Jaaroverzicht (1)
2009 zal samen met 1929 de geschiedenis ingaan als een crisisjaar voor het kapitalisme. De verwachtingen werden steeds opnieuw naar beneden herzien en het ziet er ook nu niet naar uit dat er snel een einde zal komen aan de crisis. In het eerste deel van ons jaaroverzicht blikken we terug op de kapitalistische crisis.
Overheden komen tussen
De kapitalisten maakten internationaal een grote bocht. Enkele neoliberale dogma’s werden overboord gegooid om massale overheidsinterventies goed te praten. Een Keynesiaanse vorm van interventie moest de recessie wat verzachten. In januari schreven we: “Zelfs als een langdurige depressie wordt vermeden, zal het Keynesianisme niet in staat zijn om een nieuwe opleving van de economie te creëren. Voor een groei die zichzelf in stand houdt zou er nood zijn aan een extensieve investering van kapitaal door de grote bedrijven. De kapitalisten zullen echter pas investeren als ze verzekerd zijn van een aanvaardbaar niveau van winstgevendheid.”
En nog: “Een groot deel van de schulden en de industriële overcapaciteit zal uit het systeem moeten worden gehaald vooraleer er een echte nieuwe groei mogelijk is. De huidige recessie zal wellicht verder gaan in de VS en op wereldvlak. Indien er al een herstel komt, zal dit wellicht erg traag en ongelijk tot stand komen. Zelfs indien Keynesiaanse maatregelen de impact van de recessie verzachten, zal de arbeidersklasse een zware prijs betalen voor de kapitalistische crisis en dat via lage lonen, massale werkloosheid en armoede. Keynesiaanse maatregelen zullen de anarchie van de marktkrachten niet uitschakelen of een einde betekenen voor de onstilbare kapitalistische winsthonger. Tegelijk zullen de aanvallen op de arbeiders leiden tot massale strijdbewegingen, het in vraag stellen van het kapitalisme en een zoektocht naar een echt alternatief. Het Keynesianisme kan in het beste geval een tijdelijke palliatieve zorg aanbieden voor de kapitalistische crisis. Het idee van een democratisch socialistische planning anderzijds zal meer en meer steun krijgen aangezien het de enige manier is om volop gebruik te maken van wetenschap, technologie en productiekrachten teneinde te voorzien in de behoeften van de volledige samenleving.”
De immense overheidstussenkomsten om de banken te redden, werden door sommigen “socialisme voor de rijken” of “socialisme met Amerikaanse kenmerken” genoemd. Met socialisme had dit niets te maken, het gaat om het collectiviseren van de verliezen om nadien de winsten beter te kunnen privatiseren.
De herstelplannen veranderen niets aan de fundamentele tegenstellingen waarop het neoliberalisme de afgelopen periode haar groei had gerealiseerd en die de basis vormden voor de huidige crisis: enorme schulden bovenop een grote sociale kloof. Een vlucht vooruit zal geen oplossing bieden voor de crisis van het kapitalisme. Misschien kan het een pleister op het houten been van het systeem vormen, maar dat maakt weinig verschil als het hout rot is.
Wereldeconomie. “Na de grootste kapitalistische party de zwaarste kater”
De situatie voor de wereldeconomie ziet er niet goed uit. In februari stelden we: “De drie grootste economieën ter wereld – Europa, de VS en Japan – zijn in recessie. IJsland is failliet en de Belgische regering is over de crisis gevallen. De economische crisis verdiept en de recente cijfers zijn vaak “de ergste sinds de metingen begonnen”. In de VS sneuvelden in november en december samen meer dan een miljoen jobs, het slechtste resultaat sinds 1945. De fabrieksactiviteit daalde er in december aan zijn snelste tempo in 30 jaar tot het laagste niveau sinds het begin van de metingen in 1948.”
De gevolgen van de ineenstorting zijn vooral duidelijk voor de arbeiders en hun gezinnen: de Amerikaanse werkloosheid nam toe tot meer dan 10%, in Europa wordt dat cijfer voor volgend jaar verwacht. Zelfs ieder standpunt over een economisch herstel in 2010 gaat uit van een verdere stijging van de werkloosheid. In China kwamen er in 2008 al 10 miljoen werklozen bij. De crisis in de export vanuit China zorgde ervoor dat 26 miljoen gemigreerde arbeiders werkloos waren.
De crisis maakte niet alleen slachtoffers bij de nieuwe werklozen en armen. Er waren volledige landen of regio’s die failliet gingen, denk maar aan IJsland of de neergang van de Keltische Tijger (Ierland), dat jarenlang als hét voorbeeld bij uitstek gold bij neoliberalen. Zelfs in de VS zijn er deelstaten als Californië die amper het hoofd boven water kunnen houden.
De reddingsoperaties voor banken of bedrijven als GM werden gebruikt om een aanval op het personeel in te zetten. GM kreeg miljarden van de Amerikaanse overheid in ruil voor besparingen en herstructureringen op de kap van de arbeiders.
In februari schreven we: “Om het kapitalisme een elan te geven zou een herstel van de winstvoet nodig zijn, wat enkel mogelijk is ten koste van de arbeidersklasse en dus ook van de afzetmarkt van de kapitalisten. Het kapitalisme zit hiermee gewoon muurvast in haar eigen tegenstellingen.”
Geen oplossingen op kapitalistische basis
De stelling dat het einde van de recessie in zicht is, is voorbarig. De crisis dreigt verder toe te slaan. De stimulusmaatregelen hebben de eerste effecten van de crisis wat afgezwakt, maar nu zal steeds meer aan de arbeiders worden gevraagd om te betalen voor de crisis. De prijs van deze crisis staat “op gelijke hoogte als de prijs van een oorlog”, stelde een commentator. Het uiteenbarsten van de zeepbellen die voor 2007 werden geblazen, kan leiden tot 10 jaar van harde besparingen tenzij de arbeiders zich verzetten.
Voor het kapitalisme was China altijd een lichtpunt. Er is een versterking van de staatscontrole op de economie. Naar schatting werd 600 miljard dollar in de economie gepompt en dat leidt tot de creatie van nieuwe zeepbellen, in het bijzonder op de aandelenbeurzen en in het vastgoed. De internationale kapitalisten proberen de Chinese regering te dwingen om haar munt, de renminbi, te revalueren. Dat zou wel eens een herhaling kunnen vormen van de Plaza en Louvre akkoorden uit de jaren 1980 waarmee de waarde van de Japanse Yen werd aangepast en waarmee meteen ook de basis werd gelegd voor de twee “verloren decennia” in Japan met een gemiddelde jaarlijkse economische groei van 0,1% sinds 1991. De Chinese groei zal de problemen van China of van het wereldkapitalisme niet oplossen. Het wereldkapitalisme staat voor een periode van uitgerokken stagnatie en zelfs van stagflatie. Het bijdrukken van geld brengt ook een gevaar van hyperinflatie met zich mee.
Vertrouwen in het kapitalisme ondermijnd
De economische crisis leidt tot een scherpere polarisering tussen rijk en arm. Het versterkt ook een aantal tegenstellingen tussen naties. De afgelopen maanden zagen we barsten in het Europa van het kapitaal, de Europese eenmaking stond onder druk van de crisis. Politiek uitte zich dat in de zoektocht naar een grijze muis als eerste “president” van de EU. In Ierland was een grootse campagne van het volledige establishment nodig om de bevolking “ja” te laten stemmen voor het Lissabon-referendum. Het enthousiasme voor de Europese Unie is grotendeels verdwenen, de crisis versterkt de barsten in de EU zelf.
De crisis zorgde ervoor dat de retoriek van het “volkskapitalisme”, waarbij voortaan iedereen door het kopen van wat aandelen kapitalist zou kunnen worden, een stille dood stierf. Meer nog: er was een steeds grotere openheid voor kritiek op het kapitalisme en een hernieuwde aandacht voor Marx en diens analyse van het kapitalisme. 20 jaar na de val van Muur moet zelfs de zakenkrant De Tijd erkennen: “Val Muur heeft superioriteit kapitalisme niet bevestigd.” 23% van de bevolking wil een ander economisch systeem, slechts 11% meent dat de vrije markt perfect werkt. In de jaren 1990 zouden die cijfers wellicht omgekeerd geweest zijn.
Geen oplossing?
Als er al economisch herstel komt, zal het zeer zwak zijn en gepaard gaan met aanvallen op de levensstandaard en de arbeidsomstandigheden van de arbeidersgezinnen. Een nieuwe economische inzinking is waarschijnlijk. Het anti-crisisbeleid heeft bakken geld gekost, maar bitter weinig opgeleverd. Het winstsysteem laat zich niet redden, reguleren of temmen, het moet vervangen worden door een systeem waarin geproduceerd wordt voor de behoeften van iedereen in plaats van de winsten van enkelen. Wij noemen dat socialisme.
De linkse socialisten pleitten voor een socialistisch anticrisisprogramma dat vertrekt van de behoeften van de meerderheid van de bevolking en onder meer volgende eisen omvat.
- Meer koopkracht door meer loon, herstel van de volledige index, afschaffing van BTW op basisnoodzakelijke goederen
- Voor het herinvesteren van de recordwinsten van de afgelopen jaren in sociaal nuttige infrastructuur in de plaats van speculatie: voor de massale bouw van degelijke sociale woningen, publieke herfinanciering van het onderwijs, versterking van de sociale zekerheid,…
- Open de boeken van bedrijven die afdanken
- Nationalisatie onder arbeiderscontrole van de financiële sector en sleutelsectoren van de economie
- Verdeel het werk, niet de werkloosheid: vermindering van de arbeidsduur tot 32 uur per week, zonder loonsverlies en met bijkomende aanwervingen