Vormt het Keynesianisme een alternatief?

“Er zal deze week iedere dag negatief nieuws zijn voor de Britse economie”, dat stelde Michael Saunders, econoom bij Citigroup, begin vorige week. De donkere cijfers op het vlak van tewerkstelling, de dalende verkoop van consumptiegoederen, een laag ondernemersvertrouwen, dalende huizenprijzen, en tal van andere fenomenen zijn symptomen van een recessie. Meer dan 60.000 huiseigenaars komen maandelijks in de problemen.

Editoriaal van The Socialist

De waarden op de beurzen slaagden er in om een beetje terrein terug te winnen, nadat deze stuurloos bleken te zijn uit angst voor een volledige financiële ineenstorting. Na de enorme overheidssteun voor de banken (waarmee een “worst case” scenario moest worden vermeden), blijven de economische vooruitzichten erg mager. Er wordt algemeen aangenomen dat de recessie wel eens lang en hard zou kunnen zijn.

De ene bocht volgde de andere op. Eerst werden banken genationaliseerd door figuren die jarenlang vooraan stonden in de verdediging van het neoliberalisme. Nu beginnen dezelfde uitvoerders van een privatiseringsbeleid en aanbidders van de markt de loftrompet te zingen van het Keynesianisme – het uitgeven van publieke middelen voor diensten, infrastructuur,… om zo de economie te stimuleren.

De Britse premier Brown, zijn kanselier Alistair Darling en minister Peter Mandelson roepen in koor dat de toekomstige uitgaven voor scholen, ziekenhuizen en grote infrastructuurprojecten naar omhoog moeten worden herzien. Darling ging nog een stap verder: “Veel van wat Keynes schreef, is nog steeds nuttig. Je zal zien dat we onze prioriteiten inzake uitgaven zullen aanpassen voor zaken die een verschil maken.”

Hun in allerijl geadopteerde nieuwe goeroe, John Maynard Keynes, verdedigde het idee dat de overheid meer moet lenen in een periode van recessie om daarmee extra middelen in de economie te pompen. De traditionele politici voelen zich genoodzaakt om naar zo’n beleid te verwijzen, maar het zal bijzonder moeilijk zijn om het ook toe te passen tegen de achtergrond van een escalatie van de overheidsschulden. De overheidsschuld nam toe tot zowat 50% van het nationale inkomen na de meest recente tussenkomsten in de banksector. Het Centre for Policy Studies stelt dat de publieke schuld zal toenemen tot 103% van het BBP als alle publieke pensioenen in rekening worden gebracht, naast de publieke middelen om private financieringsmethoden te stimuleren en de middelen die worden voorzien voor Northern Rock.

Het hoge schuldniveau werd opgebouwd in een lange periode van economische groei. Dat gebeurde omdat opeenvolgende regeringen de belastingen voor de grote bedrijven en de rijksten verminderden, terwijl tegelijk grote sommen werden uitgegeven voor wapens en oorlogen. Het feit dat nu naar een ernstige recessie wordt gegaan met een dergelijke schuldgraad, zal het er niet makkelijker op maken voor de traditionele politici. Zelfs zonder beslissingen om meer uit te geven, zal de overheidsschuld toenemen omdat er minder inkomsten uit belastingen zullen zijn en tegelijk meer middelen zullen nodig zijn om werkloosheidsuitkeringen te betalen. In de plaats van nieuwe middelen te beloven, probeert de regering zich te beperken tot verklaringen dat er in de toekomst meer zal worden uitgegeven. Dat wordt gecombineerd met speciale maatregelen die niet volstaan. Zo worden duizenden nieuwe woningen opgekocht om door de gemeenten te laten verhuren. Maar dat volstaat niet om de huisvestingscrisis op te lossen.

Wellicht zal een toename van uitgaven in bepaalde openbare diensten gecombineerd gaan met besparingen in andere. De regering besloot reeds om 5 miljard pond ongebruikte middelen terug uit de gezondheidszorg te halen om het elders uit te geven. Er zullen nog meer middelen gezocht worden in de gezondheidssector.

De ernst van de wereldwijde economische crisis en de vooruitzichten voor de wereldeconomie is dermate groot, dat er wellicht een aantal Keynesiaanse maatregelen zullen worden genomen. Deze kunnen voortkomen uit reeds bestaande maatregelen, maar het kan ook gaan om nieuwe initiatieven die verder gaan. Maar uiteindelijk zal de toename van publieke uitgaven moeten worden betaald, ofwel door het verhogen van de belastingen voor de grote bedrijven en de rijken ofwel door het verhogen van de belastingen van de arbeiders en de middenklasse. Of zal de regering meer geld laten drukken, wat zou leiden tot meer inflatie.

Wij verdedigen een massaal programma van publieke werken om tegemoet te komen aan de behoeften van de meerderheid van de bevolking inzake huisvesting, onderwijs,… en om jobs te creëren. Dit moet echter niet worden betaald door de gewone arbeider die reeds genoeg belastingen en prijsstijgingen moet betalen. De kapitalisten zouden moord en brand schreeuwen als hen gevraagd wordt om via hun belastingen meer te betalen en zouden er alles aan doen om dat te vermijden. We zullen de controle over de grote bedrijven uit de handen van de kapitalisten moeten nemen en overdragen aan de gemeenschap.

Keynes verdedigde het idee van een lage rentevoet tijdens een periode van recessie. Dat is wellicht de richting waar we nu naartoe gaan. In The Guardian stelde Larry Elliot dat de inflatie die momenteel op 5,2% staat in Groot-Brittannië de komende maanden wellicht sterk zal afnemen met alle gevolgen van dien op het monetaire beleid. “De rente zal omlaag gaan, zelfs op een agressieve wijze, in een poging om de economie met een schok nieuw leven in te blazen.” Het is correct om het woord “poging” te gebruiken. Lage rentevoeten zijn geen wondermiddel, het heeft pas effect als de banken het effectief toepassen en als bredere lagen van de bevolking denken dat ze in een positie verkeren waarin het mogelijk is om geld te lenen.

Hebzucht en schuld

De effecten van een ongecontroleerde speculatie door de financiële industrie – daarin gesteund door de meeste traditionele Westerse politici – worden afgewenteld op de rug van de vele miljoenen mensen. Een kleine laag van superrijke investeerders heeft zich enorm verrijkt, niet op basis van een nuttige ontwikkeling van de productie of de samenleving maar door financiële transacties met fictief kapitaal.

Tot voor kort prezen de traditionele politici nog deze parasieten die een grote rol hebben gespeeld in de miserie die nu aan de gewone mensen wordt aangedaan. Destijds werd hun innovatieve aanpak geprezen, hun onschatbare bijdrage aan de welvaart.

Vorig jaar kreeg de voorzitter van Barclays bank, Bob Diamon, een totaal jaarloon van 36 miljoen pond. Sinds het begin van de bankencrisis hebben de meeste topbankiers en managers zichzelf gewoon verder toplonen en bonussen toegekend. Het loon van de topmanagers van de 100 grootste Britse bedrijven steeg met gemiddeld 11,5%.

De arbeiders en hun gezinnen zijn furieus omwille van de hebzucht en de catastrofale gevolgen van het beleid van de financiële top. De meeste mensen stellen de bankiers verantwoordelijk voor de economische crisis. Een substantiële minderheid – tot 30% in Duitsland – stelt het kapitalisme zelf verantwoordelijk. Ze hebben gelijk. De bankiers hebben de omvang van de kredietcrisis versterkt. Maar het kapitalisme is een systeem dat altijd cycli van groei en crisis kent, zoals Karl Marx meer dan 150 jaar geleden uitlegde. Hij maakte duidelijk dat het een klassensysteem is dat zijn eigen grafdelvers ontwikkelt in de vorm van de arbeidersklasse die gemeenschappelijke belangen hebben en de potentiële macht om een socialistisch alternatief op te bouwen.