Wereldeconomie. “Na de grootste kapitalistische party de zwaarste kater”

De drie grootste economieën ter wereld – Europa, de VS en Japan – zijn in recessie. IJsland is failliet en de Belgische regering is over de crisis gevallen. De economische crisis verdiept en de recente cijfers zijn vaak “de ergste sinds de metingen begonnen”. In de VS sneuvelden in november en december samen meer dan een miljoen jobs, het slechtste resultaat sinds 1945. De fabrieksactiviteit daalde er in december aan zijn snelste tempo in 30 jaar tot het laagste niveau sinds het begin van de metingen in 1948. De daling van de kleinhandelverkoop gedurende 6 maand was ongezien sinds de metingen in 1992 startten (-9,7% tegenover een jaar eerder).

Door Kristof (Leuven). Artikel uit het februarinummer van Socialistisch Links

De crisis zet zich onverminderd door op globaal niveau. Van januari tot november 2008 kwamen er in China bijvoorbeeld 10 miljoen werklozen bij. In Europa kromp de Duitse economie met 1,5 tot 2,0% in het vierde kwartaal van 2008 en de Eurozone kende in november een exportdaling met 4,7%. Deze cijfers zijn stuk voor stuk dramatisch en dramatischer dan hun voorgangers. Het dieptepunt, laat staan het einde, van de crisis is nog niet in zicht.

Dankzij de steunmaatregelen wordt 2010 het jaar van de heropleving, aldus ECB voorzitter Trichet. Met hem doen talloze economen aan wishful thinking. Enkelen zijn eerlijker; Barrow van Standard Bank stelde: “Na de grootste party kunnen we ons enkel verwachten aan de zwaarste kater”.

Verliezen worden gesocialiseerd, winsten blijven privé

Talloze overheden lanceren steunpakketten van een grootteorde die een jaar geleden ondenkbaar was. Er zijn drie categorieën. Ten eerste zijn er de heraankondigingen van oudere maatregelen, zoals het leeuwendeel van de eerste 30 miljard steunmaatregelen in Duitsland. Ten tweede probeert men banken en andere bedrijven te redden en te genezen door hun rommeleffecten op te kopen, door participaties te nemen of door kredieten te verschaffen. In de VS hebben we bijvoorbeeld het plan Paulson van 700 miljard dollar. Dit is gewoonweg het socialiseren van de schulden op kap van de gezinnen na jarenlang speculeren. Ten derde zijn er de Keynesiaanse steunmaatregelen, waarbij de overheid begrotingstekorten opbouwt ter verhoging van de koopkracht door onder meer belastingsverlagingen en massale openbare werken. De geplande ‘New Deal’ van Obama die in twee jaar tot 1000 miljard kan gaan kosten is een voorbeeld. De arbeidersklasse is binnen het kapitalisme niet in staat alle geproduceerde goederen op te kopen, aangezien een deel van de door hen geproduceerde waarde niet naar lonen gaat, maar naar winst.

Ter illustratie kende de autoverkoop in de EU een daling met 25% in 12 maand. De kapitalisten zijn sinds de jaren ‘70 steeds minder bereid hun winsten te herinvesteren in de reële economie, door de dalende tendens van de winst per geïnvesteerd kapitaal; de winstvoet. Om hun winsten (en winstvoet) te maximaliseren zetten de kapitalisten druk op de lonen waardoor ze hun afzetmarkt ondergraven en vroeg of laat een overproductiecrisis moet ontstaan. Jarenlang werd dit probleem via goedkope kredieten (schulden) vooruitgeschoven, wat niet kon blijven duren. Nu zien we de weerslag.

Het redden van banken verandert hier niets aan en vermijdt slechts dat het financiële systeem instort. Als bedrijven zoals General Motors miljarden krijgen in ruil voor ‘besparingen en herstructurering’ op kap van de werknemers, ondergraaft dit door de ontslagen en loondalingen waarmee het gepaard gaat, verder de afzetmarkt voor de kapitalisten. De Keynesiaanse maatregelen krikken in het beste geval tijdelijk de koopkracht van de bevolking op ten koste van een toenemende overheidsschuld die later door de arbeidersklasse betaald zal worden. Bovendien zijn de huidige pakketten ontoereikend en vrij beperkt in vergelijking met de omvang van de crisis. Obama bijvoorbeeld wil 3 miljoen jobs creëren, terwijl er in 2008 al 2,6 miljoen sneuvelden. De enorme VS staatsschuld beperkt de toekomstige manoeuvreerruimte, zeker in vergelijking met de New Deal in de jaren ‘30, wat een grootschalig Keynesiaans programma was, dat evenmin de depressie kon bezweren. Om het kapitalisme een elan te geven zou een herstel van de winstvoet nodig zijn, wat enkel mogelijk is ten koste van de arbeidersklasse en dus ook van de afzetmarkt van de kapitalisten. Het kapitalisme zit hiermee gewoon muurvast in haar eigen tegenstellingen.

De centrale banken, met de FED op kop, proberen ondertussen wanhopig de crisis te bezweren. In eerste instantie door de prijs van kredieten via renteverlagingen interessanter te maken, zonder veel succes weliswaar. Het rentewapen van de FED is ondertussen leeg met quasi nul procent basisrente. In zo’n situatie blijft er niets anders over dan het bijdrukken van geld, iets waar de FED al sinds het failliet van Lehman Brothers midden september mee bezig is en wat op termijn ernstige risico’s voor sterke inflatie en zelfs hyperinflatie inhoudt.

Zonder verzet betaalt de arbeidersklasse deze crisis

Talloze mensen werden misleid door de retoriek van het volkskapitalisme, waarbij voortaan iedereen door het kopen van wat aandelen kapitalist zou kunnen worden. Hoeveel mensen in België hadden bijvoorbeeld geen Fortisaandelen? Gezinnen werden door een afbouw van de sociale zekerheid ‘gestimuleerd’ tot opbouw van een zogenaamde derde pensioenpijler, en stapten in pensioenfondsen die door de beurscrash momenteel tot een derde in waarde verminderden. De crisis leidt bovendien tot een wereldwijde golf van ontslagen, wat de koopkracht verder zal ondermijnen en aldus tot een vicieuze cirkel kan leiden. Tenslotte zullen zoals eerder vermeld de in de economie geïnjecteerde miljarden door de arbeiders de komende jaren betaald worden.

De kans dat we naar een lang uitgeroken crisis gaan is dus bijzonder realistisch. Rosa Luxemburg zei het al: “socialisme of barbarij”. Ofwel gaat dit systeem leiden tot steeds meer ellende, oorlogen, etc. ofwel wordt de maatschappij op een democratische manier gepland.