Die indruk zou je kunnen krijgen als je de berichten op radio en TV, hoewel dikwijls tegenstrijdig, hoort. De werkloosheid groeit minder snel in ons land, maatregelen als tijdelijke werkloosheid hielden een groter jobverlies tegen en de banken boeken opnieuw – gesubsidieerde en speculatieve – winsten.
In de loop van 2008 werd het wereldkapitalisme bedreigd door een ineenstorting van de financiële sector. Die dreigde grote delen van de rest van de economie in de dieperik te sleuren: banken lenen immers aan bedrijven, het spaargeld van gewone werkenden moest plots worden “gedekt” door de overheid.
Veel banken hadden zo’n grote schulden opgebouwd dat er een onderling wantrouwen was gegroeid over het vermogen om die schulden af te betalen. Het kredietsysteem dreigde te crashen. Gevolg: de regeringen moesten tussenkomen om geld in de zakken van de banken te steken en hun balansen op te poetsen. De ondersteuningsoperatie om de grote banken te redden en de economie opnieuw te stimuleren, was de grootste uit de geschiedenis van het kapitalisme. Meer dan wat de VS jaarlijks produceert, zelfs ongeveer een derde van het wereldproduct, werd via steunmaatregelen in het systeem gepompt.
Op deze manier werd een ineenstorting zoals in de jaren ‘30 vermeden, dat erkennen ook de burgerlijke economen. Maar daarmee is het einde van de crisis niet in zicht, integendeel. Op kapitalistische basis werd enkel een tijdelijke stabilisering ingebouwd, die de werkloosheid niet deed dalen en onze lonen er niet florissanter op maakte. Bovendien zal ons nu worden gevraagd – via massale besparingen op pensioenen, sociale zekerheid,… – om de rekening van de banken te betalen. Deze overgang van “overwegend stimulus” naar “overwegend massale besparingen” op het inkomen van de werkende mens kan de economie in een nieuwe recessie duwen. Wie moet immers nog al die producten kopen?
De fundamentele problemen van het kapitalisme werden niet opgelost. De bankencrisis is niet van de baan. De historische schuldenberg was tenslotte enkel bedoeld om het gebrek aan koopkracht van de werkenden tijdelijk goed te maken. Sinds de jaren ‘70 kampt het kapitalisme met vertragende groei en elementen van depressie. De oorzaak daarvoor is een dalende tendens van de winstvoet sinds eind jaren ‘60 in de industriële basissectoren: per product is het aandeel “onbetaalde arbeid” – basis voor de winst – kleiner geworden door een sterke toename van investeringen in technologie. De hoeveelheid winst per eenheid kapitaal daalde. Daarnaast zorgde de concentratie van rijkdom bij een kleine elite van kapitalisten, omwille van de uitbuiting, voor een ondermijning van de markt.
De winstvoet werd door neoliberale besparingen op lonen, sociale zekerheid,… tijdelijk en gedeeltelijk hersteld. Maar ten koste van een verdere ondermijning van de koopkracht, wat leidt tot een neerwaartse spiraal. Als de private controle van de kapitalisten over de bedrijven, grondstoffen, machines,… niet wordt afgeschaft en vervangen door een democratisch geplande economie dreigt een nieuwe fase van crisis. Een depressie met een werkloosheid tot 20 à 30% en de herleiding – feitelijk afschaffing – van de sociale zekerheid tot een minimale bijstand voor armen.