Recensie. “The Spirit of ‘45” van Ken Loach

Momenteel kan je in Brussel de documentaire ‘Spirit of ‘45’ van Ken Loach in de bioscoop zien, wellicht kan het nadien op video gezien worden. Het is geen typische film van Loach maar een documentaire met interviews van mensen die de massabeweging aanhalen waarmee de sociale zekerheid na de Tweede Wereldoorlog werd afgedwongen. Een actueel thema op een ogenblik dat diezelfde sociale zekerheid terug wordt afgebouwd.

Recensie door Katrine Williams, eerder verschenen in weekblad ‘The Socialist’

Toen de documentaire in het Welshe Cardiff werd vertoond, vroegen we nadien aan Ken Loach waarom hij de film had gemaakt. “Ik wil dat de mensen kwaad zijn”, antwoorde hij. “Dit gaat niet over de geschiedenis. Het gaat erom dat de samenleving zo niet hoeft te zijn. We kunnen de controle op de economie grijpen, het milieu beschermen en het werk verdelen. We kunnen alleen maar plannen wat we bezitten – als dat collectief is, kan het de gemeenschap ook ten goede komen. Er is nood aan een andere wereld, we moeten voor verandering zorgen.”

De documentaire toont het contrast tussen de armoede van de jaren 1930 en de hoop en verwachtingen van de arbeidersklasse op verbetering. Een geïnterviewde beschrijft de levensomstandigheden voor de oorlog waarbij de kinderen iedere nacht in een bed vol ongedierte moesten slapen. Het gelukkigste ogenblik in zijn leven was het moment dat naar een sociale woning werd verhuisd.

Momenteel neemt de dakloosheid opnieuw toe in Groot-Brittannië en liggen bijdragen voor sociale woningen en huursubsidies onder vuur. Het naoorlogse programma van sociale woningbouw maakte een groot verschil, dat zou vandaag opnieuw nodig zijn. Maar het gebeurt niet, sommige tijdelijke woningen worden al decennialang bewoond.

In de documentaire wordt ook Tony Mulhearn geïnterviewd. Tony is lid van de Socialist Party en was als militant gemeenteraadslid in Liverpool mee verantwoordelijk voor het socialistische beleid in die stad in de jaren 1980. Dat lokale beleid maakte duidelijk dat de ‘Spirit of ‘45’ niet iets uit een ver verleden was, maar een voorbeeld van wat werkende mensen kunnen bereiken als ze voor verbetering strijden.

De documentaire geeft geen volledig beeld van de massale revolutionaire golf in de samenleving met grote groepen gedemobiliseerde soldaten die nadat ze het fascisme verslagen hadden, wilden opkomen voor een betere wereld zonder uitbuiting en armoede. De Labour-regering van 1945 werd verkozen op basis van een golf van radicalisering die de regering verder naar links duwde dan aanvankelijk gepland door de politici.

De heersende klasse was bijzonder bang dat de arbeiders de macht zouden grijpen en de samenleving veranderen. Ze deden nooit geziene toegevingen met de nationalisatie van gas, elektriciteit, steenkool en transport en de creatie van een nationale gezondheidszorg. Dit maakte een groot verschil voor het leven van de bevolking en het toonde het voordeel van collectieve diensten op nationaal vlak.

De creatie van de sociale zekerheid en de nationalisaties op een ogenblik dat het land eigenlijk failliet was, geeft aan dat het mogelijk is om besparingen te stoppen en te investeren in jobs en diensten. De heersende klasse vindt altijd wel geld als het nodig is om hun systeem te verdedigen.

Een geïnterviewde uit Wales, Ray Davies, beschrijft de dood van zijn moeder die voor de tiende keer zwanger was. De dokter zei dat zijn moeder niet overladen zou zijn als er nog meer een glas bloed voor handen was om haar te redden. Dat maakt meteen duidelijk waarom er een nationale gezondheidszorg moet zijn die voor iedereen vrij toegankelijk is.

De film toont de beperkingen van de uitgevoerde nationalisaties, de kapitalisten maakten plaats voor publieke managers maar de arbeiders hadden zelf geen controle. Er werden toegevingen gedaan, maar ook private gezondheidsbedrijven bleven bestaan en de publieke bedrijven maakten veelvuldig gebruik van duur betaalde raadgevers.

De sociale zekerheid en de welvaartstaat vormden een belangrijke stap vooruit, maar vormen slechts een eerste beeld van wat mogelijk is indien de arbeiders de controle en het beheer van de samenleving overnemen. De documentaire geeft ook aan hoe het huidige ontbreken van een massale politieke kracht van de arbeidersbeweging een verzwakking betekent. We moeten een nieuwe politieke stem uitbouwen, Ken Loach is daar absoluut voorstander van.

Het is een goede documentaire die aantoont welke verworvenheden werden bekomen na de Wereldoorlog. De film kan ook gebruikt worden om duidelijk te maken wat we vandaag kunnen bereiken en hoe dat mogelijk is. We kunnen van de film gebruik maken om de strijd tegen sociale afbraak te versterken en de discussie over een betere samenleving, een socialistische samenleving, naar voor te brengen.

> Trailer van de film