Your cart is currently empty!
De gevolgen van de crisis voor Zuid-Afrika
Na de verkiezingen in Zuid-Afrika zal de ANC-regering een beleid moeten voeren tegen de achtergrond van wat de kapitalisten internationaal erkennen als de meest ernstige economische crisis waarmee ze geconfronteerd werden sinds de Grote Depressie van de jaren 1930. In Zuid-Afrika zal dit eveneens gevolgen hebben op de economie, alsook op de heersende elite en de politieke partijen. In dit artikel gaan we na wat de gevolgen van de crisis zijn voor Zuid-Afrika.
De “Grote Recessie” gaat de hele wereld rond als een tsunami. Het leven en het werk van gewone arbeiders wordt daarbij getroffen naarmate het patronaat probeert om ons te laten betalen voor hun crisis. Zowat drie miljoen Amerikanen, evenveel als de bevolking van Kaapstad, hebben hun job al verloren. De Internationale Arbeidsorganisatie heeft het over 20 miljoen jobs die dit jaar kunnen verdwijnen. In de VS ontstaan nieuwe sloppenwijken.
De grootste bedrijven zijn zich nu steeds meer aan het terugtrekken uit “ontwikkelende” economieën waar voorheen goedkope en volgzame arbeidskrachten werden gezocht. Dat leidt tot massale afdankingen en bedrijfssluitingen. Met een verwachting van een economische krimp van -4,3% dit jaar in de OESO-landen of -1,7% van de wereldeconomie, ziet het er niet rooskleurig uit.
De BBC berichtte reeds dat dit ook gevolgen heeft voor Afrika: “De financiële crisis en globale recessie zullen de Afrikaanse economieën een verlies van 49 miljard dollar opleveren tegen het einde van dit jaar. Dat stelt een onderzoek van Action Aid. Zowat 27 miljard zal verdwijnen omdat de steun afneemt, de export daalt en het inkomen in rijkere landen afneemt.” Jean-Louis Ekra van de African Export-Import Bank waarschuwde dat de kredietcrisis in het noorden de Afrikaanse handel terug zal brengen naar de “donkere dagen van de jaren 1980.” De export van brandstof en mineralen zou dit jaar met de helft kunnen afnemen, de totale export uit Afrika met 30%! (deze cijfers werden aangehaald door het Star Business Report op 27 maart).
Dit gebeurt tegen de achtergrond van hoge voedselprijzen, waardoor het aantal hongerigen sterk zou kunnen toenemen. De VN moet erkennen: “De voedselcrisis van 2008 heeft al 40 miljoen mensen in honger terecht gebracht, het aantal ondervoede mensen komt hierdoor dichter bij het cijfer van 1 miljard.” Die landen waar er een hard liberaliseringsbeleid is gevoerd, zullen het hardst getroffen worden door de crisis. Het inkomen zal in die landen sterk afnemen door de dalende export.
De heersende elite in Zuid-Afrika blijft blind voor de economische situatie. Het weigert de realiteit te erkennen, net zoals Mbeki voorheen bijvoorbeeld het gevaar van HIV/Aids ontkende of niet wil kijken naar de sterke toename van geweld of de onveiligheid in Zimbabwe. Toen Trevor Manuel een toespraak hield over de begroting stelde deze minister dat de globale economische crisis een storm in een glas water is. Terwijl miljoenen mensen met armoede worden geconfronteerd, probeerde hij zich te beperken tot pseudo-argumenten om te stellen dat Zuid-Afrika niet in een recessie zou zitten.
Toen Zuma werd aangesteld als nieuwe voorzitter van het ANC, beweerde hij dat het ANC verantwoordelijk was voor de langste periode van economische groei in Zuid-Afrika. Op dat ogenblik, in januari 2008, waren de eerste tekenen van de economische crisis echter al zichtbaar. De bankencrisis als gevolg van de kredietzeepbel was toen reeds uitgebroken. De financiële crisis heeft ook in Zuid-Afrika toegeslagen, de kredietwaardigheid van alle grote banken is achteruit gegaan. De banken verloren heel wat van hun waarde: Investec verloor 40%, Standard Bank 22%, Absa 3,2%, Firstrand 10% en Nedbank 14%. Veel banken hadden immers geïnvesteerd in sub-prime producten.
De afgelopen jaren waren er relatief lage rentevoeten om consumptie op basis van leningen en krediet aan te moedigen. Dat ging samen met een sterke stijging van de huizenprijzen. Financiële instellingen speelden daarop in door onmogelijke hypotheken en leningen toe te kennen, soms ter waarde van meer dan 100% van de waarde van de eigendom waarop de hypotheek werd gelegd.
De stijging van de rentevoeten en de dalende huizenprijzen hebben gevolgen voor heel wat gezinnen in Zuid-Afrika die hun huizen verliezen of niet meer kunnen afbetalen. Het aantal gezinnen die meer dan drie maanden achterstand hadden voor hun afbetaling, nam in december 2008 met 14% toe op jaarbasis tot 7,3 miljoen mensen. Dat betekent dat 42% van de kredietnemers niet in staat is om de lening correct af te betalen. In de VS stegen de huizenprijzen met 60% voor de zeepbel barstte, in Zuid-Afrika namen de prijzen met 300% toe. De gemiddelde schuld van een gezin bedraagt zowat 80% van het jaarlijks gezinsinkomen. Het totaal aan particuliere schulden is ongeveer evenveel als het BBP van het land.
Het is nonsens als de elite stelt dat de Zuid-Afrikaanse economie immuun zou zijn voor de wereldwijde crisis omdat alle “fundamenten” gezond zouden zijn. Alle economische doelstellingen – een lager overheidstekort, lage inflatie, een miljoen nieuwe jobs per jaar en een toevloed van buitenlandse investeringen – blijven ongerealiseerd. Er was slechts één jaar met een begrotingsoverschot en dat was op basis van ernstige besparingen in de sociale uitgaven waarbij het mes werd gezet in de lerarenopleiding, de opleiding van verplegend personeel, het invoeren van inschrijvingsgeld in publieke scholen en een verhoging van het persoonlijk aandeel voor gezondheidskosten. De werkloosheid neemt bovendien enorm toe, in 2009 zouden minstens een half miljoen jobs verdwijnen.
Ieder onderdeel van de Zuid-Afrikaanse economie, die grotendeels de afhankelijke kenmerken van een neokoloniale economie kent, wordt geraakt door de crisis. 60% van de export bestaat uit goederen die vooral worden uitgevoerd naar de EU, Japan en de VS waar deze goederen worden afgewerkt in industriële productie. En net die productie gaat snel achteruit in Japan, VS en Europa. De dalende export in Zuid-Afrika ondermijnt de volledige economie. De industriële productie nam in het laatste kwartaal van 2008 af met 21,8% op jaarbasis. De algemene economie kromp met -1,8%. En het blijft maar duren: in januari ging de productie met 12,9% achteruit en in februari met 15%. De productie van auto’s is vooral voor de export bedoeld, nog voor de crisis nam de productie al af met meer dan 100.000 wagens per jaar.
Het neoliberale beleid van de regering heeft geleid tot immense problemen in de landbouwsector. De liberaliseringspolitiek heeft de voedselonveiligheid doen toenemen en leidt tot tekorten in een land dat zichzelf kan onderhouden uit de eigen landbouw. 30% van de bevolking, 14 miljoen mensen, hebben geen toegang tot voldoende en gezond voedsel. Bovendien zijn er erg hoge prijzen en worde Zuid-Afrikaanse boeren weg geconcurreerd door goedkopere import van gesubsidieerde landbouwproducten uit onder meer de VS.
De crisis raakt steeds meer mensen en stelt de noodzaak van een socialistisch alternatief. De kapitalisten en hun ideologen zijn gedemoraliseerd. Een weekblad als The Economist drukte dat uit toen het een commentaar over de G20-top publiceerde onder de titel “Mission Impossible.” De kapitalisten hebben het geluk dat heel wat leiders van arbeiderspartijen en vakbonden hebben gecapituleerd voor hun ideologisch offensief na de val van de voormalige Sovjetunie. Dat is zeker het geval in Zuid-Afrika.
In Zuid-Afrika bleef socialisme onderdeel van de officiële ideologie van de arbeidersbeweging, maar het reformisme van de vakbondsfederatie Cosatu en de SACP (Communistische Partij) staan in een sterk contrast met die officiële verwijzing naar socialisme. Blade Ndzimande, de algemeen-secretaris van de SACP, bracht een politiek rapport: “Reflecties over de globale economische crisis en haar mogelijke impact op Zuid-Afrika” op het 12de congres van de partij. In dat rapport kwam het woord socialisme niet één keer voor!
Het document beperkt zich tot de verdediging tegen de stelling dat het een “communistische putsch” wil doorvoeren. Het document beschuldigt de media van hysterie omtrent een vermeende linkse draai bij de partij. De Zuid-Afrikaanse communisten lijken vooral bezig met het ontkennen dat ze communisten zijn. De partij plaatst zich ten dienste van de burgerij en komt niet op voor een socialistisch omvorming van de samenleving.
In een debat met Ryan Coetzee van de Democratische Alliantie, stelde Cronin dat kritiek op het neoliberalisme niet betekent dat we “opkomen voor het einde van de markt. (…) Markten reageren dynamischer dan wat de centrale planning onder de Sovjets destijds deed.” Dat is een uitdrukking van het ideologisch failliet en het theoretische falen van de leiding van de SACP. Een theoreticus van de partij zoals Cronin lijkt niets van Marx’ werken te hebben begrepen.
Jammer genoeg heeft de SACP een grote invloed op de leiding van Cosatu, een grotere invloed dan haar ledenaantal zou doen vermoeden. Ook bij de vakbondsleiding zien we hierdoor een ideologische demoralisatie. Een recent congres van Cosatu stelde bijvoorbeeld op geen enkel ogenblik de nationalisatie voor van grote bedrijven als Sasol, Eskom of ArcelorMittal. In de plaats daarvan wil de vakbond grotere nadruk op de positie van zwarten in de economie.
De chaos en anarchie van het kapitalisme maken duidelijk dat het private bezit van de commandoposten van de economie – de banken, mijnen en sleutelsectoren van de economie – moet worden afgeschaft om deze onder de democratische controle en het bezit van de arbeidersklasse te plaatsen. Daartoe zullen we een nieuwe massale arbeiderspartij nodig hebben die naar voor komt met een socialistisch programma.