Venezuela: verslag vanop het wereldjongerenfestival

Op het Wereldjongerenfestival in Venezuela was een groep kameraden van onze organisatie aanwezig. We publiceren een aantal verslagen van het festival dat plaatsvindt op een belangrijk ogenblik in de ontwikkeling van de "Bolivariaanse revolutie" in Venezuela. De discussie over hoe die beweging kan leiden tot een socialistisch alternatief is van enorm belang en biedt heel wat kansen voor marxisten. Hieronder vind je enkele uittreksels uit een ‘Venezolaans dagboek’ van Sonja Grusch, woordvoerdster van onze Oostenrijkse zusterpartij.

Verslag door Sonja Grusch

Enorme verwachtingen (4.8)

Duizenden jongeren vanuit heel de wereld nemen deel aan het festival dat dit jaar doorgaat onder het motto "voor vrede en solidariteit – vecht mee tegen imperialisme en oorlog."

Maar dat is niet de enige reden waarom Venezuela momenteel een interessante locatie is. Sinds Hugo Chavez in 1998 president werd, stond het land steeds in het voetlicht. De ‘Bolivariaanse Revolutie’ laat niemand onberoerd. Samen met een grote groep enthousiaste en vastberaden aanhangers, is er ook een groep woedende tegenstanders. Het land kende de eerste nationalisaties van bedrijven. Tegenstanders vind je in de heersende klasse in Venezuela, delen van de middenklasse maar ook in de VS.

Venezuela is één van de belangrijkste olieproducerende landen voor de VS. Het radicaal populistische model van de regering-Chavez kan rekenen op een enorme steun onder de massa’s van heel het continent en botst op weerstand van het VS-imperialisme.

Op weg van de luchthaven zag ik tal van graffitiberichten en muurschilderingen. Tegenstanders waarschuwen voor een mogelijke Cubaanse invasie. Er was heel wat propaganda tegen Fidel en tegen het communisme. Maar de enige Cubaanse ‘invasie’ waarvan er sprake is, bestaat uit 10.000 dokters die meebouwen aan een bredere toegang tot gezondheidszorg.

De meeste propaganda steunt Chavez en zijn beleid. In de voorbije jaren zijn er scholen en universiteiten opgezet, er waren programma’s om het analfabetisme tegen te gaan en er zijn enorme stappen vooruit gezet in de gezondheidszorg. Maar ondanks die verbeteringen, zag ik ook heel wat daklozen in het stadscentrum van Caracas. Sloppenwijken en armoede zijn er nog breed verspreid. Een element dat de armoedegraad aantoont, is het gebruik van enorme beveiligingen in winkels. Ramen worden gebarikkadeerd en een aantal winkels of hotels kunnen enkel van binnenuit geopend worden.

In het land zijn de verwachtingen hoog gespannen. 80% is officieel arm. De komende dagen wil ik ook nagaan wat de bevolking verwacht en hoe zij staat tegenover de veranderingen die plaatsvinden.

De voorbije maanden is een discussie opgestart over socialisme. Meer en meer mensen stellen zich de vraag of het binnen het raamwerk van het kapitalisme mogelijk is om een oplossing te vinden voor de vele problemen. Chavez sprak over een "socialisme van de 21ste eeuw". Maar het is niet duidelijk wat hij daarmee bedoelt. Die vraag – welk socialisme en hoe het te bereiken – zal de centrale vraag zijn tijdens mijn bezoek.

In het teken van de verkiezingen (5.8)

Zondag zijn er lokale verkiezingen in Venezuela. Dit is merkbaar op iedere straathoek. De wijze waarop dit duidelijk wordt, verschilt van wijk tot wijk. In de rijkere wijken van Caracas zie je de verschillen met de armere wijken. De armere wijken Valle en Coche zijn zowat volledig pro-Chavez. Op het eerste zicht zijn die wijken pittoresk. Er zijn kleine soms geschilderde huizen die tegen de bergen aanleunen. Op het tweede zicht verandert dat beeld. De meeste huizen werden illegaal gebouwd, zijn erg klein en zowat op elkaar gebouwd. De meeste huizen zijn niet beplaasterd en deels gemaakt uit ijzer.

De armoede is overal aanwezig. Een jonge man wacht buiten een huizencomplex tot iemand vraagt om diens boodschappen mee naar huis te vervoeren. Heel wat Venezolanen leven van dit soort inkomsten. Een oude blinde man wandelt van café tot café met een blik om te bedelen. Als je naar de bussen en auto’s kijkt, vraag je je af hoe die nog kunnen rijden. De affiches van de oppositie blijven hier niet lang hangen.

In de rijkere stadsdelen is het beeld anders. Daar waan je jezelf in een Europese grootstad: grote auto’s met goed geklede mensen. Hier vind je de affiches van de oppositie.

Het valt op dat de kandidaten voor de oppositie erg blank zijn in vergelijking met de meerderheid van de bevolking. De klassenverschillen en de sociale verschillen zijn op die manier ook visueel erg opmerkelijk.

De steun voor Chavez en zijn beleid is enorm, maar het valt te betwijfelen of de opkomst voor de verkiezingen hoog zal zijn. Er is kritiek op de wijze waarop de kandidaten werden aangesteld. Ze werden vaak van bovenaf aangesteld waardoor ze soms onbekend zijn in de districten waar ze kandideren. Uiteindelijk zal het ook niet mogelijk zijn om de sociale problemen op een electorale wijze op te lossen.

De slogans die de invoering van het socialisme eisen, vind je overal. Maar socialisme vereist ook democratie en een actieve deelname van de bevolking. De arbeiders, boeren, jongeren en armen mogen geen waarnemers zijn, maar moeten de leiding nemen in het proces. In Venezuela stelt zich bovendien de kwestie van de nationalisatie van de sleutelsectoren, de olie-industrie in het bijzonder.

Daarnaast zien we dat er de voorbije maanden nieuwe nationalisaties plaatsvonden. Er is een discussie over “medebeheer”. Het hangt ervan af met wie je daarover discussieert, verschillende mensen hebben een andere visie op het “medebeheer”. Dat gaat van mede-inspraak van de werknemers tot arbeiderscontrole. Deze discussie en de resultaten ervan zullen beslissend zijn voor de komende periode.

De verkiezingen en het begin van het festival (7.8)

14,4 miljoen Venezolanen kunnen vandaag hun stem uitbrengen om een gouverneur te verkiezen, twee burgemeesters en vooral 5.596 lokale vertegenwoordigers.

Het is onmogelijk om uit te maken hoeveel partijen aan de verkiezingen deelnemen. De stemming verloopt elektronisch wat wellicht door de oppositie zal aangegrepen worden om Chavez van verkiezingsfraude te beschuldigen. Dat is vreemd aangezien diezelfde oppositie geen enkel probleem heeft met elektronische stemmingen in de VS, waar er nochtans ook een aantal dubieuze incidenten waren.

Voor de stembureau’s staan er lange rijen, maar het is moeilijk te voorspellen wat de opkomst zal zijn.

De receptionist van mijn hotel vertelt me dat er aanvankelijk in deze wijk zowat 100% steun voor Chavez was. Maar een aantal kiezers zijn ontgoocheld omdat niet alle beloftes worden waargemaakt en omdat een aantal mensen hun zakken vullen. Corruptie is een algemeen probleem, zo stelt hij.

Het is ook moeilijk om dat soort beweringen na te trekken. In de media die door de oppositie wordt gecontroleerd vind je heel wat negatieve berichten over Chavez. Het is mogelijk dat een aantal kritieken terecht zijn, maar die worden zo verdraaid dat het onwaarschijnlijk lijkt.

Een CWI-lid die het land bezocht tijdens het referendum in augustus 2004 en hier nu opnieuw op bezoek is, ging in op de veranderingen in de situatie in het land.

Toen waren er overall discussies, op straat, op café of op het openbaar vervoer. Dat is nu veel minder. Tegelijk staat de term “socialisme” nu veel centraler in discussies en is het een breed gebruikte term geworden.

Een revolutionair proces zoals het plaatsvindt in Venezuela heeft tegenstrijdige elementen in zich en ontwikkelt niet in een rechte lijn. Maar er is wel een cruciaal gegeven: de tijd dringt. Er zijn heel wat mogelijkheden en opportuniteiten, maar die kunnen opnieuw verdwijnen als de kansen niet worden gegrepen. De bereidheid om te discussiëren was sterker aanwezig tijdens het referendum in 2004 toen er een onmiddellijke dreiging van de oppositie was. Toen richtte een groot deel van de steun voor Chavez zich op het electorale terrein.

Vandaag begint het jongerenfestival. Gisteren en vandaag zal het echter moeilijk zijn om te feesten. Er is een wet die het verbiedt om alcohol te verspreiden op de dag van de verkiezingen en de dag ervoor.

De sfeer is echter goed en heel wat jongeren kijken uit naar de internationale bijeenkomst waar ze kunnen samenkomen met gelijkgestemde jongeren uit heel de wereld.

Ze zijn verenigd in hun wil om iets te doen tegen honger en uitbuiting, tegen onderdrukking en geweld, en tegen oorlog en kapitalisme.

De discussies zullen intens en ook controversieel zijn. Maar ze zullen crucial zijn voor Venezuela. Het zal iets leren over het verleden om dezelfde fouten in de toekomst te vermijden. De bloedige gebeurtenissen van 11 september 1973 in Chili hebben aangetoond dat het nodig is om ons te verenigen tegen de kapitalisten om komaf te maken met het systeem. Er kunnen ook belangrijke lessen getrokken worden uit de Cubaanse revolutie.

Een woedende oppositie en een lang begin van het festival (9.8)

Er zijn enorm veel discussies over het resultaat van de verkiezingen. De oppositie klaagt dat de kiesbureau’s langer open waren dan voorzien. Er zijn ook speculaties over de opkomst. De oppositie brengt cijfers naar voor waarin sprake is van 77 tot 78% van de kiezers die niet kwamen stemmen.

Volgens de autoriteiten ging 69,1% niet stemmen. Je moet echter ook weten dat bij de vorige locale verkiezingen in 2000 76,2% niet ging stemmen. Delen van de oppositie riepen op tot een boycot, waardoor de huidige beweringen over een lage opkomst nogal belachelijk overkomen.

De partij van Chavez, de MVR (Beweging voor een Vijfde Republiek) haalde 58% van de zetels op nationaal vlak. Alle Chavez-gezinde partijen samen behaalden zowat 80%. Dat lijkt de echte reden te zijn voor de woede van de oppositie. Een aantal oppositiepartijen hebben een verleden van verkiezingsfraude. Door het gebrek aan steun onder de bevolking, lijken ze dat nu als enige argument naar voor te kunnen brengen.

Gisteren begon het jongerenfestival. De delegaties van verschillende landen trokken naar een groot plein. Er waren jongeren en iets minder jonge aanwezigen. Een kleine delegatie van het CWI trok als internationale groep naar het plein. Er waren kameraden vanuit minstens vijf verschillende landen.

Ons politiek materiaal legt de nadruk op de kwestie van “wat is socialisme?”, “Hoe kan een beweging voor socialisme worden uitgebouwd in Venezuela?”,… Dat zijn vragen die van enorm belang zijn voor Venezolanen. We kunnen ons materiaal niet gratis verspreiden. Het is voor Venezolanen soms moeilijk om ons materiaal te kopen, maar toch ging alles vlot van de hand.

Er is een enorme interesse in politieke ideeën. De mensen zijn enorm open en willen de discussie aangaan, ook al is er nog heel wat verwarring over wat socialisme eigenlijk betekent. Er zijn duizenden antwoorden te geven op de vraag wat socialisme is, en heel wat antwoorden zijn tegenstrijdig met elkaar. Het is niet gemakkelijk, maar het zal wel van cruciaal belang zijn voor de toekomst van Venezuela.

Olie: de bron voor rijkdom en armoede (10.8)

Venezuela is een rijk land. Het is het vijfde belangrijkste olieproducerende land ter wereld. Maar de enorme rijkdom van dit land wordt niet gelijk verdeeld, om het zacht uit te drukken. Door de prijsstijgingen in de jaren 1970, verviervoudigden de overheidsinkomsten. Een deel daarvan werd gebruikt om de levensstandaard van de arbeiders en de armen te verbeteren. Maar dat ging niet ver genoeg. Met de prijsdalingen na de jaren 1970, zagen we ook de doorvoering van neoliberale besparingsmaatregelen die enorme sociale gevolgen hebben.

Het reële inkomen ging sterk achteruit. De koopkracht van diegenen die aan een minimumloon leven, daalde met 66% tussen 1978 en 1994. Er waren besparingen op de sociale diensten en het budget voor sociale zekerheid halveerde.

Er was een enorm verlies van jobs en de arbeidsomstandigheden warden slechter. De werkloosheidsgraad nam enorm toe en heel wat mensen kwamen in de informele sector terecht. Er wordt geschat dat tegen 1999 reeds 53% van de bevolking in de informele sector werkte.

De armoede nam enorm toe. Tussen 1984 en 1995 nam het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft toe van 36% tot 66%.

Door hun arrogantie en hun toenemende betrokkenheid in corruptieschandalen, maar vooral door de gepolariseerde sociale situatie, verloren de heersende partijen hun krediet.

Chavez slaagde erin om een alternatief aan te bieden. Hij stond voor een rechtvaardiger economie en een sociaal beleid. Hij had het over “het volk” en ging meer en meer in een anti-kapitalistische richting. Een aantal verbeteringen werden effectief doorgevoerd. Zeker in de publieke sector werden nieuwe jobs gecreëerd.

Tijdens het jongerenfestival was het soms moeilijk om een onderscheid te maken tussen de deelenemers en de werknemers van de openbare diensten, zoals de straatvegers. Allemaal droegen ze rode T-shirts met pro-Chavez slogans erop. Het alfabetiseringsprogramma zorgt ervoor dat nu meer dan een miljoen mensen leren lezen en schrijven.

De universiteiten stelden zich voor het eerst open voor arbeiderskinderen en er werden 3.200 nieuwe scholen gebouwd. Miljoenen mensen hebben voor het eerst in hun leven toegang tot gezondheidszorg; Telkens opnieuw wordt enthousiast gesproken over deze verbeteringen en het verschil dat die maken voor het leven van de gewone bevolking. Een woordvoerder van de MVR verklaarde dat “de olie nu ingezet wordt voor de bevolking.”

Er zijn ongetwijfeld enorme veranderingen tot stand gekomen, ook al blijft de armoede enorm. Naast de politieke wil tot verandering, komt dit ook door de hoge olieprijzen. 50% van de overheidsuitgaven worden gefinancierd door de olie-inkomsten. Dit stelt de vraag wat er zal gebeuren indien de olieprijzen zakken.

Een deel van de bevolking hoopt dat het huidige proces onbeperkt zal verdergezet worden met een aanhoudende stijging van de levensstandaard. Een leraar verklaarde dat dit een lang proces van misschien 20 tot 30 jaar kan zijn. Maar zijn de mensen bereid om zo lang te wachten? Kunnen ze het zich veroorloven om zo lang te wachten? En zal de burgerlijke oppositie en het imperialisme stilzwijgend toekijken gedurende 20 jaar? Al die vragen moeten negatief beantwoord worden.

Het minimumloon bestaat enkel in de kleine formele sector en bedraagt momenteel 405.000 Bolivar per maand. Het elektriciteitsbedrijf Cadafe betaalt een loon van 600.000 Bolivar per maand. Een goedkope maaltijd kost 6.000 Bolivar, een yoghurtje 1.000. Een tramticket kost tussen 300 en 350 Bolivar, een pintje zowat 1.000 tot 1.500. Er is geen werkloosheidsuitkering en pensioenen zijn een uitzondering. Dit maakt dat de discussie over socialisme zo belangrijk is.

Maar zoals ik al zei, heeft de term socialisme hier veel betekenissen. Dat geldt ook voor wat “medebeheer” wordt genoemd. Sommigen zien dat als arbeiderscontrole en arbeidersbeheer. Maar dat is niet noodzakelijk wat de regering eronder verstaat. Regeringsvertegenwoordigers stellen dat ze ermee bedoelen dat de overheid het bezit overneemt van de bedrijven en de arbeiders betrekt in het beheer. Er zouden ook aandelen van de bedrijven onder de werknemers verdeeld worden en dividenden betaald worden aan de arbeiders en de lokale bevolking.

Een socialistische samenleving gaat echter verder. Het betekent dat er echte arbeiderscontrole en arbeidersbeheer is over de productie en de productiemiddelen.

Om een socialistisch Venezuela te bereiken is er nood aan een duidelijk programma. Aan onze stand bij het Teatro Teresa Carreno gingen alle discussies over socialisme. We discussiëren er niet enkel met de deelnemers aan het festival, maar ook met het personeel. Ze zijn allemaal bereid om de discussie aan te gaan en zoeken antwoorden op hun vragen. De interesse in onze standpunten is enorm. Heel wat mensen gaan ook akkoord met onze opvatting dat de kwestie van socialisme van cruciaal belang is.

Enorme steun voor Chavez (12.8)

Na enkele dagen wordt het festival steeds meer een bijeenkomst ter ondersteuning van Chavez en met daarnaast ook heel wat fan items over Che Guevara. Er zijn posters van Chavez en Bolivar in alle vormen. Er zijn t-shirts met Chavez op, kleine ringen, kleine foto’s die in een portefeuille passen,… Je kan ook toespraken van Chavez op CD kopen, hoofddoeken en bikini’s in de kleuren van de Venezolaanse vlag,…

Onze stand aan de ingang van het Teatro Teresa Carenno valt op omdat we politiek materiaal bijhebben. Het enthousiasme voor de veranderingen in het land is begrijpelijk. Maar de onkritische persoonlijke bewondering voor Chavez als persoon is iets anders. Chavez is een belangrijk figuur die een beslissende rol kan spelen, maar hij staat niet alleen en is niet onfeilbaar.

Chavez kan niet de organisatie van de arbeidersklasse niet vervangen. In tegenstelling tot veel Venezolanen (en ik heb het niet over de oppositie), wordt bij heel wat internationale bezoekers iedere kritiek op Chavez gezien als een vorm van heiligschennis.

Velen denken dat Chavez onfeilbaar is. Als hij een fout maakt, zal het wel de schuld zijn van slechte adviseurs. Jammer genoeg is een dergelijke onkritische houding geen stap vooruit in het proces van de revolutie. Een revolutionair proces heeft nood aan open discussies, waarbij verschillende ideeën en voorstellen aan bod komen en afgewogen worden tegenover elkaar. Er moeten perspectieven ontwikkeld worden waarbij ook lessen uit het verleden worden getrokken.

De actieve deelname van de arbeiders, de jongeren en de armen in het nemen van beslissingen, zal van essentieel belang zijn. Zonder die deelname is een echt en democratisch socialisme niet mogelijk.

Op de CWI-meeting over “Wat is socialisme en hoe het te bereiken?”, stelde een jonge Venezolaan dat het festival meer lijkt op een gebeurtenis om de regering te promoten. Velen zijn tevreden dat ze een inhoudelijke discussie kunnen aangaan aan onze stand of op de meeting.

Het festival maakt duidelijk dat jongeren over politiek willen discussiëren en toont ook de enorme solidariteit en steun voor de Bolivariaanse revolutie. Eens te meer wordt duidelijk dat de bevolking niet te egoïstisch voor socialisme, maar dat het kapitalisme te slecht is voor de meerderheid van de bevolking.

Voor het socialisme, maar welk socialisme? (15.8)

Vandaag is de laatste dag van het festival. De laatste twee dagen was er een anti-imperialistisch tribunaal waarbij de misdaden van het imperialisme werden aangetoond – de oorlog tegen Vietnam en Irak, armoede en honger, repressie en een aanval op democratische rechten.

Duizenden mensen kwamen luisteren naar een toespraak van Chavez. Hij maakte een aantal historische referenties aan Bolivar, Sandino, Miranda en anderen. Chavez gaf aan ook welke boeken hij leest en haalde Rosa Luxemburg aan toen hij het had over de keuze tussen socialisme of barbarij. Het enthousiasme waarmee socialisme onthaald wordt, is een relatief nieuwe ontwikkeling. Na de val van het stalinisme eind jaren 1980 werd socialisme erg onpopulair.

Dit veranderde opnieuw met de anti-kapitalistische beweging van de afgelopen jaren onder de slogan “een andere wereld is mogelijk”. Het was echter niet duidelijk wat met die “andere wereld” werd bedoeld.

Sindsdien is veel veranderd. De arbeidersklasse komt terug in de arena van strijdbewegingen en het aantal stakingen en algemene stakingen is fors toegenomen in heel wat landen. Er waren opstanden en bewegingen die leidden tot de val van verschillende regimes in Azië, Afrika, Latijns-Amerika en elders.

De discussie over de andere wereld die mogelijk is, bereikt geleidelijk aan een ander niveau. Dat is voor mij de centrale boodschap van dit jongerenfestival.

In 1997 was de discussie over socialisme als alternatief op het kapitalisme minder aanwezig tijdens het jongerenfestival in Cuba. Vandaag in Caracas is er bijna een concensus over de noodzaak van socialisme.

Chavez kreeg zijn grootste applaus toen hij verwees naar socialisme. Friedrich Engels stelde ooit dat socialisme slechts het begin van de geschiedenis zou vormen. We zien nu dus de eerste elementen van hoe dat begin kan tot stand komen.

Maar wat is socialisme? Wat bedoelt Chavez ermee als hij spreekt over het socialisme van de 21ste eeuw? Wat bedoelen de Venezolanen en de deelnemers aan het jongerenfestival ermee? Het is duidelijk dat het te maken heeft met een rechtvaardige verdeling van de rijkdom en met het beëindigen van armoede. Maar velen hebben nu geen duidelijk beeld over wat socialisme betekent.

Chavez ziet Fidel Castro evenzeer als een partner als Lula wiens regering momenteel betrokken is in corruptieschandalen en geconfronteerd wordt met protestacties tegen de doorvoering van neoliberale maatregelen. Chavez maakte positieve opmerkingen over Poetin (die tegelijk de democratische rechten sterk inperkt en een oorlog voert in Tsjetsjenië) en ook over het idee van een Latijns-Amerikaanse vrijhandelszone.

Chavez is naar links opgeschoven, maar heeft nog geen duidelijk socialistisch programma. Het socialisme zal niet vanzelf gerealiseerd worden. Er moet een bewuste revolutionaire stap gezet worden in het omverwerpen van het kapitalisme. Zoniet is er steeds het gevaar van een terugkeer van een neoliberaal beleid in Venezueala.

Zo’n programma ontwikkelen om het systeem omver te werpen en het te vervangen door een democratische socialistische samenleving, is de centrale taak van revolutionaire socialisten.