Bad bank Vlaanderen en Van Hool

Van Hool is officieel failliet. Daarmee komt een einde aan de maandenlange soap die het leven van 2.500 werknemers in de wacht zette. Het is geen vrolijk einde. De curator die het faillissement overschouwde, aanvaardde de kandidaat-overnemer die het snelste haar bod kon bevestigen. Dat werd een samenwerking tussen het Nederlands industrieel concern VDL en de Duitse truckbouwer Schmitz Cargobull. Veel zekerheid gaf dat de werknemers niet. Er zouden 650 tot 950 jobs behouden blijven. Zouden. Beide overnemers hebben al fabrieken in België, niemand houdt hen tegen om met Van Hool een concurrent uit te schakelen en de merknaam en knowhow te behouden als lege doos.

door Koerian (Gent)

Zelf produceren

Het had anders gekund. Vlaanderen moet nog 2 miljard euro uitgeven aan ecologische bussen. Een deel daarvan was een raamcontract bij Van Hool, een ander deel een recent afgesloten raamcontract bij het Chinese BYD. Het is niet moeilijk om één en ander samen te leggen. Door het produceren van haar eigen bussen had de overheid geld kunnen besparen en jobs kunnen redden. Had de overheid in 2012 overigens Ford Genk in handen genomen en aangepast tot fabriek voor ecologische bussen, had het zelfs geen raamcontracten nodig gehad.

Blanco cheque voor inhalige familie

Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. De keren dat de Vlaamse regering zich al stootte aan haar eigen vrije-markt-dogma is daarentegen stuitend. De familie-Van Hool rolde jaren vechtend over de fabrieksvloer en bracht daarbij willens en wetens haar productie en – belangrijker – de jobzekerheid van haar werknemers in gevaar. De inhaligheid van de Van Hools, die de winsten van hun bedrijf decennialang via een holding in hun eigen zakken staken, kent geen grenzen. 

De incompetentie en geldzucht van de Van Hools is stof voor een Vlaams televisiedrama. Het is echter aan precies deze familie dat de Vlaamse regering bankgaranties gaf. Tijdens de coronacrisis gaf Vlaanderen via Gigarant 68 miljoen euro bankwaarborgen aan Van Hool, de helft gedekt door de Europese investeringsbank. In plaats van deze familie op het matje te roepen, of 2500 jobs te redden door zelf bussen te produceren, gaven N-VA, CD&V en Open Vld hen een blanco cheque.

Wereldwijde subsidiecompetitie 

Dit beleid beperkt zich niet tot Van Hool. Gigarant is een waarborgvehikel van de Vlaamse overheid. Wanneer bedrijven geen geld meer krijgen van banken stelt de Vlaamse overheid zich borg voor de lening in kwestie. Sinds de coronacrisis wordt deze methode steeds agressiever toegepast. Het budget van Gigarant werd opgetrokken naar 3 miljard euro. Zo wordt met ons belastinggeld een bad bank opgericht voor bedrijven die door de Vlaamse regering worden uitverkoren. 

Gigarant maakt deel uit van een heuse bedrijfssubsidierace. Landen en allianties proberen bedrijven te lokken met steeds grotere subsidies. Het bekendste voorbeeld is waarschijnlijk het opbod aan subsidies voor elektrificatie tussen de EU en de VS. Met respectievelijk de Green New Deal en de Inflation Reduction Act gooien ze miljarden cadeaus op tafel in de hoop dat hun productie van batterijen en elektrische wagens groter wordt dan die van de ander. Maar ook tussen landen speelt die competitie. Duitsland deed onlangs een bod van 1,3 miljard euro subsidies om Arcelor Mittal te overtuigen hun productie daar uit te bouwen. Daarmee deed het beter dan Frankrijk (850 miljoen euro) en België (250 miljoen euro). Slecht nieuws voor de fabriek in Gent. Eigenlijk proberen regeringen de economische crisis voor kapitalisten op te lossen door zoveel mogelijk belastinggeld – geld van de werkende klasse – naar de zakken van aandeelhouders te sluizen. Dat is een race to the bottom voor de werkende klasse. In 2015 maakte de Belgische regering 100 miljoen euro vrij om de – winstgevende – Audi-fabriek in Vorst te behouden. Vandaag dreigt de Audi-top de productie opnieuw te verplaatsen wanneer België niet met meer geld over de brug komt. Het is makkelijk investeren wanneer de belastingbetaler je een hangmat voorziet. 

De federale en Vlaamse regeringen zijn altijd al kampioenen geweest in het subsidiëren van bedrijven, maar duwen sinds corona extra op het gaspedaal. Volgens econoom Eric Dor keerde België in 2021 alleen al 15,74 miljard bedrijfssubsidies uit (financiële sector exclusief). Terwijl de zorg, kinderopvang, het onderwijs en andere openbare voorzieningen smeekten om een beetje extra middelen, konden bedrijven rijkelijk hun zakken vullen.

Belangenvermenging 

Bankwaarborgen via Gigarant zijn nog problematischer dan bedrijfssubsidies, omdat het ervoor zorgt dat Vlaanderen dezelfde rol speelt en belangen heeft als een bank. Ineos is waarschijnlijk het bekendste voorbeeld. De chemiemultinational wil een vervuilende methaankraker bouwen in de haven van Antwerpen. Banken wilden geen leningen geven, omdat het onzeker was of Ineos wel omgevingsvergunningen ging krijgen. Gigarant stelde zich borg voor 500 miljoen (!) euro. Zo werd de Vlaamse Regering betrokken partij. Ze leverde de omgevingsvergunning af en ondanks dat de rechter die heeft vernietigd, is de bouw van de fabriek begonnen. Ook bij Van Hool speelde deze belangenvermenging een rol. Het bedrijf had voor 200 miljoen euro schulden bij banken. Voor die banken bood een snelle overname door VDL en Schmitz Cargobull de grootste kans om dat geld te recupereren en dus voor de Vlaamse regering om haar Gigarant-waarborg terug te krijgen. Wat er daarbij met de werknemers gebeurt, is voor hen van secundair belang.

Het kapitalisme faalt. Het vernietigt de planeet, is niet in staat een menswaardige toekomst te creëren voor de overgrote meerderheid van de bevolking en kan niet eens haar eigen bedrijven rechthouden zonder miljarden van ons geld weg te gooien. Een subsidiewedloop is geen oplossing. Er zijn heel wat nuttige sectoren zoals de zorg, het openbaar vervoer en het onderwijs die dringend materieel nodig hebben. We hebben bedrijven nodig om die noden te vervullen. Een genationaliseerde Van Hool fabriek had De Lijn en de Tec van kwalitatieve en ecologische bussen kunnen voorzien. Door het proces van a tot z te controleren en zonder winsthonger als remmende factor hadden ze kunnen worden aangepast aan de noden van reizigers. Dat hoeft zelfs niet onder controle van de overheid. De 2500 werknemers hadden alle kennis en knowhow om zelf de productie in handen te nemen. Dat kan. Toen multinational GKN haar fabriek in Firenze wilde sluiten, verenigden de 400 metaalarbeiders zich in een raad die de fabriek bezette. Daar produceren ze nu al een hele tijd cargofietsen en zonnepanelen. Laat het een voorbeeld zijn voor de Belgische vakbonden.