Tag: IJsland

De economie van IJsland is opnieuw aan het groeien na de diepe recessie in 2008. De economische en politieke crisis is echter ver van voorbij. Op een week tijd in oktober 2008 stortten de drie grootste banken van het land in elkaar. De beurs viel van 9.000 punten terug op nog 14. Het bbp (de totale waarde van geproduceerde goederen en diensten) viel met meer dan 10% terug, de werkloosheid verzevenvoudigde. Niemand van de 320.000 inwoners kon aan de rampspoed ontsnappen.

Artikel door Per-Åke Westerlund

Zo had de auteur Haukur Ingvarsson het in de Deense krant Information over zijn grootvader: “Hij verloor al zijn spaargeld. Hij verloor zijn geloof in de samenleving waar hij zo trots aan mee gebouwd had. Uiteindelijk verloor hij zijn zinnen. Vier of vijf maanden later was hij dood.”

Vandaag wordt gesteld dat er opnieuw economische groei is, maar de gevolgen van de crisis blijven overeind. “Tot de helft van de gezinnen in IJsland zijn failliet. Velen betalen hun rekeningen niet meer en zelfs mensen met een goede opleiding en vaste job staan onder zware druk”, aldus Information.

Vanwaar komt dat economisch herstel en de schijnbare rust in de samenleving nadat er in 2008 en 2009 zoveel protest was? De belangrijkste reden is een enorme devaluatie. De IJslandse munt, de Krona, moest op een bepaald ogenblik 77% van haar waarde inleveren en is vandaag nog steeds maar ongeveer de helft van voor de crisis waard. Dat heeft het toerisme en de visexport aangewakkerd.

Maar de devaluatie van de munt heeft tegelijk de buitenlandse schulden doen toenemen. De regering heeft enkel de schulden van de IJslandse bevolking gegarandeerd, waardoor een groot deel van de kosten voor de schulden “indirect op buitenlandse crediteurs werd afgewenteld waarbij zij belangrijke verliezen leden toen de banken in elkaar stortten”, aldus het IMF in haar laatste rapport (World Economic Outlook, april 2012).

Als reactie op de vele woedende betogers en om een volledige ineenstorting te vermijden, koos de regering ervoor om een aantal tijdelijke maatregelen te nemen. Voorlopig werden mensen niet uit hun huis gezet, er kwam een opschorting van de afbetaling van leningen voor huizen en zelfs een regel dat niemand een huizenschuld mag hebben van meer dan 110% van het jaarlijkse inkomen van het gezin.

De kost van deze maatregelen en de overname door een staatsbank werd gefinancierd met leningen van het IMF voor een bedrag van 10 miljard dollar, dat is meer 20.000 euro per inwoner van IJsland.

Er volgden individuele onderhandelingen over leningen die de schuldenlast beperkten, er kwamen ook tijdelijke beperkingen van de rentevoeten. Deze onderhandelingen zijn nog maar gevoerd voor ongeveer 35% van de gezinnen.

Een aantal maatregelen was enkel mogelijk omdat het land zo weinig inwoners telt. Maar intussen blijft het afwachten in welke mate IJsland de gezinnen opnieuw overeind kan trekken. De Financial Times stelde: “Er blijven belangrijke problemen bestaan”. Sinds 2008 verloor een gemiddeld gezin 30% van haar koopkracht. De particuliere schuldenlast bedraagt nog steeds meer dan 200% van het beschikbare inkomen. Vandaag zijn een kwart van de geherstructureerde bankenschulden ‘slechte leningen’. De schulden blijven zo hoog door de sterke inflatie, die bedraagt momenteel 6% op jaarbasis terwijl de lonen niet mee stegen en in sommige gevallen zelfs verminderden.

De politieke crisis is minstens even erg als de economische. De sociaaldemocraten vormden samen met GroenLinks een regering toen de oude rechtse regering in 2009 werd weg gestemd. Vandaag is de steun voor beide partijen gehalveerd in vergelijking met twee jaar geleden. De sociaaldemocraten zouden nog 14% overhouden, waar ze in 2009 29% haalden. GroenLinks zou van 21% op 8% terugvallen.

De hoop dat deze partijen voor een ander beleid zouden staan, werd snel de kop ingedrukt. De nieuwe regering richtte zich naar de EU, een instelling die elders in Europa voor harde besparingen gaat. Deze opstelling van de IJslandse regering creëerde ruimte voor de Onafhankelijkheidspartij, een partij die in de vorige regering zat maar nu opnieuw op kop staat in de peilingen.

De publieke opinie wil verandering. Islandsbloggen.com bericht: “Bijna de helft van de ondervraagden gaf aan dat ze vandaag niet zouden stemmen bij parlementsverkiezingen. Een vijfde van de respondenten heeft sympathie voor een partij die momenteel niet in het parlement is vertegenwoordigd.”

Met ‘Eenheid’ werd een nieuwe partij opgezet door Lily Mósesdóttir die uit GroenLinks stapte met kritiek omdat niets meer aan de schulden van de gezinnen werd gedaan. In de eerste peiling kreeg de partij 21%, maar sindsdien is ze al terug gezakt tot 6%.

De zoektocht naar een alternatief leidde ertoe dat een comedian verkozen werd tot burgemeester van Reykjavik. Een televisiepresentator ligt voorop in de peilingen voor de presidentsverkiezingen van juni. De uittredende president, Ólafur Ragnar Grímsson, stond aan de kant van de banken en verloor bijgevolg veel steun.

Veel bankiers behielden hun jets en hun fortuin. Zij worden nog steeds gehaat. “Mensen in Range Rovers en met zwarte kostuums verloren in een recordtempo hun positie van rolmodel om te verworden tot symbolen van corruptie en inhaligheid”, aldus Information.

Enkele rechtszaken verhitten de gemoederen. Weinigen geloven dat de voormalige premier Geir H Haarde zal worden veroordeeld voor zijn rol in de crisis. De meeste IJslanders verwachten dat hij geen boete of celstraf zal krijgen. Hij werd enkel schuldig bevonden aan het feit dat hij de andere ministers niet had geïnformeerd, hij werd vrijgesproken inzake verantwoordelijkheid voor de crisis.

Tijdens de rechtszaak verklaarden zowel Haarde als andere getuigen dat ze er alles aan deden om de crisis te stoppen. De staat pompte geld in de banken tot ze volledig ondergingen.

De EFTA (Europese Vrijhandelsassociatie) waartoe IJsland behoort, vervolgt het land op basis van klachten van de Britse en Nederlandse regeringen omwille van de schulden die in deze landen werden geleden door het bankroet van de bank Icesave.

Tenslotte werd recent een rechtszaak opgestart tegen een aantal bankiers. Misschien zal deze zaak bijkomende informatie over de crisis en het verloop ervan in de openbaarheid brengen.

Kort na de crisis in IJsland brak ook in een aantal andere Europese landen een harde crisis uit. Hierdoor verdween IJsland terug in de schaduw, maar de crisis is niet voorbij. De nood aan socialistische en internationalistische antwoorden blijft even groot als in 2008. Iedere poging om binnen de grenzen van het kapitalisme antwoorden te bieden, komen er op neer dat de arbeiders en de gewone bevolking ervoor opdraaien.

Als je aankomt in IJsland wordt eerst de aandacht getrokken door de enorme gletsjers en rotsen waarover wordt gevlogen. Op de bodem valt de prominente reclame voor Lanksbankinn op. Dat is de bank die ineenstortte en daarmee het startschot gaf voor wat nu algemeen bekend staat als “de crash”. De advertenties van de bank en de gevolgen van de speculatie wakkeren het ongenoegen in het land verder aan.

Verslag door Europarlementslid Paul Murphy

Ik trok naar IJsland met Tanja Niemeier, medewerker van de fractie GUE/NGL in het Europees Parlement, om er deel te nemen aan de “Studiedagen” van de Europese fractie van links. Er waren enkele formele en informele discussies. De officiële meetings hadden drie thema’s:

1. De “Arctische dimensie” met de poging om zo snel mogelijk toegang te krijgen tot de olie- en gasreserves onder het Noordpoolijs.
2. Een vergadering over de crisis met de Links-Groene minister van financiën
3. Een discussie over visrechten die onder druk staan als gevolg van discussies met de EU

De discussie over de “Arctische dimensie” was erg interessant. Tot 25% van de wereldwijde olie- en gasreserves bevinden zich onder het Poolijs. De wereldmachten proberen elkaar de loef af te steken in de pogingen om als eerste toegang te krijgen tot deze reserves. Dat leidt tot een scherpe toename van de militarisering in de regio. De vernietigende logica van de ontwikkeling op basis van een zoektocht naar winst wordt helemaal duidelijk in de verschrikkelijke ironie dat de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen leidt tot de globale opwarming en net leidt tot het verdwijnen van het poolijs waardoor een strijd om de fossiele energiebronnen wordt gevoerd. Die strijd zal nog meer schade aanrichten aan het milieu en zal gevolgen hebben voor het leven van miljoenen mensen.

Naast de officiële meetings hadden Tanja en ikzelf ook discussies met activisten in IJsland. Zo spraken we met twee van de drie Links-Groene parlementsleden (Lilja Mosesdottir en Atli Gíslason) die uit protest tegen de regeringssteun voor het ‘Icesave’-akkoord met de regering hadden gebroken. We spraken ook met de voorzitter van het Rode Platform, een linkse groep die actief is binnen en buiten de Links-Groene Beweging.

Een opvallend en weerkerend gegeven doorheen de verschillende discussies was de opvallende gelijkenis met Ierland. We zagen half afgewerkte appartementsblokken en kantoorgebouwen, een uitdrukking van de plotse ineenstorting van de zeepbeleconomie. Net zoals in Ierland is er een enorme haat tegenover de private bankensector die verantwoordelijk wordt geacht voor de economische crisis. Er is een gelijkaardig hoog aantal gezinnen dat een eigen huis bezit, maar bijgevolg is er ook een enorme crisis van hypotheken die plots bijzonder duur zijn geworden (omdat de hypotheken worden geïndexeerd) en bovendien genomen zijn op huizenprijzen die vandaag niet meer realistisch zijn. Terwijl de lonen stabiel bleven of zelfs afnamen, moeten gezinnen nu een pak meer betalen voor de afbetaling van hun huis.

De meest opvallende gelijkenis is natuurlijk dat beide landen een enorme crisis kennen als gevolg van de heerschappij van de bankiers terwijl nu aan de arbeiders en hun gezinnen wordt gevraagd om te betalen. In IJsland gebeurde dit door de ineenstorting van de economie, de recessie en de bijhorende werkloosheid, inflatie en afbraak van de levensstandaard. In de onmiddellijke nasleep van de ineenstorting van de banken was 40% van de gezinnen niet in staat om alle rekeningen te betalen, de werkloosheid steeg tot 9% en gepensioneerden verloren alles wat ze in hun leven bijeen hadden gespaard. De enorme inflatie zorgt ervoor dat de koopkracht sinds 2009 fors is afgenomen, de binnenlandse vraag is met 21% afgenomen sinds 2009.

Een specifiek element in IJsland was de schuld van Icesave. Die schuld was het resultaat van de volledige ineenstorting van de online bank Icesave (de online tak van Landsbank). Hierdoor gingen miljarden euro’s van particulieren en gemeenten in Nederland en Groot-Brittannië in rook op. De Britse en Nederlandse regeringen zorgden voor een compensatie voor hun spaarders en probeerden vervolgens de regering en de bevolking van IJsland daarvoor te laten betalen, het ging om 3,9 miljard euro. De regering van IJsland (sinds 2009 een coalitie van Sociaal-Democraten en de Links-Groene Beweging) stemde in met een akkoord waarbij dit zou terug betaald worden met een intrestvoet van 5,5%. Onder druk van een massale beweging op straat stemde de president in met een referendum over dit akkoord. In het referendum stemde 93% tegen het akkoord waarop een tweede akkoord werd gezocht. Nu zou er terugbetaald worden aan een intrestvoet van 3%. Ook hierover kwam er een referendum en 58% stemde tegen. De kwestie gaat nu naar de Rechtbank van de Europese vrijhandelszone. De eis die wij met activisten uit IJsland bespraken, was de weigering om de schulden te betalen en de eis dat de bankiers die van de deregulering van de banksector hebben geprofiteerd om tot grootschalige speculatie over te gaan moeten opdraaien voor de gevolgen van hun daden.

Het verzet van de Links-Groene Beweging tegen de referenda is jammer genoeg een bevestiging van wat wij internationaal al langer stellen: linkse partijen moeten niet in een regering stappen om het kapitalisme samen met de sociaal-democraten te beheren. Als ze dat wel doen, kan het niet zonder de eigen principes te verraden. Het resultaat is nu dat de Links-Groene Beweging zelf de IMF-besparingen doorvoert in samenwerking met de Sociaal-Democratische Partij. Er werden massale besparingen ingevoerd door deze regering, met een besparing van 7% op de sociale zekerheid en 20% op de publieke uitgaven. Het resultaat is verwoestend voor de openbare diensten met een afbrokkeling van de gezondheidszorg. Uiteraard leidt dit tot een sterke afname van de steun voor de Links-Groene Beweging.

Ik confronteerde de minister van financiën, Sigfusson, met dit standpunt en zijn antwoord was onthullend. Hij verdedigde de regeringsdeelname met het argument dat een regering met de rechterzijde nog erger zou zijn geweest. Hij probeerde het regeringsbeleid positief voor te stellen, maar moest tegelijk toegeven dat zijn regering een besparingsbeleid voert zoals dit wordt geëist door het IMF.

Dit beleid van de Links-Groene Beweging kan leiden tot een mogelijke terugkeer van de traditionele rechtse partijen en het zorgt ook voor een enorm vacuüm. Dat kan mogelijk deels worden ingevuld door rechtse populisten. Het voorbeeld van de opmars van de Ware Finnen in Finland is een waarschuwing. Om te strijden tegen de besparingen moet een massabeweging worden opgebouwd, een beweging zoals deze die zorgde voor een overwinning van het neen-kamp in beide referenda. Dat zou veel efficiënter zijn dan deelname aan een besparingskabinet.

Tijdens ons bezoek bleek de dringende en wanhopige noodzaak van een scherpe leiding om de beweging die zeker ten tijde van het eerste referendum bestond verder te ontwikkelen en een links karakter te geven.

De Links-Groene parlementsleden Lilja Mosesdottir, Atli Gíslason en Asmundur Einar Daoason braken met de regering omwille van het akkoord over Icesave. De drie hebben een belangrijk signaal gegeven dat ze de arbeiders en hun gezinnen willen vertegenwoordigen. We hadden een nuttige discussie met Lilja en Atli over hoe de beweging kan worden opgebouwd. We benadrukte daarbij dat zij een leidinggevende rol moeten spelen in het organiseren van het verzet in de samenleving en dat dit op een uitgesproken linkse basis moet gebeuren. Ze waren vooral enthousiast over het idee van gemeenschappelijke internationale acties van de arbeiders doorheen Europa. Er is discussie over volgende stappen, ook al is het resultaat van die discussies nog onduidelijk.

Gezien het verraad van de Links-Groene Beweging ziet het er naar uit dat er een nieuwe politieke kracht zal moeten komen om de arbeiders en hun gezinnen te vertegenwoordigen. Een initiatief voor een nieuwe partij die zich expliciet verzet tegen het Icesave-akkoord en die een leidinggevende rol speelt in de strijd op straat en daar een verlengstuk aan biedt in het parlement, zou snel kunnen uitgroeien tot een nieuwe arbeiderspartij. Zo’n partij zou zich moeten verzetten tegen de poging om de arbeiders te laten betalen voor de crisis en zou een socialistisch antwoord naar voor schuiven op basis van de nationalisatie onder democratische controle en beheer van de sleutelsectoren van de economie en de natuurlijke rijkdommen.

Afgelopen weekend was er in IJsland een referendum over het uitbetalen van de investeerders en internetbankiers die vanuit IJsland opereerden en failliet gingen. De bevolking liet in het referendum blijken hoe groot het verzet is tegen de vraag om met de bevolking op te draaien voor de financiële elite. 93% stemde tegen dat voorstel. We spraken hierover met Skúli Jón Kristinsson, een lid van onze organisatie in IJsland.

Er waren protestacties in Reykjavik en onder meer het zogenaamde “straatparlement”. Wat is dit initiatief?

“De bevolking in het land is bijzonder kwaad over het feit dat de financiële elite zou worden gered door ons te laten betalen voor hun buitenlandse schulden. Er is een verontwaardiging over het feit dat het land maatregelen wordt opgelegd door de instellingen van het globale kapitalisme. De steun voor EU-lidmaatschap is aan het afnemen omdat steeds meer geweten is hoe het “Icesave” conflict wordt benaderd door de heersende machten van de Europese Unie. Er is een klimaat van woede en wantrouwen onder de IJslanders tegenover instellingen als de EU en het IMF. Een ander belangrijk gegeven voor veel arbeidersgezinnen is de scherpe toename van hun persoonlijke hypotheekschulden sinds de ineenstorting van het bankensysteem en de val van de nationale munt. Veel mensen hebben enorme problemen om de hypotheken af te betalen en om rond te komen. De schulden stijgen hier automatisch met de inflatie waardoor veel gezinnen op de rand van het bankroet staan of alleszins niet rondkomen.

“Brede lagen van de bevolking zijn wanhopig en voelen zich hulpeloos. De regering heeft bijna niets gedaan om ons te helpen. Er zijn geen stappen gezet om de problemen van de gewone bevolking op te lossen, tegelijk worden miljarden IJslandse kronen besteed aan het redden van de bankiers. Velen eisen dat er nu iets wordt ondernomen voor de gewone bevolking, bijvoorbeeld door een kwijtschelding van de schulden.

“Er zijn al sinds december grote betogingen met oproepen om de hypotheekschulden kwijt te schelden en protest tegen het voorstel dat wij de schulden van de bankiers zouden betalen. Deze betogingen werden sinds januari meer regelmatig en ook groter. Er lijkt zich een nieuwe protestbeweging te ontwikkelen en op te bouwen. Het zogenaamde “straatparlement” is een nieuwe koepel van diverse organisaties die samen wekelijkse betogingen organiseren in het centrum van Reykjavik. Onder de deelnemende organisaties onder meer de lokale afdeling van Attac, de organisatie voor de verdediging van de gezinnen, het Rode Platform, de Humanistische Vereniging en een groep die opkomt voor de belangen van mensen met een beperking.

“Ze eisen onder meer minstens een gedeeltelijke kwijtschelding van de hypotheekschulden, de afschaffing van de indexering van schulden, kwijtschelding van schulden voor wie failliet gaat, het IMF moet het land verlaten, de risicobeleggers die het land naar het bankroet hebben gebracht moeten verantwoordelijk zijn voor hun acties, menselijke waarden moeten voor de winst worden geplaatst en er moeten meer kansen zijn voor de bevolking om te beslissen over hoe de samenleving wordt georganiseerd. De eerste betoging die deze alliantie organiseerde, vond afgelopen weekend plaats op de dag van het referendum. Er waren meer dan 600 betogers om te protesteren tegen het “icesave” akkoord. De woede en de verontwaardiging waren scherp aanwezig op de betoging.”

Waarover ging het Icesave-referendum van afgelopen weekend eigenlijk over?

“We stemden over de wet die in het parlement was goedgekeurd en waardoor belastingbetalers de terugbetaling van de enorme schulden die de bankiers hebben gemaakt ten aanzien van de Britse en Nederlandse overheden. Toen de banken in elkaar stortten in oktober 2008 stemde de regering een noodwet om de rekeninghouders te redden. Dat was enkel van toepassing op de bevolking van IJsland. De Britse en Nederlandse regeringen kwamen tussen en betaalden 3,8 miljard euro aan de rekeninghouders in hun landen. Nadien probeerden ze dat geld terug te krijgen uit IJsland.

“De meerderheid in het parlement, geleid door de sociaal-democratie en de links-groene partij, heeft dat idee aanvaard en stemde de “icesave” wet. De rechtse oppositie heeft in principe geen probleem met het terugbetalen, maar stelde dat er een beter akkoord mogelijk was met de Britse en Nederlandse regeringen.

“President Olafur Ragnar Grimsson besloot om de wet niet te ondertekenen. Zijn positie is voornamelijk symbolisch en hij heeft weinig macht, maar hij moet wel de wetten ondertekenen die zijn goedgekeurd door het parlement. Hij kan volgens de grondwet weigeren om dit te doen waarop een referendum wordt gehouden. Dit is de eerste keer dat deze mogelijkheid ook effectief wordt toegepast. De Icesave-wet is erg onpopulair en controversieel. Grimsson weigerde te tekenen en stelde zich voor als een vertegenwoordiger van de “democratie”, ook al trad hij eerder op als vertegenwoordiger van de bankiers.”

Wat was het resultaat van het referendum?

“93% heeft “neen” gezegd aan de wet en er was een opkomst van 62%, wat meer is dan verwacht werd. Dit is duidelijk een nederlaag voor de regering. De mensen die tegen stemden deden dit voor verschillende redenen. Sommigen verzetten zich tegen het idee dat wij moeten betalen. Anderen hoopten vooral op een beter akkoord met de Britten en Nederlanders.

“De premier en de minister van financiën stelden dat het resultaat niet als een verrassing kwam omdat ze wisten dat de wet niet populair is. Maar ze stelden ook dat het referendum geen nut had omdat er al nieuwe onderhandelingen waren opgestart met de Britse en Nederlandse regeringen vooraleer het referendum plaats vond. Ze hopen binnenkort tot een nieuw akkoord te komen.”

Op 5 oktober 2008 werd IJsland van één van de rijkste landen omgevormd tot een failliete staat. Wat was de reactie van de regering?

“De regering kwam met noodwetgeving en deed beroep op het IMF. Het IMF eiste dat de regering haar “buitenlandse verplichtingen” zou nakomen en dus de zogenaamde schuld aan de Britse en Nederlandse regeringen zou afbetalen. Deze schuld was het resultaat van de financiële elite en het zijn niet de arbeiders en middenlagen uit IJsland die daarvoor moeten betalen. Het IMF eiste dat de nationale bank de interestvoeten zou verlagen, het wou beperkingen op de handel in munten en andere technische economische maatregelen. Als IJsland effectief het geld betaalt aan de Britse en Nederlandse overheden, zoals door het IMF wordt vereist, dan zou dit betekenen dat iedere inwoner gemiddeld 48.000 euro moet betalen. Daartoe wordt de levensstandaard aangevallen met forse besparingen in gezondheidszorg en onderwijs.

“Het ratingagentschap Moody’s heeft gedreigd om IJsland nog minder kredietwaardig te maken. Het resultaat daarvan zou rampzalig zijn. Geleidelijk aan krijgt IJsland op internationaal vlak de status van een paria omdat we de schulden niet terugbetalen. Anderzijds vrezen velen de gevolgen voor de economie en de levensstandaard indien de schulden wel worden terug betaald. Het is nog te vroeg om te zeggen wat er zal gebeuren. Maar het betalen van de schulden zal voor de arbeiders en jongeren harder aankomen dan de weigering om te betalen en de weigering om het dictaat van de internationale instellingen van het kapitalisme te aanvaarden. Ik heb geen illusies in de regering of nieuwe onderhandelingen. Wat we best doen, is verder mobiliseren voor een algemene massabeweging tegen de afbetaling van de schulden en tegen de macht van financiële instellingen als Moody’s.

“De vakbonden waren tot nu toe erg passief. De officiële linkse partijen, zoals de sociaal-democratie en de links-groene partij, zijn geen arbeiderspartijen. We moeten ervoor opkomen dat de vakbonden een instrument van strijd voor de belangen van de arbeiders zijn en tegelijk bouwen aan nieuwe arbeiderspartijen. Dat zal tijd en energie vragen, maar het is het enige alternatief.”

De Zweedse en Finse regeringen suggereerden dat ze hun financiële steun aan IJsland wel eens zouden kunnen stopzetten als gevolg van de neen-stem. Wat zou het resultaat daarvan zijn?

“De Zweedse en Finse regering lenen geld aan IJsland via het IMF. Jammer genoeg kan dit soort dreigementen effectief een impact hebben en mensen tegenhouden om op te komen voor de eigen belangen. Het IMF verdedigt niet de belangen van de meerderheid van de bevolking en trekt zich niets aan van de gezondheidszorg of de levensstandaard. De leningen van het IMF zijn er enkel op gericht om de munt te versterken en terug op de sporen te zetten. Het IMF is deel van het probleem, niet van de oplossing. Het probeert een beleid op te leggen aan het land.”

Na protestacties nam de oude regering ontslag in januari 2009 en er kwam een nieuwe linkse regering. Leidde dit tot verandering.

“Niet echt. Er was heel wat hoop en veel illusies. De nieuwe regering zette de aanvallen op de levensstandaard en op de openbare diensten echter gewoon verder, ook al was het op een iets mildere wijze. Op het vlak van gezondheidszorg besloot de regering enkel om kleinere stappen te zetten, maar het uitstel van een aantal maatregelen betekent geen afstel. Het regeringsbeleid is niet fundamenteel veranderd. De “links-groene” minister van financiën, Steingrimur Sigfusson, heeft de banken opnieuw geprivatiseerd en is dus verantwoordelijk voor de grootste privatisering uit de geschiedenis van het land.

“Toen de mensen vorig jaar op straat kwamen, eisten ze het ontslag van de regering en nieuwe verkiezingen. Ze eisten ook het ontslag van de raad van bestuur van de nationale bank. Velen zijn nu ontgoocheld omdat er niet echt iets veranderde na het ontslag van de regering. De beweging was erg spontaan zonder doelstellingen op lange termijn. De vakbonden keken enkel toe en bleven afwezig. De beweging bracht de regering neer, maar er volgde geen sociale verandering. We moeten ons de vraag stellen welke veranderingen we willen. De discussie moet niet gaan over het steunen van de regering of niet, de regering steunt de arbeiders en jongeren immers niet.”

Welke veranderingen moeten er dan wel komen?

“Ik ben voor de automatische indexering van de lonen, het kwijtschelden van de schulden van gezinnen. IJsland moet de betaling van de buitenlandse schulden stopzetten en de gezondheidszorg en het onderwijs verdedigen. De boeken van alle financiële instellingen moeten worden geopend. We willen weten waar ons geld naar toe is gegaan. De visindustrie en de aluminiumsector moeten worden genationaliseerd onder arbeiderscontrole en beheer om de rijkdom van het land te gebruiken voor de belangen van de arbeiders en jongeren. De banken moeten gehernationaliseerd worden onder arbeiderscontrole.”

Hoe kan dat bereikt worden?

“De enige manier is om de regering onder druk te zetten en de strijd op te voeren met betogingen, stakingen en andere vormen van protest. We moeten de besparingen bestrijden en het IMF uit het land zetten. Als wordt geweigerd om het Icesave geld terug te betalen, kan dit een model worden voor verzet in andere landen in de neokoloniale wereld maar ook in Europa, denk maar aan Griekenland, waar er gelijkaardige problemen zijn. We hebben een globaal perspectief nodig waarbij strijd wordt verbonden met strijd in andere landen.

“De arbeidersklasse en jongeren moeten niet betalen voor de crisis van het kapitalistisch systeem. Als we samen strijden, in Europa en internatonaal, dan kunnen we onze levensstandaard verdedigen tegen de slachtpartij die de kapitalisten willen aanrichten.”

De afgelopen dagen waren er betogingen in IJsland waarbij manifestanten met eieren naar de politie gooiden. Die antwoordde met traangas. De betogingen en het ongenoegen hebben nu geleid tot de aankondiging van vervroegde verkiezingen in het land. De massale acties in het land dat tot nu toe het hardst werd geraakt door de globale economische crisis, werden omschreven als een “revolutie”. Onder de betogers was er heel wat discussie over de nood aan een nieuwe politieke formatie.

Per-Åke Westerlund, Rättvisepartiet Socialisterna (Zweden)

[box type=”shadow” align=”alignright” width=”100″]

Betogers gooiden zure melk naar de robocops…
[/box]

Op maandag 26 januari diende de regering haar ontslag in. Dat was duidelijk een poging om de protestbeweging de kop in te drukken. Premier Haarde nam ontslag en stelde een regering van “nationale eenheid” voor.

Drie maanden geleden, begin oktober, ging IJsland van het vijfde rijkste land ter wereld (in termen van bbp per inwoner) naar de ergste crisis van alle ontwikkelde landen in deze periode van neergang. De IJslandse banken hadden heel veel kredieten aanvaard en werden genationaliseerd in een poging om de crisis te beperken. Vandaag zijn 70% van de bedrijven en 40% van de gezinnen technisch gezien failliet. Het bbp zal dit jaar wellicht zo’n 10% afnemen. De werkloosheid nam in december alleen al toe van 6% tot 9%. De inflatie bedroeg bijna 20% terwijl de intrestvoeten 18% bedragen. De IJslandse munt, Krona, is amper inwisselbaar tegen andere munten.

Breed verspreide haat

Er is een breed verspreide haat tegenover de bankiers die aan de basis lagen van de crisis en hun vrienden-politici. De topbankiers leken het land te hebben verlaten, maar de politici bleven aan de macht. Dat is nu veranderd.

Vanaf dinsdag 20 januari waren er dagelijks acties. Het parlement hervatte op die dag haar activiteiten na de vakantie. Op de dagelijkse acties werd uitgehaald naar de onbekwame regering en werden nieuwe verkiezingen geëist. De meeste aanwezigen brachten kookpotten mee of andere voorwerpen waarmee lawaai kon worden gemaakt.

Vorige woensdag was er een protestactie aan een bijeenkomst van de Sociaal-Democratische Alliantie, een kleine regeringspartij. Dezelfde avond omsingelden manifestanten de limousine van premier Geir Haarde waarbij op het dak werd geklopt en eieren en drankblikjes werden gegooid. De oproerpolitie werd ingezet m de premier te verdedigen. Op dat ogenblik stelde de premier en leider van de Onafhankelijkheidspartij nog dat nieuwe verkiezingen uitgesloten waren en de regering de rit zou uitdoen tot in 2011.

Bij protestacties vorige donderdag werd met stenen gegooid naar de politie en raakten twee agenten gewond. De politie gebruikte traangas en pepper spray. 20 betogers werden aangepakt in de eerste politie-aanval op een betoging sinds 1949, toen de IJslanders betoogden tegen NAVO-lidmaatschap. De regering van IJsland beschikt over slechts een beperkt aantal soldaten, er wordt gesteld dat de mogelijkheid van een beroep op Noorse troepen niet werd uitgesloten.

De nieuwssite Ice News haalde één van de betogers aan: “Er heeft niemand ontslag genomen en niemand is aan de deur gezet. Ze doen hun best om het weinige dat over blijft terug over te dragen aan diegenen die onze economie in de vernieling hebben gereden. De mensen zijn bang en kwaad tegenover de meedogenloze criminelen die zich niet alleen in onze regering hebben genesteld, maar ook in de bedrijven en banken. Deze banken werden aan hen gegeven met een valse privatisering in 2005, sindsdien hebben ze enkel geld uitgegeven. Alles is nu weg en ze zouden nog meer krijgen?”

De betogers verwezen naar de eis om het geld dat beloofd werd door het IMF niet over te dragen aan de huidige regering. In totaal werd 10 miljard dollar beloof in “herstelplannen”. Het akkoord met het IMF omvat ook eisen voor ernstige besparingen en hoge intrestvoeten. Dat zal de crisis enkel nog erger maken.

Nieuwe verkiezingen

Op vrijdag kondigde premier Haarde plots aan dat er nieuwe verkiezingen komen op 9 mei. Op dezelfde persconferentie kondigde hij aan ontslag te nemen als leider van de Onafhankelijkheidspartij. Hij maakte ook bekend dat hij ziek is en aan kanker lijdt. Ook de leider van de Sociaal-Democratische Partij en minister van buitenlandse zaken, Ingibjorg Solrun Gisladottir, wordt behandeld voor kanker. Een dag later nam de minister van handel, Bjorgvin Sigurdsson, ontslag nadat hij het hoofd van de overheidsinstantie voor toezicht op de financiële sector had ontslagen.

Al deze aankondigingen volstonden niet om de protestbeweging te stoppen. Op zaterdag waren er meer dan 6000 betogers die het onmiddellijke ontslag van de volledige regering eisten. “De regering moet weg. We hebben er genoeg van dat zij alles controleert en enkel de eigen belangen verdedigt en niet die van de bevolking”, werd door Jakobina Olafsdóttir verklaard in haar toespraak. Het Zweedse dagblad Dahens Nyheter stelde verder: “Zij en anderen in IJsland willen een nieuwe samenleving zonder de corruptie die volgens hen vandaag dominant is en zonder de lange tijd zo machtige Onafhankelijkheidspartij.”

Hetzelfde artikel gaat verder: “Verschillende protestbewegingen zijn als paddenstoelen uit de grond geschoten. En dat met de hulp van Facebook.” 96% van de twintigers in IJsland zit op Facebook. “Ze verzamelden al gauw duizenden aanhangers en konden makkelijk bijeenkomsten organiseren. Nu zijn er discussies tussen verschillende bewegingen om een gezamenlijk manifest voor een nieuwe samenleving op te stellen.”

In de peilingen is de Links-Groene Partij reeds verdubbeld sinds de verkiezingen twee jaar geleden. Nu staat de oppositie al op 32,6%. De twee regeringspartijen hebben samen 22% verloren. De Onafhankelijkheidspartij zou terugvallen tot 22,1% en de Sociaal-Democratische Alliantie tot 19,2. Een vorige regeringspartner van de Onafhankelijkheidspartij, de Progressieve Partij, ging vanuit de oppositie eveneens vooruit van 11,7% tot 16,8%.

Dit is een uitdrukking van het feit dat velen zoeken naar een radicaler alternatief. De Links-Groene Partij wordt door velen gezien als de meest anti-kapitalistische partij, die voorheen wel vooral naar buiten kwam met ecologische thema’s. De partij komt bijvoorbeeld op voor de nationalisering van alle natuurlijke grondstoffen. De Links-Groene Partij wil het IMF-akkoord met IJsland opnieuw onderhandelen en wil uit de NAVO stappen. Toen de munt begon te wankelen was er een opstoot van steun voor aansluiting bij de EU, maar dit is reeds aan het verdwijnen. In oktober was 50% voorstander van aansluiting bij de EU, vandaag is dat nog 38%. Er wordt begrepen dat buitenlandse steun niet zomaar voor niets zal worden gegeven.

Revolutie?

De massabetogingen in IJsland tonen net als vorige acties in andere Europese landen de bereidheid van de bevolking om de controle over hun eigen leven op te eisen. Er is niet langer een vertrouwen in de politici of kapitalisten. Op de betogingen in Reykjavik werd het hoofd van de Centrale Bank, David Oddson, een oud-premier, zelfs vergeleken met Hitler.

De betogers hebben er genoeg van en brengen algemeen verspreide gevoelens in IJsland naar voor. Dat leidt tot heel wat discussie of wat er nu gebeurt een revolutie is of niet.

“De term “revolutie” is misschien wat overdreven. Maar vergeleken met de rust die normaal heerst in de IJslandse politiek, vormen de actuele gebeurtenissen op zijn minst een revolutie op het vlak van politiek activisme”, stelde de IJslander Eirkur Bergmann in The Guardian.

Een andere recente bezoeker aan IJsland, de Britse professor Robert Wade, stelde: “De situatie is erg gespannen en onstabiel”. Hij vergeleek de situatie in IJsland met andere soms gewelddadige straatbetogingen in Bulgarije, Hongarije, Letland, Litouwen en Griekenland waar de afgelopen maanden werd betoogd. Een andere commentator, Frederik Erixon, van het Brusselse European Centre for International Political Economy, vergeleek de situatie in IJsland met “de Franse revolutie van 1789,” en niet zozeer met 1968. De woede is zeker aanwezig, maar het kapitalistische IJsland kan uiteraard niet worden vergeleken met het feodale Frankrijk.

Massabewegingen in andere landen hebben de afgelopen jaren duidelijk gemaakt dat onpopulaire regimes omver kunnen worden geworpen. Om de economische en politieke voorwaarden in de samenleving te veranderen, zal de arbeidersklasse over haar eigen partij met een programma voor socialistische verandering moeten bescihkken.

Er is in IJsland een campagne van het nationale en globale kapitaal om de IMF-voorwaarden te aanvaarden. Daartoe wordt zelfs overgegaan tot economische chantage. Gelijk welke regering die niet bereid is om in te gaan tegen de kapitalisten die aan de basis van deze crisis lagen, zal onder druk komen te staan omdat ze zal moeten overgaan tot besparingen op de levensstandaard van de werkende bevolking. Dat kan zelfs het geval zijn indien de Links-Groene Partij tot de regering toe treedt of als er een regering van “experten” komt, zoals werd voorgesteld door een aantal betogers.

Veel arbeiders en jongeren trekken belangrijke lessen. Nieuwe ervaringen zullen hen nog meer doen zoeken naar alternatieven. Om de situatie in het land te veranderen, is er nood aan een socialistisch programma van nationalisering van de sleutelsectoren van de economie onder democratische arbeiderscontrole en arbeidersbeheer. De crisis heeft aangetoond dat de bankiers, kapitalisten en traditionele politici er een potje van maken. Er is nood aan democratisch verkozen organisaties van arbeiders, jongeren, gepensioneerden,… die de samenleving zelf in handen nemen. Het begin van een beweging tegen het kapitalisme in IJsland moet verwelkomd worden en aangemoedigd door arbeiders en activisten in heel de wereld. Dit is een eerste indicatie van wat er zit aan te komen naarmate steeds meer landen in een recessie terecht komen en massaverzet begint te ontwikkelen.