In de peilingen stond de SP op een bepaald ogenblik op kop in Nederland. De Socialistische Partij steeg tot 40 zetels en partijleider Roemer werd als nieuwe premier getipt. Enkele maanden later, op het ogenblik van de verkiezingen, bleven er 15 zetels over. Evenveel als de linkse partij er al had. De grote winnaars werden de liberalen en sociaaldemocraten, twee partijen die zich opmaken om het besparingsbeleid verder te zetten.
De verkiezingen vonden plaats tegen een achtergrond van een golf van propaganda over de uit de hand lopende staatsschuld, de noodzaak om ‘onze’ schulden nu te betalen en niet door te geven aan volgende generaties enz. enz. De waarheid is dat staatsschuld na de Tweede Wereldoorlog (er was nog geen verzorgingsstaat!) 200% bedroeg, 80% in de jaren tachtig en nu 65% is, 22% lager dan het EU-gemiddelde. Ook is Nederland het tweede grootste belastingparadijs in de wereld. Miljarden van bedrijven stromen minimaal of onbelast door Nederland.
Zoals bij elke verkiezingen is veel waarde toegekend aan de doorrekening van het Centraal Plan Bureau. Dit is volstrekt onzinnig. Het CPB heeft in 2007 de bankencrisis van 2008 en de latere crisis van de Euro totaal niet voorzien. En zoals Maarten van Rossem zei: “Je moet je voorstellen dat het CPB in 1912, na het zinken van de Titanic, voorspelt hoe het met de werkgelegenheid zou zijn in 1940”.
Waarom is de VVD de grootste partij geworden, ondanks het mislukken van het eerste kabinet Rutte? Het antwoord is simpel. De andere rechtse partijen, CDA en PVV, verloren veel zetels (8 en 9), meer zelfs dan de VVD er won (10). De vorige rechtse regeringscoalitie verloor in dit opzicht de verkiezingen. Het experiment van een regering waar “rechts zijn vingers bij kon aflikken”, zoals Rutte het beschreef het in 2010, was een mislukking.
Waarom de groei van de PvdA? De PvdA steeg met 9 zetels grotendeels als gevolg van de ineenstorting van de GroenLinks (7 zetels verlies). De bezuinigingen van de Kunduz-coalitie en de steun voor de politie-trainingsmissie in Afghanistan zijn GL opgebroken.
Een speciaal geval in deze verkiezingen was de SP. Die eindigde met 15 zetels, precies als daarvoor. Na dicht bij peilingen van tegen de 40 en artikels in de Nederlandse en buitenlandse pers over Roemer in het Torentje was dit resultaat een grote teleurstelling. Maar de verklaring is eenvoudig. Er waren vele kiezers die zich aansloten bij de SP in de peilingen in augustus, maar ze stemden uiteindelijk voor de PvdA.
De twee belangrijkste oorzaken: eerste instantie nam de SP het standpunt in, 65 blijft 65. Maar voor de doorrekening van het CPB veranderde de SP zijn standpunt. De partij ging akkoord met verhoging van de leeftijd 67 in 2025 en daarna met verdere verhoging al naar gelang de levensverwachting. De andere reden is dat Roemer vroeg in de verkiezingscampagne verklaarde in het Financieel Dagblad dat hij geen boetes aan de EU zou betalen voor overschrijding van de norm van begrotingstekort onder 3% van het BNP. Natuurlijk grepen de andere partijen en de media dit aan om de SP als ‘onverantwoord’ en anti-Europees neer te zetten. Helaas heeft Roemer deze uitspraak daarna zover weggenuanceerd dat er niets van over bleef. Het tarten van de EU en de bezuinigingstsaren in Brussel zou hem bij de kiezers alleen maar populairder hebben gemaakt. Ruime coalitiebereidheid, het laten varen van eerdere standpunten, buigen voor de politieke druk van burgerlijke partijen en de media, een indruk die hij bij diverse latere gelegenheden versterkt werd, het toonde Roemer en de SP als niet standvastig.
De SP had 25 zetels bij de verkiezingen van 2006. Dat daalde tot 15 zetels bij de verkiezingen van 2010. Het huidige resultaat is een enorme teleurstelling. Wij zijn van mening dat een grote overwinning voor de SP als oorspronkelijk aangegeven door de peilingen, het best mogelijke resultaat van de verkiezingen zou zijn geweest. Wij hebben campagne gevoerd voor een dergelijke overwinning. Een sterke SP zou een inspiratie geweest zijn voor de arbeiders in de strijd tegen de bezuinigingen en het verzet tegen de EU met haar eisen voor afbraak van de welvaartstaat.
De vakbondsfederatie FNV zitten op dit moment in een ingewikkeld reorganisatieproces dat het doel ijkt te hebben de vakbonden een meer rol te laten spelen die de vooral de PvdA ondersteunt. De FNV-leiding zal de strijd dempen als de PvdA in de regering komt. moment die lijkt te maken van de vakbonden meer ondersteunende van de Labour Party. De SP moet de strijd tegen de bezuinigingen waar mogelijk ondersteunen om een comeback te maken. Wij roepen de SP op tot een open debat over de campagne en de uitslag van de verkiezingen. Het resultaat is niet een direct een nederlaag. Maar dit resultaat was met het oog op het onvermogen van de rechtse regering van VVD en CDA en de rol die de PVDA heeft gespeeld in vorige regeringen wel een enorme teleurstelling.
In de laatste weken werd de verkiezingscampagne voorgesteld als een race tussen de VVD en de PvdA. Nu moeten ze samen een coalitieregering vormen. Samen hebben zij 80 zetels . Zij zou missen een meerderheid in de Eerste Kamer, zodat ze het zwaar beschadigde CDA nodig hebben. Dat betekent een regering van de traditionele partijen, die verantwoordelijk zijn voor de politieke en economische rampen van de afgelopen 20 jaar.
Nederlandse arbeiders zijn in een in een moeilijke positie. De nieuwe regering zal ongeacht de uiteindelijke samenstelling, enorme bezuinigingen op gezondheid en onderwijs opleggen. Mensen zullen gedwongen worden veel langer te werken (al is de werkloosheid hoog) en de pensioenen zullen met 10-15% omlaag gaan. Jonge mensen zullen worden getroffen door lage inkomens, werkloosheid en hoge huurprijzen. Vakbondsverzet wordt door de huidige leiding grotendeels geblokkeerd. Politieke verzet wordt gefrustreerd door het onvermogen van de SP-leiding. De strijd moet van beneden af worden opgebouwd. In de vakbonden moet de strijd door een organisatie als het Nationale Shop Stewards Netwerk in Engeland worden ontwikkeld.
De verhoudingen zullen in de nieuwe coalitie vanaf het begin gespannen zijn. “Het is de grootste overwinning in onze geschiedenis.” zei Rutte. Rutte is naast Merkel bezuinigingskampioen in Europa. De PvdA wil wel bezuinigen, maar gaat daarbij minder ver en minder snel. Samsom is meer een volgeling van de nieuwe Franse president Hollande en hij wil geld uitgeven aan banenplannen en belastingen voor de rijken. Ook hij is winnaar van de verkiezingen en van hem moet de koers om. Verzet van de arbeiders tegen het kabinet kan de breuklijnen in een nieuwe coalitie versterken en extra kwetsbaar maken.
Maar de belangrijkste les van de uitslag voor de SP is dat socialistisch beleid nodig is om verkiezingen te winnen. De SP moet duidelijk zijn over zijn steun voor de werkende klasse en de mensen uit de middenklasse die zwaar zullen worden getroffen door nieuwe bezuinigingsmaatregelen. Socialistisch Alternatief zal na de verkiezingen aandringen op een echt democratisch debat binnen en rond de SP over de lessen van de verkiezingen van 12 september. Door het accepteren van werkelijk open en democratische structuren en een socialistische alternatief voor het kapitalisme in crisis, kan de SP aantrekkelijk worden voor nieuwe lagen van werknemers en jongeren, en deel worden van de strijd tegen de bezuinigingen van een nieuwe regeringscoalitie.
De verkiezingscampagne en het uiteindelijke resultaat benadrukken nog eens dat veel kiezers gemakkelijk van de ene naar de andere partij overstappen. Tussen links en rechts kan makkelijk polarisatie optreden. Snelle en grote veranderingen zijn een beetje het handelsmerk van de Nederlandse kiezer geworden. Links heeft in Nederland grote kansen om vooruitgang te boeken en om de basis te leggen voor een nieuwe massapartij die de arbeidersklasse, jongeren en de middenklasse in de verdrukking vertegenwoordigt. Maar daarvoor is een socialistisch programma nodig.
Door steun te geven aan het verzet tegen de verhoging van de pensioenleeftijd en de verlaging van de pensioenen en door voorop te gaan in de strijd tegen de bezuinigingen en de erosie van de verzorgingsstaat kan de SP de steun van werknemers, werklozen en jongeren winnen. Laatst is berekend dat grote bedrijven en de rijken van deze wereld 17 biljoen (12 nullen!) hebben weggezet in belastingparadijzen, waaronder Nederland! Door de rijkdom en productiemiddelen in handen van de arbeidersklasse te brengen, kan de SP brede lagen winnen voor een duidelijk socialistische alternatief: banen voor iedereen, goed gefinancierd onderwijs en gezondheidszorg, fatsoenlijke en betaalbare huisvesting, verzet tegen imperialistische oorlogen, enzovoort. Door de belangrijkste delen van de economie en de grote banken te nationaliseren onder de democratische controle en het beheer van de werknemers, kunnen de productiemiddelen worden gebruikt om te voldoen aan de behoeften van arbeidersklasse.
Een dergelijk socialistische programma is ook nodig om te zorgen voor een verdergaande daling van de PVV. De PVV is nu zijn wonden aan het likken na een slecht resultaat in de verkiezingen. Maar tenzij links en de vakbonden een geloofwaardig en vastberaden alternatief, bieden dat leidt tot eenheid van de arbeidersklasse, blijft de kans bestaan van een terugkeer van populistische, anti-immigratie partijen, die een reëel gevaar vormen voor de eenheid onder de arbeiders.