Midden mei kwamen vertegenwoordigers uit Europa, Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied samen voor een top in Spanje. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door het Spaanse voorzitterschap van de Europese Raad. In de week voor de top maakte Europees commissaris Karel De Gucht in het Internationale Handelscomité van het Europees Parlement duidelijk dat de EU belangstelling vertoont voor meer intense handelsrelaties met Latijns-Amerika. De officiële top werd voorafgegaan door een Alternatieve Volkstop. In dat kader was er ook een betoging met 15.000 deelnemers.
De bedoeling van de EU was om op de topbijeenkomst verder te bouwen op de strategiedocumenten van de Europese Commissie over grondstoffen en het document “Globaal Europa: competitief in de wereld”. Dat betekent dat wordt gezocht naar middelen om de positie van het financiekapitaal en grote multinationale bedrijven te versterken door onder meer druk te zetten voor meer privatiseringen van de openbare diensten.
De EU wou haar belangen vooral verdedigen door een akkoord te sluiten dat de conclusie moest vormen van een multilateraal handelsakkoord met Colombia en Peru en het heropstarten van de onderhandelingen met Mercusor (het handelsblok in Latijns-Amerika dat ook sterker geïndustrialiseerde landen zoals Brazilië en Argentinië omvat).
Permanent volkstribunaal
Voor de officiële top was er een alternatieve top georganiseerd door Enlazando Alternativas (alternatieven verbinden), een netwerk van verschillende organisaties en NGO’s. De Alternatieve Volkstop vond plaats aan de universiteit van Madrid. Daarbij was er een drie dagen durende zitting van het Permanent Volkstribunaal, een onofficieel internationaal orgaan dat onderzoek doet naar inbreuken op de mensenrechten. Er waren drie dagen lang getuigenissen vanuit heel Latijns-Amerika waarbij de rol en de misdaden van multinationals werden bloot gelegd. De conclusies van het Volkstribunaal zijn natuurlijk niet bindend, maar wel nuttig om de rol van betrokken multinationals en verantwoordelijken openbaar te maken. Het Volkstribunaal werd in 1979 opgezet in Bologna (Italië) door juridische experts, schrijvers en andere intellectuelen zoals Nora Cortinas uit Argentinië. Zij is één van de oprichters van de “Madres de Plaza de Mayo”, de moedige moeders die protesteerden tegen het “verdwijnen” van hun zonen onder de militaire dictatuur die in 1976 aan de macht kwam in Argentinië.
In een openingstoespraak bij het Tribunaal stelde een vertegenwoordiger van de NGO Corporate Europe Observatory (CEO) dat de Europese Commissie op directe wijze verantwoordelijk is voor het verdedigen van de belangen van de grote Europese multinationals. Volgens de NGO zijn er zowat 15.000 lobbyisten in en rond de Europese instellingen in Brussel. Twee derden van hen zijn lobbyisten van de grote bedrijven. 90% van de leningen die de Europese Investeringsbank toekent, gaan naar multinationale bedrijven.
De lobbygroepen komen vaak voor een topbijeenkomst samen om zo hun “wensenlijstje” op te maken. Dat gebeurde ook nu voor de top van de EU en Mercusor. Alle bedrijven die op het Volkstribunaal werden aangehaald, zijn ook actief met lobbyisten. Vier van de vorige 13 commissarissen heeft intussen een topfunctie aangenomen bij banken, financiële instellingen of andere bedrijven.
Een groot aantal aanklachten tegen grote multinationale bedrijven of financiële instellingen zoals Santander Bank, Suez, Syngenta (Groot-Brittannië), Stora Enso (Zweden/Finland) hadden te maken met milieumisdrijven of sociale inbreuken die vooral hard aankomen bij de inheemse bevolking: ontbossing, vervuiling van water, illegale verwerving van grond waardoor inheemse gemeenschappen moeten opkrassen, crisis in de voedselproductie,…
Een getuige uit Guatemala had het over de betrokkenheid van Zweedse, Noorse en Ierse pensioenfondsen in het grote goudmijnbedrijf Goldcorp Inc. Het Ierse National Pensions Reserve Fund beheert zowat 15,5 miljard euro Iers belastingsgeld dat wordt geïnvesteerd om later pensioenen te betalen aan de Ierse werkenden. Getuigen brachten een hele lijst van inbreuken op het milieu en de mensenrechten door dit soort bedrijven. Er wordt gebruik gemaakt van de straffeloosheid om de belangen van de multinational te vergroten. Een inheemse leider van de Quechua gemeenschap stelde: “we worden niet langer met het zwaard gekoloniseerd, maar vergis je niet: de kolonisatie gaat verder.”
Openingsmeeting van de alternatieve volkstop
De openingsmeeting van de alternatieve volkstop vond plaats voor een volle zaal. De toespraken werden simultaan vertaald naar het Spaans, Engels, Frans en Portugees. De sprekers brachten hulde aan mensenrechtenactivisten en diegenen die waren aangevallen of omgebracht door een paramilitaire groep (naar verluidt met de steun van regeringstroepen) op 27 april in het Mexicaanse Oaxaca. Onder de dodelijke slachtoffers bevond zich onder meer Bety Carino, een gekende activiste van Women Human Rights Defender. Ze nam deel aan een karavaan van mensenrechtenactivisten die onderzoek deden naar misdaden van mijnbedrijven in de regio. De verschillende sprekers hadden het over verschillende belangrijke thema’s zoals het misbruik van de crisis in Haïti na de verschrikkelijke aardbeving waarbij 250.000 doden vielen begin dit jaar. Onder het mom van humanitaire hulp staat voormalig VS-president Clinton aan het hoofd van de heropbouw van het land en daarbij wordt nauw samengewerkt met de Wereldbank om er zeker van te zijn dat een nieuw Haïti wordt opgebouwd dat een paradijs wordt voor de grote bedrijven.
De crisis in Honduras na de staatsgreep en de “verkiezing” van president Lobo werd besproken door activisten uit Honduras die uitlegden wat de situatie vandaag is. Er verdwijnen nog steeds mensen, er zijn inbreuken op de mensenrechten en een groeiende straffeloosheid. “We zullen de strijd niet opgeven, we hebben 500 jaar verzet gepleegd, er is een erfenis van rebellie in Honduras en wij zullen die traditie verder zetten”, stelde de spreker.
Er werd ook ingegaan op de situatie in Europa met een spreker van het Grieks Sociaal Forum en de linkse partij Syriza. Deze sprekers probeerden de leugens over de zogenaamd hoge levensstandaard in Griekenland te doorprikken en riepen op tot solidariteit met de Griekse strijd.
De openingsmeeting werd afgesloten door Susan George, één van de kopstukken van de antiglobaliseringsbeweging. Als antwoord op de economische en sociale crisis die plaats vindt en als kritiek op de reddingsoperaties voor de banken, liet ze iedereen roepen: “de banken zijn van ons.” Susan George moest de alternatieven op de huidige crisis naar voor brengen, maar ondanks de correcte slogan “de banken zijn van ons” bleef het doorgaans beperkt tot kritiek op het huidige systeem. Het was een uitdrukking van de beperkingen en zwakheden van sociale bewegingen en in zekere zin van de linkerzijde in het algemeen.
Susan George stelde dat krediet een publieke zaak moet worden en toegankelijk moet zijn voor gezinnen die deelnemen aan groene projecten. Ze riep op tot een democratisering van de economie, maar stelde tegelijk dat verantwoorde ondernemers moeten worden ondersteund. Belastingsparadijzen moeten verdwijnen en de Europese Centrale Bank moet onder gemeenschapscontrole komen. Ze was trots dat de eis voor een belasting op financiële transacties nu ernstiger wordt genomen en stelde dat de opbrengst van zo’n belasting zou moeten worden gebruikt voor de armsten: 1/3 zou moeten gaan naar de armen, 1/3 naar groene economie en 1/3 om de Europese bevolking te redden.
Welk antwoord op het kapitalisme?
Een aantal eisen wijzen in de goede richting en kunnen gesteund worden. Maar er zijn ook grote beperkingen aan het “alternatieve programma” van Susan George. De indruk wordt gewekt dat dit eisenplatform kan worden afgedwongen indien er wat goede wil is en druk van onderuit. Voor een aantal eisen klopt dat misschien, een belasting op financiële transacties wordt nu zelfs verdedigd door vertegenwoordigers van het neoliberalisme. Maar echte en blijvende controle op financiële transacties kan enkel indien de financiële instellingen onder democratische en publieke controle worden geplaatst. Slechts dan zal krediet een “publieke zaak” worden en kan het worden aangewend om bijvoorbeeld te investeren in de ontwikkeling van milieuvriendelijke technologie en energie.
Als de “groene economie” zich beperkt tot de logica van dit systeem die wordt aangedreven door winstzucht en concurrentie, dan zal onderzoek en ontwikkeling steeds in het belang van de directe winsten staan. De productiemiddelen en de productie zelf moeten uit de handen van de kapitalistische klasse worden gehaald en onder democratische arbeiderscontrole en -beheer komen te staan. Enkel een democratische en geplande economie kan de belangen van de meerderheid van de bevolking dienen en ervoor zorgen dat de reeds aangebrachte schade wordt terug geschroefd.
De beperkingen van de “Volkstop” werden meermaals duidelijk. Veel sprekers brachten schokkende en gedetailleerde verslagen van de dramatische en beschadigende invloed van multinationals in Latijns-Amerika. Deze activisten vroegen terecht dat de rol van deze bedrijven zou worden aangeklaagd, anderen vroegen de EU-lidstaten om een “ethisch beleid” te voeren. Dat is bijzonder vaag en te beperkt om tot echte verandering te komen. Vandaag heeft de EU het al over de “Europese waarden” zoals democratie en mensenrechten, maar dat verhindert niet dat Europese multinationals op brutale wijze hun activiteiten ontplooien in de rest van de wereld. Multinationals op louter morele gronden veroordelen zal geen gevolgen hebben op hun meedogenloze winstbejag. Hun macht moet worden gebroken om te kunnen bouwen aan een samenleving waar rekening wordt gehouden met “ethische principes” zoals menselijke solidariteit, samenwerking en respect voor iedere mens en voor het milieu. Deze principes kunnen slechts worden afgedwongen als we de controle over de productie en de samenleving in de handen plaatsen van diegenen die in de bedrijven werken, in de buurt ervan wonen of producten gebruiken. De slogan “een andere wereld is mogelijk” moet dringend worden aangevuld met: “een socialistische wereld is nodig”.
Er waren bijna 100 vergaderingen en commissies die allemaal erg informatief waren. Joe Higgins sprak als lid van de delegatie van GUE/NGL (Europees Verenigd Links) op een meeting over de situatie in Honduras en op een bijeenkomst van de Europese fractie zelf. We zullen nog korte verslagen van die meetings publiceren.