Liberalisering spoorwegen. Blairisme waart door het Europees Parlement

Onlangs stonden er een aantal voorstellen in de krant die op dit moment besproken worden in het Europees parlement. Men wil spoormaatschappijen verplichten om een compensatie aan reizigers te betalen als er vertragingen zijn. Als we sommige SP.a Europarlementariërs mogen geloven passen die in Europese plannen om het reizigersvervoer aantrekkelijker te maken. In één en dezelfde adem, zonder blikken of blozen, nemen de Europarlementariërs de liberalisering van de spoorwegen er dan maar even bij, zo lijkt het.

Karel Mortier, artikel overgenomen vanop links-socialisme.blogspot.com

Dit doet ons vermoeden dat de liberalisering van de spoorwegen de essentie is en de voorgestelde compensaties aan reizigers eerder het middel zijn – of rookgordijn – waarmee ze die liberalisering zullen verkopen aan "de mensen". En zoals we van Steve Stevaert hebben geleerd: “Socialisme is wat goed is voor de mensen.” Wie zou er dan als "socialist" tegen de liberalisering van de spoorwegen kunnen zijn?

Zou men er niet beter gewoon voor zorgen dat dergelijke problemen tot een minimum beperkt blijven, in de plaats van al die nieuwe rompslomp en regeltjes in het leven te roepen? Waren het trouwens de liberalen niet die stelden dat er teveel wetjes en regeltjes zijn? Veel treinen hebben vertraging door gebrekkig onderhoud. Het lijkt me dan ook verstandiger om vertragingen te voorkomen door voldoende te investeren en tijdig nieuw materieel aan te kopen. Dit is beter dan te genezen als het kalf al verdronken is en mensen op een trein staan te wachten die niet komt, omdat hij ergens in panne staat en er geen vervanging ter beschikking is.

Misschien is deze vraag in de toekomst niet meer zo simpel als hij nu lijkt – als er ook andere spoormaatschappijen op de Belgische sporen zullen rijden. Enfin, die rijden er nu al, maar dat zijn voornamelijk goederen en een aantal internationale verbindingen. Advocaten kunnen zich wellicht nu al opwarmen aan een pak extra klanten als straks de eerste discussies ontstaan over wie nu verantwoordelijk is voor de vertraging, en wie moet opdraaien voor de kosten. Infrastructuurbeheerder? Vervoermaatschappij A of B? Verzekering die of dat?

In die zin is de visie die achter het hele systeem zit de liberale essentie zelve. Alleen zullen de sociaal-democraten zich wellicht weer van de domme houden en er één of ander progressief verhaal aan verbinden. De mensen dit, de mensen dat. U kent het ondertussen wel. Alles wat vroeger vanzelfsprekend was, moet nu in regeltjes worden gegoten. Om als het moment aangebroken is alle controle uit handen te geven en over te laten aan de markt.

De liberale logica die erachter zit – voor zover zoiets bestaat uiteraard – is dat als maatschappijen moeten betalen als ze niet stipt rijden, ze daardoor minder winst zullen maken en dus meer inspanningen zullen doen om stipter te rijden. Wat echter als straks blijkt dat het voordeliger is om reizigers een compensatie te geven als er iets fout loopt dan te investeren in onderhoud? Want dit is het soort afwegingen dat managers zullen maken – en wellicht al maken – als winst prioriteit nummer 1 wordt van een organisatie. En niet zozeer de kwaliteit van de dienstverlening, de tevredenheid van de gebruikers, laat staan die van het personeel.

Wat als treinbestuurders onder druk worden gezet om, ten koste van de veiligheid, die stiptheid alsnog na te komen? Uit voorbeelden in Groot-Brittanië blijkt dat het uiteindelijk toch de belastingbetaler is die zal moeten betalen. Ofwel doordat men het risico op een schadevergoeding in de kostprijs van het ticket opneemt. Ofwel moet de belastingbetaler opdraaien voor de puinhoop die door de liberalisering werd aangericht. De Britse staat betaalt nu meer aan de spoorwegen dan toen het nog een staatsbedrijf was…

Uiteraard kan men zich ook een aantal vragen stellen bij de praktische implementatie van dit systeem. Nu al is het zo dat de spoorwegen soms op een creatieve manier omgaan met vertragingen om hun doelstellingen te halen. Wat zal het in de toekomst worden? Een andere vraag is hoe men zal bepalen wie in aanmerking komt voor een compensatie en wie niet? In het voorstel zou men pas in aanmerking komen voor een compensatie als de trein meer dan een uur vertraging heeft. Hoe zal men bepalen dat iemand net op die trein aan het wachten was? Die persoon kan evengoed de bedoeling hebben gehad om een trein later te nemen. Is het mogelijk om op basis van de bestaande treintickets dit te bepalen? Ik vul mijn Go-Pass pas in op het laatste moment – meestal pas op de trein, wat niet toegelaten zou zijn, maar bon. Moeten we in de toekomst met z’n allen op voorhand een plaats in een trein boeken, zoals dat voor internationale verbindingen op dit moment al meestal het geval is?

Het wordt pas echt genant als blijkt dat niemand minder dan Tony Blair, opnieuw de chou-chou van liberaal Europa nu de concurrentie in Duitsland het wat laat afweten, van de liberalisering van de spoorwegen één van de prioriteiten heeft gemaakt van het Brits voorzitterschap van de EU. Dit terwijl de liberalisering van de Britse spoorwegen niet bepaald een groot succes genoemd kan worden. Ondanks het feit dat een meerderheid van wat nog rest van de Labour Party voor de hernationalisering van de spoorwegen is, wil Blair blijkbaar van de gelegenheid gebruik maken om de rest van Europa te laten proeven van zijn expertise. Misschien dat dit zijn manier is om de "achterstand" van de Britse spoorwegen in te halen en het aantal doden per km tot het Europees gemiddelde terug te brengen? Je kan zeggen wat je wil van Blair, maar niet dat hij niet probeert om zijn verkiezingsbeloften na te komen.

Deze plannen komen op een moment dat men in Frankrijk – een land dat terecht wordt gezien als een pionier op vlak van de spoorwegen – bezig is om een zwaar besparingsprogramma in te voeren in de spoorwegen. Al het geld gaat naar de dure hoge snelheidsverbindingen en de op comfort gestelde zakenreizigers tussen de grote steden en Parijs. Dit gaat ten koste van de regionale verbindingen en de lijnen waar geen geld mee te verdienen is. Lijnen die vooral gebruikt worden door "het plebs". Dit is een Europees fenomeen. Behalve in het land van Blair, waar er (nog) geen hoge snelheidsverbindingen zijn, en waar men heeft bespaard omdat dat nu eenmaal de mode was en openbaar vervoer geen prioriteit was.

In België komt daar nog eens bij dat men om de Maastrichtnormen te halen de hogesnelheidslijnen heeft laten financieren door de NMBS en niet door de overheid, zoals dat in andere landen het geval was. Hierdoor ging de NMBS jarenlang gebukt onder een loodzware schuldenlast, zonder dat de overgrote meerderheid van de reizigers die dagelijks gebruik maakt van de spoorwegen enige verbetering merkte. Recent heeft de overheid de beslissing genomen om een deel van die schuldenlast over te nemen, maar dit heeft wellicht meer te maken met de voorbereiding op een eventuele (gedeeltelijke) privatisering van de spoorwegen dan met het verbeteren van de kwaliteit en het aanbod voor de reizigers. Investeerders investeren nu eenmaal liever in een onderneming met weinig schulden, dan in een bedrijf dat permanent dreigt te bezwijken onder haar schuldenlast.

Vergelijkbare operaties zijn bezig bij De Post, die men ook volop aan het klaarmaken is om te verkopen. De rode draad doorheen de hele operatie is een privatisering van de winsten, terwijl de lasten verder door de gemeenschap moeten worden gedragen of gewoon worden afgebouwd, zoals het geval is met de regionale spoorverbindingen in Frankrijk. Of dit nu allemaal leuk is voor "de mensen", daar ben ik nog niet zo zeker van.

Update

Vandaag heeft men in het Europees parlement met een meerderheid van maar liefst 401 tegen 211 beslist dat de lidstaten de internationale spoorverbindingen tegen 2008 moeten openstellen voor concurrentie. Voor de nationale verbindingen moet dat tegen 2012 zijn gebeurd. De Belgische Europarlementsleden van de Groenen, sociaal- en christen-democraten zouden tegen hebben gestemd. Volgens Said El Khadraoui (SP.A) is dit "een sprong in het onbekende” en "een blinde liberalisering waarvan de concrete gevolgen op het spoorweglandschap in de lidstaten vooraf niet bestudeerd zijn”. Daarmee zegt ie echter niet dat ie tegen de liberaliseringen is. Het kan best dat ze wisten dat dit voorstel toch een grote meerderheid zou halen en dan maar besloten om de verantwoordelijkheid voor eventuele problemen nu al van zich af te schuiven, zoals ze dat in het verleden al zo vaak hebben gedaan.

De sociaal-democraten waren ook tegen de liberalisering van de Post, maar achteraf hebben ze zich wel omgetoverd tot de vurigste “hervormers” of "reformers" zoals Blair zou zeggen. Aan de andere kant is het ook een feit dat men in België al bezig was om de NMBS voor te bereiden op de liberalisering van het treinverkeer, nog voor men erover had gestemd. Echt als een verrassing zal de uitslag van de stemming dus niet komen. Wat wel opvallend is, is dat het Europees Parlement verder wil gaan dan de Europese Commissie. O ja, waarom wil men de spoorwegen liberaliseren, dit wil ik u niet onthouden. “Meer concurrentie is de laatste reddingsboei voor het tanende spoorvervoer in de strijd met het meer vervuilende verkeer op de weg.” Nog zo eentje en het is pas echt Kerstmis. Misschien zou het geen slecht idee geweest zijn mochten die parlementariërs eerst eens de trein hebben genomen, vooraleer ze overgingen tot stemming. Het voorstel moet nu nog goedgekeurd worden door de regeringsleiders, maar dat zal wel lukken zeker?