Het Vlaams Belang kende enkele moeilijke maanden. Bij de federale verkiezingen van 2007 kon de partij haar achteruitgang tegenover de verkiezingen van 2004 nog wegstoppen achter het resultaat van 2003. Maar toen moest de partij reeds een zetel inleveren in de provincie Antwerpen. Met de Vlaamse verkiezingen dreigt het VB extra zetels kwijt te spelen. Hoe zal het VB daarop inspelen en welke gevolgen zal dit hebben?
Verkiezingsnederlaag
De Vlaamse en Europese verkiezingen van 2009 zullen in de geschiedenis van het Vlaams Belang te boek staan als “moeilijke” verkiezingen. Lees: het resultaat zou wel eens sterk kunnen tegenvallen. Het VB kende tot nu toe een vrij rechtlijnige opmars. Bij de federale verkiezingen van 2007 verloor het VB tegenover de regionale verkiezingen van 2004, maar dat weggestopt achter de stabiele positie tegenover de federale verkiezingen van 2003. Met een zetel minder moest de partij slechts beperkt inboeten en wie merkt het of er nu een VB’er meer of minder in het parlement zit? Voor de vorige verkiezingsnederlaag moeten we al teruggaan tot 1981 toen de partij zowat 10.000 stemmen verloor maar haar ene Kamerzitje kon behouden. Een echte nederlaag kende het VB dus nog niet.
Daar zal nu verandering in komen. In 2004 haalde het VB haar grootste verkiezingsoverwinning ooit. Met bijna een kwart van de stemmen in Vlaanderen haalde de partij 32 Vlaamse parlementszetels en 3 Europese binnen. Daar zullen er volgens de peilingen een pak van verdwijnen, het VB komt in de peilingen nog met moeite aan 15%. Dat is zowat het niveau waar de partij ook in 1999 op zat (toen het 20 Vlaamse zetels en 2 Europese haalde).
Onder de huidige verkozenen van het VB zitten gelukkig een aantal pensioengerechtigden die zonder problemen opzij kunnen worden geschoven. Er wordt afscheid genomen van een reeks oudgedienden zoals Luk Van Nieuwenhuyse, jarenlang een stuwende kracht van de partij (zij het meer achter de schermen).
Anderen keren wel terug ook al kwamen ze in opspraak. In Limburg is de VB-lijsttrekker Linda Vissers vooral bekend van een filmpje waarin haar enkele politieke vragen werden gesteld. Daarbij wist Vissers niet wie minister was voor welke bevoegdheid. De hoofdstad van de provincie Waals-Brabant was volgens Vissers “Wallonië”. Dat biedt meteen een nieuwe kijk op de transfers naar de “Walen”, Waals-Brabant is immers één van de rijkste provincies van het land. Ook figuren die volgens het rapport van De Standaard totaal ondermaats presteerden in het parlement komen terug. Frank Creyelman die enkel bekend werd omdat hij met geld van de gemeente Mechelen een salon kocht, staat terug op een verkiesbare plaats. Agnes Bruyninckx uit Brugge is beschermeling van Vanhecke en komt ook terug, zij haalde enkel het nieuws toen haar bedrijf als tussenstation diende om 150 ton bedorven vlees naar pitabars te brengen. Integratiepolitiek wellicht?
Concurrentie
De concurrentie van andere krachten die eveneens een populistische methode hanteren, weegt zwaar op het VB. De partij had de opkomst van Lijst-Dedecker niet zien aankomen en probeert op te boksen tegen figuren als Dedecker en Dewever die meer aan bod komen in de media en daar met een zekere sympathie worden behandeld. Na al die jaren van VB-campagnes die ter plaatse blijven trappelen met steeds opnieuw dezelfde kritieken op de traditionele politici zonder enige alternatief aan te bieden, lijken Dedecker en Dewever nieuwe “frisse” figuren voor wie tegen de schenen van het establishment wil stampen. Ten onrechte natuurlijk.
Dedecker maakte zelf jarenlang deel uit van dat establishment en steekt zijn ambitie voor een ministerpost niet onder stoelen of banken, daar is de ambitie te groot voor. En Dewever kan na het kartel met Leterme moeilijk gezien worden als een anti-establishmentfiguur, laat staan een “frisse wind”. Oud conservatief rechts wordt nochtans in de media wel opgevoerd als een “aanvaardbaar” alternatief. Voor het VB is dit erg vervelend, zeker op een ogenblik dat een aantal interne conflicten in eigen rangen zowat de enige manier bleken om in de media te raken.
De concurrentie van drie rechtse formaties met een gelijkaardig profiel – LDD, VB en N-VA – zal het VB pijn doen. Samen zullen ze evenwel een pak meer halen dan wat het VB alleen haalde in 2004. De peilingen geven de drie samen tot bijna 40% van de stemmen!
Wanhopige campagne
In een poging om het tij te keren, grijpt het VB terug naar enkele klassiekers. “Eigen volk eerst” werd omgedoopt tot “Dit is ONS land.” In Antwerpen laat Dewinter zijn troepen harder uit de hoek komen. Zijn studentengroep liet hij met rollen WC-papier naar sans-papiers gooien met de mededeling dat ze daarmee toch papieren hadden. Weinig subtiel, maar dat was net de bedoeling. Ook heeft Dewinter er geen probleem mee dat diezelfde NSV-troepen zich ledig houden met zogenaamd “radicale” initiatieven als de groep “Autonome Kameraden”. Om het eigen imago gaaf te houden, heeft Dewinter nood aan zijn radicaal-rechtse stoottroepen. Het dominante thema in de aanloop naar de verkiezingen was het verzet tegen de islam. Met oproepen om niet halal te kopen en acties tegen moskeeën wist Dewinter echter weinig volk op de been te brengen.
Deze campagne van het VB is geen uiting van sterkte, het is eerder een uitdrukking van wanhoop. Eén van de affiches van het VB in Antwerpen heeft als slogan: “Opel in Vlaamse handen”, in het programma heet het nog dat er ernstig onderzoek nodig is naar de mogelijkheid van Vlaamse autoproductie. Er lijkt niet over de slogans te zijn nagedacht, laat staan dat een alternatief op het vlak van mobiliteit wordt voorgesteld. Het VB probeerde even om zich uit te spreken tegen de Oosterweelverbinding, maar dat was enkel omdat het daarmee burgemeester-Janssens kon treffen. Ex-VB’er Verstrepen is in dit dossier inmiddels van kant gewisseld. Nu ook Janssens en zijn SP.a’ers om electorale redenen de Lange Wapperbrug verwerpen, is de tijd misschien rijp voor een nieuwe VB-bocht in deze kwestie? Is dat de reden waarom het VB zo stil is rond de Lange Wapper?
Neoliberaal programma
Het grootste probleem voor het VB vandaag is niet zozeer de concurrentie ter rechterzijde, maar wel het gebrek aan een antwoord op de crisis. Het thema van de crisis komt weinig aan bod in de berichtgeving rond de verkiezingen en de traditionele partijen nemen het ook niet op, maar onder bredere lagen van de bevolking is het wel thema nummer één. Hebben we morgen nog werk? Is tijdelijke werkloosheid een opstap naar nog meer werkloosheid?
In haar poging om meer aanvaardbaar te worden, heeft het VB de afgelopen jaren steeds meer een neoliberaal programma aangenomen. Ook nu blijkt dit uit de programma’s die de partij naar voor schuift. Het VB probeert zich als Eurokritische partij op te stellen, maar dat heeft enkel te maken met de mogelijke toetreding van – moslimland – Turkije. Het neoliberaal programma van de EU is geen probleem. De Lissabon-doelstellingen van de Europese Raad, de basis voor een nieuwe reeks neoliberale hervormingen, kunnen op de steun van het VB rekenen dat zich “ronduit achter” deze doelstellingen schaart. Het VB wil dat we langer werken, de pensioenleeftijd moet omhoog,… De partij wil Vlaamse onafhankelijkheid om een harder neoliberaal beleid te voeren.
Bij gebrek aan een antwoord op de economische crisis, probeert het VB het nogmaals met de oude recepten van vreemdelingenhaat en afkeer tegenover het politieke establishment (waar een deel van de partijleiding stilaan zelf toe wil gaan behoren).
Gevaar niet geweken
Terwijl de verkiezingen er niet rooskleurig uit zien voor het VB, moet meteen worden gewaarschuwd om de partij niet af te schrijven. Het VB zal terrein verliezen en dat kan een aantal carrièristen in de richting van LDD duwen, maar die laatste formatie is verre van stabiel. De steile opmars van LDD gaat niet gepaard met de uitbouw van stevige interne structuren, nog voor de verkiezingen liggen verschillende afdelingen en regio’s op straat te rollen van het onderlinge vechten. De beslissende rol van Dedecker zelf in het succes van LDD kan zich ook tegen die partij keren. Wat zou er pakweg gebeuren indien Dedecker een nieuwe flater begaat van het niveau van zijn bezoek aan Dutroux in de gevangenis destijds?
In Nederland hebben we gezien hoe snel populistische krachten kunnen opkomen en verdwijnen. Het VB is een ander beest: de partij hanteert een populistische methode maar probeert tegelijk verder te bouwen aan een partijstructuur en -kader dat ideologisch geschoold is op oude fascistische leest.
De pluchen zetels van het parlement hebben die vorming bij een aantal VB’ers afgevlakt, maar als de Brasschaatse ex-VB’er Luc Sevenhans Dewinter omschrijft als een “links-liberale huisman” heeft hij het fout voor. De leiding van het VB blijft op haar fascistische fundament staan, een uitdunning van de parlementaire rangen van het VB en bijhorend personeel zal dat fundament niet wegnemen. Die fascistische kern zal verder bouwen aan een partijkader dat ook bereid is om verder te gaan en alle mogelijkheden daartoe zal aanwenden. De snelle groei van de partij de afgelopen jaren leidde tot een verhoogde aandacht en het uitvergroten van ieder incident, waardoor de partijleiders op hun hoede moesten zijn. Een tijdelijke electorale achteruitgang kan groepen uit de marge van de partij een vrijgeleide bieden om radicaler en gewelddadiger naar buiten te treden.
Electoraal is het eveneens te vroeg om het VB af te schrijven. Indien er vanuit de linkerzijde geen massaal electoraal alternatief wordt uitgebouwd – een dringende noodzaak tegen de achtergrond van economische crisis en op een ogenblik dat de arbeiders en hun gezinnen totaal geen politieke stem hebben – blijft er ruimte voor anderen. LDD speelt daarop in, maar het VB kan er even goed op inspelen. Dat heeft die partij de afgelopen jaren gedaan op een ogenblik dat het ideologisch makkelijker was voor rechts. Vandaag is het tij aan het keren met een groeiend ongenoegen tegenover de gevolgen van de crisis. Als dat ongenoegen niet op een collectieve wijze wordt gekanaliseerd, blijft het gevaar voor een vernieuwde en sterkere opmars voor extreem-rechts.