In de tachtiger en negentiger jaren ging het in Turkije slecht, heel slecht. Galopperende inflatie, slechte wegen, steden die volliepen met mensen uit het platteland om in de gececondus te gaan leven (krottenwijken). Corrupte partijen, een almachtig leger, een torenhoog Koerdisch probleem, folteringen in de gevangenissen, een diepe staat, een repressieve politie. Deze periode loopt af met de depressie van 1999 en de ineenstorting van de bankencrisis in 2001 waardoor de koopkracht van de bevolking op bijna twee jaar wordt gehalveerd.
In 2002 komt de AKP aan de macht. Dankzij het ondemocratische kiessysteem halen ze met één derde van de stemmen, bijna twee derden van de zetels. De enige andere partij in het parlement is de CHP, de republikeinse partij.
Alle andere partijen zijn van de kaart geveegd. Of anders gezegd, ze halen de kiesdrempel van 10 procent niet. Zij betalen electoraal voor hun falikante politiek!
Waar haalt de AKP haar stemmen?
- Voornamelijk in Centraal Anatolië, de bakermat van het conservatisme in Turkije, maar ook de woonplaats van een nieuwe burgerij, de Anatolische tijgers, rijk geworden door voor een prikje geprivatiseerde bedrijven op te kopen, gericht op de export. Velen onder hen zijn aanhangers van Fetullah Gülen, een beweging die overal scholen heeft en bedrijven, een multinational die heel geheimzinnig doet over haar samenstelling en haar werk in die scholen. Zij hebben er de nieuwe elite opgeleid, advocaten, bedrijfsleiders, juristen. Goede studenten die weggepikt worden om daarna als Gülen-aanhangers door het leven te gaan. Vrome conservatieve moslims.
- In de krottenwijken van de steden, daar leven mensen afkomstig uit de dorpen. Hun leven is een moeilijke strijd van alledag. Ze hebben geen sociale zekerheid, geen kansen. Daar leven ook de verdreven Koerden wiens dorpen werden vernietigd. Via een netwerk dat loopt over de moskees en ngo’s worden zij toch een beetje geholpen. Anders niet. En dit (religieus) netwerk werkt samen, juist met de AKP.
- Vergeten we ook niet de Koerdische provincies, daar staat de Koerdische partij weliswaar sterk, maar ook de AKP heeft er aanhang.
Waar haalt de CHP haar stemmen?
- In de kuststeden, bij de ambtenarij, leerkrachten, bij de geschoolden en ook voor een deel bij de georganiseerde werknemers.
- Haar steun krijgt ze eveneens van de oude seculiere elite. De top van het leger, van het gerecht, van ondemocratische instituties die door de legergrondwet van 1982 uit de grond zijn gestampt. En ook de Tusiad, de grootste werkgeversorganisatie.
De armsten in de steden, neen daar heeft de CHP nooit van gehoord. Het is hun electoraat niet. Maar die armen zien het verschil, tussen hun heel moeilijk leven en de seculiere elite, patroons met luxueuze villa’s, sjieke auto’s.
De strijd tussen de CHP en de AKP gaat echter niet om de zorgen van de armsten, om de reguliere werknemers of de ambtenarij, wel om de belangen van twee klieken, de oude seculiere burgerij en de nieuwe conservatief anatolische tijgers.
Heel de regeringsperiode van de AKP, nu al meer dan tien jaar onafgebroken aan de macht, gaat over deze machtsstrijd, over niks anders. En het ziet ernaar uit dat de conservatieve anatolische tijgers nu het laken naar zich hebben toegetrokken.
De AKP voert in haar beginjaren een ‘progressieve’ politiek, in die zin dat zij proberen gedeeltelijk te democratiseren. Zij voeren de politiek uit van het IMF maar wie treffen zij daarmee, niet de ‘zwartwerkers’, die hebben toch niks en maken meer dan helft uit van de economie, wel de reguliere werknemers, maar die stemmen voor het grootste deel op … de CHP.
Door het centralistische bestuurssysteem, een autoritaire staat, kan de regerende partij ervoor zorgen steeds meer macht in handen te krijgen. Niet AKP gezinde gemeentebesturen krijgen weinig geld, het geld gaat naar de AKP besturen. Zij benoemen in de administratie, schaffen militaire rechtbanken af maar stellen er andere voor in de plaats, die zij bevolken met hun aanhangers, meestal afkomstig uit de Gülen groep. Hetzelfde gebeurt bij de politie, bij gouverneurs van de provincies, in de oude ondemocratische structuren die zij overnemen. Zij voeren grote structuurwerken uit (nieuwe wegen) en beginnen te privatiseren, eerst nog met mondjesmaat, later in sneltempo. Ik moet er waarschijnlijk geen tekening bij maken dat ‘hun’ aannemers hier niet slecht bij varen.
En hier denk ik dat verschillende analysten een heel grote fout maken. Zij stellen de CHP voor als de seculiere elite, wat zeker klopt MAAR ZE VERGETEN DAT ER VELE WERKNEMERS, UIT OVERHEIDSADMINISTRATIES, HET ONDERWIJS, GEZONDHEIDSZORGEN, JA ZELFS UIT VERSCHILLENDE REGULIERE BEDRIJVEN ook behoren tot die CHP, hetzij als kiezer, hetzij als lid.
De reguliere werknemers worden de dupe. Want op het vlak van syndicale rechten en de (nog steeds bestaande kinderarbeid) is de AKP doof. Integendeel, de al minimale bestaande arbeidswetgeving hebben zij uitgehold door het systeem van onderaannemers en interimarbeid te veralgemenen, wat leidt tot een toename van arbeidsongevallen in vooral de scheepsbouw en de mijnen! Ook tewerkstelling van vrouwen is hun zorg niet. Het aandeel van vrouwen in de globale tewerkstelling is ondanks een enorme economische groei, zelfs gedaald!
Het is niet de seculiere elite van de CHP die de rekening heeft betaald, wel de seculiere werknemers die de volle pot hebben betaald. Hun pensioenstelsel is afgebouwd, drastisch afgebouwd, hun sociale zekerheid is afgebouwd, drastisch afgebouwd. Hun globale koopkracht is er niet op vooruit gegaan, ze is hoogstens constant gebleven. Het zijn zij die de meeste belastingen (van de directe belastingen) betalen. En met dat geld heeft de AKP inderdaad voor de armsten verbetering ingevoerd op het vlak van sociale zekerheid!
In woorden steunde de CHP hen, in daden niet, in daden gingen zij zich toeleggen op hun eigen seculiere elite. Dwaasheid, want je vecht niet tegen een andere politieke partij door haar te laten verbieden, je vecht niet met oude door de militairen opgerichte staatsstructuren zoals de controleraad op het onderwijs, of de toezichthouders op de media, je vecht om deze af te schaffen.
En stap na stap neemt de AKP steeds meer van deze structuren over. De hoofddoek in het onderwijs – iets waar ik geen enkel probleem mee heb – kwam erdoor van zodra de AKP de controleraad op het onderwijs onder controle had.
Het blijft echter een succesverhaal voor de AKP, ze privatiseren aan de lopende band, krijgen steeds meer invloed in de staatsstructuur maar na hun mislukte Koerdische opening gaat het van kwaad naar erger.
De repressie neemt toe, tegen journalisten, tegen de media, tegen kritiek op het beleid, tegen de KCK (Koerdische raden).
Ja, het is juist, er wordt minder gefolterd in de gevangenis, maar er zitten nu meer mensen vast dan voor 2002. Het begrip terrorisme in de strafwet is door de AKP misbruikt om politieke tegenstanders te liquideren. Ook de legertop ontmantelen ze. Een overwinning voor de democratie? Natuurlijk maar of het leger zoveel democratischer is geworden blijft een grote vraag.
En Erdogan, de eerste minister, hij is inderdaad nog altijd voor velen het succesverhaal, het simit-verkopertje uit Kasimpasa, de held van de Arabische lente, de verdediger van de Palestijnen maar hij wordt steeds autoritairder. Hij gaat zich moeien in de politiek van de Turkse centrale bank, de voetbal, de cultuur,… er is geen onderwerp waarover hij geen mening heeft. Hij en hij alleen beslist. Of je steunt hem, of je wordt vervangen.
Maar het succesverhaal van de Turkse economie (wat ook de reden is dat velen hem steunen omdat het nu, in vergelijking met vroeger, vrij stabiel is geworden) is gebouwd op drijfzand, op hot money, op steeds toenemend consumentenkrediet, op een enorm tekort op de betalingsbalans.
Erdogan gaat telkens hij in de problemen komt een ethisch onderwerp in de arena smijten. De meer dan dertig Koerdische jonge smokkelaartjes die eind 2011 worden neergeschoten omdat ze aanzien worden voor PKK-ers. Na een week gaat het al over de doodstraf. De week na de aanslag in Reyhanli (wordt nu ook door de media doodgezwegen hoewel het hele onderzoek met haken en ogen aan elkaar hangt, en hoewel Erdogan met zijn agressieve Syrie-politiek geen meerderheid heeft) worden restricties van alcoholgebruik van toepassing.
De alcoholprijzen waren al torenhoog, ze zijn nog maar eens hoger geworden, ze zorgen voor het grootste deel van de indirecte belastingen. Wie treft men daarmee, niet de allerarmsten, zij drinken geen of heel weinig alcohol. De torenhoge taksen op benzine, wie treft men daarmee, niet de allerarmsten, zij hebben geen auto.
Vooral de reguliere en seculiere werknemers betalen hiervan de prijs! Natuurlijk dat zij van geen AKP willen weten, ze hebben al genoeg ingeleverd.
Er zijn ook de jongeren. Velen van hen zitten aan de universiteiten, willen ook een jong leven. En dat is de meerderheid hoor! ‘In het belang van het onderwijs’ wordt alcohol afgeschaft op de festivals of aan de universiteiten, tegelijk gaat men moskeeën bouwen op de universiteiten. Steeds meer wordt ingegrepen in hun leven. Bovendien heeft de economische groei niet gezorgd voor meer banen, de werkloosheid is nog steeds hoog, zeker bij jongeren.
Hoeveel van de intellectuelen die Erdogan in zijn beginperiode steunden, doen dat vandaag nog? Ze vallen hem af. Hun hoop op meer democratie door de AKP wordt met de dag kleiner. Niet dat er momenteel een alternatief is bij de oppositie. De CHP is hopeloos verdeeld tussen de oude kern die de Kemalistische elite verdedigt en een groep die de weg opwil van een sociaaldemocratische partij. De MHP is conservatief en nationalistisch. En voor velen is de BDP (Koerdische partij) een stap te ver.
Erdogan wil megalomane bouwprojecten, de sky is de limit met bovenop een stuk groene zone van Istanboel een nieuwe, groter dan groot moskee. Een derde brug over de Bosporus (de Yavuz Sultan Selim 1 brug, voor een waarde van 3,5 miljard euro), nieuwe bouwprojecten in natuurgebieden.
Neen het is niet de seculiere elite die op straat is gekomen. Het zijn vooral de jongeren, die de betutteling beu zijn. Het zijn politiek niet geschoolde mensen. Het zijn ook mensen die er een andere levensstijl op nahouden, feministen, holebi-beweging, groene jongens en meisjes, klein links. Hun acties worden gesteund door vele seculiere werknemers, maar ook door anderen.
En denk nu vooral niet dat alle AKP-leden zo gelukkig zijn. Er zijn barsten, barsten tussen de Gulenisten en de poppetjes van Erdogan. Barsten tussen de president en de nieuwe sultan.
Vandaag wordt in het parlement een wet gestemd waarop meer dan 230 NGO’s een negatief advies gaven. Waardevolle natuurgebieden zullen ten prooi vallen aan de megalomanie van Erdogan. Het gaat dus niet om een shopping mall en de rooiing van een bos! Het gaat om veel, veel meer. Deze wet is een bedreiging voor het hele milieu in Turkije!
En dan de repressie. Och, dat is niet abnormaal voor Turkije. Toen men op 1 mei dit jaar op Taksim wou betogen, een historische plaats voor de arbeidersbeweging, werd het verboden. Tweeduizend gasgranaten! Maar als de sultan spreekt, dan schiet de politie, zonder onderscheid te maken tussen vrouwen, kinderen, vreedzame betogers of relschoppers (die je helaas ook hebt maar zeker niet altijd)! De media, ze zwijgen erover behalve als er relschoppers zijn, die mogen dan wel in beeld worden gebracht.
Ook de arbeidersbeweging komt in actie. De staking lijkt goed opgevolgd, maar het is tevroeg daar al conclusies uit te trekken. Zelfs op kleinere plaatsen grijpen acties plaats, de pot- en panindustrie doet binnenkort gouden zaken. Belangrijk is dat er gepraat wordt doorheen de acties, mensen komen met elkaar in contact. Er wordt over het beleid gesproken én er wordt gesproken over vrijheid, over democratie!!!
Tenslotte is er de houding van de Koerden en de BDP. Terwijl een van hun parlementairen actief deelnam tegen het rooien van bomen, hij brak er zelfs zijn arm, is er van opstand in de Koerdische provincies weinig te merken. Enkel in de provincie Dersim was er gisteren veel actie. De vraag is waarom?
Erdogan wil een volmachtenpresident worden. Een absolute heerser, maar daarvoor heeft hij een tweede partij nodig. Als volleerd schaker heeft hij Öcalan uit zijn poppenkast (de man zit sinds 1999 gevangen) gehaald. De tekst van Öcalan was heel dubbelzinnig. De PKK moet zich terugtrekken (op zich een goede zaak want het probleem van autonomie los je niet op met wapengeweld) en is daarmee bezig. Tegelijk spreekt Öcalan zich uit voor het presidentieel systeem en plakt er zelfs de naam van Erdogan op. Welke koehandel is hier aan de gang? Wie aan de machtspolitiek van Erdogan meedoet, moet er rekening mee houden dat hij/zij na gebruik nutteloos is geworden! Wat mij opvalt is dat veel zogenaamde seculieren (en daarmee bedoel ik niet de elite) ook een oplossing willen voor het Koerdisch probleem (in tegenstelling tot vroeger). De Alevitische Koerden uit Dersim worden geprezen voor hun strijd van gisteren! Maar het wantrouwen tegenover de BDP groeit, en dat is een slechte zaak. Voor het eerst zie en hoor ik mensen zeggen, ook door degenen die nu hun Turkse vlag buitenhangen, dit is een beweging van soennis en Alevieten, van Turken, Koerden en Laz, van jongeren en ouderen, van iedereen die vrijheid en democratie wil. En daar gaat het om. Neen, dit is geen stuiptrekking van de oude seculiere elite, het is iets nieuw.
Ik verdedig natuurlijk de rechten van de Koerden, net zoals die van de Alevieten, net zoals die van de vakbonden, net zoals die van iedereen die er een andere leefwijze dan Erdogan op wil nahouden en net zoals ik vind dat conservatieve moslims er hun eigen leefwijze op na mogen houden.
Maar trop is teveel. Dat is wat er aan de hand is. De kurk is van de fles.
Maar het is nog geen Turkse lente. Daarvoor is de beweging nog te beperkt, daarvoor gaat het nog te goed met de economie. Als de Anatolische Tijgers beseffen dat zij met een president als Erdogan wel eens zelf buiten spel zouden kunnen worden gezet (en ik denk dat dat besef groeit, dat dit aan de grondslag ligt van het conflict tussen Gülen en Erdogan) zou zijn steun wel eens snel kunnen afnemen. En als de economie begint te sputteren, dan is het einde van de politieke carriere van Erdogan in het zicht
Laatste update:
- Minstens 100.000 stakers die op straat komen. Vandaag zijn er geen onlusten.
- Bülent Arinç, vervanger van Erdogan, wil onderhandelingen aanknopen met de vakbonden! Er is een verbod nog gasgranaten te gebruiken. Tot nu toe verloopt alles vredig.
- De president belooft te onderzoeken de nieuwe alcoholwet te onderzoeken en als hij vindt dat die niet in overeenstemming is met de grondwet, tekent hij niet!
Het is een begin, het bewijst dat actie loont. Intussen gaat de beweging door. Ook al gaat het moeilijk, er is hoop!