Op 6 december 2009 behaalden president Evo Morales en zijn MAS (Moviemento al Socialismo) een verpletterende overwinning in de presidents- en senaatsverkiezingen. Met 63,46% van de stemmen, 85 van de 130 zetels in het parlement en een ruime 2/3 meerderheid in de senaat, maakte Morales een enorme sprong voorwaarts in vergelijking met de verkiezingen van eind 2005. Wat is de verklaring voor zijn enorme populariteit? En wat valt er de komende periode van hem te verwachten?
[box type=”shadow” align=”alignright” width=”100″]
Hannes in Bolivia
LSP-lid Hannes (Antwerpen) verblijft enkele maanden als uitwisselingsstudent in Bolivia. Hij zal regelmatig verslag uitbrengen van de politieke en sociale situatie in dit Latijns-Amerikaanse land dat de afgelopen jaren woelige tijden kende met massabewegingen en het aan de macht komen van een links regime onder president Morales en de MAS (Beweging naar het Socialisme).
[/box]
Bolivia: rijk en toch zeer arm
Op zich is Bolivia een enorm rijk land. Vruchtbare landbouwgrond, vele kostbare ertsen, olie en vooral de grootste gasreserve ter wereld. Toch is het na 25 jaar van neoliberaal beleid nog steeds het armste land van Zuid-Amerika. Naar schatting 58 à 70% van de bevolking leeft in armoede (2 dollar/dag). Ongeveer de helft hiervan zou in extreme armoede leven (1 dollar/dag). Dit wil zeggen dat 70% gebrekkige huisvesting heeft, 58% onvoldoende toegang tot stromend water, 44% gebrekkige elektriciteit. Ruim de helft van de bevolking heeft nauwelijks degelijk onderwijs genoten en 38% moet het zonder fatsoenlijke gezondheidszorg stellen. De ongelijkheid tussen rijk en arm is enorm. Volgens Xavier Nogales, de minister van economische ontwikkeling, zou een rijke 90 keer meer verdienen dan een arme persoon. De ongelijkheid uit zich het sterkst in de landbouw waarbij een elite van grootgrondbezitters bestaande uit een 100 tal families 28 miljoen hectare van de landbouwgrond in handen heeft (87%) terwijl de totale boerenbevolking, 45% van de beroepsbevolking, het met 4 miljoen hectare (13%) moet doen. De voorwaarden waartegen de boeren voor de grootgrondbezitters moeten werken kan je semifeodaal noemen. Ten slotte gaat een enorm deel van de opbrengsten uit de natuurlijke grondstoffen naar buitenlandse multinationals.
Het is in deze context dat Evo Morales in december 2005 aan de macht kwam. Hij beloofde een volledige breuk met het verleden. De nationalisatie van de gassector en op termijn de rest van de energie- en mijnsector zouden de opbrengsten aan de hand van allerlei sociale projecten naar het Boliviaanse volk doen vloeien in plaats van naar het buitenland. Verder beloofde hij een herverdeling van de landbouwgronden onder de totale boerenbevolking en het toekennen van meer rechten voor de indiaanse bevolking. Dit laatste is een belangrijk element aangezien de meerderheid van de bevolking in Bolivia van indiaanse origine is en in het verleden meermaals af te rekenen kreeg met discriminatie en racisme. De vraag die zich nu natuurlijk stelt is wat er, na vier jaar beleid, van deze beloofde veranderingen terecht is gekomen.
Verwezenlijkingen
Morales ging al vrij snel na zijn aanstelling over tot het nationaliseren van de energiesector. Hierbij moeten we wel opmerken dat het gaat om jointventures waarvan 20% nog in handen blijft van multinationals en de overige 80% in handen komt van staatsbedrijven. Dit is dus nog steeds ver verwijderd van een volledige nationalisatie onder arbeiderscontrole. Toch legde deze nationalisatie Bolivia geen windeieren. De staatsinkomsten uit de energiesector vertienvoudigden van 200 miljoen dollar in 2006 naar maar liefst 2 miljard dollar in 2008.
Deze inkomsten gaven Morales de ruimte om zijn befaamde Bonos (sociale projecten) in het leven te roepen. Deze Bonos bestaat uit 4 delen. Juancito pinto is een financiële tegemoetkoming van 200 Bolivianos voor elk kind tussen 5 en 13 jaar dat één jaar naar school is geweest. De Renta Dignidad voorziet de Bolivianen boven de 60 van een maandelijkse tegemoetkoming van 200 Bolivianos. De Juana Azurduy is voor vrouwen tussen de 15 en de 35 jaar. Ze krijgen 50 Bolivianos per maand om naar de gynaecoloog te gaan en bij de geboorte van een kind zijn de ziekenhuiskosten gratis. Ten slotte is er de subsidio. Dit is een tegemoetkoming van levensgoederen ter waarde van 550 boliviansos per maand. De subsidio wordt wel enkel toegekend aan mensen die voor de staat werken. De Bonos zijn zeker welkom voor de arme bevolking, maar er moeten wel wat kanttekeningen bij gemaakt worden. Het systeem staat nog niet op punt waardoor een deel van de Bonos in verkeerde handen vallen of niet toegekend worden. Verder heb je niet veel aan gratis ziekenhuiskosten als de kwaliteit van de ziekenhuizen te wensen over laat. Het belangrijkste punt is echter dat, hoe welkom ook, de Bonos geen fundamentele verandering hebben teweeggebracht in de situatie van de armen. Ten slotte vloeien nog steeds grote opbrengsten van de natuurlijke grondstoffen uit bijvoorbeeld de mijnsector naar het buitenland en er lijkt hier in de nabije toekomst niet veel verandering in te komen.
De herverdeling van de gronden is tot nu toe nauwelijks in de praktijk gebracht. Het enige wat Morales heeft gedaan, is het verdelen van 500.000 hectare grond van de grootgrondbezitters onder de arme boerenbevolking. Dit lijkt een belangrijke stap maar eigenlijk gaat het om grond die de grootgrondbezitters niet gebruikten en dus economisch niet zo interessant is. Het is duidelijk dat Morales het naar buitenlandse multinationals toe wel relatief hard durft spelen, maar dat hij voorlopig niet aan durft of wil om de binnenlandse burgerij voor het hoofd te stoten.
De nieuwe grondwet met meer rechten voor de indiaanse bevolking wordt nog gezien als de grootste verwezenlijking van Morales. Het kan een basis vormen om de decennia lange discriminatie en racisme tegenover de indiaanse bevolking tegen te gaan. Het klopt dat een nieuwe grondwet deze praktijken niet opeens doet verdwijnen, maar er is nu tenminste een wet die deze discriminatie en racisme veroordeelt en bestrijdt. De grondwet gaat niet alleen in tegen discriminatie op vlak van ras maar evengoed op vlak van geslacht en seksuele voorkeur. In Bolivia heerst er tot op vandaag een enorme machocultuur die nefast is voor de maatschappelijke positie van vrouwen en holibi’s. De nieuwe grondwet geeft hen echter een kader om op te komen voor wettelijke rechten. Dit uit zich al in het feit dat 28 procent van het Boliviaanse parlement sinds kort bezet is door vrouwen. Dit lijkt op zich misschien niet zo een indrukwekkend cijfer, maar het is wel een verdubbeling tegenover het oude parlement en dergelijk cijfer kwam nog niet voor in de geschiedenis van het land. Ondertussen werd ook Ana Maria Romero verkozen als eerste vrouwelijke voorzitter van de senaat. De 46 nieuwe vrouwelijke parlementariërs zouden zich nu inzetten om de helft van de posten bij de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht naar vrouwen te doen gaan.
Redenen voor populariteit Morales
De enorme overwinning van Morales bij de afgelopen verkiezingen toont de steun en de nood aan zijn hervormingen aan. Maar het wijst vooral op de enorme nood aan fundamentele verandering voorde arbeiders en boeren. Er zijn nog enkele verklaringen. Dankzij de stijgende grondstofprijzen en het aanpakken van de corruptie van het vorige regime kan Morales ondanks de crisis de afgelopen twee jaar hoge economische groeicijfers voorleggen. Met 2,8% in 2008 en 3,2% in 2009 doet Bolivia het veel beter dan de buurlanden. In 2010 zou er zelfs een groei van 4,5% verwacht worden al is deze prognose heel onzeker. Ook de inflatie bleef met 0,23´% het laagste van het continent en steekt sterk af tegen de 29% waarmee bondgenoot Venezuela moet afrekenen.
Een ander element is dat een deel van de westerse middenklasse die traditioneel op rechts stemden, de kant van Morales hebben gekozen. Zij werden er tijdens Morales’ regeerperiode niet minder welvarend op. De belangrijkste reden is echter dat ze beginnen te beseffen dat Morales op dit moment de enige persoon is die de arbeidersklasse en dus het land rustig weet te houden. Een stem voor Morales betekent een stem voor stabiliteit in het land. Dit wordt vooral duidelijk als je aan de Bolivianen vraagt wat er zou gebeurd zijn indien Morales niet verkozen zou zijn geweest. Vaak krijg je “problemen, burgeroorlog en revolutie” als antwoord. Hetzelfde antwoord krijg je als je vraagt wat er zou gebeuren als Morales na zijn overwinning zijn hervormingen niet zal versnellen.
Nood aan breuk met het kapitalisme, anders gevaar voor contrarevolutie
Morales heeft ondanks nuttige hervormingen nog lang niet met het kapitalisme gebroken. Toch doet de burgerij er alles aan om Morales stokken in de wielen te steken. Ze weten wel dat Morales op zich geen grote bedreiging voor hen vormt, maar ze hebben vooral schrik van hoe de arbeidersklasse zal reageren op zijn woorden van verandering en de weg naar Socialisme. Morales zal het de komende periode dan ook veel moeilijker krijgen om het volk kalm te houden zonder ernstige stappen in de richting van socialisme te ondernemen. Op dit moment is het nog opvallend rustig in Bolivia. Dit is opvallend omdat het land een rijke geschiedenis heeft aan betogingen en stakingsacties. Deze zullen echter snel massaal ten tonele verschijnen als Morales zijn hervormingen niet zwaar opvoert en op termijn echt breekt met het kapitalisme.
De komende golven van klassenstrijd in Bolivia zullen van fundamenteel belang zijn voor de arbeidersklasse in Latijns-Amerika en met uitbreiding die van heel de wereld. Het gevaar voor een contrarevolutie is reëel en zou net zoals in Chili onder Allende (1973) een enorme nederlaag voor de arbeiders betekenen. Een ander gevaar is een proces zoals in Venezuela vandaag. De slechte economische omstandigheden, de bureaucratisering en enkele misstappen van Chavez versterken daar de frustraties en desillusies onder de arbeidersklasse met de dag. Dit geeft rechts terug de kans om weer eens sterke oppositierol op te bouwen en brengt de vooruitgang die de arbeidersklasse maakte in gevaar.
Er is nood aan een revolutionaire partij die aan kop kan staan van de toekomstige bewegingen en die hen tot zijn juiste conclusies zal leiden, namelijk het ontstaan van een socialistisch Bolivia. Een samenleving waarbij het volk inspraak zal hebben hoe ze georganiseerd wordt. Waar de economie democratisch gepland is en te dienste staat van heel de bevolking en niet de winsten van enkelen. Waar de opbrengsten van natuurlijke rijkdommen volledig ten goede van de bevolking komt. Een samenleving met een degelijke levensstandaard, onderwijs, gezondheidszorg,… voor iedereen. De bewegingen hier naartoe zouden een enorm katalyserend effect hebben op de bewegingen in de rest van Latijns-Amerika. Met het CWI/CIT bouwen we op dit moment aan verschillende nationale afdelingen in Latijns-Amerika en de rest van de wereld (Alternativa Socialista Revolucionaria in Bolivia) om revolutionaire krachten uit te bouwen die in de toekomst een belangrijke rol in dit proces kunnen spelen.