Welke toekomst voor Afghanistan en Pakistan?

Na gisteren lijkt een uitweg voor de massa’s van Afghanistan en Pakistan opnieuw verder verwijderd dan ooit. Het bezoek van Hillary Clinton aan Pakistan was de afgelopen weken een prominent gegeven in de lokale media. Voor de Taliban was het een reden om nogmaals toe te slaan. Bij een aanslag in Peshawar vielen daarbij minstens 104 doden. De discussie over een toekomst voor Afghanistan en Pakistan was een centraal thema op de MO*lezing in Brussel met onder meer de gerenomeerde Pakistaanse journalist Ahmed Rashid.

[box type=”shadow” align=”alignright” width=”100″]

Lees ook:

• Wat is er aan de hand in Pakistan? (22 oktober)
• Afghanistan: stop de bezetting (22 oktober)
• Wordt Afghanistan het Vietnam van Obama? (18 augustus)
• Pakistan. Nachtmerrie in de Swat vallei. Regering en leger falen (17 augustus)
• Links in Zuid-Azië – het einde van een tijdperk (26 juli)
• De oorsprong en opkomst van de Taliban (23 juli)
• Britse heerschappij in Azië: een vergiftigde erfenis (20 juli)
• Afghanistan, Pakistan, Centraal-Azië: “De dreiging van chaos” (11 april)
• Afghanistan. Mia Doornaert op oorlogspad in De Standaard (23 maart)
• Pakistan: falende staat ten prooi aan geweld (8 maart)
• Pakistaanse economie in de problemen. Economische tsunami raakt de bevolking hard (november 2008)
• Kan Pakistan als één land stand houden? (november 2008)
• De Pakistaanse opstand van 1968 (februari 2008)
• 60 jaar Pakistaanse onafhankelijkheid. De droom aan diggelen (augustus 2007)

[/box]

Mo had de Pakistaanse auteur Ahmed Rashid uitgenodigd. Hij sprak samen met VRT-journalist Jef Lambrecht. De opkomst voor de lezing (250 aanwezigen) was erg groot, Rashid geldt immers als een autoriteit als het over de Taliban of Pakistan gaat. Hij schreef toonaangevende boeken over de geschiedenis van de Taliban en recent nog over de regionale opmars van de chaos. Om de actuele situatie te begrijpen, is een bredere kijk noodzakelijk en Rashid brengt interessant feitenmateriaal daartoe aan.

Het debat op de MO*lezing begon waar de boeken al te abrupt eindigden. Ahmed Rashid beschikt over heel veel informatie en heeft een kijk op de situatie waarin ook rekening wordt gehouden met historische ontwikkelingen en krachtsverhoudingen op wereldvlak. Alleen heeft hij moeite om op die basis tot antwoorden te komen.

Ahmed Rashid beschrijft zelf hoe de verschillende buitenlandse interventies in Afghanistan (reeds van bij het “Grote Spel”) de situatie voor de meerderheid van de bevolking enkel maar erger hebben gemaakt. En toch pleit hij vandaag voor een uitbreiding van de NAVO-interventies, met die opmerking dat hij oproept om meer nadruk te leggen op heropbouw. Over dat laatste element was hij scherp: vandaag is er geen sprake van heropbouw. Benieuwd hoe minister De Crem op die vaststelling zou reageren.

Het gebrek aan alternatief leidt ertoe dat een militaire bezetting als enige oplossing wordt gezien. Het is dat of nog meer chaos met een grotere rol van krijgsheren en drugbaronnen. Jef Lambrecht merkte terecht op dat die krijgsheren en drugbaronnen overigens vaak dezelfde mensen zijn. De afgelopen jaren is er geen enkele sprake geweest van heropbouw. Er is niet geïnvesteerd in landbouw of infrastructuur. Bovendien was er geen enkele regionale strategie. Rashid ziet wel iets in de voorstellen van Obama, maar vreest dat die onvoldoende tijd en middelen zal krijgen.

Wij zijn het niet eens met deze visie van Ahmed Rashid. Vandaag is het voor hem een keuze tussen ofwel de NAVO die orde op zaken zet ofwel een terugkeer naar de burgeroorlog van de jaren 1990. Een andere optie is er voor hem niet. Een onafhankelijk optreden van de arbeidersklasse in Afghanistan en zeker in Pakistan is een factor waar hij geen rekening mee houdt. Nochtans blijkt uit de geschiedenis van beide landen dat de arbeidersklasse een belangrijke factor is en de enige die fundamentele verandering kan bekomen.

De ontwikkeling van de door de overheid en het leger gesteunde fundamentalisten is daar zelfs een verwrongen uitdrukking van. De reactionairen in Pakistan zijn meer steun gaan geven aan fundamentalisten om een antwoord te bieden op de radicalisering onder bredere lagen van de bevolking na de revolutionaire explosie van 1968. Het is na het repressief neerslaan van die radicalisering door een hard militair bewind onder Zia-ul-Haq dat kampen werden opgezet om fundamentalisten te trainen met het oog op interventies in Afghanistan en Kasjmir. Ook Afghanistan zelf kende in de jaren 1970 een radicaliseringsproces dat zich duidelijk naar links richtte.

Vandaag is dat element natuurlijk minder sterk zichtbaar en ook in deze regio heeft de val van het stalinisme een grote impact gehad op het bewustzijn. Dit heeft samen met de repressieve aanpak van de arbeidersbeweging (een belangrijke factor in Pakistan in de jaren 1980) geleid tot een verzwakking van de structuren en organisaties van de arbeidersbeweging, maar er wordt ook minder direct een alternatief gezien. Het wegvallen van de Sovjetunie speelt daarbij een rol en het moet worden opgemerkt dat de Pakistaanse massa’s China niet direct zien als een niet-kapitalistisch alternatief. Maar ondanks al deze elementen blijft het potentieel van de arbeidersbeweging wel bestaan. Indirect verwees Rashid wel naar dit potentieel als hij er op wees dat een grote meerderheid van de bevolking in Afghanistan geen terugkeer van de Taliban wil of als hij stelde dat een grote meerderheid van de Pakistanen niets moeten weten van dergelijke groeperingen.

De oorlog in Afghanistan is al enige tijd geen nationaal gegeven meer, maar een regionaal probleem. Dat is natuurlijk evident voor Pakistan waar een groot deel van de leiding van Al Qaeda haar toevlucht nam na de inval in Afghanistan. Maar er zijn ook andere regionale spelers: Iran, India, de centraal-Aziatische republieken, Rusland en China. Ahmed Rashid waarschuwde overigens dat we niet verbaasd moeten zijn als er morgen Taliban-groepen opduiken onder de moslimbevolking van India of China. De rellen in Xinjiang waren een waarschuwing, in deze regio zijn er heel wat Oeigoeren die een religieuze opleiding genoten in Pakistan en die mee gingen vechten in Afghanistan. De rellen in Xinjiang zorgden niet toevallig voor enige spanningen tussen de traditionele bondgenoten China en Pakistan. India en Pakistan zijn nog steeds traditionele vijanden en Kasjmir blijft een onopgelost probleem. Voor Ahmed Rashid is er geen oplossing voor de situatie in Pakistan mogelijk zonder een oplossing voor het probleem Kasjmir.

In Pakistan is de Taliban geen lokaal gegeven meer. Rashid bevestigde de stelling die ook door onze Pakistaanse zusterorganisatie naar voor wordt gebracht: de Taliban is in heel het land aanwezig en niet alleen onder de Pathaanse bevolking. Zoals Khalid Bhatti van de Socialist Movement Pakistan schrijft, zijn er banden ontwikkeld tussen militanten uit (vooral het zuiden van) Punjab die eerder werden ingezet bij de “jihad” in Kasjmir en de Taliban uit de Noordwestelijke Grensprovincie. Dit verklaart de efficiëntie van de Taliban bij stedelijke operaties in Pakistan. Deze ontwikkeling leidt er toe dat de Taliban volgens Ahmed Rashid vandaag sterker staat dan bij het begin van de militaire operaties in Afghanistan in 2001.

Een antwoord bieden is niet makkelijk. Binnen het kapitalisme is het zelfs onmogelijk. Jef Lambrecht stelde over Afghanistan terecht: "Zonder veiligheid is er geen ontwikkeling mogelijk, maar zonder ontwikkeling is er geen veiligheid". Hij vergeleek het met de discussie over het kip en het ei: wat was er het eerste? Maar vooral, wat doe je als beide afwezig zijn. Zonder een klassenbenadering zien ook wij geen oplossingen. Een bewuste interventie van de arbeidersbeweging in Afghanistan en vooral in Pakistan (waar de arbeidersklasse potentieel een machtige kracht vormt) kan de etnische en religieuze verdeeldheid overstijgen in de gezamenlijke strijd inzetten voor een systeem waar niet de belangen van imperialistische machten en lokale kapitalisten centraal staan, maar de behoeften van de meerderheid van de bevolking.