De dag van de arbeid, 1 mei, vormt één van de grootste tradities van de arbeidersbeweging. Deze strijddag is nauw verbonden met de strijd voor de 8-urendag en met de opkomst van de Tweede Internationale op het einde van de 19e eeuw, toen de arbeidersbeweging zich in een fase van opkomst bevond en nieuwe massale organisaties tot stand kwamen.
Artikel door Kim (Gent). Afbeelding: weergave van de gebeurtenissen op Haymarket in de VS begin mei 1886.
De oorsprong van 1 mei ligt in de Verenigde Staten. Daar werd op 1 mei 1886 een nationale actie- en stakingsdag georganiseerd om de 8-urige werkdag af te dwingen. Op dat ogenblik was 1 mei in de VS ‘Moving Day’, de dag waarop alle jaarlijkse contracten hernieuwd werden. In totaal gingen zo’n 340.000 arbeiders in staking, een zeer groot succes voor de VS. Het resultaat van de stakingsdag verschilde van regio tot regio. Op sommige plaatsen werd de 8-uren dag ingevoerd.
In Chicago, waar 40.000 arbeiders in staking gingen, werden de eisen niet ingewilligd. Toen er voort werd gestaakt en de bazen van de McCormick-fabrieken op 3 mei de staking wilden breken met werkwilligen en stakingsbrekers, kwam het tot incidenten. De toegesnelde politie schoot met zes doden tot gevolg. Op 4 mei volgde een vreedzame protestmeeting met zo’n 15.000 deelnemers op Haymarket square. Toen de politie op het toneel verscheen, kwam het opnieuw tot incidenten. Een provocateur wierp een bom in de politielinies, die vervolgens in het wilde weg begonnen te schieten. Acht arbeidersleiders werden opgepakt, sommigen kregen de doodstraf anderen levenslang. Enkele jaren later besloot de Amerikaanse vakbondsfederatie om de actie voor de 8-urendag op 1 mei opnieuw op te nemen.
In dezelfde periode ontstonden er in tal van Europese landen nieuwe massale arbeiderspartijen. Zo werd de Belgische Werkliedenpartij (BWP) bijvoorbeeld opgericht in 1885. Naar aanleiding van 100 jaar Franse revolutie kwamen deze partijen in 1889 in Parijs samen om de Tweede Internationale op te richten, een internationale bundeling van arbeidersorganisaties. Op dat oprichtingscongres werd het idee bepleit om een gezamenlijke actie voor de 8-urendag te organiseren. Toen bekend werd dat de Amerikanen sowieso al actie gingen voeren op 1 mei 1890, was het niet moeilijk om die datum voor iedereen naar voren te schuiven.
In België gingen er op die dag zo’n 150.000 arbeiders in staking. Vooral in de mijnsector werd de oproep goed opgevolgd: zo’n 100.000 van de 110.000 mijnwerkers gingen in staking. Er waren betogingen in onder andere Brussel, Charlerloi, Luik, Le Centre, Frameries, Antwerpen, Gent en Leuven.
Internationaal gezien werd er massaal betoogd in Wenen, Praag, Boedapest, Boekarest, Zwitserland, Nederland en Scandinavië. In Engeland en Spanje werd op zondag 4 mei betoogd. In Duitsland, dat toen nog leed onder de strenge ‘socialistenwet’ van Bismarck, staakten 1 op de 10 arbeiders in de industriële centra, met afdankingen en verdere stakingen tot gevolg. Het enthousiasme rond 1 mei 1890 was zo groot dat er besloten werd om er een jaarlijks terugkerende internationale actiedag van te maken.
De kapitalistische elite heeft sindsdien geprobeerd om de impact van 1 mei te minimaliseren. In de VS eiste president Cleveland dat de jaarlijkse actiedag naar begin september werd verplaatst om te voorkomen dat het op een herdenking van Haymarket zou uitlopen. In andere landen, zoals België en Frankrijk, werd 1 mei tot een wettelijke feestdag uitgeroepen om te voorkomen dat er op die dag gestaakt zou worden.
De viering van 1 mei verloopt vandaag dikwijls zeer kleinschalig of op een weinig strijdbare wijze. Maar op momenten dat de arbeidersbeweging in strijd gaat, grijpt ze wel terug naar deze traditie. Zo werd er in de VS op 1 mei 2006 een algemene migrantenstaking gehouden met miljoenen deelnemers en dit tegen wetsvoorstellen gericht tegen illegale migranten. In 2011 waren er 100.000 betogers in Milwaukee, Wisconsin tegen de anti-vakbondsplannen van gouverneur Walker. In 2010 liet het Turkse regime voor het eerst sinds meer dan 30 jaar een 1-mei betoging toe op het Taksimplein, waar vele honderdduizenden aan deelnamen. In 2011 werd deze ervaring herhaald. In Spanje kwamen op 1 mei 2011, vlak voor het uitbreken van de indignadosbeweging, minstens 200.000 mensen op straat tegen de besparingen van de regeringen.
Het wereldwijd organiseren van het verzet tegen uitbuiting en kapitalisme, dat is de traditie van 1 mei. Laten we van onze dag van de arbeid opnieuw een dag van strijd, solidariteit en socialisme maken!