Opstand van Minneapolis leidt tot grote beloften van stadsbestuur, maar strijd moet doorgaan

Twee weken na het begin van een ware volksopstand, geleid door jongeren van kleur, is er een groeiende discussie over waar de beweging heen moet. De opstand heeft het politieke establishment door elkaar geschud. De Democratische politici, die toezagen op de sociale omstandigheden die tot de moord op George Floyd hebben geleid, doen nu gedurfde beloften in dikke krantenkoppen.

Reactie door Socialist Alternative Minneapolis

De beweging na de moord op George Floyd werd een nationale crisis voor het politieke establishment. Gevestigde politici zoals Nancy Pelosi en Chuck Schumer gingen negen minuten op de knieën zitten. Er is echter meer nodig dan Afrikaans textiel om de historische medeplichtigheid van de Democratische Partij aan het onderdrukken van mensen van kleur weg te krijgen. Zelfs Joe Biden durfde het aan om de dochter van George Floyd op zijn begrafenis aan te spreken en het was niet om zich te verontschuldigen voor zijn rol als belangrijke architect van het moderne en diep racistische stelsel van massale opsluiting in gevangenissen.

Op zondag 5 juni verklaarden negen van de twaalf gemeenteraadsleden van Minneapolis – in de kranten omschreven als een ‘supermeerderheid met vetorecht’ – dat ze plan zijn om een proces op te starten om de politie van Minneapolis “te ontmantelen.” Deze belofte is een teken van de kracht van de beweging. Dit zou niet gebeuren als er geen vastberaden opstand was op straat, met de massale steun van de werkende klasse. Deze ‘supermeerderheid’ kan echter gemakkelijk zijn staart intrekken onder druk van de nationale Democratische partij of de grote bedrijven. Er is geen echt voorstel voor een stemming, terwijl dat toch is waarvoor een ‘supermeerderheid’ zou ingezet worden. Het is niet duidelijk of de gemeenteraad zelfs de wettelijke bevoegdheid, laat staan de politieke wilskracht, heeft om dit door te zetten. Ondanks het enthousiasme van veel activisten op nationaal vlak, zijn de meeste mensen die aan de opstand in Minneapolis deelnemen begrijpelijkerwijs sceptisch.

Politici komen al terug op hun beloften

De beweging mag niet toelaten dat hetzelfde stadhuis dat verantwoordelijk was voor het beleid dat tot de moord op George Floyd leidde, nu gewoon opnieuw de touwtjes in handen krijgt. Het was provocerend dat het publieke optreden van de gemeenteraad om dit aan te kondigen, plaatsvond in hetzelfde park waar duizenden werkenden en jongen bijeenkwamen om de door hen gecontroleerde veiligheidsmaatregelen te bespreken en te plannen, op een ogenblik dat het stadshuis en de gouverneur beroep deden op de Nationale Garde om betogers op te pakken.

Enkele uren na hun persconferentie trokken verschillende gemeenteraadsleden al hun staart in. Ze probeerden de verwachtingen te temperen. De voorzitter van de gemeenteraad, Lisa Bender, noemde het doel ‘ambitieus’ op CNN. Sommige raadsleden waarschuwden voor ‘wetteloosheid of anarchie’. Andere, meer bekwame politici, gebruikten de beproefde argumenten over ‘het proces in de goede richting duwen’ die ze ook al gebruikten om de invoering van een minimumloon van 15 dollar per uur te vertragen. Het toont waarom we de druk moeten blijven opvoeren voor een echte hervorming van het politieapparaat. Dit vereist gecoördineerde massaprotesten, bezettingen en nationale actiedagen.

Gemeenteraadslid Steve Fletcher, die zweeg toen de grote bedrijven en de politietop meedogenloos in de aanval gingen tegen de socialistische campagne van Ginger Jentzen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2017, was de eerste die op sociale media sprak over het ‘afschaffen van de politie.’ Hij kwam daar enkele dagen later al op terug in een opiniestuk in het tijdschrift Time. Daarin zegt hij dat de beweging de kwestie op de agenda heeft gezet, maar dat het nu aan de ‘politiek’ is om dingen op te lossen. Hij verdedigde de “getalenteerde, bedachtzame politiechef” van Minneapolis en omschreef burgemeester Jacob Frey als een bondgenoot van de beweging, iemand wiens pogingen tot hervormingen tegengehouden worden door de politiebond.

Burgemeester Jacob Frey moet aftreden. Hij is deel van het probleem, niet van de oplossing. Hij probeerde de beweging te stoppen door de FBI van Trump en de staatspolitie in te zetten voor een onderzoek naar de moord op George Floyd. Hij stond erbij toen de openbaar aanklager van Hennepin County beweerde dat er “extra bewijs” was weg van het vervolgen van de vier agenten. Pas toen het politiekantoor van het Derde Precint in vlammen was opgegaan, werden die vier agenten aangeklaagd. Toen mobiliseerde hij de Nationale Garde, een instantie die ingezet wordt om niet-gewelddadig protest de kop in te drukken, journalisten te bedreigen en werkende mensen te terroriseren als ze hun buurt proberen te beschermen. Dit alles hield burgemeester Frey niet tegen om voor de camera’s te huilen naast de kist van George Floyd.

Enkele dagen na de begrafenis van George Floyd werd aan burgemeester Frey gevraagd of hij de politie van Minneapolis al dan niet zou ‘afschaffen.’ Hij antwoordde klaar en duidelijk: “neen.” Hij werd terecht uitgejouwd door de activisten die net twee weken geconfronteerd werden met rubberen kogels, traangas en matrakken omdat ze gerechtigheid voor George Floyd eisten. Het antwoord van Frey wijst op een feit van het Amerikaanse kapitalisme: structureel racisme en racistisch politiewerk zijn essentiële instrumenten in het handhaven van de macht van een kleine minderheid van miljardairs en hun klasse. In alle samenlevingen die gebaseerd zijn op economische ongelijkheid gebruiken de ‘haves’ geweld tegen de ‘have nots’ om hun heerschappij af te dwingen. Zelfs als de huidige politiemacht onder het kapitalisme zou worden ontbonden, zouden de miljardairs nieuwe krachten van geweld vinden om hun racistische, seksistische systeem van onderdrukking en uitbuiting af te dwingen. Om een einde te maken aan de racistische repressie moeten we een einde maken aan het kapitalistische systeem zelf.

Het zou echter een vergissing zijn om de belangrijke veranderingen in het politiewerk die door de beweging op de agenda zijn gezet zomaar terzijde te schuiven. De vele middelen voor de politie van Minneapolis moeten elders ingezet worden: voor betaalbare huisvesting, sociale programma’s en openbare diensten. In heel het land moeten de middelen voor politie minstens gehalveerd worden. De stadsbegrotingen zijn een concrete weerspiegeling van de prioriteiten van de Democratische politici die de steden besturen. In Seattle stelt het socialistische gemeenteraadslid Kshama Sawant voor om de politiebegroting te halveren, samen met een gewaagd initiatief om Amazon en andere grote bedrijven te belasten en zo de middelen te creëren voor permanent betaalbare sociale huisvesting, sociale diensten en jobs.

Geconfronteerd met een opstand is het stadhuis bereid om beperkte toegevingen te doen aan de eisen van de beweging, zolang ze maar weer de controle in handen krijgt. Het stadsbestuur wil niet dat de mensen uit de arbeidersklasse, vooral mensen van kleur, de dingen direct vormgeven, omdat ze bang zijn dat verder zal gaan dan wat op dit moment aanvaardbaar is voor grote bedrijven.

In een verhelderend voorbeeld van de visie van een gevestigde Democraat op sociale verandering, wees de voorzitter van de gemeenteraad van Minneapolis, Lisa Bender, op haar “progressieve” prestaties. Daarmee wilde ze de beweging geruststellen. In de opsomming vergat ze melding te maken van de overwinning rond het minimumloon van 15 dollar per uur. Die overwinning was immers het resultaat van een beweging die bereid was om tegen het stadsbestuur in te gaan, een beweging geleid door werkenden met lage lonen, vakbonden en socialisten.

De werkende klasse en openbare veiligheid

De werkende mensen die deze discussie (opnieuw) onder de nationale aandacht hebben gebracht, in het bijzonder jongeren van kleur, moeten een directe democratische inspraak hebben in het beheer van de openbare veiligheid. Velen hebben daar op het hoogtepunt van de protesten al een voorproefje van gekregen. Terwijl de politie en de Nationale Garde zich richtten op het terroriseren van niet-gewelddadige betogers, organiseerden arbeidersgemeenschappen volksinitiatieven om elkaar te beschermen. De Nationale Garde stopte niet eens een te snel rijdende vrachtwagen die op een geblokkeerde snelweg reed terwijl daar duizenden mensen protesteerden. In plaats van die vrachtwagen te stoppen, gebruikten de Nationale Garde en de politie de schok van dit incident om met pepperspray de vreedzame betogers uit elkaar te jagen.

De laatste twee weken hebben laten zien hoe een beweging van de arbeidersklasse beter in staat was om de openbare veiligheid te beheren tijdens een massale crisis, dan de Democratische politici die niets deden aan de omstandigheden die tot de moord op George Floyd hebben geleid en de zaken vervolgens nog erger maakten tijdens de protestacties.

Keer op keer is het stadhuis er niet in geslaagd om lessen te trekken uit de brute politiemoorden en werd het advies van activisten genegeerd. Maar al te vaak leiden discussies over de begroting tot een kleine herverdeling van middelen naar adviseurs of opleidingen. Deze maatregelen zijn een totaal ontoereikende druppel in de oceaan vergeleken met het duidelijk uit de hand gelopen politiewerk dat in elke grote Amerikaanse stad wordt beschreven.

Onder druk van een volksmobilisatie met eisen om programma’s te financieren die gericht zijn op het verminderen van politiegeweld, verhoogde de raad voor dit jaar de financiering voor het “Bureau voor de preventie van geweld”, maar keurde een begroting goed die nog steeds de totale financiering van de politie met ongeveer 5% liet stijgen tegenover 2019. De gemeenteraad legt een enorme nadruk op het “opschieten” met elkaar, in plaats van op hun staat van dienst bij het opkomen voor de belangen van werkende mensen.

Wij steunen openbare veiligheidsprogramma’s en noodreacties die niet op de politie gebaseerd zijn, hoewel het belangrijk is om erop te wijzen dat het uitbreiden van geestelijke gezondheidsprogramma’s, preventie van huiselijk geweld en verslavingszorg niet de misdaad zou hebben aangepakt waarvoor George Floyd werd geëxecuteerd: deel zijn van de werkende klasse en als zwarte onder het kapitalisme van de VS leven. Andere belangrijke stappen zouden kunnen bestaan uit het ontwapenen van de politie en het verbieden van traangas en andere chemische wapens en de militaire hardware die door zoveel politiediensten wordt gebruikt.

Natuurlijk begrijpen de socialisten dat gemeenschappen moeten worden beschermd en verdedigd. De diepe sociale problemen die in alle gemeenschappen van de arbeidersklasse bestaan, kunnen niet zomaar onopgemerkt blijven. We zijn er echter van overtuigd dat de arbeidersklasse, op basis van haar macht en vermogen om de samenleving te besturen, deze problemen op een veel efficiëntere, humanere en veiligere manier zou kunnen aanpakken en beheren dan de racistische Amerikaanse kapitalistische politiemacht.

De rol van de politiebonden

Veel werkenden, activisten en betogers wijzen terecht op de uiterst reactionaire rol van de lokale politiebond. We moeten echter op onze hoede zijn wanneer gevestigde Democraten zoals burgemeester Frey en het establishment zich richten op het verwijten van de politiebond om de eigen rol en verantwoordelijkheid te verdoezelen. Racisme, geweld en straffeloosheid van de politie zijn ook ernstig op plaatsen zonder politiebonden. Politievakbonden kunnen de reactionaire vleugel van de politie versterken, maar het is niet het kernprobleem, aangezien de belangrijkste bescherming van dodende agenten doorgaans komt van de contracten die door de gemeenteraden zijn afgesloten, vaak door Democratische meerderheden.

Dit is uiteraard geen excuus voor de rol die de politiebond van Minneapolis heeft gespeeld in het verzet tegen elke poging tot hervormingen of in de verdediging van racistische en gewelddadige agenten. Deze politiebond verkoos een voorzitter die op een verkiezingsmeeting van Trump sprak en die Black Lives Matter omschreef als een “terroristische organisatie.”

Socialisten zijn uiteraard meer dan bereid om standpunt in te nemen tegen de reactionairen die de meeste politiebonden leiden. Kshama Sawant was het enige gemeenteraadslid in Seattle dat in 2018 tegen het nieuw politiecontract stemde waarin het toezicht op de politie verder werd afgebouwd. Door de kant van de zwarte gemeenschap en de activisten te kiezen, lag Kshama onder vuur van de andere raadsleden van de Democratische Partij en van de conservatieve vakbondsleiders die de politie voorstelden als een gewone werkplaats, in plaats van erop te wijzen dat een kernfunctie van de politie is om het privébezit te beschermen en protest van arbeiders, inclusief door de vakbondsfederatie geleide stakingen, te onderdrukken.

In tegenstelling tot burgemeester Frey verbond Kshama Sawant haar verzet tegen het politiecontract met de eis van een volledig onafhankelijk toezichtscomité dat verkozen wordt en echte beslissingsmacht heeft, ook over de begroting en het aanwerven en afdanken van agenten. De afgelopen dagen diende Kshama een voorstel in om de politiebegroting van Seattle te halveren en om het gebruik van chemische wapens bij protest te verbieden.

Een aantal lid-verenigingen van de overkoepelende vakbondsfederatie in Seattle proberen nu om de politiebond uit de federatie te duwen. Andere vakbonden keurden resoluties goed om voorwaarden te koppelen aan lidmaatschap van de politiebond. Deze kwestie dient zich ook nationaal aan binnen de federatie AFL-CIO. Socialisten steunen elke poging van de arbeidersbeweging om tegen racisme in eigen rangen in te gaan, maar we vrezen dat het effect van een uitsluiting van de politiebond uit de vakbondsfederatie beperkt zal zijn.

De politiebond van Minneapolis opereert sinds 1927 onafhankelijk van de regionale arbeidsfederatie en de nationale federatie AFL-CIO. Sommige politieagenten zijn ongetwijfeld geschokt door de moord op George Floyd. De beelden van agenten die op de knie gaan zitten, kunnen in sommige gevallen vrij oprecht zijn. In andere gevallen werd het als tactiek gebruikt om onverdiende sympathie op te wekken of om de aandacht van betogers af te leiden, waarna des te harder werd toegeslagen. Een veel diepere uitdrukking van de wens om verandering te bekomen, zou mogelijk zijn indien agenten zich verzetten tegen de reactionairen in het korps en klokkenluiders worden, als ze zich organiseren tegen de reactionaire leiders die de politiebonden in heel het land domineren.

Geen enkele politievakbond zou in de organen van de arbeidersbeweging mogen zitten totdat ze een standpunt innemen tegen het racistische politiebeleid en de rol van de politie bij het breken van stakingen en andere opstanden. Activisten die zich te veel richten op het al dan niet aansluiten van politiebonden bij lokale, regionale of nationale arbeidsorganisaties, ontlopen soms de diepere vragen over het ontwikkelen van een echte strategie om racisme te bestrijden, zowel in de arbeidersbeweging als in de samenleving in het algemeen. En dit laat de politici van de Democratische Partij en de conservatieve leiding van de meeste vakbonden vrijuit gaan.

De arbeidersbeweging moet zich aansluiten bij de strijd

In een persconferentie van AFL-CIO hadden de leiders van de grootste vakbonden weinig meer te zeggen dan: “Racisme is slecht, Trump is slecht, stem alstublieft.” Dit is compleet ontoereikend. De behoeften van de beweging kunnen niet wachten tot november. Als de bestaande vakbondsleiding niet is uitgerust om haar leden volledig te mobiliseren in de strijd tegen het racisme, dan hebben we een nieuwe leiding nodig. We hebben de meest strijdende, bereidwillige elementen in de arbeidersbeweging nodig om zich te organiseren om de vakbonden terug om te vormen tot echte strijdorganisaties.

Een belangrijk voorbeeld van hoe de arbeidersbeweging daadwerkelijk kan vechten voor Black Lives Matter, is de door socialisten geleide buschauffeursbond in Minneapolis die – op de allereerste avond van de betogingen – weigerde om opgepakte betogers naar de gevangenis te vervoeren. Dit verspreidde zich snel naar New York City en Washington D.C. (onder andere steden) waar het personeel van het openbaar vervoer een soortgelijk standpunt heeft ingenomen.

Daarnaast organiseerden leden van Socialist Alternative die bij de post werken een solidariteitsbijeenkomst met 60 collega’s. Ze trokken vanuit hun afgebrande werkplek naar een bezetting en verklaarden daar dat een gebouw altijd kan herbouwd worden, maar dat we het leven van iemand die door de politie is vermoord niet kunnen terugkrijgen.

Op 5 juni was er een werkonderbreking in een supermarkt, mee georganiseerd door een lid van Socialist Alternative. Het personeel ging naar voren in de winkel om gedurende 8 minuten en 45 seconden slogans te roepen en borden vast te houden, waarna het werk werd hervat. Deze werkonderbrekingen verspreiden zich naar het zorgpersoneel, en naar grotere vakbonden zoals de ILWU-dokwerkers. In Seattle is er een bezetting in Capitol Hill om het ontslag van burgemeester Durkan te eisen. Trump dreigt het leger op deze actie af te sturen. Er is steun van verschillende vakbondsafdelingen, zo zijn er oproepen voor een 24-urenstaking op 12 juni.

Deze acties zijn essentieel voor het opbouwen van de kracht en het vertrouwen van de arbeidersklasse om bredere stakingsacties te organiseren, die de werkende klasse direct in de strijd brengen vanuit hun plaats in het productieproces. We moeten onze kracht tonen en de beweging opbouwen, bijvoorbeeld met een nationaal gecoördineerde werkonderbreking van 8 minuten en 46 seconden op 19 juni (Juneteenth).

“Er is geen kapitalisme zonder racisme” – Malcolm X

De politie is onder het Amerikaanse kapitalisme meer gemilitariseerd, gewelddadiger en racistischer dan in gelijk welk ander ontwikkeld kapitalistisch land. Een van de redenen hiervoor is de bijzonder gewelddadige geschiedenis van het Amerikaanse kapitalisme, dat gebouwd is op de fundamenten van de slavernij, de genocide op de inheemse volkeren en de brute onderdrukking van de werkenden. Dit alles maakte een grote mate van staatsrepressie noodzakelijk. Deze erfenis is vandaag springlevend, met zwarte mensen die geconfronteerd worden met onevenredig veel politiegeweld, massale opsluiting, discriminatie op het gebied van huisvesting, lage lonen, werkloosheid en sterfgevallen door COVID-19.

Dit toont aan hoe een multiraciale arbeidersbeweging, niet de gemeenteraad van Minneapolis, de belangrijkste kracht is om racistisch politiegeweld te bestrijden en tegelijkertijd een beweging op te bouwen om de onderliggende structurele ongelijkheden aan te pakken die de politie moet verdedigen.

De politie en de rechtbanken verdedigen de belangen van de rijken. Zo blijkt uit een studie van het Economic Policy Institute (EPI) uit 2017 dat in de tien dichtstbevolkte staten naar schatting 2,4 miljoen mensen jaarlijks een gezamenlijk inkomen van 8 miljard dollar verliezen aan verschillende vormen van loondiefstal door hun werkgevers. Dat is bijna de helft van de totale diefstal van eigendommen, volgens de FBI-statistieken van 2018.

Het Amerikaanse kapitalisme zal altijd een of andere vorm van repressieve kracht nodig hebben om mensen als Jeff Bezos te beschermen, die op koers ligt om ‘s werelds eerste biljonair te worden, terwijl 40 miljoen mensen werkloos zijn. De heersende klasse begrijpt de woede en minachting die de overgrote meerderheid heeft voor hun rijkdom en voorrechten, dus ze vertrouwen op instrumenten als racistische repressie om mensen verdeeld te houden. De gemeenteraad van Minneapolis en burgemeester Frey, als de lokale bestuurders van het kapitalisme, zijn niet anders. Ze hebben een politiemacht nodig, hoewel ze zich openlijk afvragen of het politiebureau van Minneapolis in zijn huidige vorm het vertrouwen van het publiek kan herwinnen om de orde te handhaven.

Er moet ook een doorlichting van de politiediensten in het hele land komen. Elke agent met een geschiedenis van racisme, seksisme of geweld moet onmiddellijk worden ontslagen. Dit moet worden uitgevoerd door democratische raden van de gemeenschap. Door de grote bedrijven en de superrijken te belasten, kunnen we middelen vinden voor permanent betaalbare huisvesting, een programma van groene jobs, degelijke openbare scholen, gratis openbaar vervoer en toegankelijke gezondheidszorg voor iedereen.

Een van de belangrijkste obstakels hiervoor is de Democratische Partij, die langs alle kanten aan miljardairs, grote bedrijven en de politietop is verbonden. Daarom moeten we een nieuwe partij voor de arbeidersklasse oprichten, die de bewegingen voor sociale rechtvaardigheid vertegenwoordigt in vijandige stadhuizen, zoals Kshama Sawant dat doet in Seattle. Na een mars in Capitol Hill in Seattle opende Kshama Sawant de deuren van het stadhuis van Seattle voor een bezetting die burgemeester Durkan opriep om af te treden. De burgemeester deed niets rond structurele veranderingen in de politie, maar gaf in plaats daarvan vreedzame actievoerders de schuld van het politiegeweld.

Socialisten stellen dat de ontmanteling van de politie vereist dat het kapitalisme zelf wordt ontmanteld. Om dit te bereiken moeten we een expliciet revolutionaire partij oprichten die de huidige strijd tegen het politiegeweld koppelt aan de noodzaak van een samenleving die wordt bestuurd door werkende mensen, niet door bedrijven en miljardairs. Een centrale taak van een arbeidersregering, waar belangrijke bedrijven in publieke handen worden gebracht en waar de arbeidersklasse een democratische controle over de economie heeft, is het bestrijden van de racistische erfenis van slavernij, imperialisme en ongelijkheid in alle vormen, en het scheppen van de voorwaarden voor een samenleving die werkelijk vrij is van racistische politie-optredens, uitbuiting en onderdrukking. Dit houdt in dat de werkende mensen hun eigen veiligheid en bescherming organiseren.

Het proces van ontmanteling van de politie, de gevangenissen en de staatsrepressie in het algemeen is verweven met het proces om het kapitalisme te beëindigen, en om een werkelijk gelijke, klasseloze socialistische maatschappij op te bouwen. Dit gebeurt niet door de gemeenteraad van Minneapolis, maar door de bewuste organisatie van de arbeidersklasse in een revolutionaire beweging.

 

Socialist Alternative eist:

• Burgemeester Frey moet ontslag nemen. Geen vertrouwen in het stadhuis. Start een gekozen commissie onder leiding van de gemeenschap om de politie door te lichten, en creëer een gekozen burgerraad met echte bevoegdheden, inclusief controle over de budgetten, het aannemen of ontslaan van personeel, handhavingsprioriteiten, en de macht om te vervolgen. Verspreid dit model nationaal.
• Minder middelen voor de politie. Controle van de gemeenschap over de openbare veiligheid. Belast de rijken om te investeren in groene banen, sociale programma’s, openbaar onderwijs, en permanent betaalbare sociale huisvesting. Halveer het budget voor de politie van Minneapolis. Financier alternatieve methoden voor noodhulp en werf personeel aan in de geestelijke gezondheidszorg, specialisten en maatschappelijk werkers. Dit moet gebeuren aan goede voorwaarden en met het recht op een vakbond.
• Bouw een politiek alternatief voor de Democratische Partij. In steden in het hele land zijn politici van de Democratische Partij verantwoordelijk voor racistisch politiewerk, een gebrek aan betaalbare huisvesting, ondergefinancierde scholen en duur, inadequaat openbaar vervoer. We hebben onafhankelijke, op de arbeidersklasse gebaseerde, kandidaten nodig die bereid zijn om tegen de grote bedrijven en de politie in te gaan.
• Wie aan één van ons raakt, treft ons allen. Vakbonden moeten hun leden mobiliseren voor de protesten, helpen met solidaire delegaties om de protesten te beschermen tegen oproerpolitie en burgerwachten, en plannen maken voor een nationaal gecoördineerde werkonderbreking van 8 minuten en 46 seconden op Juneteenth (19 juni)!
• Ontmanteling van de politie betekent ontmanteling van het kapitalisme. Politiegeweld maakt deel uit van het kapitalistische systeem, dat berust op structureel racisme en ongelijkheid. Een samenleving zonder repressie door de politie kan alleen worden gebouwd op socialistische fundamenten, waar de economie democratisch wordt gecontroleerd en beheerd om het leven van iedereen te verbeteren.