Socialistisch antwoord op de klimaatuitdaging: de enige oplossing is om het kapitalisme te stoppen

De branden en overstromingen van deze zomer hebben overduidelijk gemaakt dat het klimaat aan het veranderen is. Veel van de waargenomen veranderingen zijn ongekend in duizenden of zelfs honderdduizenden jaren, en sommige van de reeds aan de gang zijnde veranderingen – zoals de stijging van de zeespiegel – zullen over een periode van honderden of duizenden jaren onomkeerbaar zijn. De concentratie van CO2 in de atmosfeer, gemeten in 2019, is de hoogste in 2 miljoen jaar.

Dossier uit maandblad De Linkse Socialist op basis van inleidingen door Fabian en Boris op het Nationaal Comité van LSP van 11 september

Het klimaatakkoord van Parijs van 2015 had tot doel de opwarming van de aarde onder de 2°, liefst 1,5° Celsius te houden. Zelfs toen werd deze (niet-bindende) overeenkomst als grotendeels ontoereikend beschouwd. Vandaag zijn we op weg naar een stijging met 2,7°C, een echte catastrofe, vooral voor de landen van Latijns-Amerika, Afrika en Azië.

Kapitalisten in een impasse

Het debat rond de komende VN-klimaattop in Glasgow zal sterk worden beïnvloed door de nieuwe koude oorlog tussen de VS en China. Het infrastructuurplan van Joe Biden is in de eerste plaats een poging om de Amerikaanse industrie te versterken tegenover de groeiende economische invloed van China. Toen het plan werd aangekondigd, was het gebaseerd op het beëindigen van subsidies voor fossiele brandstoffen. Uiteindelijk is dit voornemen, samen met 70% van de officiële klimaatgerelateerde uitgaven, terzijde geschoven. 

China investeert veel van zijn snel groeiende investeringen in hernieuwbare energie. Maar het regime gaat door met de bouw van nieuwe door steenkool aangedreven elektriciteitscentrales, ook al is steenkool de meest vervuilende energiebron. Het land is sinds 2006 de grootste uitstoter van CO2 geworden en is nu goed voor ongeveer een kwart van de wereldwijde uitstoot. 

De inter-imperialistische spanningen tussen deze twee landen zijn van doorslaggevend belang, ook wat het klimaatbeleid betreft, en met name de strijd om de toegang tot de schaarse grondstoffen die nodig zijn voor de ontwikkeling van diverse hernieuwbare energiebronnen. 

De VS hebben aangekondigd dat zij hun broeikasgasemissies tegen 2030 met 50-52% willen verminderen ten opzichte van 2005. China streeft naar koolstofneutraliteit tegen 2060. De Europese Unie heeft aangekondigd dat zij dit doel tegen 2050 wil bereiken. Maar dit zijn slechts woorden zonder een echt plan om dit te bereiken. Veel regeringen blijven de energieproductie uit fossiele brandstoffen subsidiëren. Het stimuleringspakket van de Europese Centrale Bank heeft de energiereuzen overladen met goedkope leningen zonder enige voorwaarde inzake hun emissies.

Er zijn echter ‘groene kansen’ voor grote bedrijven. In de VS is de opwekking van zonne-energie nu goedkoper dan steenkool. Zelfs oliegiganten als BP, Shell en Total investeren in hernieuwbare energiebronnen, maar niet zoveel als in fossiele brandstoffen, aangezien die laatste nog steeds 3-4 keer winstgevender zijn. General Motors heeft aangekondigd dat het tegen 2035 alleen nog elektrische auto’s zal produceren, maar de bouw van een elektrische auto veroorzaakt nog steeds meer uitstoot dan een auto op fossiele brandstoffen en als de gebruikte elektriciteit wordt opgewekt met fossiele brandstoffen, is het zelf minder klimaatvriendelijk.

In de context van de kapitalistische concurrentie zal het vooral gaan om symbolische maatregelen van “greenwashing” en creatieve koolstofboekhouding. Zogenaamde kapitalistische innovatie is totaal niet in staat om deze crisis op te lossen.

Slecht rapport van België over zijn klimaatdoelstellingen 

De pandemie had de totale onvoorbereidheid van het land al tot in het absurde geïllustreerd. Denk maar aan de vernietiging van de strategische voorraad van miljoenen mondmaskers omdat het te duur was om deze te vernieuwen. Dezelfde budgettaire logica heeft geleid tot de sluiting van 4 van de 6 kazernes van de civiele bescherming. 

De overstromingen hebben ook de gevolgen van de door gewezen minister Pieter De Crem (CD&V) geïnitieerde herstructurering van het leger aan het licht gebracht. De voorraad niet-militair materieel is ingekrompen en uitbesteed, met als gevolg een gebrek aan geprefabriceerde bruggen of zodiacs, waarvan het nut bij overstromingen erg groot is. De privatisering van de keukendiensten in het leger had gevolgen voor de mogelijkheid om veldkeukens in te zetten bij rampen. Op alle niveaus faalt het besparingsbeleid. 

De OESO heeft in maart haar verslag over de evaluatie van de milieuprestaties van België 2021 gepubliceerd. Lucht- en waterverontreiniging, bedreigde biodiversiteit, slecht beheer van rivieren … Het verslag is duidelijk: zonder een drastische wijzing in de aanpak worden de doelstellingen  tegen 2030 inzake duurzame ontwikkeling niet gehaald. 

Tussen 1990 en 2019 bedroeg de vermindering van de CO2-uitstoot gemiddeld slechts 0,7% per jaar. Het energie- en klimaatplan dat eind 2019 werd bekendgemaakt, roept op om de CO2-uitstoot tegen 2030 met 35% te verminderen. Dit is in feite veel te weinig om in 2050 koolstofneutraliteit te bereiken. En het ontbreekt, nogmaals, aan een plan om het te bereiken. 

Het herstelplan van de regering-Vivaldi markeert de terugkeer van de overheidsinvesteringen, maar alles in het belang van de private sector. Dit geldt met name voor de ontwikkeling van windenergie (momenteel 10% van het Belgische energieverbruik), die overheidssubsidies zal ontvangen voor de bouw van het nieuwe offshore-windmolenpark “Prinses Elisabeth”. De nieuwe sectoren van hernieuwbare energie zijn in België niet in overheidshanden, de windturbinegigant is bijvoorbeeld een holding in handen van de familie Colruyt. Net als bij diverse infrastructuurwerken is het de bedoeling dat de overheid de kosten draagt van een “groene overgang” die grotendeels ontoereikend is, terwijl de winst naar de private sector gaat. 

Private eigendom van de productiemiddelen in vraag stellen

Een deel van de overheidsinvesteringen betreft de renovatie en isolatie van gebouwen, met regionale verschillen (een nadruk op openbare infrastructuur in Wallonië en Brussel, een nadruk op de renovatie van particuliere woningen met stimuleringsmaatregelen in Vlaanderen). België is echter één van de ergste plaatsen in Europa voor verval door een gebrek aan investeringen. Zelfs een ambitieus bonusbeleid zal slechts resulteren in een derde van de renovaties die nodig zijn om in 2050 koolstofneutraliteit te bereiken. Om deze kwestie serieus te nemen, moet er een openbaar plan worden ontwikkeld voor de isolatie en renovatie van gebouwen, wijk per wijk. 

De klimaatuitdaging zal een thema worden in het verbale geschut tussen officieel ‘links’ en rechts, in het bijzonder binnen de Vivaldi-coalitie. Voor PS-voorzitter Paul Magnette is het beter een overheidsschuld aan de volgende generatie over te dragen dan een sociale en milieuschuld. Hij stelt voor om belastingfraude te bestrijden, een belasting op financiële transacties in te voeren, een vermogensbelasting en een koolstofheffing om geld in de economie te pompen. Samen met de afschaffing, meer waarschijnlijk de verlaging, van subsidies voor fossiele brandstoffen zal dit de kern vormen van het debat over de belastinghervorming die er volgens het regeerakkoord in 2023 moet komen.

De arbeidersbeweging moet haar stempel op dit debat drukken. Wij weten maar al te goed waartoe beloften om belastingontduiking te bestrijden ons in het verleden hebben gebracht. Er waren veel beloften, maar zonder middelen om de decennia van tekorten inzake personeel en middelen bij de FOD Financiën op te vangen. De “taxshift” van de regering-Michel toonde de gevaren van een taxshift die hoegenaamd niet in het voordeel van de werknemers is. Zonder het opbouwen van een krachtsverhouding door strijd en actie van de arbeidersklasse, zullen er slechts cosmetische maatregelen worden genomen waarvan de kosten door de gewone bevolking zullen worden gedragen om de winstmarges van de private sector te beschermen.

Wat we echt nodig hebben is een volledige omvorming van het energiesysteem, wat onmogelijk is zonder de hele sector uit private handen te halen, massale overheidsinvesteringen in de ontwikkeling en uitbreiding van gratis openbaar vervoer, in wetenschappelijk onderzoek, in het vermogen om te reageren op klimaatrampen, in de opvang van vluchtelingen, in de reconversie van vervuilende bedrijven waarbij het behoud van elke arbeidsplaats is gegarandeerd … Daartoe moeten we de sleutelsectoren van de economie, en met name de financiële sector en het verzekeringswezen, in publieke handen nemen zodat de middelen vrijgemaakt worden die nodig zijn om de milieu-uitdagingen planmatig aan te pakken in het belang van de werkende klasse. 

De gevolgen van de klimaatverandering bedreigen het voortbestaan van het kapitalistische systeem zelf. Wereldwijd zijn de directe economische verliezen als gevolg van extreme weersomstandigheden de afgelopen 20 jaar geraamd op 3 biljoen dollar en deze rekening zal blijven stijgen. Maar de sociale gevolgen zijn nog groter: steeds grotere delen van de wereldbevolking worden in ellende en onzekerheid gestort door de verergerende gevolgen van de klimaatverandering, bovenop de andere crises van het kapitalisme. In dit nieuwe “tijdperk van wanorde” zal er zich massastrijd ontwikkelen. Deze moet gewapend zijn met een perspectief van socialistische maatschappijverandering om niet in een rampzalig doodlopend straatje te belanden.