Nederland. De strijd voor een arbeiderspartij: democratie en socialisme

Begin juni is er binnen de SP onvrede ontstaan over de wijze waarop de nationale partijleiding optrad naar aanleiding van de verkiezing van Düzgün Yildirim, SP-fractielid in de Staten van Overijssel tot lid van de Eerste Kamer, op basis van voorkeursstemmen. Het partijbestuur eiste toen, en op het moment van het schrijven van dit artikel nog steeds, dat Yildirim zijn zetel op zou geven, zodat de oorspronkelijke kandidatenlijst, zoals die voorafgaand aan de verkiezingen was vastgesteld gevolgd zou worden.

Verklaring van het Secretariaat van Offensief

Het is binnen de SP een goed gebruik om uiteindelijk de partij het laatste woord te geven over wie de partij vertegenwoordigt, ongeacht het recht dat de Kieswet aan gekozenen geeft om een op basis van voorkeursstemmen verkregen zetel in een lokaal, regionaal of het nationale parlement in te nemen. Voor Offensief gaat de partijdemocratie zonder twijfel voor op welke burgerlijke wetgeving dan ook. Dit betekent echter niet dat een partijleiding van te voren de haar gewenste resultaten van een verkiezing dwingend kan opleggen aan de leden. De partijleiding heeft dat in deze kwestie getracht door te beargumenteren dat de stemvolgorde niet mocht afwijken van de vastgestelde kandidatenlijst. Wij hebben onder andere hierom kritiek op de formele uitleg die de nationale partijleiding geeft aan de partijdemocratie.

In deze hele kwestie, vanaf het moment dat de kandidatenlijst werd vastgesteld tot op heden, heeft de partijleiding op alle niveaus geen ruimte geboden voor open debat over deze (en andere) kwesties die de toekomst van de SP als democratische Socialistische Partij bepalen. De stemming in de partijraad van juli waarnaar wordt verwezen door het partijbestuur (96% steunde de eerder genomen beslissing van het partijbestuur dat Düzgün Yildirim zijn zetel moest opgeven en 4% steunde Yildirim in zijn verzet tegen die beslissing).

Hoe kunnen echter enkele tientallen partijprominenten een werkelijkheidsgetrouwe afspiegeling zijn van de visie van alle leden, op het moment dat deze leden op geen enkel moment in deze hele episode zijn geïnformeerd, geraadpleegd en om een formeel besluit zijn gevraagd. De partijtop verwijst nu naar het aankomende congres van 24 november als de gelegenheid om onder andere de discussie over het democratische gehalte van de partij te voeren, maar de vraag is wie de leden van de partij daar zullen gaan vertegenwoordigen. Zoals gewoonlijk zullen dat diezelfde lokale en regionale partijprominenten zijn, omdat de directe betrokkenheid van de basis van de SP op de momenten dat dergelijke beslissingen worden genomen, laag is. De voornaamste oorzaak hiervan is niet dat de leden zich niet betrokken zouden voelen bij het lot van hun partij, maar eerder dat er vanuit het actieve partijkader, dat voor de overgrote meerderheid bestaat uit de lokale en regionale partijleiding, te weinig wordt gedaan om die leden te stimuleren aan dit soort beslissingen deel te nemen.

We zien hier nog de schaduwen van het maoïstische verleden van de SP, relieken van een politieke stroming – verwant aan het stalinisme – die de interne democratie binnen haar eigen gelederen het liefst tot een minimum beperkte. Het gezonde marxistische uitgangspunt van het democratische centralisme met permanent afzetbare – door meerderheidsbesluitvorming gekozen – vertegenwoordigers werd vervangen door een bureaucratisch centralisme, waarin de partij-elite de besluiten nam voor haar leden en achterban. Die ontwikkeling zien we binnen de SP ook. Dat is waarom wij toejuichen dat er als reactie op deze kwestie met betrekking tot Yildirim een comité Democratisering SP is opgericht. Wij steunen de strijd voor een meer democratische SP, omdat enkel een meer volwaardige partijdemocratie garant kan staan voor het opstellen van een werkelijk socialistisch programma en een halt kan toeroepen aan de inspanningen van de partijleiding om door een matiging van haar politieke programma en een verwatering van haar socialistische principes als een betrouwbare toekomstige regeringspartner kan worden gezien.

Om de strijd van het comité Democratisering SP voor een werkelijk democratische en Socialistische Partij tot een succes te maken, is er allereerst een noodzaak om leden en ex-leden en eventuele anderen die geïnteresseerd zijn in het leveren van een bijdrage aan die strijd, te betrekken bij de opbouw bij dit comité. Dat dient in onze visie allereerst te gebeuren door het organiseren van bijeenkomsten in de diverse regio’s van het land waar dit comité sympathisanten heeft, uitmondend in een nationale conferentie waar op basis van de discussies in de diverse regio’s een aantal uitgangspunten kan worden opgesteld op basis waarvan dit comité te werk zal gaan.

De achterban van de SP, de werkenden/werklozen, studerende en werkende jongeren, gepensioneerden enzovoorts, hebben niets aan een partij die in een regering terecht komt door akkoord te gaan met een beleid dat over hun ruggen zal worden gevoerd. Zij heeft belang bij een consequente Socialistische Partij met een helder antikapitalistisch programma waarbinnen de interne partijdemocratie werkelijk serieus wordt genomen en niet slechts in formalistische zin wordt opgevat.

Bewijzen voor deze conclusies zijn onder andere te vinden in het feit dat de SP er in de peilingen de afgelopen maand fors op achteruit is gegaan onder invloed van de interne problemen: hoe dicht de SP kennelijk tegen de PvdA aan is komen te staan, blijkt op haar beurt weer uit de winst die de PvdA ten opzichte van de SP heeft kunnen realiseren. Of beter gezegd: het terugwinnen van de stemmen die de SP op geslaagde wijze op de PvdA had kunnen veroveren. Nu binnen de PvdA ook de roep voor een linksere koers klinkt vanuit een 50-tal partijleden die zich verenigd hebben in het comité ‘rooie veren’, en Jan Pronk zichzelf ook vanuit die invalshoek kandidaat heeft gesteld voor het voorzitterschap van de PvdA, net als de huidige voorzitter van Cordaid en lid van de Evert Vermeerstichting (een groep binnen de PvdA die zich inzet voor internationale solidariteit) Lilianne Ploumen, is deze kwestie absoluut actueel.

Deze kandidaten roepen voornamelijk op voor de terugkeer naar de traditionele sociaaldemocratische uitgangspunten van de herverdeling van inkomens om de kloof tussen arm en rijk te verkleinen en meer in het algemeen de bestrijding van de “uitwassen van het kapitalisme”. Jan Pronk wordt in zijn kandidatuur inmiddels gesteund door minstens 450 partijleden. Omdat Pronk wel toejuicht dat de PvdA na de verkiezingsnederlaag toch in de regering met CDA en CU is gekomen, is het de vraag hoe serieus hij is in zijn voornemen van de PvdA weer een “echt linkse” partij te maken. Aannemelijk is eerder dat de PvdA door het opplakken van wat “rooie veren” zal proberen de SP de wind uit de zeilen te nemen.

De SP kan dit alleen voorkomen door zichzelf op te stellen als een partij die een consequente oppositie voert tegen de neoliberale globalisering, oorlog, klimaatverandering en toenemende armoede in Nederland en de wereld. De SP moet dan in elk geval verder gaan dan het willen bestrijden van “de uitwassen van het kapitalisme”; zij moet een fundamenteel alternatief bieden op het kapitalisme als economisch systeem op zichzelf.

Om te beginnen zou zij een programma kunnen opstellen, waarin elke vorm van verdere uitverkoop van publieke sectoren zonder meer een halt wordt toegeroepen met een verwijzing naar de noodzaak van het weer in publiek eigendom brengen van alle oorspronkelijke publieke sectoren. Verder zouden onderdelen van dit programma moeten zijn het verkorten van de arbeidsweek met behoud van loon en het aannemen van extra personeel om de arbeidsduurverkorting op te vangen; zo kan een enorme stap worden gezet in het volledig bestrijden van de werkloosheid in Nederland. Een andere maatregel die vooral de jeugdwerkloosheid kan bestrijden, is het bieden van de mogelijkheid om met pensioen te gaan na 35 jaar werken: veel jongeren hebben moeite met het vinden van een baan, omdat veel ouderen verplicht worden langer door te werken.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van uitgangspunten voor een nieuw werkelijk antikapitalistisch programma van de SP. Deze uitgangspunten zouden dan wel gekoppeld dienen te worden aan de noodzaak van een socialistische verandering van de maatschappij, zowel in Nederland als wereldwijd. Offensief komt binnen de SP en daarbuiten op voor een dergelijk socialistisch programma dat de behoeften van de meerderheid van de wereldbevolking boven die van enkele kapitalisten stelt.

Eind augustus is er door Düzgün Yildirim en een groep van zijn aanhangers besloten om een nieuwe politieke partij te gaan oprichten, die waarschijnlijk Democratische Socialistische Partij zal gaan heten en zoals mede-initiatiefnemer Rick Denkers zei: “zal terug grijpen op de ideeën van de SP een jaar of twee, drie geleden”. Concreet worden programmapunten genoemd als het afschaffen van het koningshuis en de opzegging van het Nederlandse lidmaatschap van de NAVO, vanuit het idee dat de “partij wat linkser dan de huidige SP zal gaan staan”. Discussies over het instellen van een afdrachtregeling in die nieuwe partij worden nu al gevoerd. De SP kent ook een afdrachtregeling, maar binnen de nieuwe partij zou de regeling gebaseerd zijn op politieke overtuiging en een vrijwillige, zelfstandige overdracht aan de partij in plaats van op basis van de regeldwang die de SP hanteert.

Wij van Offensief denken dat het een stap vooruit is op het moment dat, als gevolg van een inzicht in het belang van een afdrachtregeling voor de opbouw van de partij en de rol van gekozen vertegenwoordigers in de partij, vrijwillig wordt meegewerkt aan een dergelijke afdrachtregeling. Het verdedigen van een socialistisch programma gebeurt op basis van een grondige politieke overtuiging in de noodzaak van de fundamentele verandering van de maatschappij. Het is daarom enorm toe te juichen dat die politieke overtuiging wordt versterkt door onderlinge discussie over de noodzaak en functie van een dergelijke afdrachtregeling. Permanente afzetbaarheid door de leden van gekozen functionarissen binnen de partij en het vervangen door anderen is een ander uitgangspunt dat wat ons betreft een belangrijk discussiepunt is voor de op te richten Socialistische Democratische Partij. Dit zijn wat ons betreft belangrijke punten om zowel binnen het comité Democratisering SP als de op te richten partij over te discussiëren, om te komen tot een heldere visie over de wijze waarop een democratisch Socialistische Partij zou moeten functioneren.

Op 24 augustus is er in de partijraad van de SP besloten dat de beslissing over de kwestie Yildirim op 22 september tijdens de volgende partijraad zal worden genomen. Met de aankondiging van de oprichting van een nieuwe partij wordt op die beslissing al vooruit gelopen, omdat die in de ogen van de initiatiefnemers blijkbaar toch tot een royement van Yildirim zal leiden. Dat is in elk geval voor enkelen van hen de voornaamste en definitieve reden om de SP te verlaten, vermoedelijk in het gezelschap van enkele tientallen SP-leden.

Wat dit zal betekenen voor de toekomst van het comité ‘Democratisering SP’ is nog niet 100% zeker: het zal afhankelijk zijn van het aantal (ex-)SP-leden dat zich zal inzetten voor de opbouw van de nieuwe politieke partij in plaats van de strijd voor meer democratie en een socialistisch programma binnen de SP te voeren. Eén ding is in onze ogen echter wel duidelijk: de arbeidersklasse heeft behoefte aan een politieke partij die haar belangen behartigt. De geschiedenis maakt duidelijk: dat vraagt om een socialistisch programma en een volstrekt democratische werkwijze. Op dit moment heeft de SP zeker potentie om zo’n arbeiderspartij te worden, maar dan moet het programma ook echt socialistisch zijn en de partijstructuur democratisch. Dit is echter nog niet het geval en dat maakt de roep om een eigen partij rechtvaardig en begrijpelijk. Daarom zullen wij als Offensief ons zowel richten op het comité ‘Democratisering SP’ als op de nieuw op te richten partij. In onze opvatting kunnen beide initiatieven een bijdrage leveren aan de discussie over en het tot stand brengen van een democratische en socialistische Partij in Nederland, die op basis van een volwaardige interne democratie en een duidelijk socialistisch programma de nieuwe partij van de Nederlandse arbeidersklasse kan worden.