Waarom verloor de Spaanse linkerzijde zo hard in de regionale en lokale verkiezingen?

Analyse door John Hird (ISA in Baskenland)

De coalitieregering van PSOE – Unidos Podemos is in shock na de rampzalige regionale en lokale verkiezingen. Links heeft de regionale ‘autonome’ regeringen van Aragón, Cantabrië, Canarische Eilanden, de Balearen, Valencia, Extremadura en La Rioja verloren, maar Castilië-La Mancha, Asturië en Navarra behouden. De rechtse Partido Popular blijft regeren in de regio Murcia en de regio Madrid, met een absolute meerderheid voor de rechtse populist Ayuso in Madrid.

Het electorale beeld is grimmig. Vier jaar geleden brachten 22.964.058 mensen hun stem uit bij de gemeenteraadsverkiezingen, met een opkomst van 65,2%. Daarvan stemden 6.657.119 kiezers (29,26%) voor de PSOE en 5.058.542 (22,23%) voor de PP. Vandaag heeft de PP meer dan 31,5% van de stemmen en de PSOE minder dan 28%. Afgelopen zondag stemden 22.452.378 mensen voor de gemeenteraad, 63,92%. Het feit dat 37% van de bevolking niet heeft gestemd, weerspiegelt de ontgoocheling van de arbeidersklasse en jongeren over de staat van dienst van verschillende partijen die beweren links te zijn, maar er aan de macht – op nationaal, regionaal en lokaal niveau – niet in zijn geslaagd om echte verbeteringen aan te brengen in het leven van werkende mensen.

De rechtse PP, geleid door Alberto Feijóo, zal samen met de ultrarechtse VOX-partij, geleid door Santiago Abascal, regeren in Aragon, Extremadura, Valencia, de Balearen en Cantabrië. Abascal’s partij consolideert haar positie als regeringsmacht, zowel regionaal als lokaal. Ook in de regio Murcia zou de PP de regering kunnen delen met VOX.

De gepolariseerde politieke situatie heeft de meer gematigd rechtse populistische partij Ciudadanos (Burgerpartij) bijna van de kaart geveegd. Deze partij was oorspronkelijk een project van de heersende klasse om bewegingen naar links te verwarren en te blokkeren na de opkomst van Podemos.

De geest van de ETA

De verkiezingen werden gekenmerkt door demagogische en lege slogans van rechts. In Madrid beweerde Ayuso dat Sánchez alleen aan de macht is met de ‘stemmen van de (ontbonden Baskische nationalistische paramilitaire) ETA’. De PSOE – UNIDOS Podemos coalitie vertrouwt op de stemmen van de links-nationalistische Baskische partij BILDU. ETA gaf de gewapende strijd meer dan tien jaar geleden op en BILDU – waarin veel voormalige leden van Batasuna zitten, de partij die ETA steunde – volgt een electorale weg. Op hun kieslijsten staan ook ex-gevangenen. Het is veelzeggend dat het steriele discours van rechts vertrouwde op het oproepen van spoken uit het verleden om het electoraat te misleiden.

Deze tactiek werkte niet in Baskenland. Links behield Navarra en in de Baskische hoofdstad Vitoria-Gasteiz behaalde BILDU voor het eerst de meeste stemmen. VOX bleef hier onder de kiesdrempel voor een raadszetel. In heel Baskenland heeft BILDU de beste resultaten uit haar geschiedenis behaald en haar aantal raadsleden naar een recordhoogte gebracht. Voorheen domineerde de neoliberale Baskische nationalistische partij PNV de Baskische instellingen. De opkomst van BILDU vindt plaats tegen de achtergrond van een steeds strijdbaardere arbeidersklasse in Baskenland.

De klassenstrijd gaat door in Baskenland

Op 18 en 19 mei was er een algemene staking van gezondheidswerkers tegen de ontmanteling van de Baskische openbare gezondheidsdienst Osakidetza, uitgevoerd door de heersende burgerlijke nationalistische partij PNV. BILDU en de pro-onafhankelijke vakbonden ELA en LAB worden gezien als sterke verdedigers van de gezondheidszorg en hebben electoraal voordeel gehaald uit deze positie. De harde strijd om de verdediging van de gezondheidszorg duurt nog steeds voort.

Ook in Navarra staakten 10.000 leraren om te eisen dat het aantal tijdelijke arbeidscontracten wordt teruggebracht tot minder dan 8%, dat de overbelasting van het werk wordt verminderd met meer middelen en dat de koopkracht wordt hersteld na een verlies van 20% sinds 2010, waarvoor loonsverhogingen nodig zijn.

Groepen van vrouwelijke arbeidsters die tijdens de pandemie als ‘essentieel’ werden erkend, zoals schoonmaaksters, komen nu in actie tegen hun slechter wordende levensomstandigheden. Twee dagen voor de verkiezingen werd de Baskische hoofdstad verlamd door een massale tramstaking.

In Baskenland is BILDU erin geslaagd om voormalige Podemos-kiezers aan te trekken en heeft zo boven alle verwachtingen resultaten geboekt. De belangrijkste factor is dat Podemos, hoewel geboren uit de Indignados-beweging in 2011 en de golf van massabewegingen die daarop volgde, resoluut is overgestapt op puur electorale politiek en allianties, waardoor ze hun basis hebben verloren in Baskenland, waar Bildu een meer strijdbaar alternatief biedt, vooral aan jongeren.

PNV-voorzitter Iñigo Urkullu verklaarde dat Baskenland de “leider in stakingen en demonstraties” is – en voegde eraan toe dat 50% van alle stakingen in Spanje daar geconcentreerd zijn – terwijl het een leidende gemeenschap is in termen van inkomen, lage armoede en sociale cohesie. Deze opmerking laat zien dat zelfs de leider van een burgerlijk-nationalistische partij begrijpt dat de klassenstrijd de steun voor zijn partij heeft aangetast en laat doorschemeren dat arbeiders dankbaar moeten zijn voor wat ze hebben en besparingen moeten accepteren. Werknemers in Baskenland begrijpen echter dat de Baskische arbeidersklasse heeft gevochten voor een relatief hogere levensstandaard en betere openbare diensten en dat ze die niet zonder slag of stoot zullen opgeven.

Het is ook veelzeggend dat zich in Baskenland een omvangrijke, strijdbare en socialistische jeugdbeweging aan het ontwikkelen is: Gazte Koordinadora Sozialista. GKS staan kritisch tegenover de meer reformistische standpunten van BILDU en hun politiek om te proberen een ‘nationale consensus’ te bereiken met de burgerlijk-nationalistische regeringspartij PNV. Ze bekritiseren ook het gebrek aan een sterke oriëntatie van BILDU op de arbeidersklasse met duidelijke socialistische oplossingen. De recente verkiezingsdoorbraak voor BILDU tegen de achtergrond van syndicale strijd betekent dat er in ieder geval in Baskenland een belangrijk en zinvol debat zal plaatsvinden over de weg vooruit voor links.

Ada Colau verliest macht in Barcelona

In Catalonië zal Ada Colau niet doorgaan als burgemeester van Barcelona, waar de centrumrechtse Junts, de pro-onafhankelijkheidspartij die het meest wordt geassocieerd met de strijd voor onafhankelijkheid, de meeste gemeenteraadsleden won. Ada Colau’s coalitie, En Comú (waar Podemos deel van uitmaakt) werd derde met negen gemeenteraadsleden. Dit is opnieuw een voorbeeld van het falen van linkse krachten om hun voordeel te doen met de macht toen ze naar voren werden gestuwd door de beweging op straat. Colau was een van de oprichters en woordvoerders van het Plataforma de Afectados por la Hipoteca (PAH) (Platform voor mensen met hypotheekproblemen), dat in 2009 in Barcelona werd opgericht als reactie op de toename van het aantal huisuitzettingen als gevolg van onbetaalde hypotheken en de ineenstorting van de Spaanse vastgoedmarkt na de financiële crisis van 2008. Deze beweging had de ruimte gecreëerd voor de verkiezing van Colau. Helaas heeft de geleidelijke afzwakking van haar linkse programma geleid tot teleurstelling en een nederlaag.

Deze nederlaag voor links in Catalonië vond ook plaats tijdens aanhoudende syndicale gevechten en bewegingen. Zes kleine vakbonden riepen op tot een algemene staking op Internationale Vrouwendag dit jaar. Hoewel UGT en CCOO hier niet aan deelnamen, is het een indicatie van het bewustzijn van arbeiders en een samenkomst van syndicale strijd en vrouwen die vechten tegen hun dubbele uitbuiting. Ada Colau en En Comú zijn echter grotendeels losgekoppeld van deze ontwikkelingen.

Een soortgelijk proces heeft plaatsgevonden in de stad Valencia met slechte resultaten voor links. De nieuwe burgemeester is van de PP, die een absolute meerderheid heeft behaald door een pact te sluiten met Vox. Unides Podem (waar Podemos in Valencia onder valt) heeft alle zetels in Valencia verloren, zowel lokaal als regionaal.

Waarom?

Hoe komt het dat rechts winst heeft kunnen boeken gezien de situatie in de Spaanse staat met 2,8 miljoen mensen in absolute armoede en torenhoge energie- en voedselprijzen?

Het is niet zo dat Spaanse arbeiders passief zijn of niet terugvechten. Niet alleen in Baskenland vindt sociale strijd plaats.

Volgens de statistieken van de Spaanse overheid staken er in alle leeftijdsgroepen beduidend meer vrouwen dan mannen, 62% tegen 38%. De meeste stakingen (94,9%) vonden plaats in de dienstensector, waaronder de gezondheidszorg.

Terwijl werknemers in de gezondheidszorg en de sociale dienstverlening harde en massale stakingen hebben gehouden tegen de verschillende Spaanse provinciale overheden die de gezondheidszorg beheren, is er ook strijd geweest in andere sectoren, waaronder het onderwijs en de verwerkende industrie.

De stakingen in de Spaanse staat zijn breed opgezet. Op 17 april staakten 45.000 ambtenaren van het Ministerie van Justitie voor onbepaalde tijd, waardoor 130.000 zaken werden lamgelegd.

In de Madrileense gezondheidszorg woedt een harde strijd. Als gevolg van besparingen en privatisering door vorige regeringen doen werknemers in de gezondheidszorg hetzelfde werk terwijl 20% van de jobs niet ingevuld zijn. De populistische president van de regio Madrid, Ayuso, noemt de gezondheidswerkers ‘linkse opruiers’. Het zorgpersoneel heeft de hele arbeidersklasse achter zich. Op zondag 12 februari kwamen tot een miljoen mensen de straten van Madrid op om de gezondheidszorg te verdedigen. De belangrijkste oproep tijdens de demonstratie was: “Ayuso weg!”.

Toch wist Ayuso bij deze recente verkiezingen een duidelijke overwinning te behalen. De retoriek over de ETA had duidelijk effect, maar deze resultaten weerspiegelen vooral de teleurstelling van de arbeidersklasse over de PSOE-UNIDOS Podemos coalitie en haar lokale en regionale equivalenten om de fundamentele problemen van de mensen aan te pakken.

Nieuwe parlementsverkiezingen

Pedro Sánchez reageerde op deze verkiezingsnederlaag door parlementsverkiezingen uit te schrijven. Deze tactiek is bedoeld om angst aan te jagen bij het vooruitzicht van een PP-VOX-regering zonder echt een duidelijk alternatief te bieden. Helaas lijkt Podemos niet geleerd te hebben van haar langzame aftakeling. Voormalig leider Pablo Iglesias stelt een links front voor onder leiding van Sánchez met weer een andere afsplitsing van Podemos, Sumar onder leiding van coalitieminister Yolanda Díaz en Mas País, een andere afsplitsing onder leiding van Iñigo Errejón.

Helaas is het gebrek aan eenheid rond een duidelijk strijdbaar links programma slopend. Miljoenen arbeiders en jongeren in de Spaanse staat vrezen en verzetten zich tegen de opkomst van rechts en een mogelijke PP -VOX regering na 23 juli, maar worden niet geïnspireerd door het aangeboden linkse alternatief.

Uiteindelijk zullen extreemrechts en de oude Franco-ideeën alleen verslagen kunnen worden door de eenheid van de arbeidersklasse rond een programma om de samenleving te veranderen. Een oproep om de kapitalistische status quo te handhaven inspireert niet en zal de rechtse reactie alleen maar aanwakkeren.

De situatie is complex en tegenstrijdig. Velen wanhopen en denken dat een extreemrechtse regering onvermijdelijk is. De opkomst van rechts en de aanhoudende tegenslagen van Unidos Podemos moeten echter niet worden gezien als bewijs dat linkse ideeën onpopulair zijn. VOX wint juist omdat links GEEN duidelijk alternatief biedt voor de arbeidersklasse.

Podemos is besmet door zijn deelname aan de PSOE-coalitie. Het had de PSOE van links moeten bekritiseren in het parlement en vooral op straat.

Wat de uitkomst van de verkiezingsmathematica in deze en de komende algemene verkiezingen ook zal zijn, de sociale en politieke polarisatie gaat door in de Spaanse staat.

Een overwinning van extreemrechts zal regionale en nationale breuken veroorzaken. Veel delen van de arbeidersklasse en jongeren zullen het reactionaire beleid van PP-VOX niet accepteren. Aanvallen op het recht op abortus en de vrouwonvriendelijke en racistische retoriek van VOX zullen niet onbeantwoord blijven.