Zuid-Afrikaanse mijnwerkers zetten arbeidersstrijd terug op de agenda

Voor buitenstaanders kwam het als een schok. In het jaar dat het ANC haar 100ste verjaardag viert en 18 jaar na de val van het brutale Apartheidsregime, brak een machtige arbeidersstrijd uit die regelrecht inging tegen de nieuwe heersers van het ANC. De mijnwerkersstrijd escaleerde na de dodelijke repressie in Marikana in augustus. In totaal gingen zowat 100.000 mijnwerkers in staking. Ze zetten een eigen stakerscomité op en discussiëren nu over een nieuw politiek instrument. Een politiek verslag vanop de meetings die we vorige week in Antwerpen, Gent en Brussel hielden.

Op de meetings werd Sebei Mamatlwe vervangen door Weizman Hamilton, de algemeen-secretaris van de Democratic Socialist Movement (DSM, onze Zuid-Afrikaanse zusterorganisatie). Sebei, de voorzitter van het overkoepelend stakerscomité, moest vroeger dan voorzien terug naar Zuid-Afrika in het kader van de voorbereiding van een persconferentie op 15 december waarop een grootschalige campagne voor de creatie van een nieuwe brede arbeiderspartij werd aangekondigd. Het initiatief voor de campagne gaat uit van zowel de DSM als de stakerscomités die werden opgezet in de strijdbeweging voor hogere lonen, tegen de slechte arbeidsvoorwaarden en tegen de repressieve aanpak van stakers.

Het bloedbad in Marikana op 16 augustus was wellicht de belangrijkste politieke gebeurtenis in Zuid-Afrika sinds de val van de Apartheid, het racistische regime waarmee de zwarte meerderheidsbevolking als minderwaardige inwoners werd behandeld door de blanke elite. De mijnsector is belangrijk voor de economie van Zuid-Afrika, er worden enorme winsten geboekt in deze sector. Om die winsten op niveau te houden, wordt niet geaarzeld om een bijzonder hard werkregime op te leggen in de mijnen. Het bloedbad van 16 augustus haalde alle media, maar er sterven dagelijks mijnwerkers als gevolg van de slechte arbeidsvoorwaarden. Het bloedbad sprong echter uit de band omwille van het grote aantal doden, dit was het dodelijkste politie-optreden sinds de val van de Apartheid.

Voor het bloedbad waren de mijnwerkers van Lonmin al enkele weken in staking om een drastische loonsverhoging te eisen tot 12.500 Rand (ongeveer 1.250 euro) per maand. De directie weigerde op de eisen van de arbeiders in te gaan. De staking was opvallend, er was immers nog een loonakkoord dat door de directie en de officiële mijnwerkersvakbond NUM werd gesloten voor 2012-2013. De directie van Lonmin voerde selectieve loonsverhogingen door om een aantal specifieke groepen aan het bedrijf te binden. Deze arbeiders speelden echter ook een centrale rol in de stakingsbeweging, ze eisten loonsverhogingen voor iedereen en stelden zich solidair op.

De stakende mijnwerkers probeerden de eenheid te bewaren en besloten naar het kantoor van de NUM te trekken om daar te onderhandelen met de officiële vakbondsvertegenwoordigers. De NUM heeft een revolutionaire geschiedenis en neemt een cruciale positie in binnen de vakbondsfederatie Cosatu. Vandaag heeft de NUM echter niets meer gemeen met de tradities uit de jaren 1980. Strijdbare syndicalisten van toen zijn vandaag mede aandeelhouder van onder meer Lonmin. Ongeveer 9% van de aandelen van dit bedrijf zijn in handen van de vroegere algemeen-secretaris van de NUM, Cyril Ramaphosa. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Ramaphosa de staking afdeed als ‘criminele daden die navenant moeten beantwoord worden.’

Het vertrouwen van de mijnwerkers in de NUM was begrijpelijk niet erg groot, maar toch wilden de stakers met de vakbondsvertegenwoordigers spreken. Toen ze naar het NUM-kantoor trokken, werden ze brutaal aangevallen door de politie en vielen er 12 doden. Hierop trokken de stakers naar een plaats in de buurt van de mijn om van daaruit de acties te organiseren. Ze vormden geen bedreiging voor de productie of voor de directie, maar toch zouden ze daar hardhandig worden aangevallen. Het is nu duidelijk dat de bloedige aanval van 16 augustus werd voorbereid en doorgepraat met de regering, mogelijk zelfs met de leiding van de NUM die nauwe banden met de regering heeft. Het geweld was goed voorbereid en had als doel om zoveel mogelijk te doden.

De mijnwerkers van Lonmin moesten boeten omdat ze het aandurfden om de aanhoudende slavernij van de afgelopen 18 jaar in vraag te stellen. Hun stakingsactie ging immers regelrecht in tegen alle structuren van het post-Apartheidsbewind. Er werd ingegaan tegen de loononderhandelingen die door de NUM werden gevoerd. Er werd ingegaan tegen de blijvende uitbuiting van zwarte arbeiders. De rol van het ANC en bondgenoten zoals de SACP (Zuid-Afrikaanse Communistische Partij) werd in vraag gesteld. Vanaf 1994 konden de zwarten dan wel gaan stemmen, maar aan de uitbuiting en de enorme miserie veranderde er amper iets. De hoop op verandering maakte plaats voor desillusie en ongenoegen tegenover de heersende tripartite van ANC, Cosatu en SACP.

Een blik op de sociale realiteit in Zuid-Afrika zegt veel over de tegenstellingen. Volgens officiële cijfers zit een kwart van de bevolking zonder werk, de echte cijfers liggen een pak hoger. Volgens Bloomberg is Zuid-Afrika het enige van de 60 landen ter wereld met een werkloosheidsgraad van meer dan 20% waar dit cijfer al meer dan 15 jaar zo hoog ligt. Ook onder een zwarte regering is de kloof tussen rijk en arm niet kleiner geworden. We zijn 18 jaar na de val van de Apartheid, maar een blank gezin heeft nog steeds een gemiddeld inkomen dat zes keer zo hoog is als het gemiddelde inkomen van een zwart gezin. Een kleine toplaag van zwarten heeft zich kunnen opwerken en is rijk geworden. Een laag van blanken kent eveneens armoede en werkloosheid. Maar toch blijft het onderscheid tussen arm en rijk in Zuid-Afrika grote mate een kwestie van huidskleur. Er is enorme armoede in het land, maar tegelijk is Zuid-Afrika het land met het snelst groeiende aantal miljonairs.

Dat is het resultaat van het beleid van een ANC-regering, een beleid dat enkel de grote bedrijven ten goede kwam. De rol van de vakbondsleiders, die nauw met de regering verbonden zijn, bestaat uit het rustig houden van de arbeiders. Zelf werken ze zich intussen op, zo heeft NUM-leider Baleni een maandloon van ongeveer 10.000 euro. Toch vond hij de looneis van de mijnwerkers van Lonmin buitensporig.

Heel wat arbeiders trekken de conclusie dat het ANC de belangen van de kapitalisten verdedigt en daarbij hulp krijgt van de vakbondsleiders. Ze stellen vast dat geen enkele in het parlement vertegenwoordigde partij de belangen van de arbeiders verdedigt. Met de Democratic Socialist Movement speelden we een actieve en belangrijke rol in de mijnwerkersstrijd. We benadrukten de noodzaak van onafhankelijke stakerscomités om de strijd democratisch te organiseren, de noodzaak om tot regionale en nationale stakingsacties te komen en de noodzaak van een politiek verlengstuk in de vorm van een brede arbeiderspartij.

Deze ideeën vinden een massaal gehoor onder de arbeiders. Leidinggevende kameraden, waaronder ook blanke leden, werden algemeen erkend als voortrekkers van de arbeidersstrijd met correcte perspectieven en eisen om stappen vooruit te zetten. Als leidinggevende leden van DSM mijnen in het land bezochten, waren er soms spontane meetings met duizenden aanwezigen. Vandaag is de stakingsgolf grotendeels voorbij, enkel in Limpopo zijn er nog acties bezig. De strijd zal echter terug opflakkeren, enkel bij Lonmin werden effectief loonsverhogingen afgedwongen. De onafhankelijke stakerscomités blijven echter bestaan en vormen een embryo van nieuwe vakbondsstructuren.

Tegelijk wordt de strijd ook op het politieke terrein gevoerd. Vanaf 16 december is er het congres van het ANC dat een verdeelde partij toont. In een aantal regio’s draaide de toekenning van de mandaten voor het ANC-congres uit op fysieke confrontaties, in drie regio’s werd de deadline voor de toekenning van de mandaten niet gehaald. Tal van ANC-kopstukken worden beticht van corruptie, ook intern wordt niet geaarzeld om ledenaantallen bij te sturen om tot andere stemresultaten te komen. In de provincies waar president Zuma sterk staat, onder meer Kwa Zulu Natal, is het ledenaantal van het ANC plots nogal spectaculair toegenomen.

Een dag voor het ANC-congres was er een persconferentie om de lancering van een campagne voor een nieuwe brede arbeiderspartij aan te kondigen. Die campagne zal een startbijeenkomst houden op 21 maart, de herdenkingsdag van het protest in Sharpeville toen er bij anti-Apartheidsacties 69 doden vielen. Als de arbeiders politieke oppositie willen voeren, moeten ze een eigen instrument opzetten. Van andere partijen kunnen ze niets verwachten. De poging van de blanke ‘Democratische Alliantie’ om met ook zwarten in de leiding een ander profiel aan te nemen, komt niet geloofwaardig over. De van het ANC afgesplitste COPE (Congress of the People) haalde in 2009 vanuit het niets 7,4% maar is vandaag aan het desintegreren met elkaar bestrijdende fracties. Dit was immers een rechtse splitsing van het ANC. Het politieke vacuüm is enorm en kan enkel ingevuld worden door de linkerzijde.

Het potentieel voor een nieuwe arbeiderspartij is erg groot. In Cosatu was er een onderzoek naar de politieke standpunten van de leden. In 1998 verklaarde 30% van de leden voorstander te zijn van het idee dat Cosatu een eigen arbeiderspartij zou opzetten. In het vorige onderzoek werd deze vraag niet officieel voorgelegd, maar was er een steun tot 90%. Nu was er een nieuwe peiling, maar Cosatu weigert de resultaten vrij te geven. Wel is duidelijk dat een meerderheid tegen Zuma is, geen vertrouwen heeft in de SACP en voorstander is van een eigen arbeiderspartij.

De arbeidersstrijd vandaag sluit aan bij de belangrijke beweging tegen de Apartheid. Die strijd was niet alleen voor stemrecht maar ook tegen sociale uitbuiting en voor een socialistische omvorming van de samenleving. De leiders die zich op die strijd baseerden, hebben zich afgekeerd van het verzet tegen uitbuiting en de strijd voor socialistische verandering. Het zijn de mijnwerkers en hun sympathisanten die de tradities van de anti-Apartheidsstrijd terug opnemen en hoog houden. De strijd gaat door, Amandla (*)!

(*) Amandla is de bekende strijdkreet van het verzet tegen de Apartheid.