Category: Column

Uit de archieven van de klassenstrijd

Na de dood van Stalin (1953) kwam Nikita Chroesjtsjov naar voren als de leidende figuur in de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU), nadat hij zijn gevaarlijkste rivaal Beria, de chef van de politieke politie, had uitgeschakeld. De volgende jaren werden gekenmerkt door gewelddadig onderdrukte arbeidersopstanden in verschillende Oost-Europese landen: de staking en opstand van bouwvakkers in Berlijn in 1953, de stakingen in Polen in 1956 of nog de Hongaarse opstand van 1956 die door Sovjettanks in bloed gesmoord werd.

door Guy Van Sinoy uit maandblad De Linkse Socialist

”De Sovjet-Unie zal de Verenigde Staten inhalen in productie per hoofd van de bevolking”

Aan het eind van de jaren vijftig ontwikkelden de Sovjets een ambitieus ruimtevaartprogramma waarmee zij de Verenigde Staten voor waren in de verovering van de ruimte: de eerste kunstmatige satelliet (Spoetnik) in oktober 1957, de eerste mens in de ruimte (Gagarin) in april 1961. Deze successen in de ruimte brachten Chroesjtsjov ertoe ambitieuze en totaal onrealistische voorspellingen te doen.

In oktober 1961 liet hij het 22e partijcongres een nieuw programma goedkeuren waarin werd aangekondigd dat de Sovjet-Unie de periode inging van “de opbouw van een communistische maatschappij waarin de bronnen van maatschappelijke rijkdom vrijelijk zullen stromen.” Hij kondigde aan dat binnen tien jaar “de Sovjet-Unie de Verenigde Staten zal overtreffen in productie per hoofd van de bevolking.”

Tegelijkertijd groeiden de rijen voor winkels met bijna lege etalages en schappen. Er deed een grap de ronde: journalisten gaan naar het huis van de beroemde kosmonaut Joeri Gagarin om hem te interviewen. Hij is er niet, maar zijn kinderen zeggen: “Hij is in de ruimte en zal over 30 minuten terug zijn.” En waar is jullie mama? “Ze is even in de rij gaan staan bij de slager, ze is hopelijk over vier of vijf uur terug.”

Novotcherkassk 1962

Chroesjtsjov verhoogde de prijs van vlees met 30% en die van melk, boter en eieren met 19%. De aankondiging wekte de bezorgdheid van de ambtenaren en de woede van de bevolking op. In de locomotieffabriek NEVZ in Novotcherkassk, een industriestad met 100.000 inwoners in het zuiden van Rusland, veranderde deze woede in opstand. Vooral nadat de lonen er verlaagd waren.

Op de ochtend van 1 juni kwamen een twaalftal werknemers van de walserij, die de dag tevoren een loonsverlaging van 30% te slikken kregen, in de werkplaats bijeen en ze bleven discussiëren in plaats van naar hun werkplek te gaan. De manager kwam naar beneden om hen de les te lezen. De arbeiders besloten naar buiten te gaan en lieten de sirene van de fabriek loeien om anderen mee te krijgen. Ze maakten kartonnen borden: “Vlees! Boter! Loonsverhogingen.” De populairste slogan was ongetwijfeld: “Chroesjtsjov in de pan”!

Een delegatie van NEVZ ging langs de fabrieken om de beweging uit te breiden. Drie uur later stonden 4.000 arbeiders voor het kantoor van de directie. De partijsecretaris stuurde een detachement van 200 soldaten, die in een oogwenk door de menigte werden weggejaagd. ‘s Avonds kwamen er machinegeweren en enkele pantservoertuigen om de directeurs te bevrijden die ‘gegijzeld’ waren door de stakers. Het Kremlin werd gealarmeerd. Chroesjtsjov stuurde Mikojan, één van zijn plaatsvervangers, ter plaatse.

De volgende ochtend betoogden 10.000 arbeiders met spandoeken met eisen en portretten van Lenin. Tanks blokkeerden hun pad. De menigte scandeerde: “Maak plaats voor de arbeidersklasse!” Een delegatie van stakers, aangevoerd door de arbeider Mokrooussov, had een ontmoeting met Mikojan. Ze eisten de terugtrekking van de troepen en de opheffing van de prijsstijging. Mikojan verklaarde niets te kunnen doen aan de prijsstijging. Het gesprek leverde niets op, maar voor het eerst werd het apparaat dat de arbeidersklasse beweerde te vertegenwoordigen rechtstreeks geconfronteerd met de klasse.

Repressie

De plaatselijke partijleider belde naar het Kremlin en vroeg Chroesjtsjov toestemming om de betogers uiteen te drijven. Een detachement speciale troepen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken kwam ter plaatse. Gewapend met machinegeweren, schoten ze op de menigte. Tientallen mensen raakten gewond. Er vielen veel doden. Hoeveel doden? Het cijfer is onzeker omdat de politie ‘s nachts de lichamen meenam om op een geheim gebleven plaats te begraven.

De volgende dag gingen de arbeiders niet aan de slag. Rond 9 uur ‘s morgens verzamelden 500 arbeiders zich voor het centrale politiebureau om de vrijlating te eisen van de betogers die de vorige dag waren gearresteerd. De plaatselijke partijleider verklaarde op de radio dat de actie het resultaat was van “hooligans, dronkaards en provocateurs” die “enkele onwetende arbeiders” op sleeptouw hadden genomen.

Zeven ter dood veroordeelden

De bureaucratie nam brutaal wraak voor de angst die de staking bij haar had opgeroepen. Veertien arbeiders kwamen voor de rechter. Ze werden als criminelen berecht en behandeld. Zelf mochten ze niet spreken, dat werd aan de door de rechtbank aangestelde advocaten overgelaten. Uiteindelijk werden zeven arbeiders, waaronder Mokrooussov, ter dood veroordeeld en de zeven anderen tot  10 à 15 jaar in een kamp of de gevangenis.

Novotcherkassk was het begin van het einde voor Chroesjtsjov. Het werd door het partijapparaat als één van de redenen aangegrepen om zich te ontdoen van de bijzonder onpopulaire partijleider.

De steenkoolmijn Bois du Cazier in Marcinelle is vooral bekend van de grote mijnramp op 8 augustus 1956 waarbij 262 mijnwerkers omkwamen, van wie meer dan de helft migranten.

door Guy Van Sinoy uit maandblad De Linkse Socialist

In dit artikel wil ik het echter over een andere belangrijke gebeurtenis in Bois du Cazier hebben. In de nacht van 26 op 27 april 1942 slaagde een groep gewapende partizanen erin 300 kilogram dynamiet en 2.000 ontstekingsmechanismen, die 170 meter onder de grond lagen opgeslagen, buit te maken.

De Gewapende Partizanen, opgericht door de Communistische Partij van België (PCB), waren kleine, volledig clandestiene sabotagegroepen. In totaal waren er meer dan 12.000 verzetsstrijders bij de gewapende partizanen. In Charleroi werden ze aangevoerd door Raoul Baligand, een mecanicien in de fabriek ACEC. Tijdens de burgeroorlog (1936-1939) in Spanje vocht Baligand tegen het fascisme. Hij kwam  met een solide militaire ervaring terug.

De gewapende partizanen waren door communistische mijnwerkers gewaarschuwd dat Bois du Cazier zojuist een grote voorraad explosieven had ontvangen. Ze besloten door een list een groot deel van de explosieven te stelen. Twee groepsleiders, Raoul Baligand en Victor Thonet, bestudeerden het terrein gedurende veertien dagen. Baligand sloop ‘s nachts de kolenmijn binnen, terwijl Thonet, onder het voorwendsel werk te zoeken, zich onder de mijnwerkers begaf en hen vakkundig ondervroeg. De topografie van de plaats en de organisatie van de diensten hadden weldra geen geheimen meer voor hen.

Op 26 april 1942 om 22.30 uur kwam de groep partizanen bijeen op het kerkhof van Marcinelle, dat 200 meter van de kolenmijn lag. Zij maakten ruimte in twee kluizen, die eerder door Baligand waren ontdekt, om de explosieven naast de lijkkisten te verbergen. Gewapend en gemaskerd kwamen Baligand en Thonet om 23.45 uur de kolenmijn binnen. De huisbewaarder besefte dat het beter was om zich niet te verzetten. De andere leden van de groep, met revolvers in de hand, neutraliseerden de paar aanwezige arbeiders. Onder bedreiging met een pistool stemde de machinist ermee in de kooi te laten zakken die drie mannen van het commando naar de verdieping 170 bracht waar de explosieven waren opgeslagen. Om 3 uur ‘s nachts brachten de drie mannen, geholpen door mijnwerkers, het dynamiet naar boven. De hele groep partizanen vervoerde de kisten met explosieven naar het kerkhof om ze tijdelijk te deponeren in de grafkelder die van tevoren was vrijgemaakt.  De operatie was een compleet succes zonder dat er ook maar één schot gelost werd.

Alvorens de plaats te verlaten, gebruikte Baligand een lading dynamiet van 5 kg om de machines van de luchtafvoerschacht op te blazen. De kabels waren gebroken en de kooien vielen op de bodem van de mijn. Het werk werd pas op 4 mei hervat. Een week later brachten de partizanen de kisten stilletjes van de begraafplaats naar een veilige plaats. De explosieven werden gebruikt voor sabotageoperaties in Henegouwen.

In het voorjaar van 1942 vertrok Baligand om de gewapende partizanen in de regio Centre te leiden. Hij werd in Charleroi vervangen door Victor Thonet, een schilder. De gewapende partizanen van Charleroi voerden heel wat acties: op 6 maart 1942 ontplofte er een bom in de gebouwen van het extreemrechtse Rex, een andere bij UTMI (‘vakbond’ van collaborateurs). Op 22 juni 1942 werd een bom gebruikt tegen de lokalen van de SS en in september 1942 werd de Rexistische burgemeester van Charleroi op straat doodgeschoten.

De nazi’s verhoogden het aantal gijzelingen en arrestaties. Na een aanklacht werd Victor Thonet gearresteerd, naar Breendonk gedeporteerd, gemarteld en vervolgens doodgeschoten in Schaarbeek. Vijf partizanen die op 27 april aan de operatie hadden deelgenomen, werden als gijzelaars gearresteerd en eind 1942 in Breendonk gefusilleerd: Joseph Boulanger (drukker), Gustave Derard (bediende), Roger Istasse (mijnwerker), François Lambert (monteur), Yvon Malevez (elektricien).

Toen de bevrijding naderde, werd Raoul Baligand benoemd tot nationaal commandant van het partizanenleger. Van 1946 tot 1949 was hij parlementslid voor de PCB, van 1946 tot 1952 gemeenteraadslid in Gilly. In 1952 keerde hij terug naar de fabriek als monteur. Vanaf het begin van de jaren vijftig was hij voorzitter van de Garcia Lorca, in Brussel, die als dekmantel diende voor de activiteiten van de Spaanse communistische partij in ballingschap.

Uit de archieven van de klassenstrijd

Gepubliceerd in de Verenigde Staten in 1941 onder de titel ‘Out of The Night’, werd de autobiografie van Jan Valtin (pseudoniem van Richard Krebs), een Duitse communistische zeeman actief op alle oceanen en in veel grote havens (Hawaii, Californië, China, Maleisië, West-Europa, Rusland) al snel een bestseller.

door Guy Van Sinoy uit maandblad De Linkse Socialist

De auteur werd in 1904 in Duitsland geboren. Zijn vader was scheepvaartinspecteur in het Verre Oosten. Valtin volgde zijn familie van haven tot haven. “Op 14-jarige leeftijd sprak ik, naast mijn eigen taal, redelijk goed Chinees en Maleisisch, ik kon me redden in het Zweeds, Engels en Italiaans.” Valtin keerde tijdens de Eerste Wereldoorlog terug naar Duitsland, werd op 16 jaar lid van de Communistische Partij in Duitsland (KPD) en nam deel aan de opstand in Hamburg in 1923.

Vanaf dat moment was zijn leven nauw verbonden met het revolutionaire vuur dat zich in de jaren twintig en dertig over de hele wereld verspreidde. Als zeeman bevoer hij de wereldzeeën, meestal als verstekeling. Hij organiseerde communistische kernen in havens op alle continenten. Hij deed dit politieke werk in het kader van de rode vakbondsinternationale (Profintern) om een internationale organisatie van zeelieden en dokwerkers op te zetten.

Jan Valtin was een schimmige en geheimzinnige figuur. Hij behoorde tot de ‘rode voorhoede’ die onophoudelijk de werkende massa’s op het pad van de gewapende opstand wilde leiden. Hij volgde de instructies van de partij, ondanks zijn twijfels, en kwam op die basis tot het standpunt dat de belangrijkste vijand in Duitsland de sociaaldemocratie was. Naast tal van fascinerende onthullingen maakt dit boek ook duidelijk hoe de machtsovername van Hitler mee te danken was aan de door Moskou gedicteerde verkeerde strategieën.

In 1933 werd Valtin opgepakt door de Gestapo. Samen met duizenden communisten en socialisten werd hij naar de eerste concentratiekampen gestuurd. Zijn zoon werd onder dwang ingelijfd bij de Hitlerjeugd. Na jaren van marteling ontsnapte Valtin aan de hel door zich voor te doen als een dubbelagent binnen zijn organisatie.(1)

Hij werd al gauw opgejaagd door zowel de Gestapo als de GPU (Russische geheime dienst). Hij trok naar de VS waar hij, zonder ook maar iets van zijn eerdere strijd te verloochenen, het adembenemende boek ‘Out of the Night’ schreef.

Dit boek is een krachtige getuigenis van de immense moed en de geest van zelfopoffering van een hele generatie arbeiders-activisten tegenover het nazisme. Het was ook één van de eerste aanklachten van de misdaden van het stalinisme voor een groot publiek.

(1) Valtin deed alsof hij zich aansloot bij de Nazi’s, op instructie van zijn communistische superieur Ernst Wollweber. Van 1953 tot 1957 stond Wollweber aan het hoofd van de politiemacht (Stasi) van de Duitse Democratische Republiek (DDR).

Gedeporteerd naar de Goelag, door Stalin overgedragen aan de Gestapo

Dit is het tragische verhaal van Duitse communisten die in de klauwen van Stalin vielen. Margarete Thüring sloot zich in 1926 op 25-jarige leeftijd aan bij de Communistische Partij van Duitsland (KPD). Ze trouwde met Rafael Buber en kreeg twee kinderen. In 1929 ging het koppel uit elkaar. Daarna was Margarete samen met Heinz Neumann, een jonge en briljante medewerker van de KPD aan wie belangrijke internationale taken werden toevertrouwd in China en Spanje.

door Guy Van Sinoy

In 1932 botste Neuman, lid van het parlement en van het Politiek Bureau van de KPD, met KPD-voorzitter Ernst Thälmann. Aanleiding was de kwestie van het ‘rood-bruine’ volksreferendum: een gezamenlijk initiatief tot referendum van de nazi’s en de communisten tegen de socialisten in de deelstaat Pruisen. Neumann werd aan de kant geschoven en werd in 1935 naar Moskou geroepen. Daar werd hij in april 1937 opgepakt door de geheime politie (NKVD). Hij verdween voorgoed, waarschijnlijk werd hij vermoord.

In juni 1938 wordt Margarete op haar beurt gearresteerd door de NKVD. In een schijnproces werd ze beschuldigd van contrarevolutionaire activiteiten en veroordeeld tot vijf jaar in een werkkamp. Ze werd gedeporteerd naar de Karaganda goelag in Kazachstan, waar ze twee jaar in erbarmelijke omstandigheden doorbracht.

In augustus 1938 werd het Hitler-Stalinpact ondertekend tussen de Sovjet-Unie en Duitsland. In het kader van dit akkoord werden Duitse communisten, die in de Sovjet-Unie hun toevlucht hadden gezocht, in 1940 aan Hitler uitgeleverd. Na twee jaar in de goelag werd Margarete Buber-Neumann overgedragen aan de Gestapo, die haar opsloot in het concentratiekamp Ravensbrück, ten noorden van Berlijn. Ze bracht er vijf jaar door en raakte bevriend met gedeporteerde verzetsstrijders: de Franse etnologe Germaine Tillon en de Tsjechische journaliste Milena Jesenska die in 1944 overleed en wier biografie Margarete schreef.

De kampleiding liet in april 1945 een groot aantal gevangenen vrij toen het Rode Leger aan een opmars bezig was. Margarete begon aan een lange reis te voet door Duitsland om aan het Sovjet-leger te ontkomen en zich bij haar familie in Beieren te voegen.

Ze schreef na de oorlog verschillende boeken:

• Gedeporteerd naar Siberië, gevangene van Stalin en Hitler
• Gedeporteerd naar Ravensbrück, gevangene van Stalin en Hitler
• Milena