Opstandland, de achtergrond van het conflict in Afghanistan, Pakistan en Kasjmir

Gie Goris brengt met het boek ‘Opstandland’ een belangrijk referentiewerk dat nuttig is om een breder beeld te hebben van de conflicten in Afghanistan, Pakistan en Kasjmir. De conflicten en al dan niet openlijke oorlogen in deze regio zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en gaan terug op decennia van koloniale en post-koloniale verdeel-en-heerspolitiek.

Geert Cool

Doorheen het boek wordt duidelijk dat Goris gefascineerd is door de regio en zijn vaststellingen baseert op een uitgebreide studie en gesprekken met tal van belangrijke spelers in de regio. Dit boek is het resultaat van een jarenlange opvolging en betrokkenheid. Hierdoor omvat het boek heel veel informatie. Voor sommigen zal dat misschien wat overweldigend zijn, maar gezien de complexiteit van de situatie in de regio en de vele propaganda rond onder meer de oorlog in Afghanistan is het goed dat degelijke informatie wordt aangeboden. In dit boek wordt geen eenzijdig beeld opgehangen, er wordt getracht om alles te kaderen tegen een historische, regionale, internationale en sociaaleconomische achtergrond.

In het boek wordt het niet benadrukt, maar iedere grondige studie van de ontwikkelingen in Afghanistan, Pakistan en Kasjmir levert een vernietigende veroordeling van de rol van het imperialisme en regionale grootmachten op. Grootsteden als Kaboel of Karachi zijn vandaag gevaarlijke puinhopen, niets doet nog denken aan de tijd dat dit geliefde bestemmingen voor hippietoeristen uit het Westen waren. De Swatvallei staat niet langer gekend als een idyllische Aziatische versie van Zwitserland. Het toerisme heeft er plaats gemaakt voor een kortstondig Talibanbewind gevolgd door een verwoestende militaire operatie. De militaire operatie is beëindigd, de verwoesting is gebleven. De situatie in de hele regio lijkt hopeloos. Wat in het boek niet aan bod komt, is het potentieel van de arbeidersbeweging om daar verandering in te brengen. De mogelijkheid van strijd en de geschiedenis van radicale bewegingen van onderuit, onder meer in Pakistan vanaf 1968 of in Afghanistan in de jaren 1970, komt amper aan bod. Dat is spijtig omdat het elementen aanbrengt van hoe stappen vooruit gezet kunnen worden.

Het boek vertrekt van de situatie in Afghanistan, dat nog steeds wordt bezet door zowat 130.000 buitenlandse troepen waaronder zo’n 100.000 Amerikanen. Afghanistan is een lappendeken van nationaliteiten waar verschillende internationale machten meermaals op hebben ingespeeld om voet aan grond te krijgen in dit land. Afghanistan was het voorwerp van het ‘Grote Spel’, een strijd tussen imperialistische grootmachten in de 19de eeuw (in het bijzonder Groot-Brittannië en Rusland), het was het land waar de Sovjetunie haar tanden op stuk beet tijdens de bezetting vanaf 1979 en het is ook het land waar de door Amerikanen geleide bezetting vanaf 2001 maar niet tot successen leidt. In het boek wordt de oorlogspropaganda doorprikt: er is geen vooruitgang voor de gewone bevolking in Afghanistan en op basis van de miserie staan nieuwe uitbarstingen van geweld voor de deur.

De regionale en internationale machten stellen hun eigen belangen voorop. Pakistan had jarenlang een alliantie met de Taliban in Afghanistan en blijft de radicale Pasjtoense stromingen ondersteunen. India steunt het regime van Karzai omdat dit niet door Pakistan wordt gesteund en vanuit de hoop dat een betrouwbare partner in Afghanistan de positie van India tegenover Pakistan kan versterken. Iran vestigt eveneens hoop op het regime van Karzai en is een objectieve bondgenoot van het VS-imperialisme inzake Afghanistan, al was het maar om de positie van de sjiietische Hazara-bevolking in Afghanistan te ondersteunen of om de oprukkende drugshandel vanuit Talibangebied te bestrijden. Ook China en Rusland spelen een rol in Afghanistan. Rusland heeft traditioneel banden met elementen uit de Noordelijke Alliantie. China hoopt samen met bondgenoot Pakistan de impact van het VS-imperialisme in Afghanistan te beperken, zodat China meer en goedkoper toegang heeft tot de grondstoffen in Afghanistan. Het Grote Spel wordt voortgezet, met wisselende bondgenoten maar met dezelfde drijfveren en ook dezelfde bloedige gevolgen.

Het conflict in Afghanistan is de afgelopen jaren steeds meer verbonden met de situatie in Pakistan, er werd voortaan over ‘Afpak’ gesproken (Afghanistan en Pakistan). In de plaats van vrede en welvaart te brengen in Afghanistan, hebben de oorlog en de miserie zich uitgebreid tot Pakistan. Zoals Goris terecht stelt, volstaat het niet om Afghanistan met Pakistan te verbinden maar moet verder worden gekeken. De onopgeloste tijdbom van Kasjmir blijft een rol spelen, meteen een uitdrukking van de wel erg bittere erfenis die het kolonialisme heeft nagelaten. Hetzelfde kan overigens worden gezegd van het neokolonialisme na de formele onafhankelijkheid van India en Pakistan.

De grens tussen Afghanistan en Pakistan werd willekeurig getrokken door de koloniale grootmachten en wordt door de bevolking in het grensgebied niet erkend. Dat verklaart waarom strijders zo gemakkelijk van Afghanistan naar Pakistan of vice versa trekken. Net zoals dit in Kasjmir het geval is, leidt de sociale situatie van immense tekorten en gebrek aan perspectieven op vooruitgang tot een afkeer tegenover de nationale machten. In Kasjmir is het opvallend dat het idee van onafhankelijkheid terrein wint, vooral op de negatieve basis van afkeer tegenover zowel Pakistan als India.

Het zwakke nationale establishment in Pakistan hoopte haar eigen positie te versterken door religieuze extremisten te ondersteunen, onder meer om te strijden in Afghanistan alsook om als islamstrijders naar Kasjmir te trekken vanuit het idee dat een opstand in het door India bezette gedeelte van Kasjmir de bevolking daar zou aanzetten tot steun voor Pakistan. Was de opdeling tussen Pakistan en India immers niet grotendeels religieus bepaald zodat islamitische delen aan Pakistan toekomen? Dat argument verliest aan kracht, al was het maar omdat het leven in het door Pakistan bezette deel van Kasjmir evenmin een lachertje is. Het feit dat India en Pakistan sinds 1947 steeds opnieuw Kasjmir inroepen om de spierballen tegenover elkaar te rollen, heeft niets met de wensen van de lokale bevolking te maken. De opdeling van Kasjmir is een pijnlijk overblijfsel van het koloniale verleden dat steeds opnieuw als excuus wordt ingeroepen om te rechtvaardigen dat zowel in India als in Pakistan zoveel middelen naar het leger gaan in de plaats van naar sociale behoeften van de gewone bevolking.

Goris wijst er terecht op dat er niet enkel in Kasjmir nationale tegenstellingen bestaan in Pakistan. Ook Baloetsjistan is van belang. Dat is een uitgestrekte regio in het zuidwesten van Pakistan. Deze regio bevat heel wat natuurlijke rijkdommen en is strategisch gelegen, de Chinezen bouwen er een belangrijke haven op slechts enkele tientallen kilometer van een grote haven in het door Iran gecontroleerde deel van Baloetsjistan. Beide havens zijn van belang als doorvoerhaven voor de natuurlijke rijkdommen (olie en gas) uit Centraal-Azië, maar ook als toegangspoort tot de Perzische Golf.

De steun van het establishment aan religieuze extremisten en aan de Taliban in Afghanistan is niet afgelopen, zij het dat dit vandaag bedekter moet gebeuren en bovendien in het gezicht van de Pakistaanse bevolking ontploft. Dat laatste is letterlijk te nemen. De toename van geweld, aanslagen en sectair religieus geweld, in Pakistan is mee mogelijk gemaakt door de cynische en uit de hand gelopen machtsspelletjes van het establishment. Het is dan ook evident dat een oplossing hiervoor niet in deze kringen moet worden gezocht. De lokale bevolking van Pakistan of Afghanistan wordt in het Westen vaak voorgesteld als religieus en fanatiek, als de verantwoordelijken voor de chaos waarin de regio zich bevindt. Een grondige analyse maakt snel duidelijk dat dit beeld niet klopt, de gewone bevolking is slachtoffer van de machtsspelletjes waar ook de Westerse machten een actieve rol in spelen.

Veel boeken in dit genre – uitstekend gedocumenteerde en onderbouwde analyses (denk maar aan Robert Fisk of Ahmed Rashid) – beperken zich doorgaans tot een beschrijving van de problemen. Goris doet een poging om enkele antwoorden te formuleren. Hij verwijst naar een verhaal dat maulvi Shaukat Ahmad Shah hem vertelde over een zwerfhond die in een dorp aankwam en daar op hol werd gejaagd tot hij uiteindelijk in de waterput belandde en daar overleed en begon te rotten. Alle pogingen om het water terug drinkbaar te krijgen, mislukten zolang het probleem niet bij de kern werd aangepakt: het kadaver uit de waterput halen. Het is een terechte oproep om tot de kern van de problemen door te dringen. Alleen komen we dan snel tot de vraag of de Aziatische problemen het resultaat zijn van enkel foute politieke beslissingen en een gebrek aan leiderschap aangevuld met buitenlandse inmenging. Of nog: is het onder het huidige systeem wel mogelijk om niet in een wanhopige situatie terecht te komen in de neokoloniale wereld? Er is nood aan een alternatief.

De karavaan moet een andere richting uitgaan, meent Goris. Hij heeft gelijk. Wij baseren ons daarbij op de ervaring en de potentiële kracht van de arbeidersbeweging in de regio. Op 28 februari 2012 zal dat potentieel mogelijk nogmaals blijken tijdens wat de grootste algemene staking ter wereld kan worden: een algemene staking in India. Maar ook in Afghanistan, Kasjmir en zeker in Pakistan zijn er strijdbare tradities van arbeidersstrijd voor een socialistisch alternatief. De ontwikkelingen van de afgelopen decennia hebben die strijd niet gemakkelijker gemaakt, maar de chaos die voortkomt uit deze ontwikkelingen toont des te meer de noodzaak van een socialistisch perspectief aan.

"Opstandland. De strijd om Afghanistan, Pakistan en Kasjmir" door Gie Goris. ISBN 978 90 8542 268 6. 19,95 euro