Uit de archieven van de klassenstrijd: algemene staking in de openbare diensten in 1983

Van maandag 12 tot vrijdag 23 september 1983 beleefde België de grootste staking van de openbare diensten (1) sinds de algemene staking van 60-61 jaar. Op 31 juli besliste de regering van Martens V (Christelijk-Liberaal) tot een reeks nieuwe besparingsmaatregelen voor het overheidspersoneel: loonstop in 1984 en 1985, personeel dat slechts voor vier vijfden aangeworven werd in ministeries en parastatalen, belasting op het vakantiegeld van 12% (in plaats van 7%), afschaffing van de eindejaarspremie, verhoging van de sociale zekerheidsbijdragen …

Artikel door Guy Van Sinoy uit maandblad ‘De Linkse Socialist’

Spoor: locomotief van de strijd

In de ochtend van vrijdag 9 september begon de staking spontaan onder de treinbestuurders van Charleroi-Sud. Binnen een half uur volgde een groot deel van het spoorpersoneel dit voorbeeld. De werkonderbreking verspreidde zich als een lopend vuurtje: Hoei, Luik, Quévy, Brussel, Namen, Sint-Ghislain, Ottignies, Verviers, Welkenraedt, Aarlen, Oostende, Kortrijk. Bij het spoorpersoneel was er een bijzonder groot ongenoegen: in 1982 en 1983 alleen gingen 6000 spoorjobs verloren. Bovendien dreigde minister Herman De Croo de productiviteitspremies van het spoorpersoneel af te pakken.

Andere sectoren vervoegen de strijd

Geconfronteerd met de vastberadenheid van de basis besloten de leidingen van ACOD Spoor en ACV Spoor op maandag 12 september om alle acties te dekken tot vrijdag 16 september om 22 uur. Het Nationaal Bureau van ACOD riep haar leden van alle sectoren op om actie te voeren op donderdag 15 september. Op 13 september moest de directie van de NMBS aankondigen dat er amper spoorverkeer was. Op dezelfde dag ging het postpersoneel spontaan in staking in Luik, Namen, Gent, Ath, Charleroi, Brussel en riep het gemeenschappelijk vakbondsfront bij de post op tot een staking van donderdag 15 tot zaterdag 17 september. Vanaf donderdag 15 september breidde de staking zich uit naar alle sectoren in het land.

Van waar deze dynamiek in de strijd?

Het spoorpersoneel kwam eerst en vooral in opstand door de brutale aanvallen van de regering die niet eens overwoog om te onderhandelen. Daarnaast had het spoorpersoneel een lange traditie van strijd in gemeenschappelijk front. Aangezien de staking vanaf maandag 12 september het werk van 1,7 miljoen pendelaars verstoorde, was er hoop op een echte interprofessionele staking van alle sectoren samen. De nationale vakbondsleiders Jef Houthuys (ACV) en André Vandenbroucke (ABVV) verklaarden dat ze de “matigingsinspanning” aanvaardden (2), maar konden zich niet frontaal tegen de spoorstaking verzetten.

Voorzichtige uitbreiding naar de privésector

Op woensdag 14 september gingen twee afdelingen van Cockerill-Sambre in Luik en de ACEC-arbeiders in Herstal uit solidariteit met het personeel van de openbare dienst in staking. Na de oproep van het gemeenschappelijk vakbondsfront was de staking in de openbare diensten algemeen op donderdag 15 september, met uitzondering van de CCOD (2) en de christelijke vakbond in het vrij onderwijs.  PS-voorzitter Guy Spitaels vroeg een hoogdringende bijeenkomst van het parlement en eiste het vertrek van de regering Martels-Gol.

Op vrijdag de 16e groeide de staking nog steeds aan, vooral in Vlaanderen. Alle openbare kredietinstellingen (3) waren in staking, in gemeenschappelijk vakbondsfront. Het spoorpersoneel van de regio Centrum stemde voor een staking ‘tot de finish’, waarbij er om de drie dagen een algemene vergadering over de voortzetting van de staking zou beslissen.

De regering manoeuvreert, de vakbondsleiding treuzelt, de staking zet door

De onderhandelingen tussen de regering en de vakbonden, die op 16 september begonnen, gingen het hele weekend door. Het plan van de regering was om beperkte toegevingen te doen in de hoop de staking te verzwakken en onschadelijk te maken. Op maandag 19 september verwierpen zowel ACOD als CCOD de tekst van de regering en werd opgeroepen om de staking voort te zetten, “ten minste tot dinsdag 20 september.” Hoe hoger in het vakbondsapparaat, hoe lauwer de houding ten opzichte van de staking was.

Op dinsdag 20 september sloot de Antwerpse CCOD bij de staking aan, wat meteen gevolgen had in de haven. De staking breidde uit in andere openbare diensten: het gemeentepersoneel in Luik, de luchthaven van Zaventem, de maritieme loodsen van de haven van Antwerpen, het douanepersoneel aan de Belgisch-Duitse grens, het onderwijs in Vlaanderen, het vrij onderwijs in enkele plaatsen in Wallonië. Het bureau van het ABVV besliste om een uitgebreid nationaal comité bijeen te roepen voor… vrijdag 23 september. Dat was twee weken na het begin van de staking!

Het begin van het einde

Terwijl nieuwe lagen zich aansloten bij de stakingsbeweging (onder meer het gemeentepersoneel in Hasselt) en er solidariteitsacties uitbraken in de privésector (ACEC en Glaverbel in Charleroi, olie en petrochemie in Antwerpen), stemde de Christelijke Centrale voor Openbare Diensten met 66 stemmen voor en 14 tegen in met het voorakkoord met de regering. De CCOD kondigde aan dat de staking zou stoppen vanaf de avond van 22 september. De liberale vakbond deed hetzelfde. ACOD verwierp het voorakkoord in Luik, Charleroi, Antwerpen, de regio Centrum. ACOD-Post verwierp het voorakkoord unaniem.

Op vrijdag 23 september titelde het dagblad Het Volk (5): “Een redelijk compromis.” De rijkswacht brak piketten op, vooral in Vlaanderen. Het uitgebreide Nationaal Comité van het ABVV vond geen tweederdemeerderheid om te beslissen tot een algemene 48-urenstaking. Spoorarbeiders vielen de zaal binnen terwijl ze de Internationale zongen. Tenslotte besliste het nationaal comité van de ACOD om het akkoord te aanvaarden en de staking op te schorten.

Het personeel van de openbare diensten zat gekneld tussen een ACV-leiding die openlijk samenwerkte met de regering en een ABVV-leiding die verlamd was en geen leiding aan de strijd gaf. Het leidde tot een nederlaag die de volgende jaren zou doorwegen tijdens de privatiseringen die sector na sector raakten in belangrijke onderdelen van de openbare diensten.

Noten

1. Destijds omvatten de openbare diensten vele sectoren die sindsdien zijn ontmanteld: Regie van Telegraaf en Telefoon (RTT), Regie der Posterijen, Regie van Maritiem Transport (overzet Oostende-Dover), Regie der Luchtwegen, Sabena, Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen, Onderlinge Maatschappij der Openbare Besturen, Gemeentekrediet, ASLK, Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid, Landbouwkrediet.
2. Le Soir, 8 september 1983.
3. CCOD : Christelijke Centrale van Openbare Diensten
4. Nationale Bank, ASLK, Gemeente-krediet, Nationale investeringsmaatschappij, Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen
5. Het Volk was verbonden met de christelijke arbeidersbeweging