Film. Tinker, Tailor, Soldier, Spy

1973: Londen is saai, weg gedeemsterd door economische terugval. Het optimisme van de naoorlogse boom is verdwenen. De wereld is verdeeld in twee tegengestelde systemen, het kapitalistische westen en de geplande economieën in het oosten, gedomineerd door ondemocratische bureaucratieën.

Recensie door Greg Randall

In de Britse geheime dienst, het ‘Circus’, vermoedt men de aanwezigheid van een Russische mol. Hij bevindt zich aan de top, maar wie is hij? De zoektocht naar deze mol loopt als rode draad door deze film. ‘Tinker tailor soldier spy’ is de verfilming van een boek van John le Carré, met in de hoofdrol Gary Oldman als George Smiley, de spion die uit gedwongen pensionering wordt teruggehaald om de mol te vinden.

Een deel van de koude oorlog werd uitgevochten via spionage. In Britse nationale propaganda werden ‘onze spionnen’ voorgesteld als heldhaftige patriotten die een nobel doel dienden, terwijl die van andere kant afgeschilderd werden als gewelddadige engerds. Natuurlijk werden aan beide zijden dezelfde methoden van omkoping, corruptie en geweld gebruikt.

Als tegengif tegen de officiële lijn wordt het Circus afgeschilderd als een plaats vol van egoïstische en cynische mannen die vechten voor hun eigen positie. Smiley weet dat hij in een lastige situatie is terecht gekomen en heeft het er duidelijk lastig mee.

Smiley vertelt over zijn poging om Karla, de Sovjet-meesterspion, te overtuigen over te lopen. Na zo veel tijd doorgebracht te hebben om de zwakheden van het sovjet systeem te doorgronden is hij zich maar al te goed bewust van de zwakke punten van het kapitalisme. Hij kan Karla niet meer aanbieden dan de gedachte dat beide kanten even weinig waard zijn.

Welk ideaal Smiley ooit had, deze is nu vervangen door een negatieve visie en daarmee is hij niet alleen. De mol verklaart zijn keuze om het stalinistische systeem te dienen niet op basis van moraal, maar op basis van de ‘lelijkheid’ van het westen.

Geen van de personages kan deze groezelige wereld intact overleven. Relaties en levens worden verwoest. De wreedheid van spionage blijkt duidelijk uit het schokkende gebruik van geweld of haar onmiddellijke nasleep. Dit is niet de fantasiewereld van de Bond-films.

In werkelijkheid heeft spionage slechts een marginale impact gehad tijdens de koude oorlog. De stalinistische regimes zijn ingestort als gevolg van de tegenstelling tussen de geplande economie en de bureaucratie die deze vervormde en uiteindelijk smoorde, niet vanwege het werk van de westerse spionnen.

‘Tinker Tailor Soldier Spy’ stamt uit een periode van massale stakingen en sociale onrust. De westelijke heersende klassen voelden dat hun systeem gedoemd was, dit werd door Willy Brandt, sociaaldemocratisch kanselier van West-Duitsland, als volgt uitgedrukt: “De lichten gaan uit in Europa. Binnen 20 jaar zal Europa ofwel communistisch of fascistisch zijn."

Het is wellicht geen toeval dat deze film nu uitkomt, wanneer het systeem opnieuw in een diepe crisis verkeert en in vraag wordt gesteld, wanneer de heersende klasse verdeeld is en weinig vertrouwen heeft.

Dit is een aangrijpende, intelligente film van regisseur Tomas Alredson. Het acteerwerk is briljant, vooral Oldman en Benedict Cumberbatch als Peter Guillam, Smiley’s protegé.

---