Pakistan ondergaat eens te meer een ernstige politieke en sociale crisis. Overal in het land zijn er protestacties tegen de prijsstijgingen en elektriciteitsonderbrekingen. Er komt geen einde aan de terreuraanslagen en zelfmoordaanslagen van reactionaire islamitische groepen. Het staatsapparaat functioneert amper nog in grote delen van het land.
De verkiezingen die in januari gepland waren, zullen nu op 18 februari plaatsvinden. De moord op Benazir Bhutto heeft de reeds bestaande crisis enkel versterkt. Het land bevindt zich in chaos. Zowat alle politieke instellingen werden ontmanteld, de grondwet werd opzij geschoven en zelfs bij het gerecht leek het alsof alles stopte. Er is hiertegenover een gebrek aan een geloofwaardige politieke leiding.
De drie dagen van geweld en anarchie na de moord op Benazir Bhutto was een indicatie van de enorme woede en wanhoop die momenteel breed verspreid zijn onder de bevolking. Het regime is verward en lijkt nergens nog greep op te vinden. De samenleving wordt gekenmerkt door crisis, wat versterkt wordt door de uitzichtloosheid en de aanslagen die daarmee gepaard gaan.
Het regime beschikt over geen enkele geloofwaardigheid meer en de bevolking keert er zich steeds meer tegen af. Zo vertrouwt quasi niemand de verklaringen van de regering over de moord op Bhutto. Als de regering iets beweert, gaan velen er al van uit dat het automatisch andersom is. De pogingen van het regime om aan de macht te blijven, zullen de volgende crisis enkel intenser maken. Steeds meer worden vragen gesteld over de toekomst van het land. Volgens The Economist is Pakistan zowat de meest gevaarlijke plaats ter wereld. Er wordt gesproken over de dreiging van burgeroorlog, een balkanisering, toegenomen chaos en anarchie. Sommigen vergelijken de situatie zelfs met de jaren 1970 vlak voor de splitsing van Pakistan toen Oostelijk Pakistan Bangladesh werd.
Politieke stabiliteit en verkiezingen
De verkiezingen van februari zullen plaatsvinden in een moeilijke periode. De regering van Musharraf zal er alles aan doen om hun partijen te bevoordelen in de verkiezingen, zelfs indien het via verkiezingsfraude moet. Het is ook niet zeker of de verkiezingen op 18 februari zullen plaatsvinden of opnieuw worden uitgesteld. De interimregering onder leiding van de PML-Q van Musharraf is niet in staat om vrije verkiezingen te organiseren. Het enige verschil met de vorige regeringen is dat er andere familieleden aangesteld werden. De heersende klasse en het staatsapparaat zijn zo corrupt dat er geen relatief democratische verkiezingen zullen komen. Zo kunnen enkel mensen met een diploma kandidaat zijn, slechts 1% van de bevolking kan zich kandidaat stellen. De opkomst voor de verkiezingen zal mogelijk vrij beperkt zijn, wat meer ruimte biedt voor verkiezingsfraude. Als de golf van bomaanslagen blijft duren, kan de opkomst zelfs historisch laag zijn. Dat zou in het voordeel zijn van de pro-Musharraf partijen. Indien de verkiezingen slechts een beetje vrij verlopen, zal de oppositie aan de macht komen. Om in het zadel te blijven, is corruptie en fraude de enige optie. Dat zal moeilijker zijn dan voor de moord op Benazir Bhutto aangezien er nu minder nodig is om massale protestacties uit te lokken. Als de verkiezingen vrij zouden verlopen, voorspellen peilingen dat de oppositie 70 tot 75% van de zetels zou veroveren. De aanhangers van Musharraf zouden zwaar afgestraft worden.
Toen Musharraf de verkiezingen voor januari aankondigde, was hij vrij zelfverzekerd. De fraude zou wel volstaan om zijn positie te behouden. Dat vertrouwen is nu aangetast. De verkiezingen moesten uitgesteld worden en de kandidaten die Musharraf steunden, durfden zich bijna een volledige week niet in het publiek vertonen. Onderzoek van de geheime diensten gaven aan dat de oppositie bij verkiezingen in januari meer dan twee derde van de zetels zou hebben gehaald. Dat is natuurlijk een nachtmerriescenario voor Musharraf aangezien zo’n meerderheid volstaat om de grondwet te wijzigen en de president te vervolgen.
Het uitstel van de verkiezingen was een typisch voorbeeld van de bureaucratische en administratieve aanpak van politieke problemen. De jaren van direct en indirect militair bewind en de uitgebreide rol van de geheime diensten, hebben daar voor gezorgd. Het probleem is natuurlijk dat verkiezingsfraude niet zal volstaan om stabiliteit te brengen in het land.
Verdeeldheid in de heersende klasse
De heersende klasse en het staatsapparaat zijn verdeeld. Er is een openlijk conflict in de heersende klasse. De moord op Bhutto was daar een uitdrukking van en zorgde ervoor dat het conflict een gewelddadig karakter kreeg. Analisten omschrijven dit conflict als een confrontatie tussen extremisten en gematigden. De extremisten worden gevormd door verschillende religieuze tendensen die hun regime willen opleggen. De gematigden worden gevormd door de regering, haar buitenlandse steunpilaren en delen van de samenleving die zich verzetten tegen een religieuze orde. Dat is echter niet het enige conflict op dit ogenblik, er is verdeeldheid in beide kampen en er zijn ook andere krachten betrokken in dit conflict.
Er is geen strijd tussen extremisten versus gematigden. De echte strijd gaat tussen twee vormen van extremisme die elkaar overlappen en soms op elkaar lijken, maar toch andere vormen aannemen. Beide vormen van extremisten, de Pakistaanse regering en haar buitenlandse bondgenoten enerzijds en de religieuze organisaties anderzijds, voeden elkaar en speelden een belangrijke rol in het versterken van elkaars positie. Ze zijn niet zozeer tegengesteld aan elkaar, maar vulden elkaar telkens aan. In hun strijd voor macht en controle over de economie en politiek, tonen ze beiden weinig gematigdheid of tolerantie. Het is nogal hypocriet om dan te stellen dat alle problemen worden opgelost indien iets wordt gedaan aan de militanten.
De delen van de heersende klasse rond Musharraf willen een verderzetting van het status-quo met een dominantie van het leger over het staatsapparaat. Er is een groeiende woede tegenover de militaire dominantie op politiek en economisch vlak. Een deel van het leger beseft dit en wil zich buiten de politiek houden. Zo stuurde de nieuwe legerleider een bevel naar alle officiers om niet deel te nemen aan meetings met politici. Een groeiend deel van de stedelijke middenklasse, maar ook onder de landelijke arme bevolking, verzet zich tegen de rol van de militairen.
Er zijn meningsverschillen onder de heersende klasse over de oorlog tegen het terrorisme, de politieke toekomst van het land, het religieus extremisme en de hervorming van de staatsstructuur. Sommigen willen hervormingen om het meer aanvaardbaar te maken voor de middenklasse en de arbeiders. Dat leidt tot een conflict dat gewelddadig is geworden en meer onzekerheid en chaos brengt. Hierdoor eisen ook delen van de elite uit de Pashtoonbevolkingsgroep, de Sindhi, Baloch en Seraiki een grotere macht en middelen voor hun lokale regime. De eis voor meer provinciale autonomie vindt ook een echo onder bredere lagen. Zeker het Sindhi nationalisme werd versterkt na de moord op Bhutto.
Opgang van religieus extremisme
Volgens sommigen zou Pakistan na Irak het land zijn met de meeste doden door terroristische aanslagen. In Afghanistan ligt het aantal doden hoger, maar die worden vaak gezien als oorlogsslachtoffers. De zelfmoordaanslagen in Afghanistan hebben bovendien niet dezelfde impact en omvang als in Pakistan. In 2007 waren er in Pakistan 1442 gewelddadige incidenten met zowat 9000 gewonden waarvan 3448 doden. Dat is 492% keer het aantal van 2005. Bij 63 zelfmoordaanslagen vielen er 770 doden. Het ging in 58% gevallen van de doden om burgers.
Dit is het resultaat van een zes jaar durende oorlog tegen het terrorisme. De cijfers tonen het falen aan van de regering. De moord op Bhutto heeft het gevoel van onveiligheid verder aangewakkerd. Als een voormalige premier en nationale figuur kan vermoord worden, wat zijn dan de kansen voor gewone werkenden?
De religieuze extremisten bevinden zich niet in een positie dat ze het land kunnen vernemen. De meeste artikels over de dreiging van de fundamentalisten komen er op basis van de recente gebeurtenissen in de Noordwestelijke Grensprovincie (NWFP) waar lokale Taliban-groepen gebieden controleren in Waziristan en Swat. Het leger voert operaties uit in Swat om terrein terug te winnen op de Taliban. De Taliban krijgt echter steun van de lokale bevolking in deze regio. Maar dat is zeker niet het geval in heel het land, zeker niet in de steden. Dat komt deels door historische redenen waardoor er weinigen steun geven aan een regime zoals dat van de Taliban. Enkel in de meest achtergebleven landelijke en feodale gebieden vindt de Taliban een zekere echo. Dat is het geval in delen van de NWFP, Balochistan, de stammengebieden en het zuiden van Punjab.
De fundamentalisten hebben geen sympathie van bredere lagen, maar ze kunnen wel chaos en vrees verspreiden. Ze kunnen met aanslagen de bevolking treffen. Daarbij is het vooral angstaanjagend dat de Taliban sympathisanten telt in het leger, inclusief de legerleiding, het staatsapparaat en in de heersende klasse. In een wanhopige situatie kunnen die sympathisanten de Taliban de nodige steun geven om een grotere rol te spelen. De fundamentalisten vormen een bedreiging voor linkse krachten en vakbondsmilitanten omwille van hun gewelddadig karakter. We moeten ons daarop voorbereiden en massa-acties vooropzetten als antwoord. Dat is de enige manier om te verhinderen dat Pakistan een nieuw Afghanistan of Somalië wordt.
Stijgende voedselprijzen versterken armoede
De armoede is de afgelopen maanden sterk toegenomen in Pakistan. Dat komt door de inflatie (stijgingen van de prijzen, vooral voedsel werd fors duurder) en de tekorten. Op dit ogenblik leeft 88% van de bevolking met minder dan 2 dollar per dag. Zij zijn erg kwetsbaar bij stijgingen van de voedselprijzen aangezien ze 50 tot 60% van hun inkomen aan voedsel moeten uitgeven. Voor de 23,4% van de bevolking die volgens de regering officieel in armoede leeft, domineert nu de honger.
De levenskwaliteit gaat er snel op achteruit in Pakistan. Arbeiders en armen proberen om toch maar rijst, bakolie of graan te kunnen kopen. De prijs is daarbij niet altijd het grootste probleem, de beschikbaarheid is minstens even problematisch. Velen kopen op afbetaling en in kleine hoeveelheden. De historisch hoge prijzen voor onder meer groenten maken de problemen erger, ook voor de lagere middengroepen, arbeiders en zeker voor de armsten. Om te kunnen eten, is er vaak geen ruimte meer voor gezondheidszorg of onderwijs.
Bijkomend probleem wordt gevormd door de stroomonderbrekingen. De energiecrisis leidt ertoe dat bedrijven soms de deuren moeten sluiten en duizenden arbeiders tijdelijk werkloos maken. Arbeiders met dagcontracten hebben daar zwaar onder te leiden. Er waren reeds verschillende betogingen tegen de stroomonderbrekingen. Uiteraard hebben die onderbrekingen ook gevolgen voor de dagelijkse routine van de arbeiders en hun gezinnen. De problemen om aan ons dagelijks brood te komen, geeft eigenlijk ook de staat van de samenleving goed weer.
De Romeinen wisten al dat “brood en spelen” de bevolking een tijdlang konden afleiden. Zolang er brood op tafel kwam en er voor amusement werd gezorgd, was het mogelijk om een dictatoriaal regime in stand te houden. Zodra de bevolking hongerig wordt, is hun strijd niet meer te stoppen. Een voorafspiegeling van de mogelijke bewegingen zagen we reeds in de dagen na de moord op Benazir Bhutto.
Welke weg vooruit?
Op basis van het bestaande kapitalistische en feodale systeem is er geen weg vooruit. Het huidige regime of andere kapitalistische partijen zullen geen stabiliteit en welvaart brengen. Er is nood aan een fundamentele verandering door een socialistisch regime met een regering van arbeiders en boeren die de economie onder democratische arbeiderscontrole moet plaatsen, de prijzen naar beneden haalt, de productie ten dienste van de bevolking plaatst in plaats van de winst,… Een socialistische geplande economie is de enige uitweg uit de miserie van de ‘vrije’ markt die steeds leidt tot uitbuiting en onderdrukking vanuit de winsthonger.