Film. Der Untergang: realistisch beeld dat weinig verklaart

Deze film getuigt van een goed bestudeerde timing. “Der Untergang”, die de laatste 12 dagen van Hitler in zijn bunker verhaalt, verovert de filmzalen in volle herdenking van de 60e verjaardag van het einde van Wereldoorlog 2.

Jean Peltier

De film kwam uit in september in Duitsland, waar hem een geweldig succes te beurt viel. 5 miljoen kijkers vonden hun weg naar de bioscoop. Op dit moment verschijnt de prent op schermen in zowat heel Europa, waar hij gepaard gaat met een lawine aan polemieken – kunnen we de menselijke kant tonen van een monster en een slachter? Het stof dat de film doet opwaaien, zal de marketingverantwoordelijken alvast niet onprettig stemmen.

Het succes van de film heeft natuurlijk niet alleen maar te maken met een doordachte timing. Het verhaal respecteert van dichtbij de historische realiteit, werd opmerkelijk in beeld gebracht en de acteurs zijn indrukwekkend. Hoofdrolspeler Bruno Ganz steekt er bovenuit: hij is erin geslaagd om in de huid van Hitler te kruipen, zonder dat de toeschouwer geraakt wordt door zijn menselijke kant.

De film toont de gelijkenissen en contrasten tussen 2 werelden die tenonder gaan: de functionarissen van een regime die afgesloten zitten in hun bunker, enerzijds. Anderzijds, de gewone bevolking van Berlijn die uitgehongerd en volledig in de war ronddwaalt tussen de ruïnes van een gebombardeerde stad.

Daar beginnen de problemen. Tijdens 2 uur en een half zien we slechts Duitsers in de film. Een meer dan behoorlijk handvol schurken, de nazifunctionarissen, en duizenden slachtoffers in Berlijn. Deze laatsten tot de afgrond gebracht door de waanzin van Hitler en zijn volgelingen. Wie er schittert door afwezigheid in de film zijn de patroons – ook Duitsers – die de nazi’s mee aan de macht hielpen. Zij die fortuin maakten onder hun dictatuur, en de vernietiging van de vakbonden en arbeiderspartijen als een prachtige overwinning voor de heersende klasse inschatten.

Ook het Duitse leger zelf krijgen we weinig te zien. Zonder dan nog te praten van de 20 miljoen doden in de Sovjetunie, de 6 miljoen joden die werden uitgeroeid in de kampen, of de massa’s mensen die lijdden onder de bezetting van de Atlantische Oceaan tot de Oeral. Veel volk allemaal samen, nochtans.

“Der Untergang” is gebaseerd op het werk van Joachim Fest. Fest is een gerenommeerd Duits historicus, die behoort tot de conservatieve, anticommunistische school. Deze trend is nog steeds overheersend in de Duitse interpretaties van het nazisme. Zonder enige sympathie te koesteren voor het regime, stelt deze school dat het nazisme als een “monsterlijk historisch accident” moet worden uitgelegd. Een fenomeen dat zich aan de bevolking heeft opgedrongen, die eerst het slachtoffer werd van het regime en vervolgens van een verloren oorlog.

Deze analyse laat niet toe om de sociale en politieke ontwikkelingen te begrijpen die de nazi-beweging in staat stelden om een belangrijke fractie van de Duitse bevolking te mobiliseren. Ze is wel erg gedienstig om een andere reden. Meer bepaald, als het erom gaat het schaamlapje te laten hangen over de veelvuldige steun bij rechts en het patronaat voor de nazi’s. Steun van een meerderheid van de heersende klasse die ze nodig hadden om zich in het centrum van de macht te vestigen.

Begrijpen wat het fascisme in de jaren ’30 reëel betekende om het vandaag in zijn moderne vorm beter te kunnen bestrijden, is van een enorm belang. Zeker op een moment dat neofascistische partijen als het Vlaams Belang een opgang kennen. Jammer genoeg zal “Der Untergang” ons daarbij niet veel helpen.