben heel wat voordeel gehaald uit de opiumhandel. Het klopt dat de Taliban in het laatste jaar van hun heerschappij de opiumproductie hadden verboden en dit verbod hardhandig wilden opleggen. Maar Rashid wijst dit toe aan een poging om de prijzen te herstellen nadat er een scherpe prijsdaling was geweest als gevolg van de overproductie en overcapaciteit. Het had niet zozeer te maken met een verzet tegen de export van heroïne voor “ongelovigen”.

Tegen 2003 waren naar schatting 2,3 miljoen Afghanen (14% van de landelijke bevolking) actief in de teelt en distributie van drugs. De waarde van de drughandel kwam overeen met 60% van de waarde van de legale economie. De overheid en de bezettende machten probeerden om de opium weg te krijgen, onder meer door vanuit vliegtuigen te sproeien op velden. Dat heeft hen enkel verder vervreemd van de landelijke bevolking die over geen andere middelen beschikte om rond te komen en te overleven. Het versterkte de steun voor de Taliban onder de Pashtoon-bevolking in het zuiden en oosten van het land.

Ieder buurland van Afghanistan kent momenteel een drugprobleem als gevolg van de situatie in Afghanistan. In Pakistan zijn er naar schatting vijf miljoen verslaafden. De cijfers in de Centraal-Aziatische republieken lopen eveneens op met een vertienvoudiging sinds de val van de Sovjetunie. Bovendien zijn deze republieken belangrijke doorgangslanden geworden voor de verspreiding van drugs naar Rusland en Europa.

In mei 2003 was er de beruchte toespraak van Bush op een Amerikaans oorlogsschip waarbij hij verklaarde dat de doelstellingen in Irak waren bereikt. Rumsfeld legde gelijkaardige verklaringen af over Afghanistan. Die stelde: “We zijn van een periode van gevechtsactiviteiten gegaan naar een periode van stabiliteit, stabilisering en heropbouw. Het grootste deel van het land is vandaag veilig.”

Hernieuwde opkomst van de Taliban

Het valse vertrouwen van de Amerikaanse militairen in de Afghaanse overwinning zorgde ervoor de VS zowat alle aandacht en middelen op Irak ging richten. De offensieven van de Taliban sinds 2003 hebben een einde gemaakt aan de illusies van Rumsfeld. In 2006 was er een vorm van mini Tet-offensief met een poging om Kandahar in te nemen (het Tet-offensief verwijst naar de oorlog in Vietnam). Bij het verweer tegen het tegenoffensief vuurde de Taliban 400.000 kogels af, 2.000 granaten en 1.000 stuks artilleriegeschut.

De Britten en Amerikanen beantwoordden dit met luchtaanvallen die erop gericht waren om volledige gebieden op te ruimen. Dat leidde tot een groot aantal burgerslachtoffers en het zorgde ervoor dat de lokale stammen in de armen van de Taliban werden gedreven. Rashid haalt een Britse officier in Helmand aan die stelde: “We zeiden dat we anders waren dan de Amerikanen die dorpen bombardeerden en afstraften, maar we gedroegen ons net hetzelfde.” Het was volgens deze officier een voorbeeld van hoe een opstand kan worden uitgelokt.

Repressie, corruptie, opium en krijgsheren samen met een aanhoudende verarming van de Afghaanse bevolking. Dat is de basis waarop de Taliban een nieuwe opmars kon kennen. Maar dat beeld blijft onvolledig indien geen rekening wordt gehouden met de rol van het Pakistaanse regime.

Na 11 september 2001 en de val van het Taliban-regime, bleef Musharraf geld aanvaarden van de VS terwijl hij tegelijk ook alle mogelijke steun gaf aan radicale islamitische groepen in eigen land. Rashid beschrijft dit als volgt: “Terwijl de ISI de CIA hulp aanbood om leiders van Al Qaeda op te sporen in Pakistaanse steden, bleven Pakistaanse islamitische militanten, met de stilzwijgende goedkeuring van de ISI, aanvallen uitvoeren op Indische troepen in Kasjmir of werd geholpen bij de hergroepering van de Taliban in Pakistan.”

In 2002 werden Pakistaanse verkiezingen uitgeroepen door het leger. Er werd alles aan gedaan om het resultaat op voorhand al te kunnen vastleggen. Politieke meetings waren verboden. De enige groepering die wel bijeenkomsten kon houden, was de MMA. Dat was een recent opgezet front van verschillende islamitische groepen. Zij mochten wel campagne voeren omdat ze gezien werden als religieuze groepen en niet als politieke… Ondanks die steun van het militaire regime bleek de afwezigheid van bredere steun onder de Pakistaanse bevolking voor deze groepen uit het resultaat. De MMA haalde nationaal 11,5%. In de Noordwestelijke Grensprovincie haalde het kartel de helft van de lokale zetels en nam het deel aan de regionale regering. Ook in Balochistan werd een voldoende goed resultaat behaald om deel te nemen aan het lokale bestuur.

Via deze verkiezingen gaf het Pakistaanse leger in de praktijk bescherming aan de Taliban door gebieden over te laten aan islamitische krachten. Balochistan bevindt zich vlakbij een lang stuk onbewaakte grens met Afghanistan, het gebied van Afghanistan waar de Taliban het sterkste staat met steden als Zabul, Kandahar en Helmand. De bevolking van Balochistan is doorgaans meer voor een seculier bestuur en er waren verschillende bewegingen en oorlogen voor meer onafhankelijkheid. De komst van een groot aantal Afghaanse Pashtoons en de Talibanisering van delen van Balochistan hebben een nieuw ingrediënt gevormd voor de reeds onstabiele nationale situatie in Pakistan.

Taliban in Pakistan

Tussen Balochistan en de Noordwestelijke Grensprovincie (NWFP) bevinden zich de stammengebieden (FATA – Federal Administered Tribal Areas), het armste en meest achtergebleven deel van Pakistan waar zowat 3 miljoen mensen wonen met een gemiddeld inkomen van slechts zo’n 500 dollar per jaar. Grote delen van de FATA zijn omgevormd tot bolwerken van de Taliban. Het antwoord van het Pakistaanse leger bestond uit regelmatige brutale operaties in de gebieden. Dat heeft de lokale bevolking enkel nog meer vervreemd van het regime met als gevolg dat hele districten in de praktijk onder de controle staan van gewapende militante groepen.

De Pakistaanse Taliban heeft net als in Afghanistan een brutaal reactionair regime opgelegd aan de bevolking van de gebieden die ze controleren. Stamhoofden die in hun weg staan, worden genadeloos afgemaakt en onthoofd.

Pakistan bevindt zich nu in een moeilijke situatie als gevolg van de tegenstellingen in het beleid van Musharraf. De steun aan de VS is door de islamitische groepen aangegrepen om een steun uit te bouwen onder de bevolking. Ze hebben zich kunnen opwerpen als een oppositiebeweging tegen de Pakistaanse regering en tegelijk ook tegen het regime in Kaboel. De stammengebieden (FATA) zijn een uitvalbasis geworden voor zelfmoordaanslagen en andere aanslagen op Pakistaans grondgebied. Het is ook de uitvalbasis voor operaties over de grens met Afghanistan.

Als de nieuwe Pakistaanse regering een zelfde houding zal blijven aannemen, dan zullen de stammengebieden een vrijplaats blijven voor de tegenstanders van Islamabad alsook voor de Afghaanse Taliban. Anderzijds zou buigen voor de Amerikaanse eisen en het starten van een militair offensief in deze gebieden kunnen leiden tot een massaal verzet in Pakistan zelf.

Centraal Aziatische staten

“Dreiging van de chaos” gaat ook in op de pogingen van de VS om een grotere invloed te verwerven in de Centraal-Aziatische landen die aan Afghanistan grenzen in het noorden. Deze landen zijn erg arm en kennen doorgaans een erg repressieve samenleving. 80% van de bevolking in Tadjikistan leeft onder de armoedegrens, 60% is er werkloos.

Rashid gaat uitgebreid in op wat wellicht de meest onstabiele staat in deze regio is: het Oezbekistan van dictator Karimov. Die voerde oorlog tegen alle politieke tegenstanders en alles dat maar naar islamisme neigt. Alle politieke partijen, vakbonden, studentengroepen zijn verboden in het land en er is een verbod op politieke bijeenkomsten. Toen de VS op zoek ging naar bondgenoten in de regio om de invasie in Afghanistan te ondersteunen, vormde de afwezigheid van basisrechten in Oezbekistan geen bezwaar. De auteur concludeert hieruit: “In de plaats van democratie te bevorderen en hervormingen te stimuleren, heeft de Amerikaanse aanwezigheid corrupte heersende elites enkel nog machtiger en corrupter gemaakt, tot grote woede van de bevolking.” Het resultaat is dat de hele regio een kruitvat is geworden die op elk ogenblik kan ontploffen.

Het boek van Rashid is echter vooral zwak als het aankomt op oplossingen voor de dreigende regionale catastrofe. Hij besteedt maar een paar lijnen aan wat er zou kunnen worden gedaan, mogelijk omdat hij zelf geen oplossing ziet. En deze punten beperken zich dan nog tot hoop die los staat van de verwachtingen van de auteur en alle andere elementen van het boek. Hij heeft over een nieuw globaal evenwicht tussen de grootmachten waarbij er op lange termijn troepen en middelen zouden worden voorzien. Intussen moet de Afghaanse elite de kansen aangrijpen om de natie te laten heropstaan. Rond Centraal-Azië slaagt de auteur er niet in om een alternatief naar voor te schuiven. Hij beperkt zich tot de stelling dat “een generatie van leiders zal moeten sterven of aftreden vooraleer er echte verandering kan komen.”

Het boek “De dreiging van de chaos” biedt geen antwoorden omdat Rashid oplossingen zoekt waar deze niet te vinden zijn: langs de weg van het kapitalisme. De feiten die hij beschrijft vormen een bevestiging van de vaststelling dat het kapitalisme geen uitweg biedt. Wat hij omschrijft als “falende staten” vormen het onvermijdelijke politieke resultaat van imperialistische interventies en het falen om problemen van armoede, onderontwikkeling, tribale en nationale tegenstellingen op te lossen.

Rol van de arbeidersklasse

In het boek ontbreekt één belangrijke factor en dat verklaart waarom Rashid uiteindelijk tot een weinig verhuld pessimisme komt. De enige kracht die het potentieel heeft om verandering te bekomen en de “dreiging van de chaos” te vermijden, is de arbeidersklasse. In het bijzonder de Pakistaanse arbeidersklasse vormt een sleutel voor de situatie in de regio. Toch komt deze factor niet aan bod in het boek.

Het enige element dat de massa’s in de verschillende landen vandaag verbindt, is armoede. De radicale islam kende een opgang omdat geen enkele andere kracht in staat was om in te spelen op de woede, zeker onder de jongeren, tegenover de moeilijkheden waarmee de bevolking wordt geconfronteerd. Het feit dat de islamitische groepen het niet goed deden bij de Pakistaanse verkiezingen vorig jaar maakt overigens duidelijk dat er geen stevige basis is voor islamitische groepen en dat deze snel kunnen terug gedreven worden indien er een echt alternatief ontwikkelt.

Het boek van Rashid toont de noodzaak aan van een gezamenlijke strijd van de arbeiders en armen in de regio tegen het kapitalisme, het grootgrondbezit, de heerschappij van de krijgsheren en voor een socialistische federatie waarbij ook de grenzen kunnen herbepaald worden waar nodig.

Rashid is geen socialist en pleit er ook niet voor in zijn boek. Maar dit boek biedt wel heel wat argumenten waarmee anderen wel voor een socialistisch alternatief kunnen pleiten.