Trotski over de chaos toen het Roemeense leger door cholera werd getroffen

Wat is het effect van een grote ziekte op een samenleving? Dat was één van de onderwerpen die Trotski behandelde in zijn beschrijvingen van Roemenië in 1913, als onderdeel van een bundel journalistieke artikels en verslagen over de Balkan oorlogen van 1912-13. Die teksten zijn erg nuttig om een beter inzicht op de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog te krijgen, maar ook om te zien hoe het Roemeense regime in 1913 omging met een cholera-uitbraak. Het is een van de vele elementen in het boek, maar het sluit goed aan bij de actualiteit.

In de tweede Balkanoorlog (1913) viel Roemenië Bulgarije binnen, waar het een stuk grondgebied veroverde dat de Bulgaren niet verdedigden. Ook zonder militaire tegenstand was het Roemeense leger na een maand echter volledig uitgeput. Dat kwam door een gebrek aan planning van de bevoorrading en de opgang van cholera, waarvoor geen voorzorgsmaatregelen werden genomen. Toen alsnog werd geprobeerd om besmette soldaten af te zonderen, lukte dit niet omdat er onvoldoende eten was en evenmin middelen voor toezicht of medische voorzieningen. Het resultaat was dat besmette soldaten naar huis trokken. Ze kwamen niet alleen: de cholera ging mee.

Roemenië werd op dat ogenblik gekenmerkt door een grote kloof tussen arm en rijk, waarbij de rijke elite de schijn van verlichting en luxe hoog hield. “Het leven in de centrale straten geeft een indruk van luxe, overvloed en extravagantie,” schreef Trotski. Hij stelde echter meteen vast dat dit beperkt was tot een erg kleine elite en vaak tot op schulden gebaseerde ‘schone schijn’. Terwijl de elite de laatste modegrillen uit Parijs op straat tentoonspreidde, werd dit schouwspel doorprikt door bedelaars op blote voeten.

De elite was sterk bezig met de politieke strijd. “Het is moeilijk om een hardere strijd tussen partijen in te beelden dan die in de Roemeense arena. Deze hardheid is omgekeerd evenredig aan het belang van de verschillen tussen de partijprogramma’s. De twee ‘historische’ partijen in Roemenië zijn de conservatieven en de liberalen. (…) Beide heersende partijen, met al hun fracties, zijn gebaseerd op het landbezit, een landbezit van private eigenaars. Dat is een basis feit in het politieke leven van Roemenië: de inwoners worden bestuurd door de belangen van de bevoorrechte landeigenaars.”

De elite stond mijlenver van de realiteit van het dagelijkse leven van de massa’s. “Het echte karakter van de politieke verhoudingen in Roemenië vindt geen veelzeggender uitdrukking dan het feitje dat de belangrijkste publicaties van de politieke groepen die het land besturen uitgebracht worden in een vreemde taal – de taal van de “top tienduizend” (die in Roemenië eigenlijk amper met de helft daarvan zijn).” Het ging om Franstalige publicaties, de taal van het Roemeense establishment voor wie Parijs het voorbeeld was.

Terwijl die elite zich blindstaarde op zichzelf, waren er geen middelen om de inval in Bulgarije ook maar een beetje te plannen. Het tekort aan bevoorrading stimuleerde het plunderen, zelfs van cholera-patiënten! “Ondanks het feit dat de honderdduizenden Roemeense soldaten in een gebied werden gestuurd waarvan geweten was dat er cholera heerst, werd geen van de nodige voorzorgsmaatregelen genomen. In Vrattsa liet de Roemeense legerleiding, ondanks waarschuwingen van de lokale Bulgaarse autoriteiten, de manschappen toe om in een kazerne kledij te plunderen van cholera-patiënten.”

De strijd tegen de ziekte werd evenmin ernstig gevoerd door een tekort aan medisch personeel en materieel. “De Roemeense troepen zaten tien dagen in deze vruchtbare voedingsbodem voor cholera, terwijl ze niet eens een microscoop hadden om tests uit te voeren. Er werd een microscoop opgestuurd, maar voordien werden soldaten die last hadden van dysenterie gewoon naar de barakken van de choleraslachtoffers gestuurd. Cholera werd meteen een epidemie in het leger. Er was een tekort aan dokters, verplegers, voedsel, medicijnen. (…) Duizenden soldaten kwamen om en duizenden andere zieke mannen lagen in veldhospitalen of verspreidden de cholera in de rest van het land.”

Het gebrek aan middelen voor de strijd tegen cholera maakte dat de bacterie zich sneller en sterker kon verspreiden. “De ellendige ‘overwinnende’ regimenten keren terug naar huis, uitgeput en bitter. In hun kielzog volgt cholera. De medische diensten proberen voorzorgsmaatregelen te nemen. De aard hiervan wordt best geïllustreerd met het symbolische besproeien van de straten van Boekarest met kalk.” Bij gebrek aan ernstig antwoord, zocht een deel van de elite zijn toevlucht in het buitenland. “Minister van Binnenlandse Zaken, Take Ionescu, heeft het land verlaten, terecht denkt hij dat het minder gevaarlijk is om de cholera-periode in Frankrijk door te brengen.”

Wat deze beschrijving duidelijk maakt, is hoe een rot systeem dat in verval is compleet faalt om het hoofd te bieden aan een uitdaging zoals een ziekte. Van begin tot einde is er chaos door een gebrek aan planmatige aanpak, voldoende medisch materiaal, tests, opvolging van wie besmet is … Daar komen nog eens tegenstrijdige maatregelen bovenop die afgekondigd worden door een wereldvreemde elite, die zelf waar mogelijk vanuit veilige omstandigheden de situatie volgt. Er zijn uiteraard grote verschillen tussen de situatie toen en nu, alsook tussen een virus en een bacteriologische ziekte. Maar enkele elementen uit de beschrijvingen door Trotski klinken vandaag bekend in de oren…