25 jaar werd het dogma verkondigd dat de vrije markt het beste systeem van welvaartcreatie was. Dat deze welvaartcreatie gebaseerd was op speculatieve zeepbellen werd afgedaan als kritiek in de marge. Dat de kloof tussen arm en rijk, zowel op mondiaal vlak als binnen het Westen, groeide werd afgedaan als een schoonheidsfoutje dat na verloop van tijd en met goed bestuur wel zou verdwijnen. De zogenaamde creatieve kracht van de vrije markt creëerde vooral veel illusies. De verwoestende kracht van de vrije markt en het kapitalisme zal de komende jaren de bestaande levensstandaard voor de meerderheid van bevolking op de helling plaatsen.
Vrije markt of dictatuur van de markt?
“De vrije markt is een grote leugen. Die bestaat trouwens niet. De verwarring tussen vrije markt en de menselijke vrijheid is een gevaarlijke verwarring. (…) Deze crisis bevestigt dat de wereld op zijn kop staat, de voeten omhoog en het hoofd naar beneden. Wat bestraft moet worden, wordt beloond, en omgekeerd. Speculeren wordt beloond en werken wordt gestraft. Vandaag zien we de ontmaskering van dat systeem, een systeem dat gebaseerd is op het privatiseren van de winsten en het socialiseren van de verliezen.” Eduardo Galeano in Mo-magazine, 27 mei 2009.
De vrije markt is één grote leugen. Deze conclusie wordt vandaag door het systeem zelf bevestigd. De overheid intervenieert meer dan ooit in die markt die helemaal niet vrij is. 80% van de wereldproductie en handel is in handen van 200 à 300 multinationals. We leven in een monopoliekapitalisme waar de giganten in elke sector megawinsten boeken en een dictatuur opleggen aan de consumenten en de werknemers. Er wordt enkel geproduceerd als zij winst kunnen maken. Onze job en toekomst hangt dus af van de mate waarin de kapitalisten zichzelf kunnen verrijken. Ze vragen ons vandaag om goedkoper te zijn als onze buur en vragen aan onze buur morgen om dan weer goedkoper te zijn als ons. Op die manier is maar één winnaar, diegene die scepter zwaait in de liberale dictatuur waar winstmaximalisatie de drijfveer van de economie uitmaakt. En waar nodig kan men beroep doen op de politieke marionetten om hun belangen te verdedigen.
Paul De Grauwe verwoordt het in De Morgen van 16 mei als volgt: “Het beleid ten aanzien van KBC heeft sinds oktober, toen de eerste crisis uitbrak, als rode draad gehad de aandeelhouders van KBC zoveel mogelijk te sparen. De reden is heel eenvoudig. De aandeelhouders van KBC bestaan vooral uit politiek erg machtige Vlaamse families van bij ons die hun politieke netwerken gebruiken om hun belangen te vrijwaren.”
Bij deze verwoordt De Grauwe onrechtstreeks dat de traditionele politieke partijen marionetten zijn die de belangen verdedigen van de economische elite van het land. De crisis zorgt dan ook nog eens voor dat deze rol van de politiek doorzichtiger wordt. Misschien is het ook wel daarom dat de fiscale fraude in het land nooit echt wordt aangepakt en is het daarom dat er twee vormen van justitie bestaan. Een harde aanpak van sociaal veroorzaakte conflicten en criminaliteit en straffeloosheid voor de gigantische vormen van belastingontduiking en witteboordcriminaliteit.
Verkleutering van de politiek
Tientallen miljoenen euro’s spenderen de traditionele partijen voor verkiezingsdrukwerk met vage, nietszeggende slogans of beloftes die nooit zullen worden ingelost. Reclamebureau’s worden ingehuurd om woordspelingen te zoeken en een imago te creëren. De ideeën en het programma werden bijkomstig. Het is de uitdrukking van een politieke neoliberale eenheidsworst die alle partijen voorstaan. Ondanks het failliet van het liberalisme en de vrije markt blijven alle klassieke partijen hun variante van het liberalisme, van de vrije markt, verdedigen, licht gecorrigeerd, groen gecorrigeerd, niet gecorrigeerd, racistisch gecorrigeerd.
Er is veel meer debat aanwezig in de samenleving dan men zou vermoeden als men de verkiezingscampagne bekijkt. Het verkiezingsdebat is dan ook niet representatief voor wat vandaag leeft onder de bevolking. De verkleutering van de politiek moet verbergen dat de traditionele partijen in feiten geen oplossing hebben voor deze crisis.
Nood aan een alternatief op het liberalisme
De confrontatie met de realiteit zal de komende jaren beenhard zijn. Pensioenfondsen gaan overkop, hypotheekleningen worden onbetaalbaar, vast werk wordt een luxe, onzekerheid de regel, sociale zekerheid en openbare diensten moet wijken voor het redden van de banken en hun aandeelhouders. Diegenen die daartegen willen strijden kijken dikwijls machteloos toe. Ze vinden soms geen stem binnen hun eigen vakbond die een andere klare taal spreekt. Ze hebben geen stem in het huidige politieke debat. Het is de dictatuur van het kapitaal die beslist of er geproduceerd wordt, of we mogen werken, hoe onze toekomst er zal uitzien. Een alternatief kan enkel bestaan uit een fundamenteel andere logica, waar een maatschappij de controle verwerft over de geproduceerde rijkdom. En dus ook die rijkdom kan aanwenden voor de echte noden.
De val van de Muur begroef volgens de heersende ideologie de idee dat een alternatief op het kapitalisme mogelijk zou zijn. Het liberalisme koppelde deze stelling aan de bewering dat het liberalisme ons trouwens allen voorspoed zou brengen, als we de privé maar zijn gang lieten gaan.
De linkerzijde kwam in een defensieve positie. Het stalinisme was in elkaar gestort. Het alternatief dat door zowel voorstanders, als liberale tegenstanders naar voor werd geschoven als het socialistische model had bewezen niet te lukken. Allerhande linkse bewegingen wereldwijd schrapten de notie van een socialistische samenleving uit hun programma. We zijn nu 20 jaar later, herdenken dit jaar de 20e verjaardag van de Val van de Muur. Het land van melk en honing is niet gekomen voor de grote meerderheid van de bevolking die in de stalinistische staten leefde. De huidige crisis zal dit nogmaals bevestigen. De ex-stalinistische staten werden wingewesten voor de Westerse kapitalisten. De pilaren van de geplande economie werden op korte termijn geplunderd en men kreeg er een brutale, maffiose vorm van het “vrije” kapitalisme. In verschillende opiniepeilingen lieten voormalige Oost-Duitsers hun oordeel reeds duidelijk blijken. 73% stond nog steeds achter Marx’ kritieken op het kapitalisme en 66% vond socialisme een goed idee dat verkeerd werd doorgevoerd.
Er is dringend nood aan ideologisch debat. Om dit debat te kunnen winnen heeft de linkerzijde een socialistische ideologie en programma nodig dat concreet beantwoordt aan de noden van vandaag, maar tegelijkertijd kan verklaren waarom het socialisme van de 20e eeuw heeft gefaald.
Krijgen we socialisme op de agenda?
“We hebben het twintig jaar lang met inhoud geprobeerd. Maar zo werkt het vandaag niet meer.” Peter Mertens in De Standaard 28 mei 2009.
We wensen de Partij van de Arbeid veel succes met hun verkiezingscampagne, maar delen hun mening niet dat inhoud ondergeschikt zou worden aan de vorm. We denken dat de linkerzijde meer dan ooit inhoud nodig heeft om een alternatief te kunnen bieden op de crisis van het liberalisme.
In een opiniepeiling begin april antwoordden 53% van Amerikanen dat ze voorstander waren van kapitalisme. 20% zei vond socialisme een beter systeem en 27% zei niet zeker te zijn over het antwoord op deze vraag. Bij deze peiling mogen er veel kanttekeningen gemaakt worden. Maar het feit dat een niet onaanzienlijke minderheid van Amerikanen beweert voorstander te zijn van een ander soort samenleving toont de zoektocht die vandaag gaande is voor een alternatief op het kapitalisme.
De vernietigingskracht van de vrije markt en het liberalisme houdt lelijk huis. Enkel de massale interventie van de overheid heeft een 1929-scenario vermeden. Het neoliberalisme bewijst met deze crisis haar compleet onvermogen om tegemoet te komen aan de noden en zorgen van de werkende klasse (of deze nu werkt, werkloos of gepensioneerd is). In hun zoektocht naar een alternatief zullen meer en meer mensen informatie zoeken over socialisme. We kunnen hen best aanraden om voldoende ver te gaan in hun zoektocht. Caroline Gennez omschreef haar socialisme recent als “een geëvolueerde vorm van het liberalisme”. Het Nationaal Comité van de Republikeinen in de VS stemde op 20 mei een resolutie waarin ze de Democraten opriepen “om te stoppen het land in de richting van socialisme te duwen.”
De verkiezingscampagne van de Linkse Socialistische Partij is dan misschien niet mediageniek volgens de huidige normen die de klassieke media hanteren. Het is wel de enige campagne waarin ideeën, programma en ideologie vooraan staan. De reacties en steun die we kregen op straat waren bemoedigend. De media liet onze ideologische campagne volledig links liggen en in deze tijden heet dat helaas dat ook dat je electorale mogelijkheden heel erg beperkt zijn. Desondanks hebben we ideologie in de campagne gebracht en het debat gestimuleerd dat om de kapitalistische hebzucht te kunnen stoppen je een socialistische samenleving nodig hebt.