Zweedse regering valt over aanval op huurprijzen

Maandag 21 juni 2021 werd een historische dag in Zweden. Voor het eerst in de geschiedenis van het land viel een minister-president nadat de Riksdag, het parlement, voor een motie van wantrouwen had gestemd. Het is de strijd van onderaf tegen de aanval op de huurprijzen (die sterker onderhevig zouden worden aan de markt), die de regering de genadeslag toebracht.

Door Elin Gauffin, nationaal woordvoerder van de campagne ‘Neen tegen markthuren’ en lid van Rättvisepartiet Socialisterna (ISA in Zweden)

Al vanaf 8 uur maandagochtend verzamelden activisten van de campagne ‘Neen tegen markthuren’, de protestbeweging die voorop liep in het verzet, zich op het plein voor het parlement in Stockholm om steun te betuigen aan de motie van wantrouwen. Er waren toespraken en slogans als ‘Stop de markthuurprijzen nu’ en ‘Onze huur is te duur, weiger de markthuur’ weerklonken voor het parlement terwijl de motie van wantrouwen werd behandeld. Er was een strijdbare sfeer onder de aanwezigen en het gevoel dat we een belangrijke overwinning konden behalen.

De belangrijkste liberale krant, Dagens Nyheter, merkte op: “Vandaag viel de belangrijkste hervorming van de huisvesting van het decennium.” In deze strijd speelden de socialisten van Rättvisepartiet Socialisterna een belangrijke rol.

Het januari-akkoord

Deze regering van sociaaldemocraten en groenen, onder leiding van premier Stefan Löfven, werd pas gevormd na 131 dagen van onderhandelingen na de verkiezingen van september 2018. De regering was gebaseerd op het zogenaamde januari-akkoord van 73 punten waarmee de steun van twee liberale partijen werd verzekerd. Daaronder verschillende neoliberale en asociale aanvallen, zoals het gemakkelijker maken van ontslag, het afschaffen van een speciale taks op de hoogste inkomens, een akkoord om private bedrijven volledige toegang tot de welzijnssector te geven, het toestaan van de privatisering van de openbare arbeidsvoorziening, het verhogen van subsidies voor huishoudelijke diensten voor de rijken …

Rättvisepartiet Socialisterna (RS) heeft vanaf de eerste dag campagne gevoerd tegen het akkoord en de nieuwe regering die op deze basis werd gevormd. We pleitten voor nieuwe verkiezingen. We riepen de huurdersbond op om initiatief te nemen voor massale bijeenkomsten in opbouw naar een nationale actiedag. De Linkse Partij stemde helaas niet tegen de nieuwe regering, met het argument dat een sociaaldemocratische regering een minder kwaad was dan een regering van rechts, mogelijk met de extreemrechtse Zweedse Democraten. Nochtans stond in het januari-akkoord uitdrukkelijk bepaald dat de Linkse Partij geen invloed mocht hebben op de Zweedse politiek tijdens de ambtstermijn van de regering. De partij werd niet geraadpleegd over dat januari-akkoord.

De regering begon op basis van het akkoord een beleid te voeren dat rechts stond van dat van de rechtse regeringen in 2006-2014. Naast de genoemde punten werd het budget voor defensie drastisch verhoogd, het stakingsrecht beperkt en het antivluchtelingenbeleid (inclusief massadeportaties) werd voortgezet.

De druppel die de emmer deed overlopen

Huisbazen, vastgoedeigenaars en rechtse partijen wilden al langer de huurprijzen aanpakken en volledig op de markt afstemmen. Het huisvestingsbeleid van de hervormingsjaren 1945-80 is geleidelijk losgelaten. Een groot deel van de volkshuisvesting is geprivatiseerd, de staatsplanning is afgeschaft en de subsidies verdwenen. Toch zijn er nog steeds beperkingen op de huurprijzen, op basis van onderhandelingen tussen de huurdersbond, de vastgoedfederatie en de openbare huisvestingsmaatschappijen.

Het januari-akkoord bepaalde dat er voor nieuwe woningen marktprijzen worden ingevoerd, met name het recht van verhuurders om zonder onderhandelingen de huurprijs vast te stellen die zij willen. Dit zet de deur open voor markthuren voor alle huisvesting.

Rättvisepartiet Socialisterna heeft er al vroeg op gewezen dat hierrond campagne en mobilisatie nodig was. De groeiende onvrede onder de oppervlakte van de samenleving – tegen de snel toenemende ongelijkheid en de voortdurende verslechtering van de omstandigheden door besparingen en privatiseringen – zou op deze kwestie kunnen worden gekanaliseerd. Er waren al huurverhogingen van 40-60 procent in gebieden waar private vastgoedbedrijven zogenaamde ‘renovaties’ uitvoerden. Tegelijkertijd hadden door onze leden georganiseerde campagnes op lokaal vlak, in delen van Göteborg en Stockholm, huurders gemobiliseerd en overwinningen behaald.

Al in het voorjaar van 2019 waren wij de drijvende kracht achter grote mobilisaties in Göteborg en Stockholm tegen de nieuwe voorstellen voor markthuren.

Toen de huurdersbond nationaal weigerde om zich bij de campagne aan te sluiten of een serieus verzet op te zetten, en zelfs de voorzitter van de bond in West-Zweden, RS-lid Kristofer Lundberg, afzette, nam de onafhankelijke campagne nieuwe initiatieven.

Begin 2021 werd de campagne opgevoerd. We wisten dat het officiële rapport van de Zweedse regering over de markthuren eind mei zou worden gepresenteerd. Veel lokale huurdersbonden en activisten sloten zich bij de campagne aan, evenals het grootste deel van links, inclusief afdelingen van de Linkse Partij.

De campagne is uitgegroeid tot de sterkste nationale oppositie tegen de regering, met lokale comités in heel het land. Vanaf januari werden massabijeenkomsten op Zoom gehouden. Op 18 april werden 160 lokale protesten georganiseerd, beperkt in omvang door Covid-beperkingen, maar met veel aandacht in de lokale pers en op de sociale media.

Op 3-5 juni werden opnieuw protestdagen georganiseerd na de presentatie van het verslag. Dit keer besteedden ook de nationale media aandacht aan de kwestie. Heel veel huurders werden zich bewust van de dreiging. Feiten zoals de huurstijgingen in het Finse Helsinki met meer dan 40% na de invoering van markthuren raakten bekend.

De campagne en de stemming oefenden druk uit op de Linkse Partij en de huurdersbond, onder meer in Stockholm. De regionale afdeling van de Linkse Partij in Stockholm sloot zich bij de campagne aan, net als belangrijke afdelingen van de huurdersbond in de stad. In andere grote steden, waaronder Göteborg, heeft de Linkse Partij niet actief deelgenomen. De mate van activiteit en de mate waarin de partij is geïntegreerd in het gevestigde establishment varieert sterk in het land.

De druk van onderaf en met de volgende geplande verkiezingen over iets meer dan een jaar in het verschiet, maakten dat de Linkse Partij een kans zag om zich te verzetten tegen de vernederende positie van ‘deurmat van de regering’. De partij hield vast aan haar “rode lijn” en dreigde haar steun aan de regering op te zeggen als markthuren werden voorgesteld.

Manoeuvres op het laatste moment

De poging van de regering om dit af te schilderen als een “beperkt voorstel” dat alleen betrekking had op nieuwe woningen mislukte. Iedereen begreep dat het slechts de eerste stap was. En als het zo beperkt was, waarom riskeerde de regering dan haar toekomst?

Na eerdere compromissen om de regering te steunen, stond de Linkse Partij eindelijk op. Velen doorzagen ook een tweede poging van de regering om onderhandelingen tussen de huurdersbond en de vastgoedmaatschappijen over de kwestie voor te stellen, aangezien dergelijke “onderhandelingen” zouden plaatsvinden onder de dreiging van markthuren.

De motie van wantrouwen werd gesteund door rechtse oppositiepartijen – de Gematigde Partij, de Christendemocraten en de racistische Zweedse Democraten. Dit is in de media gebruikt om te zeggen dat links deze partijen steunde of de weg vrijmaakte voor de vorming van een nieuwe regering.

Het is nochtans net het beleid van de huidige regering dat de deur opent voor rechts. Deze partijen hebben de ontevredenheid uitgebuit door van migranten en arme arbeiderswijken in het algemeen zondebokken te maken, terwijl de echte schuld voor de aftakelende welvaart bij de banken, de rijken en hun politieke partijen ligt.

Rechts stoppen, kan met het soort campagne dat we van onderuit hebben opgebouwd. Deze overwinning in de eerste rond tegen de markthuren moet het begin zijn van een massale campagne tegen de hele rechtse agenda.

De strijd gaat door

Ex-premier Stefan Löfven heeft nu een week de tijd om aan te kondigen of er onderhandelingsrondes komen of nieuwe verkiezingen, wat in Zweden slechts één keer eerder is gebeurd: in 1958.

Strijd van onderuit heeft het januari-akkoord de doodsteek gegeven en als Stefan Löfven wil terugkeren, moet het voorstel voor markthuren worden ingetrokken.

De focus in deze regeringscrisis lag op klassenkwesties en het hele establishment is door elkaar geschud. Markthuren was de druppel die de emmer deed overlopen. In tegenstelling tot alle rechtse partijen, kijken wij uit naar verkiezingen.

Het verzet tegen markthuren en klassenjustitie, en de gebeurtenissen van maandag 21 juni hebben het zelfvertrouwen vergroot en hoop gegeven. Het beste resultaat zou nu een verkiezing zijn die de partijen die tegen markthuur en rechtse politiek in het algemeen zijn versterken. De ‘Campagne tegen de markthuur’ zou dan gedeeltelijk worden omgevormd tot een verkiezingscampagne voor de Linkse Partij, maar nog steeds de massaprotesten organiseren die we voor september plannen. De Linkse Partij heeft op dit moment meer steun onder activisten en veel mensen waarderen het dat er eindelijk iemand voor de arbeiders opkomt en bereid is zich te verzetten.

De rustige periode in de Zweedse politiek is definitief voorbij. De bredere arbeidersklasse heeft een lange periode van heel weinig strijd achter zich en is tot hiertoe nog niet echt in actie gekomen. De klasse was vooral toeschouwer van de ontwikkelingen. Wat er nu gebeurt, schept wel belangrijke openingen.

Rättvisepartiet Socialisterna stelt dat er een doorlopende lijn nodig is tussen strijd en het noodzakelijke socialistische politieke alternatief. De beweging moet verder verbreed worden. De belangrijke kwestie van huisvesting is verbonden met andere, even cruciale kwesties zoals onderwijs, zorg en klimaat. Samen met International Socialist Alternative zal RS de politieke ontwikkelingen op de voet blijven volgen en bekijken we hoe we, met behoud van onze onafhankelijke positie, onze oriëntatie op de Linkse Partij kunnen uitbreiden.