De gevangenis en de staat krijgen terug hun oorspronkelijke functie toebedeeld: een weerspannige bevolking doen plooien naar de heersende economische en morele orde. Wacquant beschrijft in zijn boek “Straf de armen” hoe het neoliberalisme gepaard gaat met een criminalisering van de zwaarst getroffenen in de arbeidersklasse. De strijd tegen de criminaliteit wordt het scherm waarachter de nieuwe sociale kwestie wordt verhuld: de veralgemening van onzekere loonarbeid en de impact daarvan op de leefruimte en op de overlevingsstrategieën van het stadsproletariaat.
In 1975 telde de Verenigde Staten voor tienduizend “index-misdaden” 21 gevangenen; dertig jaar later is dat gestegen naar 125 per tienduizend misdaden. Het betekent dat het systeem zes maal zo bestraffend is geworden. Het liberale idee van een kleine staat is wat betreft de repressieve functie van de staat onder het neoliberalisme je reinste onzin gebleken.
In het boek wordt onder andere een tweevoudige verschuiving beschreven. De klemtoon binnen het bureaucratische veld verschuift van een beschermende naar een bestraffende functie. De tweevoudige verschuiving, betreft enerzijds de afbraak van de maatschappelijke welzijnssector van de staat. Anderzijds de opbouw van zijn concurrent, zijn penale, bestraffende arm. Deze twee bewegingen zijn functioneel met elkaar verbonden.
De oorsprong van welvaart en criminele rechtvaardigheid zijn daarenboven twee aspecten van het beleid ten aanzien van armen. Historisch ontstonden armenhulp en de strafgevangenis op gelijkaardige wijze. Beiden ontstonden in West-Europa om vagebonden te disciplineren in de overgang van het feodalisme naar het kapitalisme en hen de ethiek van de loonarbeid bij te brengen.
De ommeslag in het strafrechtelijk beleid, aldus Wacquant, biedt een antwoord op de sociale onzekerheid die veroorzaakt werd door de fragmentarisering van de loonarbeid en het wegvallen van traditionele ethnoraciale hiërarchieën. In die context werd in de jaren ‘90 het recht op ‘welfare’ in de V.S. vervangen door de plicht tot ‘workfare’. Met workfare wordt gedoeld op de disciplinering van de arbeidskracht, die verplicht wordt akkoord te gaan met de slechtste arbeidscontracten aan de bodem van de arbeidsmarkt.
In Europa is er een gelijkaardige evolutie, hoewel de ‘welvaartsstaat’ hier langer standhield en sommige welvaartsfuncties wel versterkt werden. Toch herkennen we de roep om disciplinering en de installering van uitermate slechte arbeidscontracten en condities. Het is de verdienste van het boek dat het een duidelijke link legt tussen de rest van de economie en de rol die staat speelt door te beantwoorden aan de noden van de burgerij.
In België is het vanwege de sterkte van de arbeidersklasse, en de verankering van heel wat rechten, nog niet zo ver gekomen als in de VS. Toch is ook hier een gelijkaardige evolutie merkbaar. De werklozen dienen geactiveerd te worden en ook de nota van Di Rupo maakte gewag van een agressieve responsabilisering van langdurig werklozen.
Jongeren worden vanwege alle slechte contracten en statuten geresponsabiliseerd. Indien je niet verantwoordelijk bent, lig je gegarandeerd buiten. Verder wordt ook in het sociaal werk steeds meer een repressieve functie beoogd. Straathoekwerkers worden vervangen door jeugdinspecteurs, die dan ook de mogelijkheid hebben om pv’s op te stellen.
Voor mensen die kritisch zijn ten aanzien van de kapitalistische staat is dit boek een aanrader. De veiligheidsmolen is voor de misdaad wat pornografie is voor de liefde: een spiegel die de dingen grotesk vervormt. Delinquent gedrag wordt immers kunstmatig weggerukt uit het raamwerk van de sociale verhoudingen waarin het zijn oorsprong vindt en waarin het thuishoort. Men kijkt opzettelijk naast oorzaken en betekenis ervan. Uiteindelijk verandert het veiligheidsspektakel de strijd tegen de misdaad in een wervelend theater met een bureaucratie in de hoofdrol.