Zeven maanden nadat hij aan de macht kwam op basis van een golf van hoop en euforie na acht jaar Bush, kent president Obama vandaag zelf een scherpe daling van zijn populariteit en steun. Het ongenoegen neemt langs alle kanten toe en er is ontgoocheling omdat Obama niet in staat is om echte verandering te brengen. Het lijkt erop dat de wittebroodsweken van Obama ten einde zijn.
De steun voor Obama nam af tot rond de 50% terwijl hij bij zijn eedaflegging nog kon rekenen op de sympathie van 70% van de bevolking. De gezondheidszorg was een centraal thema in de campagne van Obama, maar ook op dat punt verloor hij heel wat steun. Een peiling van CNN en Opinion Research Poll eind augustus stelde dat slechts 44% van de Amerikanen steun geeft aan de wijze waarop Obama de gezondheidszorg aanpakt, 53% was er tegen.
Volgens David Brooks, een columnist van de New York Times, kennen alle presidenten na hun “wittebroodsweken” een zekere terugval, maar sinds dit gemeten wordt met peilingen “kende geen enkele nieuw verkozen president zo’n snelle terugval. (…) 59% van de Amerikanen denkt nu dat het land de verkeerde richting uitgaat.” (1 september).
Het algemene wantrouwen tegenover het politieke establishment komt ook in volgende cijfers tot uiting: 57% denkt dat het een goed idee zou zijn om het volledige parlement te vervangen en met allemaal nieuwe verkozenen te herbeginnen. 42% stelt dat een willekeurige keuze van verkozenen uit de telefoonboek zou leiden tot een beter parlement. (Rasmussen Reports, 30 augustus)
De belangrijkste basis voor de populariteit van Obama was de economie. Er is een grote woede onder de arbeiders en delen van de middenklasse omwille van de staat van de economie. Miljoenen mensen verloren hun werk of huis, tientallen miljoenen anderen die wel nog werk hebben, slagen er amper in om hun rekeningen te betalen en zagen de waarde van hun huis en pensioengeld als sneeuw voor de zon smelten.
Er is ook een groeiend ongenoegen over de verslechterende situatie in Afghanistan, waar Obama extra troepen naar stuurt. De steun voor de aanpak van de situatie in Afghanistan nam sinds maart af met 18 punten tot slechts 49% (CNN/Opinion Research Poll, 1 september).
Het beleid van Obama
Bij de presidentsverkiezingen van 2008 waren er tientallen miljoenen arbeiders en jongeren die voor Obama stemden in de hoop dat er fundamentele verandering zou komen tegenover het beleid van Bush dat gericht was op de belangen van de grote bedrijven en een rechtse militaristische aanpak kende. Sinds Obama aan de macht kwam, heeft hij een meer sympathieke toon aangeslagen, maar blijft hij in essentie de agenda van de bedrijfswereld verdedigen.
Maatregelen die een echt verschil zouden maken voor de werkende bevolking – zoals een massaal programma van publieke investeringen, steun aan wie zijn huis is verloren, universele gezondheidszorg,… – werden niet doorgevoerd. Wel ging Obama verder met het weinig populaire beleid van Bush om de banken te redden door honderden miljarden dollars uit te delen aan figuren uit Wall Street die net verantwoordelijk waren voor deze crisis.
Obama beloofde als presidentskandidaat dat hij steun zou geven aan de Employee Free Choice Act (EFCA), een wet waarmee de arbeiders makkelijker vakbonden zouden kunnen opzetten. Sinds hij aan de macht kwam, heeft Obama echter zowat iedere verwijzing naar deze maatregel laten vallen.
Op het vlak van democratische rechten heeft Obama zijn aanhangers zwaar teleur gesteld door het beleid van Bush gewoon verder te zetten en de maatregelen van “nationale veiligheid” te behouden. Tegelijk weigert hij op te treden tegen de topfiguren die onder Bush een crimineel beleid voerden van martelingen en spionage.
Het verzet tegen Obama kwam scherp tot uiting in de discussie rond gezondheidszorg, maar de woede gaat meer algemeen over economische thema’s. Paul Krugman, een liberale aanhanger van Obama, omschreef het verzet tegen het gezondheidsbeleid van Obama als een aanzet tot “bredere vragen over de prioriteiten en aanpak van de president.” En nog: “Ik weet niet of de regeringsvertegenwoordigers beseffen hoeveel schade ze zichzelf toebrengen met hun wel erg voorzichtige aanpak van de financiële industrie en hoe negatief de impact is van instellingen die regeringssteun ontvangen en toch torenhoge bonussen betalen.” (NY Times 21 augustus)
Rechts populisme
Rechtse populisten spelen in op de woede en de economische angst in het algemeen. Ze proberen het te richten tegen een regeringsovername van de gezondheidszorg en de sterk oplopende tekorten, tegelijk wordt ingespeeld op racistische gevoelens. De Republikeinen gingen over tot bijeenkomsten aan verschillende stadhuizen in het land om het verzet tegen de hervormingen in de gezondheidszorg naar voor te brengen. Die acties werden aangevuurd door rechtse talkshows en Fox News.
Deze acties werden gefinancierd en gesteund door rijke krachten zoals de verzekeringsbedrijven en de farmaceutische sector. Zij spelen op demagogische wijze in op een bredere angst rond de economie onder een deel van de meer conservatieve arbeiders en middenklasse. Een aantal commentatoren ziet daar een bewijs in van de zogenaamd conservatieve aard van de Amerikanen en stellen dat Obama geen keuze heeft en wel naar het “centrum” moet opschuiven om zijn populariteit te behouden.
In werkelijkheid is het de steun van Obama aan de belangen van de grote bedrijven en zijn falen om de economische problemen aan te pakken, die leiden tot een opeenstapeling van ongenoegen. De vraag is hoe die woede een uitdrukking zal krijgen?
Als de linkerzijde en de vakbonden blijven vasthouden aan Obama en de Democratische Partij, zal dit de rechtse populistische krachten versterken omdat zij kunnen inspelen op een anti-establishment gevoel en zich zal uitspreken tegen “de elite van Washington” waarbij de woede tegelijk in een racistische richting zal worden geduwd. Dat kan op zich natuurlijk leiden tot strijd onder zwarte Amerikanen, Latino’s, vrouwen en jongeren.
Ontgoocheling bij links
Met alle mediaberichten over de rechtse kritiek op Obama wordt snel vergeten dat Obama ook ter linkerzijde steun verliest. Het feit dat hij terugkomt op wat hij de “publieke optie” noemde voor de gezondheidszorg (een publieke verzekering in de gezondheidszorg die de concurrentie zou aangaan met private verzekeringsbedrijven) leidde tot een groeiende frustratie onder de meer linkse aanhangers van Obama.
Die “publieke optie” voor de gezondheidszorg was het meest progressieve element van Obama’s voorstellen. Het was het enige element dat linkse aanhangers tegenhield om niet meteen op te komen voor de afschaffing van de winstgerichte gezondheidszorg door een algemene publieke gezondheidszorg. Als Obama afstand neemt van de publieke optie, zal dit de illusies in Obama zwaar aantasten onder een politiek actieve minderheid van de bevolking.
Obama blijft erg populair onder progressieve arbeiders en jongeren, maar zijn populariteit neemt af. Paul Krugman stelt dat Obama stappen achteruit zet tegenover zijn “progressieve basis” rond gezondheidszorg, steun aan de banken, Afghanistan, holebirechten, democratische rechten. “De progressieven revolteren. Obama dacht dat hun steun gegarandeerd was, maar verloor deze. En nu moet hij die steun terugwinnen.” (NY Times 21 augustus).
Het proces bevindt zich nog in een vroeg stadium. Er is nog een grote reserve aan illusies en steun in Obama onder brede lagen van de arbeiders en jongeren. Opiniepeilingen zijn soms erg tijdelijk en onbetrouwbaar, de steun voor Obama kan snel opnieuw toenemen in de peilingen. Zoals Krugman suggereert, is het mogelijk dat Obama onder druk van een dalende populariteit en Republikeinse aanvallen overgaat tot een meer populistische koers waarmee hij zijn populariteit ter linkerzijde tijdelijk kan versterken. Bovendien is het één zaak om ongenoegen te registreren in een peiling, maar een andere zaak indien het om verkiezingen gaat waarbij er een gevaar is van een terugkeer van de Republikeinen. De rampzalige ervaring met de regering-Bush kan er toe leiden dat er een sterke afkeer is tegenover een terugkeer van die Republikeinen.
Geen vooruitgang zonder strijd
De ervaring van de eerste maanden van de regering-Obama maken duidelijk dat de nieuwe president en zijn Democratische Partij met handen en voeten gebonden zijn aan de bedrijfswereld en het VS-kapitalisme.
Echte verandering kan enkel worden bekomen door massastrijd van onderuit te organiseren. Dat kan rond thema’s als universele gezondheidszorg, werk, vakbondsrechten, tegen de oorlogen in Afghanistan en Irak of voor volledige gelijke rechten voor holebi’s. De geschiedenis toont steeds opnieuw aan dat enkel de zelforganisatie en bereidheid tot strijd van de arbeiders en onderdrukten heeft geleid tot vooruitgang.
De opkomst van reactionaire krachten met hun acties aan de gemeentehuizen en hun weinig verhulde racisme, vormde een belangrijke waarschuwing voor politiek actieve arbeiders en jongeren. Deze rechtse krachten vormen vandaag een minderheid. Maar indien er geen strijdbare linkse beweging opkomt die de groeiende woede in de Amerikaanse samenleving richting kan geven en omzetten in acties, dan zal het rechtse populisme sterker worden en gebruik kunnen maken van het onvermijdelijke ongenoegen dat nog zal toenemen in de komende periode.
Er moet gebroken worden met de twee partijen van het Amerikaanse bedrijfsleven – de Democraten en Republikeinen. Er is nood aan een nieuwe politieke partij die een echte stem geeft aan de arbeiders en jongeren. Televisiepresentator Bill Maher stelde terecht volgende vraag: “Zou er geen partij moeten zijn die zonder enige ambiguïteit opkomt voor een beperking van het militaire budget, voor het homohuwelijk, hogere belastingen voor de rijken, universele gezondheidszorg? (…) Er is nood aan een echte progressieve partij die de miljoenen Amerikanen kan vertegenwoordigen die vandaag niet worden bediend door de Democraten.”
Deze vraag zal steeds meer op de agenda staan in de komende periode. Steeds meer politiek bewuste arbeiders en jongeren zullen zich vragen stellen. Socialist Alternative zal daar een actieve rol in spelen door de nood aan een nieuwe arbeiderspartij te populariseren. Er is nood aan een nieuwe brede partij die de werkende bevolking vertegenwoordigt, zowel bij verkiezingen als in onze dagelijkse strijd voor verandering.