SP.a: ideologische leegte nu neoliberalisme in vraag wordt gesteld

Het congres van SP.a moest de “openheid” van de partij tonen alsook de mogelijkheid om het debat aan te gaan. De partijtop verklaarde tevreden te zijn, maar kon intussen niet wegstoppen dat de partij met een probleem zit. Met historisch lage scores in de peilingen wordt nostalgisch teruggekeken naar Steve Stevaert. Anderen stellen dat de sociaal-democratie nu eenmaal overal in Europa problemen kent.

Het is wat te eenvoudig om de crisis van de SP.a toe te schrijven aan het verdwijnen van één figuur. Ook met Steve Stevaert zou de partij vandaag ernstige problemen hebben gekend. Wellicht verwoordde Willy Claes enige tijd terug in Humo nog het beste – maar veel te voorzichtig – de oorzaak van de malaise bij de Europese sociaal-democratie. Volgens Claes werd te ver mee gestapt in de neoliberale logica. De voormalige topman van de NAVO weet uiteraard over wat hij het heeft.

De jaren 1990 waren een periode van relatieve economische groei en tegelijk werd overal in Europa een neoliberaal beleid opgelegd met privatiseringen, liberaliseringen, lastenverlagingen,… Als dat beleid iets te onpopulair werd, was het de schuld van Europa dat wel moest geprivatiseerd worden. Als er vandaag wordt overgegaan tot de redding van banken, geldt dat Europese gezag plots veel minder. Het Europa van de privatiseringen en liberaliseringen was politiek gezien opvallend rood gekleurd met figuren als Tony Blair of Gerhard Schröder. Deze sociaal-democraten, en hun Belgische volgelingen, zijn niet te ver mee gestapt in de neoliberale logica, ze hebben het zelf mee vorm gegeven en doorgevoerd.

De sociaal-democratie is in de jaren 1990 leeg gelopen op het vlak van actieve betrokkenheid van arbeiders bij de partijwerking. Als de SP.a voor de verkiezingen van 2007 louter propagandistisch wou uitpakken met “arbeiders op de lijsten”, moest de partij wel even zoeken naar geschikte kandidaten. De actieve partijwerking is grotendeels verdwenen en de rechtse partijleiding heeft daar handig gebruik van gemaakt om de eerder ingezette bocht naar rechts verder af te werken. Frank Vandenbroucke ging daartoe – en om zijn verbrande vingers te laten helen – zelfs in Oxford studeren.

Vandaag zien we de eerste tekenen van het in vraag stellen van het neoliberalisme. Volgens VLD-minister De Gucht zien we niet het falen van het liberalisme, maar wel van het ongebreidelde kapitalisme. De Gucht doet minstens nog een (volgens ons flauwe en van de pot gerukte) poging tot ideologische verdediging. Bij de sociaal-democraten hoef je geen ideologie te verwachten. Zelfs Bart De Wever schrijft in een opiniebijdrage over de economische crisis: “Achter de ronkende verklaringen van links blijft de ideologische leegte pijnlijk gapen.” In zoverre hij het over de SP.a (en de Groenen) heeft, kunnen we De Wever (voor een keer dat het kan) enkel maar gelijk geven.

De SP.a zelf hield een congres waar het zou discussiëren over ideeën. Er werd vooral in lucht gehandeld. Er werd uitgekeken naar sterke figuren, sommigen hadden nostalgie naar Stevaert en durfden een voorzichtige kritiek uiten op Caroline Gennez. Anderen droomden van een “rode Dedecker”. Er werd kritiek gegeven op de media die de SP.a’ers amper aan bod laat komen. Gennez stelde dat het moeilijk is om oppositie te voeren tegen een regering die niet regeert (het congres gaf wel een uitgebreid applaus voor PS-voorzitter Di Rupo die wel in de regering zit). Kortom, alles en iedereen treft schuld aan de crisis in SP.a behalve de partij zelf. In Gazet van Antwerpen schrijft Paul Geudens: “Algemeen besluit: we zijn goed bezig. De kapitein is goed, het profiel is goed, de ideologie ook, de parlementaire fracties doen goed werk, de Vlaamse ministers nog beter. Ondertussen weten we allemaal dat het niet goed gaat met de SP.a.” Hij voegde eraan toe dat de SP.a niet weet welke partij het wil zijn.

Volgens Gennez is het neoliberalisme failliet. Allemaal goed en wel, maar wat is haar alternatief? En wat is haar evaluatie van de opstelling van SP.a bij de doorvoering van dat neoliberaal beleid? Hoe kan Gennez geloofwaardig naar het casinokapitalisme uithalen als een deel van haar eigen partijtop bestuurder is bij onder meer Dexia? Het alternatief van Gennez beperkte zich tot een “eerlijke overheid”. Een beetje naïef en weinig onderbouwd als antwoord op wat economen mogelijk de ergste crisis sinds de jaren 1930 noemen.

SP.a-Rood pleitte voor een linksere koers maar haalde vooral de media met haar eis voor verkiesbare plaatsen. Dat kan een omgekeerd effect hebben in een partij waar postjes belangrijk zijn. Uiteraard komt er het nu vooral op aan om een ideologisch debat aan te gaan. De dogma’s van het neoliberalisme hebben een ernstige slag gekregen en daarmee ook diegenen die instonden voor de verspreiding van deze dogma’s, inclusief SP.a.

De Wever heeft een punt als hij wijst op de ideologische leegte bij de sociaal-democratie: “Zeker sinds de val van de Berlijnse muur hebben zij ideologisch noch praktisch verzet aangetekend tegen de groeiende cultus van de vrije markt. Het anti-Amerikaans en anti-kapitalistisch gemoed werd hoogstens nog in het buitenland de vrije loop gelaten. Stevaert ging daarvoor naar Cuba, waar hij zich met Fidel Castro wist te vereeuwigen. (…) Thuis gingen socialistische excellenties echter feestelijk de beursgang openen van geprivatiseerde overheidsbedrijven. (…) Je zou dus inderdaad denken dat de financiële crisis van vandaag als een door god gegeven kans zou worden gegrepen om die eindelijk weer te dichten. Maar niets is minder waar. Achter de ronkende verklaringen van links blijft de ideologische leegte pijnlijk gapen. Buiten de klassieke klein linkse groepjes ziet niemand de toestand als een kans om het oude socialisme te doen herleven.”

Er is nood aan een alternatief op het neoliberalisme waar alle traditionele partijen mee verantwoordelijk voor zijn. Dat kan alleen een socialistisch alternatief zijn waarin de belangen van de meerderheid van de bevolking centraal staan en niet de winsten. Om dat alternatief te populariseren, is er nood aan een echte socialistische partij die de eisen en bekommernissen van de syndicale basis opneemt en een politiek verlengstuk aanbiedt.