Klimaatcrisis, imperialisme en onderdrukking

De gevolgen van de klimaatcatastrofe treffen iedereen, maar het zijn de armsten en de werkenden, in het bijzonder in de armere landen, die het zwaarst lijden onder deze rampzalige situatie. Dit is een fundamenteel kenmerk van het moderne imperialisme, waarin grote kapitalistische wereldmachten vechten om slinkende grondstoffen, zonder veel oog te hebben voor het menselijk leven of de planeet.

Door Pedro Meade (Brazilië) uit de brochure ‘Kapitalisme doodt de planeet’

Om een constante stroom van winsten in stand te houden, moeten zij ook een systeem van macht en invloed behouden door hele landen en continenten uit te buiten en hun bevolkingen te onderdrukken. Nu de inter-imperialistische betrekkingen in de wereld steeds meer gedomineerd worden door een nieuwe koude oorlog tussen het Chinese en het Amerikaanse kapitalisme, zien we hoe imperialistische uitbuiting en onderdrukking de klimaat- en milieucrises doet versnellen, terwijl tegelijkertijd de arbeidersklasse en onderdrukte mensen met de gevolgen worden opgezadeld.

In de Braziliaanse verkiezingscampagne van 2018 verklaarde Jair Bolsonaro: “Als ik president word, zal er geen centimeter inheems land meer zijn.” Het was niet de eerste noch de laatste keer dat hij iets dergelijks zou zeggen en sinds hij president is, heeft hij zijn gewicht in de schaal geworpen om de afbakening van het land van inheemse en andere traditionele gemeenschappen tot stilstand te brengen, terwijl hij gewelddadige invallen in deze gebieden door houtkappers, mijnwerkers en landrovers aanmoedigt.

Imperialistische plundering

Hij verklaart dat deze gemeenschappen het niet verdienen om hun eigen land onder hun controle te hebben omdat zij “de vooruitgang belemmeren” en dat de veronderstelde rijkdom aan mineralen en andere grondstoffen die op deze gronden te vinden zijn “verspild worden.” Wat hij bedoelt met ‘vooruitgang’ is natuurlijk het openstellen van deze gebieden voor buitenlandse bedrijven om alles wat ze er vinden te exploiteren en te exporteren, waarbij hij voorbijgaat aan het feit dat inheemse gebieden de best bewaarde eilanden x van gezondere ecosystemen zijn in een zee van ontbossing en vernietiging.

Dit is niet nieuw in Latijns-Amerika en in de meeste landen in het ‘globale zuiden’ (de gebruikelijke term voor landen die onderontwikkeld zijn als gevolg van imperialistische overheersing). Eeuwenlang heeft de plaatselijke heersende klasse alles in het werk gesteld om multinationals en imperialistische mogendheden tegemoet te komen, zodat zij met goedkope of slavenarbeid grondstoffen konden ontginnen. Dit proces wordt nu echter geïntensiveerd, omdat de grondstoffen steeds schaarser worden en de concurrentie tussen de imperialistische mogendheden toeneemt.

In Afrika hebben Chinese mijnbouwactiviteiten de dominantie van Noord-Amerikaanse en Europese bedrijven uitgedaagd, met zware investeringen in landen als Zambia en de Democratische Republiek Congo om zich te verzekeren van grondstoffen als koper, lithium en kobalt. Deze investeringen bereiken zelden de plaatselijke bevolking, die lijdt onder een gebrek aan infrastructuur en verschrikkelijke arbeidsomstandigheden, waarbij soms gebruik wordt gemaakt van kinderarbeid.

Gyekye Tanoh, hoofd van de Political Economy Unit van het in Ghana gevestigde Third World Network-Africa, heeft onlangs gegevens van de Bank of Ghana vrijgegeven waaruit blijkt dat “van de 5,2 miljard dollar aan goud die door buitenlandse mijnbouwbedrijven uit Ghana is geëxporteerd [van 1990 tot 2002], de regering slechts 68,6 miljoen dollar aan royalty’s en 18,7 miljoen dollar aan vennootschapsbelasting heeft ontvangen. Met andere woorden, de regering ontving in totaal minder dan 1,7% van de wereldwijde opbrengst van haar eigen goud.”

De goudindustrie is op zich een symbool van de verspilling van grondstoffen en de vernietiging van het milieu door het kapitalisme. Tegenwoordig wordt tot 80% van het goud dat nieuw wordt gedolven of gerecycleerd, gebruikt voor de vervaardiging van juwelen, iets wat in werkelijkheid weinig of geen gebruikswaarde heeft.

Mijnbouw, houtkap en landroof

Mijnbouw heeft altijd een min of meer verwoestend effect op het milieu, waarbij de voor de hand liggende vernietiging door het eigenlijke graafproces nog wordt versterkt door giftig afvalwater dat alle watervoorraden aantast. Dit wordt nog versterkt door ongevallen, iets wat steeds vaker voorkomt nu mijnbouwbedrijven in staatseigendom worden verkocht en private bedrijven nog minder rekening houden met veiligheidsnormen. De gevolgen hiervan werden in 2019 zichtbaar toen een residudam in Brumadinho in Brazilië instortte, waarbij 12 miljoen kubieke meter giftige modder vrijkwam die 270 arbeiders en omwonenden doodde en de omringende rivieren vergiftigde, kwetsbare en unieke ecosystemen vernietigde en het levensonderhoud van lokale vissers wegnam.

Samen met de mijnbouw vernietigen houtkap en landroof enorme gebieden van bossen en ecosystemen. De massale bosbranden die men overal in Latijns-Amerika ziet tijdens de droge seizoenen, maken in feite gewoonlijk deel uit van de laatste fasen van het ‘opkuisen’ van gebieden die illegaal worden opgeëist. De laatste paar jaar zijn er voortdurend records gebroken wat betreft de omvang en de duur van deze branden. Soms worden branden opzettelijk gesticht in beschermde gebieden met de eenvoudige en brutale logica dat, nadat de branden elk uniek voorbeeld van biodiversiteit hebben vernietigd, er geen reden meer is om het als natuurgebied in stand te houden en de autoriteiten het kunnen verkopen. Dit land wordt dan gebruikt voor monocultuurplantages van sojabonen en andere dergelijke gewassen of massale veeboerderijen voor de vlees- en zuivelindustrie, hoofdzakelijk gericht op de export. Het leidt tot de absurde situatie dat landen enorme hoeveelheden voedsel produceren en exporteren, terwijl de honger steeds algemener wordt.

De Amazone: een belangrijk strijdtoneel

Het Amazonewoud is een belangrijk strijdtoneel voor verschillende imperialistische belangen. De VS hebben al lange tijd een gevestigd belang, niet alleen vanwege de grondstoffen, maar ook vanwege het strategisch belang. Sinds de branden hebben andere landen, zoals Frankrijk, gedreigd om tussen te komen. De dreigementen werden onder een ecologisch laagje vernis gepresenteerd. Het bracht de VS ertoe om de banden met de plaatselijke regeringen aan te halen en zelfs voormalig minister Mike Pompeio uit te sturen voor een bezoek.

De kaalslag van deze bossen heeft nog andere gevolgen, afgezien van de vernietiging van wilde dieren en de plaatselijke inheemse gemeenschappen. Delen van het Amazonegebied produceren nu meer CO2 dan het absorbeert als gevolg van de branden en de menselijke activiteit. Ook is er een rechtstreeks effect op de beschikbaarheid van zoet water, aangezien de “reusachtige luchtrivieren”, die bestaan uit waterdamp die door de opdrogende bomen in de atmosfeer wordt gebracht, onder druk staan en de neerslag vermindert, ook in andere delen van de regio en de wereld. Droogtes komen steeds vaker voor, hetgeen leidt tot een schaarste van zowel water als voedselproductie, vooral in Afrika en Latijns-Amerika. Brazilië en Argentinië hebben te kampen met enorme droogtes, waarbij de stuwmeren in de zuidelijke staten van Brazilië opdrogen en de kans op stroomonderbrekingen reëel is, aangezien het grootste deel van de energie in het land wordt opgewekt door hydro-elektrische centrales.

Nieuwe wateroorlogen?

We zien nu al conflicten over waterrechten, zowel op lokaal niveau als op grotere schaal. Gemeenschappen moeten vechten voor toegang tot water, dat meestal door private bedrijven werd gestolen. Dit leidde in het begin van de jaren 2000 tot een opstand van arme boeren in de ‘wateroorlog’ tegen de privatisering in Cochabamba in Bolivia, als onderdeel van een revolutionaire golf in het land. We zien ook dat de staat en de private sector samenwerken om de zoetwatervoorziening veilig te stellen voordat concurrenten dat doen.

Aangezien het grootste deel van ‘s werelds zoetwater afkomstig is van berggletsjers, die nu in een sneller tempo aan het smelten zijn, is er een race gaande om deze “watertorens” veilig te stellen. Een belangrijke reden voor de voortdurende bezetting van het Tibetaanse plateau door China is het veiligstellen van deze voorraden, wat deel uitmaakt van het oplopende grensconflict met India.

Dit gedrang om water veilig te stellen is natuurlijk niet voor het welzijn van de miljarden mensen die het nog steeds zonder schoon water moeten stellen, maar om een gestage toevoer voor de industrie en de grootschalige landbouw te verzekeren. In een recent rapport van de WHO en Unicef wordt geschat dat in 2020 46% van de mensen wereldwijd nog steeds geen toegang had tot veilig beheerde sanitaire voorzieningen en dat één op de vier mensen thuis niet over veilig verwerkt drinkwater beschikte. In de meeste landen van het ‘globale zuiden’ is dit de realiteit in veel van de favela’s en sloppenwijken die altijd al te kampen hadden met dit gebrek aan infrastructuur. Dit geldt in het bijzonder voor gekleurde mensen en vrouwen, die vaker in deze gebieden wonen en werken, wat leidt tot toenemende gezondheidsproblemen en ziekten, zoals bleek tijdens de pandemie.

De armsten dragen de gevolgen

Het zijn deze gemeenschappen die de gevolgen van de imperialistische plundering ondervinden. Niet alleen zien zij niets van de miljarden die met de winning van grondstoffen worden verdiend, maar zij worden ook geconfronteerd met loonsverlagingen, de afbraak van rechten en de privatisering van infrastructuur. De pandemie heeft de omvang van deze aanvallen aan het licht gebracht, vooral in de gezondheidssector, maar ook in de sanitaire voorzieningen en het onderwijs, die op veel plaatsen gewoonweg niet opgewassen waren tegen de crises. Vrouwen, en vooral vrouwen van kleur, worden met de ergste gevolgen geconfronteerd. Zij worden onevenredig hard getroffen door het verlies van banen en staan ook meer bloot aan ziekte omdat zij de belangrijkste verzorger van gezinnen zijn. Voedselonzekerheid in combinatie met het wijdverbreide gebruik van pesticiden, waarvan er vele in de EU en de VS verboden zijn, leiden tot meer gezondheidsproblemen, evenals de luchtvervuiling in veel megasteden.

De verkoop van en het snijden in de kosten voor infrastructuur betekent ook dat deze gemeenschappen het veel moeilijker zullen hebben om het hoofd te bieden aan de steeds extremer wordende weersomstandigheden en er langer over zullen doen om te herstellen telkens er een catastrofe plaatsvindt. Landen als Haïti worden geteisterd door hevigere en frequentere tropische stormen, maar hebben na eeuwen van imperialistische plundering niet de middelen om de gevolgen daarvan op te vangen.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze gemeenschappen in de voorhoede staan van de strijd tegen deze verwoesting. Als onderdeel van een explosie van strijd in heel de wereld, stonden inheemse bewegingen in Ecuador in 2019 vooraan in de strijd tegen het neoliberale beleid. In Chili en meer recent in Colombia kwamen jongeren, in het bijzonder vrouwen, in opstand tegen aanvallen door regeringen met een lange geschiedenis van Amerikaanse steun. Het was de inheemse arbeidersbeweging in Bolivia die met stakingen en wegversperringen de door de VS gesteunde staatsgreep in het land in 2020 ongedaan wist te maken, en op dit moment staan inheemse vrouwen in Brazilië in de voorhoede tegen Bolsonaro’s aanvallen op hun rechten, het milieu en hun land.

Deze voorbeelden, evenals de enorme stakingen van Indische boeren tegen de poging van de regering-Modi om de regelgeving af te bouwen en de markt open te stellen voor het grootkapitaal, en de nationale staking in Indonesië in 2020 tegen de aanvallen op de arbeidersklasse en het milieu, wijzen de weg vooruit: verzet tegen de kapitalistische en imperialistische woekerpraktijken die de wereld teisteren. De nieuwe koude oorlog tussen China en de VS zal grote gevolgen hebben, niet alleen voor de geopolitiek, maar ook voor het milieu. Hun strijd om de suprematie zal betaald worden met de vernietiging van ecosystemen en de levens van arme mensen en mensen uit de arbeidersklasse. We moeten ervoor zorgen dat de klimaatstrijd ook een strijd tegen onderdrukking en uitbuiting is. Het is de enige manier waarop we in staat zullen zijn om het imperialisme te verslaan en dit barbaarse systeem eindelijk te vernietigen en te vervangen door een duurzaam socialisme vrij van uitbuiting en onderdrukking.